"Балдың пайдасы" ғылыми жоба

Кіріспе

Бұл менің өмірімде болды, Мен кейде ауырып қаламын. Анам мені емдейтін дәрі-дәрмектердің бірі-бал. Бір стақан сүтке бір қасық бал араластырып, мен: "бал дегеніміз не? Ол өз тарихын қайдан алады және аралар оны қалай "жасайды"?» Менің ойымша, бал-бұл дәмді өнім, бірақ анам бұл дәрі екеніне сенімді және ол тек тамақ үшін ғана емес, сонымен қатар дәрілік мақсаттарда да кеңінен қолданылады. Сондай-ақ, сирек кездесетін орыс ертегісі: "мен сонда болдым, бал-сыра Іштім!"Бұл қандай Бал? Онда адамдарға оның пайдасына сенімділік беретін ерекше не бар?

Бәріне барлық осы мәселелермен, мен заглянул энциклопедиясына, және бірінші нәрсе оқыдым, болды міне осындай анықтау: "Бал-бұл негізінен бал гүлдерінің балшырындарынан жұмыс істейтін аралар шығаратын және олар жем ретінде пайдаланатын тәтті сиропты зат. Адамның құнды азық-түлік өнімі.» Бал деген не екенін толығырақ, мен осы таңғажайып және пайдалы өнімге арналған жұмысымда зерттеп, қарастыруды шештім. Менің идеямды анам қолдады. Ол менің басты көмекшім болды. Балдың пайдасын зерттеу және адамның балды қолдануымен танысу-менің зерттеуімнің мақсаты. Бал-эволюциялық жолдың басында оған ұсынылған адамға табиғаттың ең жақсы сыйы, содан бері көптеген елдер мен халықтар мәдениетінің маңызды бөліктерінің біріне айналды. Балдың кәріптас түсті тұтқыр сұйықтық екенін бәрі біледі, ол өте дәмді және өте пайдалы. Бұл таңғажайып өніммен жақынырақ танысқандар оның ерекше қасиеттері мен мүмкіндіктерімен таң қалдырады. Бұл ғажайыптың кішкентай қанатты өндірушілері бал арасы Apis mellifera L. табиғаттың ерекше құбылысы ретінде таң қалдырады. Ара шаруашылығының барлық өнімдерінің ішіндегі ең маңыздысы-халық арасында үлкен сұранысқа ие бал. Әрине, әр тұтынушы жоғары сапалы бал сатып алуды жөн көреді. Бірақ дәмі мен хош иісі бойынша балдың сапасын анықтау өте қиын. Балдың табиғи екенін білу үшін оны талдау қажет.

1.Негізгі бөлім:

