Бала құқықтарының қорғалуы

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қызылорда медициналық жоғары колледжі

Секция: Құқық негіздері

Тақырыбы: «Бала құқығы – асыл қазына»

Орындаған: III курс студенті: Елеуова Балнұр Қаршығақызы

Ғылыми жетекшісі: Байменова Индира Ахмеджанқызы

Қызылорда 2019 жыл

Мазмұны:

І. Кіріспе...........................................................................3-4 бет

ІІ.Негізгі бөлім:

ІІ.І. Бала құқығы туралы конвенция...............................5-7 бет

ІІ.ІІ.Асыранды, мүгедек балалардың құқығы................................................................8-11 бет

ІІ.ІІІ. Бала құқықтары не себептен бұзылады және бала құқығын қорғау жөніндегі ұйымдар..............................................12-14 бет

ІҮ.Қорытынды............................................................15-17 бет

Ү.Пайдаланылған әдебиеттер...........................................................18 бет

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі таңда балалар құқығы туралы ана ата нені біледі? Нені білмейді? Балалардың құқығы қорғалуда ма? Ал мүгедек балалардың құқығы, шет елдіктер асырап алған балалардың құқығы қаншалықты қорғалуда? Мүгедек балаларға берілетін жәрдемақы мөлшері қандай? Ал басқа елдің жәрдемақыларының біздің елден айырмашылығы қаншалықты? Елімізде бала құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын ұйымдар барма?

Міндеті:

• Бала құқығы жайлы конвенциямен танысу;

• Қай ел Қазақстанан бала асырап алғандығы жайлы статистика;

• Мүгедектектерге әкімшілік жағынан қандай көмек көрсетілетінін;

• “Өз құқығынды білесіңбе” атты сауалнама алу;

• “Балаңыздың құқығы жайлы” ата - аналардан сауалнама алу;

Мақсаты:

• Ата аналар өз баласының құқығын толықтай білу

• Мүгедек балалардың құқығымен танысу

• Шет елдіктер асырап алған балалардың құқығы жайлы ақпарат алу

• Балалардың құқығын қорғауға арналған ұйымдарды білу

Қазақстан Республикасының Конституциясы тәуелсіз егемен мемлекеттің конституциялық дамуының жаңа кезеңіне жол ашты. Қазақстан Республикасы өзін демократиялы, зайырлы, құқықтық, әлеуметтік мемлекет екенін Конституциясымен бүкіл әлемге мойындатты.

Конституция - елдің бірлігі, берекесі, тыныштығы, оны іс жүзінде жүзеге асыратын қуатты күш, ол - конституциялық құрылыстың құндылықтары мен институттары, нормалары, әлеуметтік байланыстар мен мемлекеттік биліктің қатынастарын мемлекеттік – құқықтық реттеу негіздері ресми түрде баянды етілетін ең жоғарғы құқықтық нысан, осы заманғы мемлекеттіліктің маңызды белгісі.

Конституцияның басқа заңдардан айырмашылығы мемлекеттің құрылымын, негізгі құқықтары мен бостандықтарды бекітеді, мемлекет формасын және мемлекеттік биліктің жоғарғы органдарының жүйесін анықтайды.

Ал енді өзіміздің Конституциямызға келсек, Қазақстан Республикасының Конституциясы — Қазақстан Республикасының Ата Заңы. Ағымдағы Конституция 1995 жылы 30 тамыз күні жалпы халықтық Референдум негізінде қабылданды және 5 қыркүйек күні өз күшіне енді. Конституция 9 тараудан, 98 баптан тұрады.

Конституция мемлекеттік құрылыстың құқықтық негізін қалыптастырушы құжат болып табылады. Ол мемлекеттілік тетік, қоғамдық, саяси институттар ретінде қызметтің негізі боларлық принциптерін орнықтырды, адам мен азаматтың конституциялық мәртебесін белгіледі, экономикалық құрылыстың негіздерін айқындады. [https:stud.kz > referat> show]

Бала құқығын қорғау сұрақтары арнайы қабылданған халықаралық –құқықтық актілермен реттеледі. Осы күнде глобальдік проблемаларды халықаралық-құқықтық дәрежеде ғана шешуге болады. Глобальдікке «бала құқығын қорғау» проблемасы жатады.

Қоғамдағы балалар құқығы қаншалықты қорғалуда, ата - аналар балаларының, ал балалар өз құқықтарын қаншалықты жақсы біледі? Қоғамымыздағы мүгедек балалар мен шет елдіктер асырап алған балалардың құқығы қорғалудама?

