«Басса-Дарки»әдістемесі.Оқушылардың агрессиясын Басса-Дарки әдістемесімен зерттеу.

Атырау сервис колледж психологі Калиева Айнур Хайсаевна

Оқушылардың агрессиясын Басса-Дарки әдістемесімен зерттеу.

«Басса-Дарки»әдістемесі.
Мақсаты: Бала агрессиясының түрін және оның көрініс беру ерекшелігін анықтау.
Бала агрессиясына зерттеушілер әр түрлі анықтама береді. Біреулері ол адамның қоршағаң орта құбылыстарынан өзін қорғауға арналған тұқым куалаушылыққа негізделген қасиет деп көрсетсе (Лорнед, Анри), екіншілері жетекші роль атқаруға бағытталған әрекет (Моррисон) деп түсіндіреді. Агрессияны фрустрациямен байланыстыратын теориялар да бар (Маллер, Дуб,Доллард).
Деструктивтік әрекет дегеніміз – адамның алдында тұрған бөгетке кедергі жасап, қиындықты жеңуге деген белсенділігі. Сондықтан агрессияның оң және теріс көріністері бар екендігін жақсы түсіну қажет. Мысалы, адам өз өмірін немесе басқа адамдардың өмірін сақтауға,төнген қауіпті жоюға бағытталған агрессияны ақтауға болады. Сонымен қатар, ешқандай ақтауға болмайтын агрессия да байқалуы мүмкін. Жеткіншек жас кезінде себепсіз агрессия немесе жалған қауіпке бағытталған шабуылшылық

орын алуы мүмкін керек.

А.Басс және А.Дарки агрессияны сипаттағанда оны негізгі еқі топқа бөледі. Біріншісі – мотивациялық агрессия. Осы құбылысты туғызған себеп сылтаулар. Психолог ең алдымен агрессияның осы түрін анықтап алуға тиіс. Екіншісі - инструменталдық агрессия немесе өзін-өзі қорғау үшін, басқаларды жәбірлеуге қолданатын әрекеттері. Бұл қасиеттің көрініс беруі сегіз формада болуы мүмкін. Бұл әдістеме көмегімен агрессияның формасын диагностикалауға болады.

Орындау ережесі: тест сауалнамасында 75 тұжырымдама берілген. Оларға «ия» немесе «жоқ» деп жауап беріңіз.

Авторлар сауалнаманы келесі ұстанымдарға сүйене отырып жасаған:
1. Әр сұрақ агрессиясының бір түрін анықтауға арналған.
2. Сұрақтарға берілген жауаптарға басқалардың пікірі әсерін тигізуін төмендету жолдары ойластырылған.
Бағалау шкаласы:

1.Физикалық агрессия-басқа біреуге бағытталған физикалық күшті пайдалану

2.Жанама агрессия-бұрмаланған жолмен басқаға бағытталған немесе ешкімге де бағытталмаған агрессия түрі

3.Тітіркенушілік- (дөрекілік,шамданғыштық) кішігірім тітіркенушілікке жауап қайтаруға дайын тұрған негативті сезімдер

4. .Негативизм-тоқтатылған дәстүрлер мен заңдарға қарсы ,пассивті қарсылықтан белсенді күреске дейінгі тәртібіндегі оппозициялық әдеті(өз көзқарасын басқа көзқарасқа қарсы қою)

5. Өкпелегіштік-жанындағыларының нақты және ойластырылған әрекеттерін қызғану және жеккөру

6. Күдіктенушілік- адамдарға қатысты басқалар жоспар жасап және зиян келтіреді деген тұжырымдарымен сенбеушілік пен сақтықтың өріс алуы

7.
Жауаптар сегіз шкала бойынша бағаланады:
1. Физикалық агрессия: ия – 1, жоқ – 0.

Келесі тұжырымдарға: 1, 25, 31, 41, 48, 55, 62, 68. Жоқ – 1,

ия – 0, келесілерге – 9, 7.

2. Жанама агрессия: ия – 1, жоқ – 0. 2, 10, 18, 34, 42, 56, 63, 3. Жоқ – 1, ия – 0: 26,49.

3. Тітіркенушілік: ия – 1, жоқ – 0: 3, 19, 27, 43, 50, 57, 64, 72. Жоқ – 1, ия – 0: 11, 35, 69.

4. Негативизм: ия – 1, жоқ – 0. 4, 12, 20, 28. Жоқ – 1, ия – 0: 36.

5. Өкпелегіштік: ия – 1, жоқ – 0. ия – 0: 5, 13, 21, 29, 37, 44, 51, 58.