1.1.Балдың шығу тарихы жайында

Археологтардың зерттеуіне сүйенсек, аралар алғашқы адамдардың пайда болуына дейін 56 миллион жыл бұрын пайда болған дейді. Ежелгі мәдени ескерткіштердің сақталу негізінде алғашқы адамдар балды тәтті,нәрлі өнім ретінде қолданған екен. Испания мемлекетінің  Валенсия мекенінде табылған ежелгі ескерткіште адамның балды алып жатқаны бейнеленген. Адамның балды аралар арасынан алып жатқан таңбасы  тастарда бейнеленіп,сақталған екен. Балдың ғажайып қасиетін алғашқы адамдар да өте бағалаған. Барлық уақытта әр халық оны емдік мақсатпен қолданған. Египет папирустарында  3000  жыл бұрын ауруды емдеу, аурудың алдын алу мақсатымен қолданылған деген жазбалар сақталған. Ежелгі қытай және үнді жазбаларында да балдың ғажайып,ең керемет қасиеттерге ие екендігін көрсеткен.Үнді құдайы Вишну лотос гүлінде қонып отырған бал арасы бейнесінде бейнеленген екен. Ежелгі үндістер,бал адамға зор ғанибет сыйлап, денсаулығын нығайтып,жастықты сақтайды деп санаған.Ежелгі Грецияда бал «жастықтың сусыны» деп, табиғаттың керемет сыйы деп есептеген. Олар құдайға құрбандыққа бал жағылған жемістерді қойған, бұл құдайға мәңгілік өмір береді деп сенген.Ұлы грек математигі Пифагор, өзінің ұзақ жасауының себебі осы балды жиі қолданғандықтан деген.Сол сияқты белгілі ойшыл, философ Демокрит те, өзінің 100 жасауының,денсаулығының мықтылығы балды пайдаланудан деп айтқан.Ресейде бал жайлы 945 жылдың  Лаврентьев жазбаларында айтылған екен. Бірақ тағам түрінде емес,сусын ретінде көрсетілген. Осыдан бір жарым ғасыр бұрын Өскеменнің іргесіне алғашқы араларды әкеліп, қолға ұстай бастаған. Сол себепті Шығыс Қазақстан облысы Орталық Азия аймағында омарта шаруашылығының отаны саналады. Елімізде өндірілетін балдың 80  пайызға жуығы Шығыс Қазақстанның үлесінде.Табиғи бал гүлді, аралас, құлаған және араласқан болуы мүмкін. Балдың құрамы оны алатын аймаққа байланысты. Гүлді бал аралардың өсімдік балшырындарын өңдеуі арқылы алынады. Бұл монофлора (бір өсімдіктің гүлінен) және полифлора (бірнеше өсімдіктердің гүлдерінен). Гүлді монофлерлі балдардың ішінде ең көп таралған: Акация бал. Ол ақ акация гүлдерінен жасалған. Оның түсі ақтан алтын сарыға дейін. Бұл балдың өте нәзік дәмі мен хош иісі бар. Баяу кристалданады. Ең жақсы сорттардың біріне жатады. Балдың хош иісі әлсіз, кейде мүлдем жоқ. Қораптан алынған бал гүлді бал сияқты жиналады, бірақ контейнерге оралған кезде "құлаған бал"деген жазу жасалады. Аралас бал гүлді немесе құлаған балдың қоспасынан тұрады. Әдетте мұндай бал жинау орнында аталады: тау, шабындық, дала, орман. Қорытынды: мен аралар қарапайым адамнан әлдеқайда бұрын пайда болғанын білдім, ал балдың өзін ата-бабаларымыз дәмді өнім ретінде де, түрлі аурулардың емі ретінде де сәтті қолданды. Өсімдіктің бір түрінен жиналған бал «бір шырынды», ал бірнеше өсімдік түрінен жиналған бал «көп шырынды» деп аталады. Оны өсімдіктің түріне қарай атайды. Қазақстанда әр ұядан орта есеппен жылына 15 кг-ға дейін, жекелеген тәжірибелі бал ара өсірушілер 180 кг-ға дейін бал жинайды екен. Ара балының бөлінуі: Негізінен, ара балы бір шырынды және көп шырын дыболып бөлінеді. Бір шырынды бал – тек өсімдіктердің бір түрінен ғана жиналған шырын. Оны өсімдіктердің түріне қарай – қара-құмық балы, жөке ағашының балы деп,неше түрлі атайды. Көп шырынды бал – өсімдіктердің бірнеше түрінен жиналған шырын. Оны табиғи бал беретін өңірлерге байланысты дала балы, тау балы, бақ балы деп ерекшелейді.Табиғи балдың түрлері: Өмірде табиғи балды ажырату оңай емес. Қантты бал араны қант шырынымен қоректендіру арқылы алынады. Сатушылар оны табиғи балға араластырып сатады. Бұл орайда табиғи, жасанды балды ажыратуға ешқандай анализ көмектеспейді. Жасанды балдың құрамында қант, қант крахмалы, ұн, желім, гипс болады. Оның кейбірін үй жағдайында анықтауға мүмкіндік бар. Ол үшін бір стақан қайнаған су аласыз да оған балды араластырасыз (Бір стақан суға жарты стақан бал).

1.2.Балдың түрлері

Гүлдейтін қанша ма өсімдіктер бар болса, сонша ма балдың түрлері бар. Біз енді солардың бастыларын атап айтсақ .Түйебұршақ (донник) балы бірінші сортты балға жатады. Ақ немесе ашық – янтарь түсті болып келетін хош иісі бар балдың бұл түрі глюкозаға бай. Түйебұршақ балы ішек ауруларына пайдалы. Шайқурай (кипрей) балы мөлдір жасыл сары түсті сұйық бал. Балдың бұл түрін әлсіздікке, жараны қайтаруға пайдаланылады. Жөке (липа) балы жақсы сортқа жатады. Сары жасыл түсті балдың бактерияға қарсы қасиеті бар. Жөке балының тамақ ауруларына пайдасы мол. Сондайақ, тыныштандыратын, ұйқыны жақсартатын қасиеті бар. Шабындық (луговой) балы бірінші сортты балға жатады. Сары қоңыр немесе алтын түсті балды шабындықтағы түрлі гүлдерден алады. Бұл бал арқылы тыныс алу, жүйке, жүрек және ас қорыту жүйесін емдеуге болады. Таңқурай (малина) балы ақ түсті болады. Жоғары сортқа жататын балдың бұл түрі суық тигенде тұмаудың алдын алу үшін пайдаланылады. Қарақұмық (гречишный) балы қою қызыл немесе қоңыр түсті болады. Жоғары сортқа жататын бұл балдың ерекше иісі бар. Қарақұмық балы темірге, магний, мысқа бай болғандықтан, түрлі қан ауруларын емдеуге пайдаланылады. Жүйке жүйесіне де қарақұмық балы бірден-бір ем. Сондай-ақ, тері ауруларын да балдың осы түрімен емдеуге болады.

2. Линден бал метаболизмді қалыпқа келтіреді

линден-қымбат ағаш. Оның жапырақтарынан сіз керемет шай жасай аласыз, гүлденуден – емдік отвар. Сонымен қатар, линденнің сары гүлдерінен біз шынымен емдік бал аламыз. Оның жағымды хош иісі бар, дәмі өте тәтті және қарақұмық балынан әлдеқайда жеңіл (ол өте ақ болуы мүмкін).

• линден бал-ең танымал. Және бекер емес. Оның құндылығы туралы ежелгі ғалым, философ және дәрігер авиценна білген. Бір кездері ол линден балының көмегімен эпилепсия, бас ауруы, ревматизм, бүйрек аурулары және басқа да проблемалар мен аурулардан арылуға болады деп мәлімдеді. Сонымен қатар, линден балына көптеген микро және макроэлементтер кіреді: калий, күкірт, кальций, мыс, мырыш, йод, фосфор және басқалары. Мұндай балдағы дәрумендердің мөлшері аз болғанына қарамастан, олардың элементтермен байланысы ерекше әсер береді.

