Балалардың сөйлеу дамыту – кіші топтан басталады.

Кіші топтағы балалардың сөйлеуін дамыту

Тәрбиешінің сөйлеуі әдеби тілдің нормаларына, әдеби ауызекі сөйлеуге және дыбыстық жағына (дикция, темп, дыбыстарды, сөздерді айту және т.б.) және сөздіктің байлығына, қолданудың дәлдігіне, грамматикалық дұрыстығына, байланысына сәйкес келуі керек.

Сөйлеуді дамыту үшін бала тәрбиеленетін өмір сүру ортасы, қамқорлық, айналадағы ересектердің қарым-қатынасы, олардың тәрбиелік әсері, сондай-ақ баланың әр түрлі іс-әрекеттеріндегі өзіндік белсенділігі үлкен маңызға ие.

Өмірдің алғашқы үш жылында сөйлеу балалардың өмір сүру процесінде қалыптасады: режимдік сәттерде, тәуелсіз ойында, арнайы ұйымдастырылған сабақтарда. Баланың сөйлеуін уақтылы дамыту үшін ересек адамның оған деген көзқарасы үлкен мәнге ие. Мұқият, ұқыпты, достық қарым-қатынас оң эмоциялар мен түрлі реакциялардың дамуын қамтамасыз етеді. Онсыз баламен тығыз байланыс орнату және оның сөйлеуін дамыту мүмкін емес. Жас кезінде қарым-қатынас тәрбиелік әсердің негізгі түрі болып табылады. Қарым – қатынас дегеніміз-ересек адамның баламен қарым-қатынасы, оған ересек адамның балаға жүгінуі және баланың оның үндеуіне жауабы кіреді.

Сөйлеудің дамуы арнайы ұйымдастырылған сабақтарда, объектілермен, қозғалыстармен әрекеттер дамитын сабақтарда жүреді. Тәрбиеші сабақтардағы балалар белсенділігінің мазмұнын (не істеу керек) және тәсілдерін (қалай істеу керек) анықтайды; балаларда дидактикалық бағытталған іс-әрекет қалыптасады. Бұл әрекет сабақтың түріне байланысты; басқалармен танысқан кезде – байқау, суреттермен сабақтарда –қарау. Тірі заттарды бақылау барысында балалар сыртқы түрінің ерекшеліктерімен, әдеттерімен, қалай және не жейтіндігімен танысады. Қайталанатын сабақтарда балалардың сөйлеуін белсендірген жөн, мұғалім сұрақтар қояды, балалар жауап береді, егер жауаптар толық болмаса, мұғалім балалардың жауаптарын үнемі толықтырады, ал қиын жағдайда ол өзі әңгіме жүргізіп, балаларды қайталауға шақырады.

Балалардағы сөйлеу белсенділігін дамыту үшін жеке заттар, іс-әрекеттегі заттар, сюжеттер бейнеленген суреттер кеңінен қолданылады. Бұл бейнеленгенге қызығушылықты арттырады, жалпылау мен әртүрлі ақыл-ой операцияларын дамытуға көмектеседі.

Суреттермен кітап оқудың ерекше маңызы бар. Келесі сабақтарда тәрбиші балаларды суреттерді қарауға ғана емес, сонымен қатар кітапта не жазылғандығы туралы әңгімеге де шақырады. Бұл есте сақтау қабілетін дамытады, баланы ойлауға мәжбүр етеді.

Дизайн, аппликация, сурет, музыка және т.б. бойынша балалармен бірлескен іс-әрекетте балалар көптеген түрлі заттармен, материалдармен кездеседі. Нәтижесінде сөздік жинақталады: зат есімдер, сын есімдер, етістіктер, сөйлеудің грамматикалық құрылымы ассимиляцияланады, пассивті сөздік біртіндеп белсенді болады.

Ересектермен және басқа балалармен қарым –қатынас балалардың қарым-қатынастың неғұрлым күрделі түрлерін үйренуіне ықпал етеді, олар тек сұрап немесе көмектесіп қана қоймайды, сонымен қатар өз әрекеттерін басқалардың іс-әрекеттерімен байланыстырады, қызықты, ерекше нәрсеге назар аударады, бірлескен іс-шаралар туралы келіседі. Сөйлеуді мұқият бақылау керек: баланың айтқанын тыңдап, оған барлық сөздер мен сөз тіркестерін қайталаңыз. Қайталау кезінде біз айтылған сөздердің дұрыстығын растаймыз, қажет болған жағдайда ассимиляция үшін үлгілерді береміз. Нәтижесінде-бала айтқан сөздер мен сөз тіркестерінен тыс әңгіме құра алады. Бұл әдіс дыбысты дұрыс айту және грамматикалық формаларды қолдану жаттығулары үшін өте маңызды, келісу әдістері (питомник , өлең) және қажетті сөзді айту ( бала қайталау немесе жатқа оқу кезінде қандай - да бір сөзді қолдануда қиындық тудыруы мүмкін, мұғалім оған уақытында көмектеседі).

Барлық осы әдістерді шебер қолдану балалардың сөйлеуін уақтылы дамытуға ықпал етеді.