6. Күдіктенушілік: ия – 1, жоқ – 0. 6, 14, 22, 30, 38, 45, 52, 59. Жоқ – 1, ия – 0: 33,66, 74, 75.

7. Вербальды: ия – 1, жоқ – 0. 7, 15, 23, 31, 46, 53, 60, 71, 73. Жоқ – 1, ия – 0: 1,33, 66, 74, 75.

8. Кінәні сезінуі: ия – 1, жоқ – 0. 8, 16, 24, 32, 40, 47, 54, 61, 67.

Көрсетілген шкала бойынша жауаптарды балдарға аударып, барлық жиналған ұпайлардың екі түрлі қосындысы шығарылады. Біріншісі, қастандық индексі деп аталады да, ол 5 және 6 шкалалардың қосындысы арқылы анықталады. Ал екіншісі, агрессия индексі – 1, 3, 7 шкалалар қосындысы бойынша анықталады. 6, 5 плюс-минус 3 – қастандық көрсеткіші нормада екпіннің белгісін көрсетеді. 21 плюс-минус 4 - агрессияның нормадағысын көрсетеді.

Зерттеу нәтижесі:

Басса-Дарки әдістемесі бойынша зерттеу нәтижесін біз бірнеше көрсеткіштері бойынша талдадық. Олар келесі кестеде көрсетілген.


Басса-Дарки әдістемесі бойынша баланың мазасыздану деңгейін бағалау.

Зерттеу нәтижесі көрсеткендей мектеп оқушылары арасында жоғары дамыған агрессия түрлі вербалдьдық және физикалық агрессия болып табылады. Ол әсіресе ұл балаларға тән, олар балағат сөздерді өте көп қолданатыны анықталды. Екінші орында күдіктенушілік пен негативизм көрсеткіштері болады. Бұл жас кезеңіндегі балалардың күдіктенушілігінің жоғары болуы заңды нәрсе. Өйткені балалар өз мамандықтарын таңдап алып, болашақта дербес өмір сүру жолын тауып алу қажеттілігі алдында тұрғанымен байланысты. Біз төмендегі кестеде зерттелінген балалардың жетеуінің агрессиясының түрлерін көрсеттік. Бұл тестімен зерттелінген 23 баланың көрсеткіштері бір-біріне өте ұқсас келді. Олардың басым көпшілігінде жанама агрессия мен өкпелегіштік анық байқалды, сонымен қатар ұл балалардың барлығы және кейбір қыз балаларда вербалдық агрессия көрініс берді.

Сауалнама:

1. Кейде мен басқаларға зиян келтіргім келетін

Временами я не могу справиться с желанием причинить вред другим

2. Кейде өзім жақтырмайтын адамдар туралы өсек айтамын.

Иногда сплетничаю о людях ,которые не люблю.

3. Мен тез ашуланып қаламын, бірақ тез басыламын.

Я легко раздражаюсь,но быстро успокаиваюсь

4. Егер менен жақсылап өтініш сұрамаса, тапсырманы орындаймын.
Если меня не попросят по хорошему,я не выполню

5. Маған берілу керек деген қажетті нәрселерді ,мен толық ала алмаймын.

Я не всегда получаю то,что мне положено

6. Басқалар менің сыртымнан мен туралы не айтатынын білмеймін.

Я не знаю,что люди говорят обо мне за спиной

7. Егер мен достарымның қылықтарын ұнатпасам, пікірімді оларға білдіремін.

Если я не одобряю поведение друзей,я даю им это почувствовать

8. Біреуді алдаған кезімде,мен ар-ожданның алдында қатты қысыламын.

Когда мне случалось обмануть кого-нибудь,я испытывал мучительные угрызение совести

9. Мен басқа адамға қол көтере алмайтын сияқтымын.
Мне кажется,что я не способен ударить человека

10. Мен еш уақытта, заттарды лақтыратындай қатты ашуланбаймын.
Я никогда не раздражаюсь настолько,чтобы кидаться предметами

11. Басқалардың кемістігіне барлық уақытта кешірімдімін.
Я всегда снисходителен к чужим недостаткам

12. Егер маған орныққан ереже ұнамаса мен оны бұзғым келеді.

Если мне не нравится установленное правило, мне хочется нарушит его

13. Басқалар қолайлы жағдайды пайдаланып қалады.
Другие умеют почти всегда пользоваться благоприятными обстоятельствами

14. Басқалар маған күтпеген жерде, сый-сияпат көрсетсе, мен одан сескеніп қаламын.