• бұл бал суық тию, жөтел, мұрынның ағуы және тіпті тонзиллитпен күресетін барлық әріптестеріне қарағанда жақсы. Оны керемет профилактика ретінде қолдануға болады. Линден балын үнемі тұтыну метаболизмді қалыпқа келтіруге және ас қорытуды жақсартуға көмектеседі. Бал өнімінің бөлігі болып табылатын тозаң қажетті аминқышқылдары мен ақуыздардың көзі болып табылады.

Испандық ғалымдар, бұл күрең мед ие жоғары микробқа қарсы белсенділікке қатысты алтын түстес стафилококк және ішек таяқшасы. Каштан балы қан тамырларына жағымды әсер етеді, бұл оны варикозды емдеуге тамаша құрал етеді. Өмірде табиғи балды ажырату оңай емес. Қантты бал араның қант шырынымен қоректендіру арқылы алынады. Сатушылар оны табиғи балға араластырып сатады. Осы орайда табиғи бал мен жасанды балды адыратуға ешқандай сараптама көмектесе алмайды. Жасанды балдың құрамында қант крахмалы, ұн, желім және гипс болады. Оның кейбіреуін үй жағдайында анықтауға мүмкіндік бар. Ол үшін 1 стақан қайнаған суға жарты стақан балды араластырыңыз. Сол кезде тұнбаның төменгі жағында немесе бетінде қалдықтар шығады. Ол балдың құрамындағы крахмалдың бар екенін білдіреді. Бал алынатын өсімдіктерге байланысты бал да түрлі-түрлі болады, солардың ең бастыларына тоқталып өтейік. Түйе бұршақ балы бірінші сортты балға жатады. Ақ немесе ашық янтарь түсті, хош иісті, глюкозаға бай. Түйе бұршақ балы ішек ауруларына пайдалы. Шайқурай балы – мөлдір, жасыл-сары түсті, сұйық бал. Балдың бұл түрін әлсіздікке, жараны кетуге пайдаланады. Жүйке балы жақсы сортқа жатады. Сарғыш жасыл түсті балдың ьактерияны жоюға қарсы қабілеті бар, тамақ ауруына пайдасы мол, сондай-ақ тыныштандыратын, ұйқыны жақсартатын

1.3. Балдың құрамы

Ара балының химиялық құрамы шырын жинаған өсімдіктердің түріне, ол өскен топыраққа, сол жердің ауа-райының жағдайына және балдың түрлеріне тығыз байланысты. Гүл балының құрамында 12-13 пайыз су, 0,4 пайыз белок, 0,3 пайыз күл, көмір сутегі, глюкоза, жүзім қанты, сахороза, мальтоза, т.б. бар. Және де В3, В5, А, С, Н, Е, К дәрумендері, минералды тұздар, ферменттер, сон-дай-ақ, химиялық элементтер (калий, кальций, фосфор, хлор, күкірт, натрий, темір, марганец, мыс, т.б.) кездеседі. Бұлардан басқа алма, жүзім, қымыздық тәрізді қышқылдар да болады Ара балының сапасын, негізінен, хош иісі, дәмі, түсі, тығыздығы, ылғалдығы, қоректік, жабысқақтық қасиеттері арқылы анықтайды. Ара балының қуаты жоғары. Оның 1 келісі 3150 кал қуат береді. Ара балы адам ағзасын дәрумендермен, белокпен, ферменттермен тағы да басқа тіршілікке қажетті заттармен байытып, қамтамасыз етеді. Балды құрғақ, жақсы желдетілген бөлмеде 5 градустан 10 градусқа дейінгі температурада сақтайды. Химия пәнінің мұғалімі Байдуллаева Динара апайдан балдың құрамы туралы әңгімелесіп жазып алдық. Бал Судан (16-21%) және қатты заттардан тұрады, олардың арасында қант басым (75% дейін). Балда кездесетін қанттарға глюкоза (35%), фруктоза (35%), сахароза (7% - дан аспайды) жатады. Балдың физика-химиялық қасиеттері. Балдың құрамына өсімдік (өсімдік нектарынан) және жануарлардан (аралар денесінен) алынған ақуыздар (0,04—0,30%) кіреді. Балдың құрамында 0,43% дейін қышқыл бар. Органикалық қышқылдар басым, олардың ең көп мөлшері алма, лимон, қымыздық және сүт қышқылдарынан едәуір аз. Балдағы Бейорганикалық қышқылдардан тұз және фосфор табылған. Балдың құрамына ферменттер, сондай-ақ минералды (0,03-тен 0,2% - ға дейін) заттар кіреді. Бұл калий, натрий, магний, темір, фосфор, алюминий, мыс, марганец, қорғасын және мырыштан едәуір аз. Бал әртүрлі дәрумендерге бай.

2.1. Балдың жасалу жолдары.

