Бала тәрбиесі

Бошловчи: - Ҳар бир бола ўз қалб дунёсига, ички оламига эга. Унда меҳр ва қаҳр, мардлик ва қўрқоқлик, меҳнатсеварлик ва дангасалик каби хислатлар; қувонч ва ташвиш, қайғу ва шодлик ҳолатлари, ҳамда бошқа жуда кўп хислат ва ҳолатлар яширин тарзда яшайдики, булар биз тасаввур этгандан ҳам кўп. Энди сиз қўлингиздаги қуёшнинг юқори қаватини олиб ташласангиз, айтган гапларимизга яна бир карра амин бўласиз.

(Ота-оналар қуёшнинг устки қаватини олиб ташлашганида, пастки қаватдаги қуёш нурларига ўзлари ёзганларидан ташқари, яна бошқа жуда кўп хислатлар ёзилганлигига муқаррар бўлишади).

• Ҳозирги замон шундай тузилганки, бугун ҳаммаси муваффақиятли

кечади; эртага эса мислсиз ўзгаришлар юз берадики, гўёки бизга уларнинг ечими йўқдай бўлиб туюлади. Бу дунёда инсон яхши яшаши, фаровон умр кечириши учун ўзини ёвузлик ва зулматдан ҳимоя қила олиши лозим. Одам дунёда ёвузлик ва зулматнинг борлигини англамасдан, меҳрнинг қадрини англай олмайди. Ўзи оғримасдан, бошқаларнинг оғриғини тушуна олмайди. Болалар ҳам худди биз каби бекаму-кўст дунёда яшашмаётганлигини, ҳаётнинг баъзан баланд, баъзан паст; баъзан ўнқир, баъзан чўнқир йўлларини босиб ўтаётганлигини барчамиз ҳам биламизми?

Биз, болани атроф-муҳитнинг ёмон таъсиридан қандай асраш мумкин, деган саволга жуда кўп дуч келамиз. Ҳақиқатдан ҳам, қандай сақлаш мумкин? Болани уйларнинг чиройли деворлари билан, машинанинг қорайтирилган қалин ойналари, компьютернинг виртуал олами, айбдор одамларни айблаш ёки ўқув муассасасини алмаштириш йўли билан ёмон таъсирлардан асраб бўлмайди. Тўғри тарбия бериш йўли билан болани ҳар қандай ёмонликдан, разолат ва зулматдан асраш мумкин.

• Шу ўринда фарзандингиз билан кеча кечқурун ёки бугун эрталаб

бўлган охирги мулоқотингизни эслаб кўринг. Сиз унга яхши муомала кўрсата олдингизми; илиқ ва ширин сўз айтдингизми ёки аксинча, яхши муомала қила олишга сабр-бардошингиз етмадими? Балки унга танбеҳ бериб, қўпол гапиргандирсиз?

Ота-оналар жавоб беришади.

“Мақтов ва танбеҳ” машқи.

• Агар илиқ сўз айтиб, ширин муомала қилган бўлсангиз, қўлингиздаги

капалакни гулларнинг юқорига; танбеҳ бериб, қўпол гапирган бўлсангиз, у ҳолда капалакни гулларнинг пастки қисмига ёпиштиринг.

Бошловчи: - Агар ҳамма айтилган мулоҳазаларни умумлаштирсак, бола биз чизиб қўйган чизиқдан чиқиб кетса, унга танбеҳ бера бошлаймиз. Ҳар бир меҳрибон ота-она боласи ўзига ўхшашини ва ўзининг орзусидаги манзилни босиб ўтишини жуда хоҳлайди. Фарзандингиз ростдан ҳам қайсидир жиҳатлари билан сизга ўхшар, лекин у бировнинг ҳаёт йўлини эмас, балки ўз ҳаёт йўлини яшаб ўтиши, ўз ҳаётий тажрибасини тўплаши, ўз машаққати ва қийинчиликларини енгиш усулларини ўрганиши керак.

Ҳеч ким болани ва ҳаттоки, ҳар биримизни олдинда нималар кутаётганлигини билмайди. Бола бир жойда қотиб қолмайди, биз эса ундаги янгидан-янги хатоларни топиб, атрофдагиларнинг назаридан яширишга интиламиз, болани маълум бир қолипга жойлаштиришни хоҳлаймиз. Биз яширишга интилган камчиликлар кейинчалик юзага чиқмаслигига ким кафолат бера олади?

Якунловчи машқ:

Энди фикрларимизни умумлаштириб, мавзу юзасидан хулоса чиқарсак. Бериладиган саволга ҳаракатларингиз орқали жавоб берасиз.

Савол: “Болани тарбиялаш масъулияти кўпроқ кимнинг заммасида бўлмоғи керак?”

• агар “ота”нинг заммасидаги вазифа, деб жавоб бермоқчи бўлсангиз, ўнг

қўлингизни кўтарасиз;

• агар бола тарбиясига “она”масъул деб жавоб бермоқчи бўлсангиз, иккала қўлингизни кўтарасиз;

• агар “ота-она иккаласи” деб жавоб бермоқчи бўлсангиз, қарсак чаласиз.

Олинган жавоблар таҳлил қилинади.

Фарзандларимизнинг тарбиясига салбий ва ижобий таъсир этадиган қуйидаги фикрларга кундалик турмушимизда амал қилсак, келажак авлоднинг мустақил фикр эгаси, маънан ва ақлан баркамол бўлиб етишишига, давлат ва жамиятимизнинг равнақига муносиб ҳисса қўшишига эришамиз.

Тавсиялар: - Шу ўринда ота-оналарга фарзанд билан муносабатларида асқотадиган қуйидаги тавсияларни келтирмоқчиман:

“Болалар яшашни ҳаётдан ўрганадилар:

Агар бола мунтазам танқид қилинса, у нафратга ўрганади.

Агар бола адоват (ёвгарчилик, зидлик, хусумат) муҳитида яшаса, у тажовузкорликка ўрганади.

Агар бола мунтазам мазах қилинса, у индамас, одамови бўлиб қолади.

Агар бола фақат танбеҳ эшитиб катта бўлса, унинг ўзига ишончи йўқолади.

Болалар яшашни ҳаётдан ўрганадилар:

Агар бола сабр-тоқат муҳитида катта бўлса, у бошқаларнинг фикрини ҳурмат қилишга, улар билан муросада бўлишга ўрганади.

Агар боланинг фикрини ҳам тез-тез инобатга олиб турилса, унинг ўз-ўзига бўлган ишонч ҳисси ортади.

Агар бола тез-тез мақтаб турилса, унда миннатдорчилик ҳисси шаклланади.

Агар бола фақат ростгўйлик муҳитида яшаса, у адолатли бўлишга ўрганади”.

Бошловчи: - Азиз ота-оналар! Сўзимнинг сўнггида барчангизга фарзанд тарбиясида сабр-бардош ва матонат тилаган ҳолда бугунги мулоҳаза-ю мушоҳадамизни севимли шоиримиз М. Юсуфнинг ушбу сатрлари билан якунламоқчиман:

Қиёси йўқ асло, меҳри бир дарё,

Ўхшаса ўзига ўхшайди ўзбек.

Болаларига-ку билдирмас, аммо,

Дунёда болам деб яшайди ўзбек.

Убаева Ортуғой

№92-“Ақсу”умумий ўрта мактаби

педагог-психологи