Балаларға қосымша білім беруді дамытудың перспективалық үлгілері және оларды жүзеге асыру механизмдері

Алматы қаласы

№1 Оқушылар үйі

Айдарханбеков Елдос Алибекович

Балаларға қосымша білім беруді дамытудың перспективалық үлгілері және оларды жүзеге асыру механизмдері

Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдай әр түрлі білім беру ұйымдарының ресурстарын біріктіру арқылы білім сапасын арттыру мәселелерін шешуді ынталандырады, бұл білімді, адамгершілікті және іскер адамдарды дайындауды қамтамасыз ететін жағдайларды қарастырады. Қабылданған шешімдердің мүмкін болатын оң және теріс салдарын болжай отырып, олар ақпаратты таңдау жағдайында өз бетінше жауапты шешімдер қабылдай алады.

Қосымша білім беру балалардың өмірге сәтті бейімделуін қамтамасыз ете отырып қазіргі қоғам, кәсіптік бағдар беруге қолайлы жағдай жасайды, ықпал етеді дарынды балаларды анықтау және қолдау барысында сақтау және дамыту мәселесінің өзектілігі мен маңызды болып табылады.

Балаларға қосымша білім беру отандық және шетелдік ғылыми еңбектерде көрсетілгендей. Балаларға қосымша білім беруді дамытудың перспективалық үлгілері және оларды жүзеге асыру механизмдерін қарастыруға болады.

Бұл бағыттың өзектілігі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі білім беруді дамытудың 2025 жылға дейінгі жаңа тұжырымдамасын әзірледі. Министрлік білім беруді дамытудың жаңа тұжырымдамасының басты мақсаты қазақстандықтардың жаңа ұрпағын тәрбиелеу екені ретінде әзірленуде.

Бұл білім беру қызметінің сапасын арттыру қажеттілігінен туындап отыр, атап айтқанда: тұлғалық бағыттылықты кеңейту; жалпы білім беру мазмұнының шығармашылық, практикалық және әлеуметтік құрамдас бөліктері; бір білім беру ұйымының шеңберінде білім беру қызметтерінің кең спектрін ұсыну; оқушылардың тұлғалық дамуының барлық кезеңдері мен деңгейлерінің сабақтастығын қамтамасыз ету, олардың өзін-өзі жүзеге асыру, өзін-өзі анықтау, әлеуметтік бейімделу мәселелерін шешу; білім беру ұйымының қаржылық-экономикалық тұрақтылығын арттыру.

Қазіргі жағдайда балаларға арналған қосымша білім беру ұйымдарының болып жатқан өзгерістерге өнімді бейімделу қажеттілігін ескеретін және келешекте оның тиімділігін арттырудың алғышарттары болатын даму бағытын таңдау маңызды. олардың қызметінің, бүкіл саланың тұрақтылығын нығайту.

Қазақстандық білім мен ғылымның жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыру және жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде тұлғаны тәрбиелеу және оқыту тұрғысында басқа аймақтарында балаларға қосымша білім беруді ұйымдастыру мәселелерінде пайдаланылған ресурстардың біркелкі еместігі мен тапшылығына байланысты мәселе анық пайда болды. Осы саладағы білім беру ұйымдарының айқын тиімсіздігі, қоғамда балалардың қосымша білім алуына сұраныстың артуы жағдайында технологиялық басқару әдістерінің жоқтығы.

Бұл жағдай балаларға қосымша білім беру ұйымдарын екі тең емес топқа бөлді:

1) тұрақты, тұрақты даму жағдайындағы, жоғары нәтижелер көрсететін, ұтқыр және сындарлы өзгерістерге дайын ұйымдар;

2) әртүрлі ресурстардың тапшылығын бастан кешіретін, соның салдарынан мемлекеттік (муниципалдық) тапсырманы әрең орындайтын, студенттерді жұмысқа қабылдауда қиындықтарға тап болған ұйымдар.

Міне, осы ұстанымды ескере отырып, біз төменде берілген басым үлгілерді әзірлеу негізінде балаларға қосымша білім беру жүйесін сындарлы өзгертуді ұсынамыз.

Модель 1. «Балаларға арналған мектепте қосымша білім беру»: жалпы білім беретін мектептер мен оқу кешендері негізінде біртұтас білім беру кеңістігін құру мақсатында балаларға жалпы білім беру мен қосымша білім беруді біріктіру.