Бал аралары өте еңбекқор жәндік. Бал жинауда жыл мезгілі, ауа райы, ара ұясының күйі, өсімдік түрі және оның омартаға қашықтығы, шірненің бөліну дәрежесі маңызды рөл атқарады. Бал арасы балға қажетті гүл шірнесі мен тозаңын жинау үшін тынбастан гүлден гүлге қонады. Негізінен бұл істі «жұмысшы» аралар ғана атқарады. Аралар жайылған кездері ондаған шақырымға дейін алаңсыз ұшып кете береді. Және адаспай өз ұяларын тауып қайтады. Барлауға шыққан ара ә дегеннен шырынды гүл мен шүйгінді шөпті іздейді. Тапқан кезде өздеріне тән белгілермен кейінгілерге хабар береді. Әр ара өзінің «қоржынына» өз салмағының жартысына жететіндей шірне жинай алады. Олар жинаған шірнесін ұядағы жас араларға жеткізеді. Жас аралар шірнені тор көзшелерге салады. Іле қанаттарымен желдетіп, артық ылғалын жояды. Араның сілекей безі шірнедегі қант құрамын өзгертіп, оны балға айналдырады. Көзшелер балға толғаннан кейін ара оны балауыз қақпақшамен жабады. Мұндай бал ұзақ сақталады. Араның бал жинауы өсімдіктердің жаппай гүлдеуіне тұстас келеді, сондықтан әсіресе көктемде жиналған балдың сапасы өте жоғары бағаланады. Ара ұяшықтары. Олар ұясын алты бұрышты геометриялық пішінде жасайды. Математиктердің есептеуінше, бал ұяшығын алты бұрышты етіп жасауда үлкен тиімділік бар екен. Алты бұрышты ұяға материал өте аз жұмсалып, балдың сыйымдылығы мейлінше артатын көрінеді. Яғни, бұл өте тиімді ұя жасау тәсілі.Бал ұяшықтарын жасаудағы аралардың қолданатын тәсілі де таңғаларлық. Сонда барлығы бір жерден шығады екен. Алты бұрыштардың бір-бірімен шебер жымдастырылғаны сондай, әрбір қабырғаның бөлек тоқылғандығын байқау өте қиын.Ұяларындағы тазалық, бұзылған жерлерін жөндеу, жас араларды қоректендіру жүйелі түрде іске асады. Егер ұяның іші қапырық тартса, қанаттарын қағып жұмыртқаларын салқындатады. Ал суық болса жұмыртқаны жан-жағынан көлегейлеп жылытады. Жұмысшы ара небәрі 30 – 35 күн ғана өмір сүреді

2.2.Дәрігерлер кеңестері

Мамандардың айтуынша, балдың адам денсаулығы үшін пайдасы көп. Атап айтқанда, бал қан құрамын жақсартады, ішкі ағзалардың қызметін жандандырады, иммунитетті арттырады, дененің физиологиялық қызметін, күш-қуатын қалпына келтіреді. Мидың жұмысын жақсартады, тыныс алу жолдарын артық өңезденуден сақтайды. Ол сондай-ақ жүрек-қан тамырлары ауруына, бауырға, бүйрекке, ішек-қарын жолына, суық тиюге, құяң мен өтке пайдалы. Балды құрт ауруына, ұйқысыздыққа, бас ауруына, қан қысымына, асқазан жарасына, тіпті күйікке де ем ретінде пайдалануға болады. Балдың сондай-ақ аллергияға, бактерияға, қабынуға қарсы да қасиеттері анықталған. Балдың химиялық құрамы шырын жинаған өсімдіктердің түріне, топырағына, ауа райының жағдайына және балдың түрлеріне байланысты өзгереді. Балдың сапасы негізінен хош иісі, дәмі, түсі, тығыздығы, ылғалдылығы, қоректік және жабысқақ қасиеттері арқылы ажыратылады.Өте құнарлы, тойымды болғанына қарамастан құрамында ауыр қорытылатын элементтер кездеспейді. Бал құрамы қанға, одан жасушалар мен тіндерге тез сіңіп кететін көмірсулар, белоктар, протеиндер (аминқышқылдары мен органикалық қышқылдар), минералды тұздар (калий, кальций, натрий, темір, хлор тұздары және күкірт т.б.), пайдалы микроэлементтер мен ферменттерге (каталаз, липаз, амилаз) өте бай. Құрамындағы фруктоза, глюкоза және құрақ қант бұлардың барлығы да адам ағзасына аса қажетті. Арамен емдеу: Арамен емдеу медицина ғылымында «Апитерапия» деп аталады. Отандық дәрігер, апитерапия маманы А. Құрманбаевтың берген мәліметтеріне сүйенсек, арамен емдеуге араның балы, прополис (ара желімі), ара уы, гүл тозаңы және емдік әсері өте күшті сүт жатады. Ал ара уының құрамында адамағзасы үшін пайдалы түрлі ферменттер мен аминқышқылдары және милитин бар. Апитерапия арқылыкөптеген ауруларды, соның ішінде ревматикалық полиартрит, артрит, ревматизм, жүйкеаурулары, остеохондроз, остеопороз, псориаз, ішк і құрылыс, буын аурулары, колит, асқазан жарасы, холецистит секілді ауруларды емдеуге болады. Негізінен емге жұмысшы аралар пайдаланылады. Ара уының шипасы бүгінг күні толық дәлелденген. Білікті дәрігерлердің пікірінше, балды дәрумен ретінде еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін пайдаланғаны дұрыс.Себебі, бал — шипалы тағам. Құрамында адам ағзасына өте қажетті жетпістен астам зат бар. Бал адамның есте сақтау қабілетін арттырып қана қоймай, жоғары қан қысымын түсіреді, күш- қуатты толықтырады, әсіресе іш құрылысына, жүрек ауруына пайдалы. Балдан жасалған сусынның асқазан ауруын емдеуде әсері зор. Дегенмен, дәрігерлер балмен емделуді бастамас бұрын кеңес алғанды дұрыс көреді.Балмен нені емдеуге болады екен? Білікті дәрігерлердің пікірінше, балды дәрумен ретінде еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін пайдаланғаны дұрыс.Себебі, бал — шипалы тағам. Құрамында адам ағзасына өте қажетті жетпістен астам зат бар. Бал адамның есте сақтау қабілетін арттырып қана қоймай, жоғары қан қысымын түсіреді, күш- қуатты толықтырады, әсіресе іш құрылысына, жүрек ауруына пайдалы. Балдан жасалған сусынның асқазан ауруын емдеуде әсері зор. Дегенмен, дәрігерлер балмен емделуді бастамас бұрын кеңес алғанды дұрыс көреді.Жоғары тыныс жолы ауруларын емдеуге болады дейді.Бал ингаляциясын (демалу арқылы балды ағзаға енгізу) қолдану ісі ерте кезде дамыған. Ингалияциялағанда бал мұрынның кілегей қабығы мен кеңірдекке ғана әсер етіп қоймайды, өкпенің альвеолы арқылы қанға түсіп, денсаулықты нығайта түседі. Суық тиюден болған ауруларды емдеуге де болады екен. Суық тигенде балды жылы сүтпен (бір ас қасық балды бір стақан сүтке) лимон сөлімен (100 грамм балға бір лимонның сөлін ) ішу ұсынылады. Суық тиіп ауырғанда балды дәрі ретінде қолдана отырып,екі- үш күн үйде отыру керек. Себебі, бал қатты терлетеді.
Өкпе ауруларын емдеуге пайдаланады.Гиппократ бал ішімдігі қақырықты түсіріп, жөтелді басады деп жазды. Ибн Сина туберкулез басталған кезде раушан гүлінің жапырағы мен бал қоспасын қолдануды ұсынды. Бұл қоспаны күндізгі сағат 12-ге дейін қолдануды тиімді деп санады.