Қоғамның ең басты негізі- жеке тұлғаның өмір сүру жағдайын қамтамасыз ететін маңызды құқықтар мен бостандықтар. Қазақстан Республикасының құқықтық демократиялық мемлекет ретінде алдына қойған және 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституциямызда бекітілген негізгі мақсаты- адам мүддесін мемлекет мүддесінен жоғары ұстап, оны қамтамасыз ету. Бұл бағытта мемлекетіміздің ең бір атқаратын қызметі- мемлекетте адам құқығын қорғау, оны толық жүзеге асырылуына кепілдік беру.

Кез – келген мемлекетте, қандай да бір қоғамда балалар ерекше қамқорлықта және қорғалуда болуы керек. Қолымыздағы барымыздың ең қымбаттысы – балалар. Сондықтан да олардың өмірі қалай, қаншалықты қалыптасқандығына, мемлекет олар үшін қандай жағдайлар жасағандығына сәйкес еліміздің келешегі айқындалады. Осыған байланысты балаларды қорғау, олардың негізгі құқықтарын қорғау сұрақтары кез-келген мемлекеттің басты көкейтесті мәселесі болуы қажет.

Cоңғы статистикалық мәліметтерге сүйінсек Қызылорда қаласында:

• 0 мен 15- жас аралығындағы - 105732 адам

• 16 – 62 - жас аралығындағы - 164510адам

• 63 жастан асқандар - 24173адам

ІІ.ІБала құқығы туралы конвенция

Әлемдегі бірінші Балалар құқықтарын қорғау ұйымы 1919 жылы пайда болды, 1924 жылы Ұлттар Лигасының бала құқықтары жөніндегі Женева декларациясы, 1959 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының бала құқықтары декларациясы қабылданып, 1979жыл халықаралық балалар жылы болып жарияланды, осыдан 10 жыл өткен соң Бала құқықтары туралы Конвенция қабылданды. Қазақ АКСР кезінде 1923 жылғы мамыр айында республиканың Халық Комиссарлары Кеңесі «Қазақ АКСР» бірыңғай еңбек мектептерінің жарғысын» қабылдады.

Баланың мынылaрға құқығы бар:

1. туған кезінде ат алуға, азаматтық алуға, соның арқасында ата-анасы кім және солар тарапынан қамқорлыққа ие болуға құқылы. (7-ші баб)

2. индивидуалдығының сақталуына құқы бар. (8-ші бабы)

3. өз ата-анасымен бірге тұруға құқылы; егер баланы бір, әлде екі ата-анасымен айырса, ата-анасымен байланыста болуға құқылы. (9-шы бабы)

4. өз ата-анасымен кез-келген елге кетуге және ата-анасымен қайта қауышуға немесе ата-анасымен жеке қарым-қатынас жасау мақсатымен кез-келген елге келу құқығы бар. (10-шы бабы)

5. емін-еркін өз көзқарасын білдіруге, информация алуға, шекараға тәуелсіз информация және идеяларын таратуға құқы бар. (12-ші, 13-ші баптар)

6. ерік бостандығына, ұждан бостандығына, дін бостандығына құқы бар. (14-ші баб)

7. ешқандай мемлекет пен қоғам тарапынын қысымсыз басқа адамдармен кездесуге және ассоциацияға кіруге немесе оны өзі емін-еркін құруға құқы бар. (15-ші бабы)

8. жеке өміріне, жанұя ісіне және үй іші ісіне, жазысқан хаттарға араласпауына құқы бар, өсең-аяңдар мен  жаладан қорғаныс алуға құқы бар.(16-шы баб)

9. жоғары стандартқа сай медициналық көмек алуға құқылы.      (24-ші баб)

10. ішіне әлеуметтік сақтандыру кіретін, әлеуметтік қамсыздандырудың игілігін қолдануы

1959 жылғы Бала құқықтары декларациясының мұнан арғы дамуы мен бала құқығына қатысты жағдайды заңдық түрде бекітуі үшін, мемлекет тарапынан 1989 жылы 20 қарашада Балалар құқығын қорғау жайлы жан-жақты Конвенция қабылданды.

Бұл конвенцияны міндетті екенін барлық БҰҰ-ға Қазіргі кезде бала құқықтарын қамтамасыз етуге байланысты мәселелер бүкіл әлем қызығушылығын туғызып отыр. Бұл қоғамның өміршеңдігін кепілдік етудегі және оның келешек дамуын болжаудағы өсіп келе жатқан ұрпақтың

анықталған рөлімен түсіндіріледі.
Бірақ, шынында, әлемдегі бірде бір ел мемлекет бала құқықтарын сақтау жөнінен өзін үлгі етіп қоя алмайтындығын айтқан жөн. Демократиялық және экономикасы дамыған мемлекеттердің өзінен-ақ кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыс санының өсуі, әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардың болуын, медициналық қызметтің жеткіліксіздігінен балалар өлімінің көбеюін, бақылаусыз балалар санының ұлғаюын көруге болады. Осы фактілердің барлығы бала мәселесін тек қана ұлттық тәсілдермен шешу мүмкін еместігін дәлелдейді.
Мемлекет пен қоғам балаларды тәрбиелеу саласында қандай да бір тиімді шаралар қолданғанымен, ата-ана махаббатын, олардың қамқорлығын еш уақытта айырбастай алмайды.