Я держусь настороженно с людьми ,которые относяться ко мне несколько
более дружественно,чем я ожидал
15. Менің басқалармен келіспейтін кезім жиі болады.

Я часто бываю несогласен с людьми

16. Кейде менің ойыма,мен ұялатын ойлар келеді.

Иногда мне на ум приходят мысли,которых я стыжусь.

17. Мені біреу бірінші болып ұрса, мен оған жауап қайтармаймын.

Если кто-нибудь первым ударит меня ,я не отвечу ему.

18. Мен ашуланғанда есікті тарс еткізіп жабамын.

Когда я раздражаюсь,я хлопаю дверями

19. Мен сыртқы көрінісімнен әлде-қайда ашушаңмын.

Я гораздо более раздражителен,чем кажется

20. Егер біреу маған үкімін жүргізгісі келсе, әрқашан мен оған қарсы тұрамын.
Если кто-то воображает себя начальником,я всегда поступаю ему наперекор

21. Менің тағдырым мені онша қанағаттандырмайды.

Меня немного огорчает моя судьба

22. Көп адамдар мені ұнатпайды деп ойлаймын.

Я думаю ,что многие люди не любят меня

23. Басқалар менімен келіспесе, мен олармен дауласпай тұра алмаймын.

Я не могу удержаться от спора,если люди не согласны со мной

24. Жұмыстан қашатын адамдар өзін кінәлі сезіну керек.

Люди ,увиливающие от работы ,должны испытывать чувство вины

25. Менің отбасымды қорлап,тіл тигізгендер - жұдырыққа жығылғысы келгендер.
Тот,кто оскорбляет меня и мою семью,напрашивается на драку

26. Дөрекі әзілге мен бармаймын деп ойлаймын.

Я не способен на грубые шутки

27. Мені келемеждесе ,мен қатты ашуланамын.

Меня охватывает ярость,когда надо мной насмехаются

28. Егер біреулер өздерін бастықсымақ санаса, олар менменсініп кетпеу үшін бар күшімді саламын.

Когда люди строят из себя начальников,я делаю все,чтобы они не зазнавались

29. Апта сайын мен өзіме ұнамайтын адамдардың біреуін жолықтырамын.
Почти каждую неделю я вижу кого-нибудь ,кто мне не нравится

30. Адамдардың көбі мені қызғанады,көре алмайды

Довольно многие люди завидуют мне

31. Басқалардан өзімді сыйлауды талап етемін.

Я требую,чтобы люди уважали меня
32. Ата-анам үшін еш нәрсе жасамағаныма қамығамын.

Меня угнетает то,что я мало делаю для своих родителей

33. Сізді үнемі ызаландыратын адамдардың тұмсығын бұзуға тұрады.

Люди,которые постоянно изводят вас,стоят того,чтобы их «щелкнули по носу»

34. Мен еш уақытта ашуға бөленіп, тұнжырап жүрмеймін.

Я никогда не бываю мрачен от злости

35. Егер басқалардың маған деген көзқарасы мәртебеме сай келмесе, мен оларға ренжімеймін.

Если ко мне относятся хуже ,чем я того заслуживаю,я не расстраиваюсь

36. Мені біреу ренжіткісі келсе, мен оған көңіл бөлмеймін.
Если кто-то выводит меня из себя,я не обращаю внимания

37. Ешкімге байқатпауға тырыссамда, қызғаншақтық «Ішімді ит жегендей» етеді.

Хотя я и не показываю этого,меня иногда гложет зависть

38. Кейде маған мені сыртымнан күлкі қылатын сияқты сезіледі .

Иногда мне кажется ,что надо мной смеются

39. Мен қатты ызалансамда балағат сөз айтпаймын.

Даже если я злюсь, я не прибегаю к « сильным »выражениям

40. Менің күнәларымның барлығының кешірілгенің қалаймын.

Мне хочется,чтобы мои грехи были прощены

41. Маған біреу қол көтерсе, менің жауап қайтарған кездерім сирек

Я редко даю сдачи,даже если кто-нибудь ударит меня

42. Айтқаным мен қалағандай болмай қалса,мен ренжимін.

Когда получается не по-моему,я иногда обижаюсь

43. Кей кезде адамдарды бір көргеннен –ақ менің жыныма тиеді
Иногда люди раздражают меня одним своим присутсвием

44. Шынымен де жек көретін адамдарым жоқ.