Балдың қолданылуын зерттеу

Косметология саласындағы зерттеу үшін мен бал қосылған сұлы маскасын дайындадым. Ол үшін Мен келесі компоненттерді алдым: 1 шай қасық сұлы майы, 1 шай қасық сүт, 1 қасық бал.Барлығы араласып, бұл қоспаны сыныптастарының бетіне жағып, 15 минуттан кейін біз масканы жуып, бет терісін сүрттік Мұндай масканы бір ай бойы, аптасына бір рет жасауға болады, мұндай маскадан кейінгі тері жақсы ылғалданған, келбет жақсарады. Аспаздық саласындағы зерттеу үшін біз мұғаліммен бірге сыныптастарымызға жүгіндік. Бір ай бойы сыныптастар мектепке аспаздық қиялдарды әкелді. Барлығы өте дәмді болды. Мен рецепттердің бірін мысалға келтіремін : Біз 2 Үлкен алма алдық, 0,3 ас қасық.бал (4 ас қасық - толық), 1 ас қасық. қант, 2 ас қасық.қоңыр қант, 1, 5 ас қасық.ұн, 100 г. сары май немесе маргарин, 2 жұмыртқа, 3 ас қасық лимон шырыны, 1 шай қасық үгітілген лимон қабығы, 1P.қопсытқыш және бір шымшым тұз. Алмалар біз маңын жылғы қабығы, тазалап сердцевину және нарезали шағын кусочками. Кәстрөлде бал мен лимон шырыны араласып, орташа отқа қойылды. Масса қайнай бастағанда, оған туралған алма құйылды. Алма орташа отта шамамен 15 минут қайнатыңыз. Оттан шығарып, салқындауға қалдырды. Қамыр үшін жұмыртқаны қант пен қоңыр қантпен ұрып, тұз, лимон қабығы мен еріген сары май қосыңыз. Ұн мен қопсытқыш қосылды. Мұқият араластырыңыз. Пішінді маймен майлап, оған қамыр құйды. Шумовкой сироптан алма алып, оларды қамырға салды. Пішін алдын ала қыздырылған пешке ( 180C) 40 минутқа қойылды. Дайын торт сироппен құйылып, пішінде салқындауға мүмкіндік берді. Бәліш лимон хош иісі мен балдың дәмі бар өте дәмді болды. Кулинариялық жағдайда зерттеу үшін бізге анамыз көмектесті.Анамның көмегімен алма мен бал қосылған бәліш пісірдім.Ол үшін-2 алма, 4 ас қасық бал,1 стақан қант,1,5 стақан ұн,100 гр маргарин,2 жұмыртқа қажет.Бұл жұмыс өте қызықты болды. 2016ж 15 қыркүйектегі облыстық «Дидар» газетінің №110 нөмірінде «Алтай балы» еліміздің брендіне айналғаны туралы жазылған.