Бала құқықтары туралы Конвенция - 1994 жылы;

Шет елден алимент өндіріп алу туралы Конвенция 1999 жылы;
Жұмысқа қабылдау үшін ең төменгі жас туралы Конвенция - 2000 жылы;
Балаларды саудалауға және балалар зинақорлығына қатысты баланың
құқықтары туралы конвенцияның факультативтік хаттамасы және Балалардың қарулы қақтығыстарға қатысуына байланысты баланың құқықтары туралы конвенцияның факультативтік хаттамасы - 2001 жылы;
ХЕҰ-ның балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу және жою
жөніндегі шұғыл шаралар туралы № 182 Конвенциясы - 2002 жылы;
2004 жылдың қараша айында - Қазақстан БҰҰ-ның адамдарды саудалауға қарсы күрес туралы конвенциясы мен оның қорытынды хаттамасына қол қойды.
2003 жылғы 4 маусымдағы «Денсаулық сақтау жүйесі туралы»;

2004 жылғы 16 маусымдағы «Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және оларды жүзеге асыру кепілдіктері туралы»;

2004 жылғы 9 шілдедегі «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы»;

2003 жылғы 14 қыркүйектегі «Йод тапшылығы ауруларының профилактикасы туралы»;

2005 жылғы 8 шілдедегі «Әскери міндет және әскери қызмет туралы» -- ҚР Заңдары қабылданды. 
Белгілі бір мөлшерде балалардың заңды құқықтары мен мүдделерін сақтауға қатысты ұлттық саясатты жүзеге асыруға білім беру, денсаулық сақтау, кедейлікті төмендету, көші-қон саясаты, демографиялық даму, мүгедектерді оңалту және басқа салалардағы балалардың құқықтарын қорғау мәселелері жөніндегі мемлекеттік салалық бағдарламалар бағытталған. 

   Он сегіз жасқа толмаған адам бала болып танылады.Әрбір баланың мүмкін болғанша отбасында өмір сүруге және тәрбиеленуге құқығы, өзінің ата-анасын білуге, олардың қамқорлығына және солармен бірге тұруға құқықтары бар. Бала отбасында  өз мүддесін  қозғайтын кез келген мәселені шешу кезінде өзінің пікірін  білдіруге, сондай ақ кез келген сот немесе әкімшілік іс қарау барысында тыңдалуға құқылы.Он жасқа толған баланың пікірі, егер бұл пікір оның  мүдделеріне қайшы келмейтін болса  ескерілуі міндетті. Баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алуға құқығы бар. Баланың аты ата-анасының келісімімен ,аты жөні әкесінің атымен немесе ұлттық тарихи дәстүрлерге сай аталарының атынан беріледі. Баланың атына немесе тегіне деген келіспеушіліктер сот тәртібімен ғана шешіледі. Он жасқа толған баланың атын немесе тегін тек баланың келісімімен ғана өзгертуге болады.

  Баланың ұлты оның ата-анасының  ұлтымен айқындалады.Егер ата-анасының ұлттары әр түрлі болса, баланың қалауы бойынша оған жеке куәлік берген кезде  әкесі немесе шешесінің ұлтын алуына  болады. Кәмелет жасқа толғанға дейін бала әке-шешесінің тарапынан жасалған қиянаттардан қорғалуға құқықты.

Баланың мүліктік құқығы да бар, ол көбінесе баланың өз ата-аналары мен отбасының өзге де мүшелерінен асырап-бағу үшін қаражат көмегін алуына байланысты. 

Алименттер, зейнетақы мен жәрдемақылар ата-анасының атына келіп түседі, бірак олар балаларды асырап-бағуға, білім беруге және тәрбиелеуге жұмсалуы керек.

Мемлекет балалардың мүдделерін қорғап және балаларды отбасында тәрбиелеу балаларға тәрбие берудің ең тәуір түрі екендігін тани отырып, тәрбиенің отбасылың турінің артықшылығын заң жолымен бекітті. Қазіргі кезде балалар деревнясының, отбасылық балалар үйлерінің құрылып, өріс алуы кездейсоқ жай емес.

Мемлекет балаларға қамқорлық көрсете отырып, бала туғанда жәрдемақы телейді, көп балалы отбасыларына барынша көмектесіп отырады.