Қазіргі жағдайда, әсіресе мегаполистерде, білім беру кешені аясында балалардың жалпы білім беру мен қосымша білім беруінің өзара әрекеттесу қажеттілігі ерекше мәнге ие болып, олардың интеграциясы тек перспективті тренд ретінде ғана емес, сонымен қатар жаңа жетістіктерге жетудің шарты ретінде қарастырылады. ұрпақты дамыту, оқу және өмірге дайындау мәселелерін шешудегі білім сапасы.

Екі білім беру жүйесінің жақындасуы мен өзара әрекеттесуі балалардың білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыруға және олардың дамуының жеке білім беру траекторияларының әртүрлілігін қамтамасыз етуге және жалпы және кәсіптікке дейінгі білім беру мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған.Осы шарттарда қосымша жалпы білім беру бағдарламаларының мақсаты оқушылардың негізгі жалпы білім беретін пәндерді оқуға деген ынтасын арттыру, жалпыға бірдей оқу қызметін дамыту, балалар мен жасөспірімдердің жалпы шығармашылық және интеллектуалдық дамуы болып табылады.

Жалпы білім беретін мектепте балаларға қосымша білім берудің негізгі критерийі білім, оқушылар кез келген табиғаттағы кездесетін мәселелерді шешу үшін әрқашан саналы түрде пайдалана алатын көзқарастар мен қабілеттер. Осыған байланысты мектеп оқушыларының қосымша білім берудегі қызметі «жобалар» төңірегінде немесе нақты кәсіптерге немесе әлеуметтік қатынастарға тән «операцияларды» дамыту төңірегінде құрылатын болады.

Мектепте қосымша білім беру жүзеге асырылады:

1-4 сынып оқушылары үшін (бастапқы деңгей), 5-9 сынып оқушылары үшін (негізгі деңгей) қосымша жалпы білім беру бағдарламалары арқылы;

негізгі бағыттар бойынша – техникалық, жаратылыстану, дене шынықтыру және спорт, өнер, туризм және өлкетану, әлеуметтік-педагогикалық;

дамыта оқыту технологияларын, ойын техникасын, шығармашылық іс-әрекеттің формалары мен әдістерін қолдану.

Модель 2. «Балаларға мектептен тыс қосымша білім беру»: инфрақұрылымы дамыған балаларға арналған тұрақты қосымша білім беру ұйымдары негізінде балалардың зияткерлік және шығармашылық дамуының заманауи орталықтарын құру.

Халықтың әлеуметтік және білім беру қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру үшін бәсекеге қабілетті білім беру ортасын белсендіру жолымен, оның ішінде дербес білім беру жұмысын құру және жетілдіру арқылы балаларға «мектептен тыс» қосымша білім беруді қалыптастыру ұсынылады.

Мұндай ұйымдарды құру және дамыту ірі оқушылар сарайы, шығармашылық орталықтары, сындарлы қайта құруға қабілетті және дамыған инфрақұрылымы, жоғары ғылыми-әдістемелік әлеуеті, жеткілікті материалдық-техникалық базасы бар балалар мен жастардың мамандандырылған орталықтары негізінде жұмыс жасайды.

«Мектептен тыс» модель шеңберінде балаларға қосымша білім беру сапасын қамтамасыз ету үшін тек педагогикалық құзыреттіліктерді ғана емес, сонымен қатар пән саласын терең білетін жоғары білікті кадрлар – ғалымдар, қолданбалы мамандар қажет. Қосымша білім беру, ғылым және практика арасындағы байланысты ұйымдастырып, қамтамасыз ете алады.

Осы үлгі шеңберіндегі кадрлық саясаттың маңызды қамтамасыз етілуі педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру курстарынан өту, семинарларға, дөңгелек үстелдерге, пікірталастарға қатысу, шығармашылық жұмыстарды орындау және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуден тұратын білім деңгейін ұдайы арттыру болуы тиіс.

Модель 3. Оқушылардың қосымша әрекетінің моделі

«Оқушылардың қосымша іс-әрекеті» моделін жасаудың өзектілігі қазіргі өмір жағдайлары еңбекқорлықты емес, белсенділік пен бастаманы бірінші орынға шығаратындығымен түсіндіріледі, оны жастайынан мақсатты, дәйекті түрде қалыптастыру қажет. Дәл осы тұлғалық қасиет өмірдегі табысқа, ұтқырлыққа, әртүрлі мәселелерді шешуге дайын болуға кепілдік бере алады.