2. Біздің зерттеу жұмысымыз

Биолгия кабинетінде

Мен өз зерттеулерімді биология кабинетінен бастадым. Онда мен Атшыбаева Гульфия апаймен бірге араның құрылымы мен дамуын және аралар отбасының өмірімен таныстым. Содан кейін мен химия кабинетіне бардым. Өйткені, балдың құрамын зерттей отырып, балдың құрамында бірқатар микроэлементтер бар екенін білдім: марганец, кремний, алюминий, бор, хром, мыс, барий, никель, қорғасын, қалайы, мырыш және басқалар. Балдың негізгі құрамдас бөлігі-глюкоза және фруктоза. Мен шешті екеніне көз жеткізуге болады. Бірақ мен зерттеуімді қиындатуды шештім. Мен зерттеу үшін балдың 2 түрін алдым: үйде(Орал) және дүкенде сатып алынды. Химия пәнінің мұғалімі Айнабекова Шынар апаймен бірге біз балдағы глюкозаны анықтау тәжірибесін өткіздік. Шатастырмау үшін мен пробиркаларды нөмірледім: 1 - орал,2 - дүкен 1) алдымен мен балдың бір бөлігін алып, оны дистилденген судың екі бөлігінде ерітдім. Судың түсі әр түрлі/үйдегі балдағы ашық түсті / қорытынды: судың түсі әр түрлі / үйдегі балдағы ашық түсті, №2 пробиркада/

2) Содан кейін медициналық шприц көмегімен пробиркаларға 1 мл бал ерітіндісін және 2 мл сілті ерітіндісін құйды. Осыдан кейін ол мыс сульфатының ерітіндісінің бірнеше тамшысын қосты. Көк түсті тұнба алды, ол ашық көк түсті ерітіндіге ауысты. Қорытынды: № 2 пробиркадағы ашық көк түсті ерітінді/

3) Пробиркалардың ішіндегісі қызған. Ерітінді түсі сарыға өзгерді, содан кейін тұнба пайда болды.

Қорытынды: № 2 пробиркадағы ашық-қоңыр түсті ерітінді.

Біздің тәжірибеміз сәтті өтті.

Шынында да, бал құрамында микроэлементтер бар. Демек, бұл өте пайдалы.Орал үй балы дүкеннен гөрі пайдалы.

Дәрігермен кездесу.

Балдың денсаулыққа қаншалықты пайдалы екенін білу үшін,мектебіміздің медбикесі Альбертқызы Ләззат апаймен әңгімелесіп, кеңес сұрадым.Ол кісіге сұрақтар қоя отыра,тағы да көп нәрсені біліп,таныстым. Менің болжауым бойынша балдың кері әсері де болуы керек қой.Сондықтан нақтырақ түсіндіруін сұрадым.Роза апай маған оны да түсіндіріп берді. «Әрине,ол адамда аллергиялық реакция туғызуы мүмкін,оның өзінде тек кішкентай балаларда.Өйткені олардың ағзалары әлі түгелдей қалыптаспағандықтан.Сондықтан 1 жасқа дейінгі балаларға балды қолданғанда өте сақ болған жөн.» -деді. Балдың қаншалықты пайдалы екенін дәрігерлерден білуге болады. Олардың пікірлері кез келген мемлекеттің қуаты. Бал-пайдалы өнім. Ол қолданыла алады барлық басқа балалар. Сондай-ақ бал өсімдіктерінің тозаңына реакциясы бар аллергиямен ауыратындар. Балды тыныс алу органдарының аурулары үшін белсенді қолдануға болады. Балмен бірге борсық майын немесе сүтті қолданыңыз. Оның таза түрінде күніне 100-140 грамм бал жейді. Сіз ингаляция жасай аласыз. Мұны істеу үшін қайнаған суға бір ас қасық Линден немесе гүл балын қосыңыз, буларды 15-20 минут деммен жұту керек. Ингаляция ұйқы алдында жақсы жасалады. Асқазан-ішек жолдарының ауруларында, гастритпен, асқазан жарасымен: балды жылы суда ерітіңіз, тамақтанудан 1,5 – 2 сағат бұрын алыңыз. Жүйке қозғыштығымен, ұйқының болмауымен: бал ұйқыға қарсы әсерге ие, жүйке жүйесін тыныштандырады. Тамақтанғаннан кейін күніне 120 граммға дейін бал жеуге болады. Тері ауруларында (көгеру, көгеру, күйік, экзема, лишай): балдың бактерицидтік қасиеттері микроорганизмдердің жойылуына ықпал етеді. Жаралар тезірек тазаланады және қатайтылады. Болады араластырып, бал, рыбьим май – сонда процесі жазуды пойдет тіпті тезірек болады. Мұндай жақпа жараларды, аязды емдеуге көмектеседі. Қорытынды: балдың зияннан гөрі пайдасы көп.