Ата-аналар өздерінің конституциялық міндеттерін еркімен орындамаған жағдайда, олардан алиментті мәжбурлеп өндіріп алу да мемлекеттің балалар құқығын қорғауының бір керінісі болып табылады.[https://kk.m.wikipedia.org>wiki>Бала_құқығы]

Декларация барлық ата-аналарға, әйелдер мен еркектерге, ерікті ұйымдарға, жергілікті билікке және мемлекет өкіметіне, бала құқығын сыйлау, мойындау және үндеу ретінде идеясын бейнелейді.

ІІ.ІІАсыранды, мүгедек балалардың құқығы

Мүгедек – ауыру немесе жарақат алу нәтижесінде, өмір бойына немесе ұзақ уақытқа еңбек қабілетін жоғалтқан адам .

Қазақстанда мүгедек балалар басқа балалармен бірдей білім алуға құқылы. Қазіргі таңда балабақшаларда ерекше білім беруге қажеттілігі  бар 27 мыңға жуық бүлдіршін тәрбие алуда. Оның 1000-нан астамы – инклюзивті балалар. 

Мектептерде ерекше білім беруге қажеттілігі бар 63 мыңнан астам бала оқып жүр. Олардың 27 мыңы инклюзивті форматта оқиды. 

Техникалық және кәсіптік білім беру саласында 2500-ден астам бала білім алуда.

• Білім және ғылым министрлігі мүгедек балалар үшін 68 мамандық бойынша арнайы бағдарламалар әзірлемекші. Биыл 20 мамандық бойынша жұмыстар басталып кетті. 

• Мектептер мен колледждерге жан басына қаржыландыру әдістемесіне ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалар үшін екі есе төленетін коэффициент қарастырылған. 

• Еліміздің 17 жоғары оқу орнында дефектология мамандығы бойынша бакалавриатқа грант саны 250-ден 400-ге дейін көбейді. Алғаш рет магистратураға 110, докторантураға 30 орын бөлініп отыр. 

• Барлық педагогикалық мамандықтар бойынша инклюзивті білім беру пәні – міндетті. 

• Алғаш рет педагогикалық колледждерде коррекциялық дене шынықтыру мұғалімі мен мектепке дейінгі логопед квалификациялары енгізіліп, осы жылы оқыту басталды. Қазақстанда бұған дейін ондай мамандар болмаған.

• Техникалық, кәсіптік және жоғары білім беру ұйымдарында I, II топтағы және бала кезінен мүгедек балаларға бір пайыздық қабылдау квотасы арқылы гранттар қарастырылған. 

• Көру, есту қабілеті бұзылған балалар жоғарғы мемлекеттік шәкіртақы алуға құқылы. 

Жалпы қағидаттар

      Мыналар:

      а) адамға тән қадір-қасиетті, оның өз таңдауын жасау еркіндігін қоса алғандағы жеке дербестігін және тәуелсіздігін құрметтеу;

      b) кемсітпеушілік;

      с) қоғамға толық және тиімді тарту және қосу;

      d) мүгедектердің ерекшеліктерін құрметтеу және оларды адами алуан түрліліктің компоненті және адамзаттың бір бөлшегі ретінде қабылдау;

      е) мүмкіндіктер теңдігі;

      f) қолжетімділік;

      g) ерлер мен әйелдердің теңдігі;

      h) мүгедек балалардың даму қабілеттерін құрметтеу және мүгедек балалардың өз жеке қасиетін сақтау құқықтарын құрметтеу осы Конвенцияның қағидаттары болып табылады.

Мүгедек балалар

      1. Қатысушы мемлекеттер мүгедек балалардың адамның барлық құқықтары мен негізгі бостандықтарын басқа балалармен тең дәрежеде толық жүзеге асыруын қамтамасыз ету үшін барлық қажетті шараларды қабылдайды.

      2. Мүгедек балаларға қатысты барлық іс-қимылдарда бірінші кезекте баланың жоғары мүдделеріне көңіл бөлінеді.

      3. Қатысушы мемлекеттер мүгедек балалардың оларды қозғайтын барлық мәселелер бойынша өздерінің басқа балалармен тең дәрежеде олардың жасы мен кәмелеттілігіне сәйкес келетін тиісті салмаққа ие болатын көзқарастарын еркін білдіру және осы құқықты іске асыруға мүгедектігі мен жасына сәйкес келетін көмекті алуға құқығы болуын қамтамасыз етеді.[ http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1500000288]

Асыранды балалардың құқығы.

Шетелдік азаматтарға асырап алуға берілген балаларға бақылау жасауды Қазақстан Республикасының шетелдегі дипломатиялық өкілдіктері мен консулдық мекемелері жүзеге асырады. Алайда осы шетелдік бала асырап алушыларды тексеруді жүзеге асыратын консулдық мекемелерде штат лауазымдарының жетіспеушілігі жəне консулдық қызметкерлердің асырап алынған балалардың тұруы мен тəрбиеленуін т