Нет людей,которых бы я по-настоящему ненавидел

45. Бөтендерге еш уақытта сенім білдірмеу – менің ұстанымым

Мой принцип: «Никогда не доверять «чужакам»

46. Егер мені біреу ызаландырса, ол туралы не ойлайтынымды айтуға даярмын.

Если кто-нибудь раздражает меня,я готов сказать,что я о нем думаю

47. Кейін өкінетін нәрселерді жиі жасаймын.

Я делаю много такого, о чем впоследствии жалею

48. Ашуланған кезде қол жұмсауым мүмкін

Если я разозлюсь,я могу ударить кого-нибудь

49.Кішкентай кезімнен бастап долылық көрсеткен емеспін

С детсва я никогда не проявлял вспышек гнева

50. Мен өзімді атылуға дайын оқтай жиі сеземін.

Я часто чувствую себя как пороховая бочка,готовая взорваться

51.Менің не ойлайтынымды жұрттың бәрі білсе, ол адаммен бірге жұмыс істеу қиын деп есептер еді

Если бы все знали ,что я чувствую,меня бы считали человеком,с которым нелегко работать

52. Қандай себепке байланысты басқалар маған жағымды нәрсе істейді деп ойлаймын. 

Я всегда думаю о том ,какие тайные причины заставляют людей делать что-нибудь приятное для меня

53. Маған біреу дауыс көтерсе, мен де оған айқайлаймын

Когда на меня кричат ,я начинаю кричат в ответ

54. Сәтсіздіктер мені қамықтырады

Неудачи огорчают меня

55. Мен басқалардай емес ,азды -көпті төбелесемін

Я дерусь не реже и не чаще чем другие

56. Қатты ашуланғанда бірінші қолыма түскен затты сындырғаным есімде

Я могу вспомнить случаи,когда я был настолько зол,что хватал попавшуюся мне под руку вещь и ломал ее

57. Кейде төбелесті бірінші болып бастаймын.

Иногда я чувствую ,что готов первым начать драку

58. Өмір маған әділетсіз екенін кейде анық сеземін.
Иногда я чувствую, что жизнь поступает со мной несправедливо

59. Мен адамдар бұрын тек шындығын айтады, деп ойлайтын едім

Раньше я думал,что большинство людей говорит правду,но теперь я в это не верю

60. Ашуланғанда ғана ұрысамын

Я ругаюсь только со злости

61. Егер мен қате әрекеттер жасасам, мені ар-ожданым мазалайды

Когда я поступаю неправильно ,меня мучает совесть

62. Өз құқығымды жұдырықпен қорғау керек болса ,күшімді көрсетемін

Если для защиты своих прав мне нужно применить физическую силу,я применяю ее

63. Кейде мен өз ашуымды жұдырықпен үстелдің бетін ұрғылағандай болып көрсетемін
Иногда я выражаю свой гнев тем,что стучу кулаком по столу

64. Маған ұнамайтын адамдармен,мен дөрекі қатынасамын

Я бываю грубоват по отношению к людям,которые мне не нравятся

65.Маған зиян келтіретін менде дұшпандарым жоқ

У меня нет врагов ,которые бы хотели мне навредить

66. Өзім дұрыс өмір сүрген жоқпын деген ой маған жиі келеді

Я не умею поставить человека на место,даже если он того заслуживает

67. Мені төбелеске дейін апаратындарды білемін

Я часто думаю,что жил неправильно

68. Мені төбелеске дейін жеткізуге қабілетті адамдарды ,мен білемін

Я знаю людей ,которые способны довести меня до драки

69.Мен ұсақ-түйекке бола ренжімеймін

Я не огорчаюсь из-за мелочей

70. Адамдар мені ашуландырып немесе намысыма тиіп,қорлағысы келеді деген ой менің басыма сирек келеді.

Мне редко приходит в голову ,что люди пытаются разозлить или оскорбить меня

71. Мен адамдарға жиі қоқан-лоқы көрсетемін,бірақ та оны іс жүзінде орындау ойымда да жоқ.

Я часто только угрожаю людям ,хотя и не собираюсь приводить угрозы в исполнение

72. Соңғы кезде мен мылжың болып кеттім

В последнее время я стал занудой

73. Дау барысында мен дауысымды жиі көтеремін

В споре я часто повышыю голос

74. Мен әдетте адамдарға деген теріс көзқарасымды көрсетпеуге тырысамын

Я стараюсь обычно скрывать свое плохое отношение к людям

75.Маған дауласқаннан гөрі ,келісімге келе салған артық

Я лучше соглашусь с чем-либо,чем стану спорить

Басса-Дарки әдістемесі бойынша зерттеу нәтижесі