2.3. Балдың қолданылуы

Өзінің ерекше қасиеттеріне байланысты балды адам кеңінен қолданады. Мысалы, пісіру кезінде қамырдағы қанттың жартысын балмен алмастырған кезде өнімдердің саны артып, олардың дәмі жақсарады. Бал зімбірге, печенье, кілемшелер, кекстер, торттарға енгізіледі. Кәмпиттер, карамель өндірісінде бал қанттың кристалдануын кешіктіреді. Балға жеміс-жидек пен сүт кәмпиттері, кәмпиттер, халва, пастила, джемдер кіреді. Оны балаларға арналған сүт өнімдеріне қосыңыз. Бал жеміс сироптарын немесе джемді, жемісті алкогольсіз сусындарды өндіруде қанттың бір бөлігін алмастырады. Бал тікелей тамақ үшін қолданылады, оны нан, қытырлақ, тортиллалар, құймақ, жаңа піскен жемістер мен жидектермен жейді, сонымен қатар Жарма, сүзбе және сүзбе, желе, компот, мусспен тәттілендіреді. Арнайы тәжірибелер мен бақылаулар балды жеу әл-ауқаттың, тәбеттің, ұйқының жақсаруына және иммунитеттің жоғарылауына әкелетінін анықтауға мүмкіндік берді. Сондықтан бал әсіресе балаларға, қарттарға, денсаулығы нашар, әлсіреген немесе аурудан айыққан адамдарға пайдалы. Ересектер мен балалардың негізгі рационында күн сайын бірнеше ондаған грамм балды тұтыну ұсынылады. Балалар бал жегенде олардың жалпы жағдайы жақсарады, ал өсуі, массасы, физикалық күші артады. Балды арнайы қарттар диетасына қосу артық салмақтың жиналуынан қорғайды. Балды қалпына келтіру кезеңінде барлық науқастарға беру ұсынылады. Бал бұрыннан белгілі общеукрепляющее, сергітетін, қалыптастыратын күш жатын таблетка, тыныштандырғыш, ол ықпал етеді, қорыту, тәбетін жақсартады. Ол жараларды, күйіктерді, бүйрек, бауыр, буын ауруларын емдеуде қолданылды. Балдың ерітіндісімен жоғарғы тыныс жолдарының жұқпалы және суық аурулары емделді. Қазіргі уақытта осы рецепттердің көпшілігін ғылыми медицина сәтті қолданады. Бал немесе оның ерітінділері ингаляция, тамшылау, шприцтер, таңғыштар, лосьондар, ванналар үшін қолданылады. Бал ас қорытуға пайдалы әсер етеді. Асқазанның жұмысын қалыпқа келтіреді, асқазан жарасына, түрлі гастрит, колитке емдік әсер береді. Ол шырышты қабықтың, жоғарғы тыныс жолдарының қабыну жұқпалы ауруларын емдеу үшін қолданылады (ринит, синусит, фарингит, ларингит, бронхит, тонзиллит). Анемиямен бал жалпы жағдайды, әл-ауқатты, сыртқы келбетті, тәбетті, ұйқыны жақсартады, шаршау мен бас айналуды жояды, дене салмағының жоғарылауына ықпал етеді. Түнде тыныштандыратын және ұйықтайтын таблетка ретінде бал немесе оның жылы ерітінділері, сүт немесе лимон шырыны қосылған бал қабылданады. Бал тері мен бұлшықет тіндерінің зақымдануын емдеу үшін, күйіктерді, жараларды, қайнатуларды, абсцесстерді емдеу үшін қолданылады. ара балының басты ем болатын аурулары мен оны емге қолдану тәсілдері мынандай:

1. Қол-аяқ жансызданғанда, сары ара ұясының үлкенінен бір дана, кішілеуінен 3-4 данасын, жалқы өскен усарымсақпен қосып, жаншып ауру жерге таңады. 2. Тері қышымасына: ара ұясын(өңделген) спиртке 7 күншылап, 8 күннен бастап қышымаға бірнеше рет жағады. 3. Емшек безі ісінгенде ара ұясын отқа өртеп 6 грамын суға қайнатып, самасын тұндырып, суынан күніне 2-3 рет ішеді. 4. Ыстық, суықтан тіс қақсағанда: өңделген ара ұясын, суға бұқтырып, суымен ауызды шайқайды. Өңделген ара ұясынан кішкене мөлшерде алып, қақсаған тіске басады. 5. Ара ұясынан бір дана, қырықаяқтан 2 дана, ашутастан тиісті мөлшерде алып талқандағаннан кейін ара ұясының ішіне салып артынан отқа біраз қыздырып, кендір майына араластырып тез арада жараға жағады. 6. Балалар кіндігі сыртқа шығып кеткенде ара ұясын өртеп, күлін кіндікке таңады.  7. Дизентерияға: ара ұясын кептіріп ұнтақтаған соң 0,3 гр-нан күніне 2-3 рет ішеді. Жасалу және ішу мөлшері 2-4 грамм. Құрамында балауыз, ағаш майы тектес зат және ұшқыш майы бар. 8. Үйреншікті іш қатуға балдан 60 грамм қара күнжұт дәнінен 15 грамм. Балды жылытып, араластырып, қайнаған сумен екіге бөліп күніне 2 рет ішеді.

Сауалнама нәтижесі.

Осы тақырыпты зерттеу жұмысын жүргізе отыра біз өте көп маңызды мағлұматтармен таныстық. Бал-бұл бірегей өнім.Ол бізге зиянынан пайдасы көп екенін аңғардық.Өзімізге қажетті көптеген қызықты деректер аштық.