Балалардың мектептегі сабақтан тыс іс-әрекетінің басты ерекшелігі оның бос уақытында жүзеге асуы және, әдетте, үй тапсырмасының болмауы. Мектеп оқушыларының әр түрлі сыныптан тыс жұмыс түрлеріне (танымдық, еңбек, көркемдік, спорттық және т.б.) белсенді қатысу процесі мектептен тыс бірлестіктер – балаларға қосымша білім беру жүйесінің ұйымдық-құрылымдық бөлімшелері (үйірмелер, секциялар, педагогтар) шеңберінде жүзеге асады. студиялар, клубтар, қоғамдар және т.б.).

Модельдің мақсаты – балаларға қосымша білім беру арқылы оқушылардың белсенділігін қалыптастыру үшін ұйымдастырушылық-педагогикалық жағдай жасау.

Білім берудің жетекші мақсаттарының бірі – оқушылардың азаматтық, әлеуметтік, танымдық, дене белсенділігі мен шығармашылық әлеуетін қалыптастыру мәселесін шешу.

Сонымен, талдау негізінде біз қосымша белсенділікті тұлғаның өзгермелі қасиеті ретінде түсінеміз, бұл оқушының білімге деген қажеттілігіне терең сенуін, ғылыми білім жүйесін шығармашылықпен игеруін білдіреді, ол санада көрінеді. іс-әрекеттің мақсаты, жігерлі әрекеттерге дайындығы және іс-әрекеттің өзіне тікелей белсенді қатысу.

Балаларға қосымша білім беру жүйесіндегі білім беру үдерісі мазмұнының жалпы құрылымында балалардың әлеуметтік белсенділігінің әрбір төрт деңгейінде келесі құрамдас бөліктер ажыратылады:

білімді меңгеру тәжірибесі: меңгерудің нәтижесі жаңа білім;

практикалық (репродуктивті) қызмет тәжірибесі: меңгерудің нәтижесі – меңгеру;

шығармашылық белсенділікті дамыту тәжірибесі: шеберліктің нәтижесі –шеберлік;

балалардың бейресми бірлесуіндегі эмоционалды-құндылық қатынастар тәжірибесі: даму нәтижесі – әлеуметтік-мәдени және рухани-адамгершілік құндылықтар, оқушылар мен мұғалімдердің тұрақты бірлестігі.

Балалар қауымдастығының сабақтарында ең үлкен әсер студенттер келесі жағдайларда беріледі:

зерттелетін материал бойынша қызықты ақпаратты (кітаптар, БАҚ, Интернет) өз бетінше іздестіру және оны түсіндіру;

дәлелдеу, талқылау, өз пікірін айту (бірлескен жобалар, топтық жұмыс), өз көзқарасын, өз пікірін қорғау;

әдептілік сақтай отырып, сұрақтар қою және өзінің және басқа оқушылардың жұмысын бағалау;

артта қалған және әлсіз оқушыларға, кіші топтағы балаларға көмек көрсету;

өздері үшін орындалатын тапсырмаларды (модельдеу, сурет салу, қуу немесе жобадағы рөл) дербес таңдауға құқығы бар мақсаттарына жету үшін бірін-бірі ынталандыру қабілеті бар.

Кейбір педагогикалық технологияларда белсендірудің мақсаттары мен құралдары негізгі идеяны құрайды және нәтиженің тиімділігіне негіз болады. Бұл технологияларға мыналар жатады: ойын технологиялары; проблемалық оқыту; ізденіс, зерттеу, жобалау, шығармашылық, интерактивті технологиялар.

Модель 4. Білім беру ұйымдары мен мамандар арасындағы желілік өзара іс-қимылды ұйымдастырушы ретінде балаларға қосымша білім беру ресурстық орталығы.

Балаларға арналған қосымша білім беру бүгінгі таңда жеке сектордан инвестиция көлемі артып, инновациялық белсенділіктің жоғары деңгейімен білім беру қызметтері нарығының белсенді дамып келе жатқан сегменттерінің бірі болып табылады.

Бұл қолжетімділікті кеңейту, жоғары сапаға қол жеткізу және балаларға қосымша білім берудің озық дамуын қамтамасыз ету үшін жағдай жасайды.

Балаларға қосымша білім беру жүйесінің ерекшелігі оның интеграциялық және ведомствоаралық сипаты болып табылады: қосымша жалпы білім беру бағдарламалары тиісті мекемелерде, жалпы білім беретін мектептерде, мектепке дейінгі мекемелерде, колледждерде жүзеге асырылады, әртүрлі салалар мен іс-шараларды - білім беру, мәдениет және өнер, дене шынықтыруды қамтиды. және спорт, ғылым мен техника.