Біздің осы тақырыпқа деген қызығушылығымыз арта түсті.Сондықтан біз қала тұрғындарымен арасында сауалнама жүргіздік.

Балдың қай түрі аса пайдалы? Cауалға жауап:

Өз басым балды өте жиі пайдаланамын. Бірақ көбінесе таңдай алмаймын, реті келгенін сатып ала беремін. Өзінің түрі де көп қой. Сұрайын дегенім, балдың қай түрі ең пайдалы болып есептеледі? Табиғи балдың кез келген түрі пайдалы, сондықтан өзіңізге ұнайтын түрін пайдалана беруіңізге болады. Сондай-ақ денсаулығыңыз мықты болуы үшін күніне тым болмағанда бір қасықтан жеп тұрғаныңыз жөн. Балдың ең бағалы сұрыбының бірі – жөке балы болып есептеледі. Әдетте, ол мөп-мөлдір, сарғыш түсті болып келеді, сондай-ақ ұзаққа дейін кристалданбайды және қабынуға, бактерияға қарсы әрекет етеді. Тау балы теңіз деңгейінен 2200 м биіктіктегі қараған (ака­ция), долана (боярышник), талшын (каштан), шомырт (терновник), мойыл (черемуха), итмұрын (шиповник), ырғай (жимолость), қызылтал (верба) және алғашқы көктем гүлдерінен жиналады.

Ағзаны нығайтуға, сонымен бірге жүрек-қан тамырлары жүйесін қалыпқа келтіруге пайдаланылады. Өзіне тән ерекше иісі бар қарақұмық балы (гречишный мед) қоңыр түсті болып келеді және құрамында темір көп болады. Қараған балы – асқазан жұмысын жақсартуға, көздің көру қасиетін арттыруға және дене қызуын түсіруге таптырмайтын ем.

Қорытынды.

Жоба бойынша жұмыс жасай отырып, мен көптеген пайдалы ақпаратты білдім. Жұмысты бастамас бұрын, мен бал, көптеген өнімдер сияқты, адам ағзасына пайдалы да, зиян да әкелуі мүмкін деп сендім. Бірақ менің жұмыс барысында менің гипотезам ішінара расталды. Бал-бірегей өнім. Бұл зияннан гөрі көп пайда әкеледі. Көптеген адамдар балды емдеу құралы деп санайды. Сондықтан олар ауырған кезде оны пайдаланады. Бұл керемет. Өйткені, ауру кезінде балды жеу қалпына келтіру процесін тездетеді. Бал-табиғаттың ең құнды сыйы, біздің заманымызда қол жетімді болған" жастар сусыны". Табиғатта балдың көптеген түрлері бар және олардың әрқайсысы өзінше ерекше. Орыс халық ертегілерінен біз бал алудың барлық қиындықтарын және оның денсаулыққа да, рухани бақытқа да пайдасын түсінеміз. Балдың алуан түрлері, оның ерекше қасиеттері, жоғары тағамдық құндылығы және осы өнімнің дәмі бал нарығын дамытуға үлкен мүмкіндіктер ашады. Сонымен қатар, бал өндірісінің ұлғаюы нарықтағы бұрмаланулар санының көбеюіне әкеледі. Осыған байланысты осы өнімдерді уақтылы анықтау және алып қою мәселелерінде сауда қызметкерлері мен бақылаушы ұйымдар өкілдерінің жауапкершілігі артады. Мұндай қызмет сараптама мен бағалау әдістерінің сенімді құралдарынсыз, сауда қызметкерлерінің хабардарлығын арттырусыз мүмкін емес. Сапалы өнімдермен дұрыс тамақтану дененің дұрыс даму процестерін, сондай-ақ денсаулықты нығайтуды қамтамасыз ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде біз келесі қорытындыға келдік: Балды талдау нәтижелерінің жиынтығы оның сапасы туралы айтады. Органолептикалық талдау бал сынамаларында ешқандай ақаулар жоқ екенін көрсетті. Физика-химиялық талдау әдістері сынамаларда крахмал мен бордың қоспалары табылмағанын көрсетті. Талдау нәтижелері бойынша бал сынамалары сапалы.

Ұсыныстар.

1. Адамдар химиялық жолдармен дайындалатын дәрілерден гөрі, табиғи өнімдермен емделсе.

2. Балдың түрілерінен дәрі қолдану тәсілін үйреніп, әрбір отбасы салауатты өмір салтын қалыптастыруда, қаражатын үнемдеулеріне тиімді болар еді.

3. Маңғыстау облысы көлемі бойынша бал өндіретін ірі көлемдегі завоттар және бал арқылы емдеу теапиясын жүргізетін емханалар ашылса. Бұл халық денсаулығының жақсаруына және жұмыссыздық деңгефінің төмендеуіне септігін тигізеді.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. «Ақ дастарқан» кітабы 1985 ж.

2. «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясы (2-том,1-том) 1997-2007ж

3. «Балдырған» балалар журналы 2009 ж. 9 нөмірі

4. «Егемен Қазақстан» газеті 2011 жыл

6 . Облыстық «Дидар» газеті 2016 жыл 15 қыркүйек №110

7. Денсаулық журналы №5 2003ж

8. Ғаламтор желісі Google