Белгілі бір аймақтағы балаларға арналған қосымша білім беру, әдетте, білім беру мекемесінің түріне «байланысты» қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын мекемелердің біркелкі емес жиынтығы болып табылады.

Білім беру кеңістігін желілік ұйымдастырудың ең маңызды сипаттамасы болып табылатын жалпы мәселелерді шешу үшін олардың арасында көлденең өзара іс-қимылдың практикалық болмауымен (стандартты штатпен, «қатаң» белгіленген қызмет түрлерімен және т.б.) мекемелер.

Балаларға арналған қосымша білім берудің аумақтық жүйесінің ресурстары жиі ұтымсыз пайдаланылатынын атап өткен жөн: әрбір білім беру мекемесі серіктестермен өзара әрекеттесу және олардың білім беру және басқа ресурстарын пайдаланудың орнына өзін-өзі қамтамасыз етуге ұмтылады.

Мұндай іс-шараларда балаларға арналған қосымша білім беру мекемелері құқықтық және мәртебесінің белгісіздігіне байланысты мектептермен және білім беру орталықтарымен бәсекеге түсе алмайтыны анық, ал олардың материалдық-техникалық жарақтандырылуы олар шешуі тиіс және шеше алатын міндеттерге сәйкес жаңартылмайды.

Ресурстық орталықтарды құру кезінде осы мәртебеге үміткер мекемелердің педагогикалық ұжымының инновациялық бағдарламаларды іске асырудың тиімді технологиялары мен әдістерін, білім беру қызметін ұйымдастыру мен мазмұнын анықтаудың неғұрлым тиімді тәсілдерін, оның ішінде әлеуметтік серіктестіктің негізі.

Балаларға қосымша білім берудің желілік ресурстық орталығы қызметінің мақсаты қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске асыруды әдістемелік қамтамасыз ету және осы бағдарламаларды іске асыратын педагогикалық ұжымға жан-жақты көмек көрсету үшін жағдай жасау болып табылады.

Балаларға қосымша білім берудің желілік ресурстық орталығы келесі міндеттерді шешеді:

басқарушылық – бірыңғай үйлестіру орталығы балаларға қосымша білім беруді дамыту жөніндегі іс-шараларды тиімді басқаруға, мектеп оқушыларын қосымша жалпы білім беру бағдарламаларымен қамтуды 75%-ға дейін арттыруға мүмкіндік береді;

педагогикалық – орталық оқу-әдістемелік материалдардың интеграциясын, балаларға арналған қосымша білім беру мазмұнының үздіксіз жаңартылуын, оқу жоспарлары мен қосымша жалпы білім беретін оқу бағдарламаларының өзара сәйкестігін қамтамасыз етеді;

балаларға қосымша білім беру саласында білім алушылардың жеке қызығушылықтары мен мүмкіндіктерін ескере отырып, қосымша білім берудің мазмұны мен бағытын таңдаудың нақты мүмкіндігіне ие болуға мүмкіндік беретін біртұтас білім беру кеңістігін құру;

Алайда әзірленген үлгілер мен оларды іске асыру тетіктері қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске асыру сапасына қойылатын талаптардың объективті өсуі мен осы мәселені шешуге білім беру ұйымдарын қосудың белгілі бір инерциясы арасындағы қайшылықтарды әлі шешкен жоқ.

Балалардың динамикалық өзгеретін қажеттіліктерін толық есепке алу қажеттілігі мен балаларға қосымша білім берудің әлеуметтік тапсырысын оқыту мен қалыптастыру жүйесінің дамымауы арасында. Балаларға қосымша білім берудің ұсынылып отырған үлгілерін және оларды енгізу тетіктерін жетілдіру жөніндегі біздің алдағы қызметіміз осы қайшылықтарды шешуге бағытталатын болады.

Пайдаланылған әдебиеттер.

1. Шляйхер А. Экономика знаний: почему образованиеключ к успеху в Европы. //Вопросы образования. −2007. −№1. −С.28.

2. Болонская декларация « Европейском регионе высшего образования». −Болонья, 1999. 3. Болонский процесс: поиск общности европейских систем высшего образования (Проект TUNING) /под научной редакцией д.п.н., профессора В.И. Байденко. − Москва-Астана, 2006. −6 с.

4. «ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы».

5. ҚР Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының Жобасы. Жалпы орта білім беру. 298 Негізгі орта білім беру. Бастауыш білім беру. −Астана, 2008.