БАСТАУЫШ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ: ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ШЕШІМДЕРІ

БАСТАУЫШ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ:

ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ШЕШІМДЕРІ

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы АҚ

Республикалық кәсіби даму институты

Жаратылыстану-математикалық және гуманитарлық

пәндерді оқытудың мазмұны мен әдістері кафедрасының аға оқытушысы

Аюпова Назым Алиятовна

Қазіргі әлем адамға жоғары талаптар қояды. Жыл сайын планета тұрғындарының саны артып келеді, бұл адам қызметінің кез келген саласындағы бәсекелестіктің артып келе жатқанын білдіреді. Бәсекеге қабілетті болу – жоғары білімді болу деген сөз. Білім – қоғамның негізгі құрамдас буындарының бірі. Білім қоғамдық дамудың мақсаттарын бейнелейді және жүзеге асырады, оның табысты дамуының кепіліне айналады. Бұл жолдың бастау нүктесі – мектеп. Мектептің міндеті: білім беру, дағдыны пысықтау және дағдыны қалыптастыру – әрқашан солай. Бірақ әлем өзгеруде, өйткені адамдардың санасы өзгереді. Заманауи мектеп ойлай алатын және сезіне алатын, коммуникативті және қоғамда өмір сүруге қабілетті, ішкі мәдениеті бар, алған білімін өмірде қолдана алатын және пайдалана алатын тұлғаны дайындауы керек. Мен әрқашан мектептегі басты кейіпкерлер мұғалім мен оқушы деп есептеймін. Және олардың әрқайсысының өз мақсаты бар. Оқушыларды жаңа нәрсе жасауға ұмтылуға, шығармашылыққа, өзіндік ерекшелігін таңдауға, өзі үшін және басқа адамдар үшін шешім қабылдаудан қорықпауға үйрету, олардың іскерлікке шығармашылық көзқарасын қалыптастыру – мұғалімнің мақсаты. Мұғалім оқушылардың өз бетінше белсенділігін арттыру үшін қажетті жағдай жасауы керек. Қазіргі оқушы барлық қолда бар құралдарды пайдалана отырып ақпаратты іздеп, өңдей білуі керек. Мектеп адамның рухани дамыған санасына көтерілу жолын көрсетеді. Бұл мектептің басты мақсаттарының бірі. Оқыту үшін ең бастысы – жалпыадамзаттық тәрбиелік іс-әрекеттерді және рухани-адамгершілік дамуын қалыптастыру оқытудың негізгі нәтижесі болып табылатынын, оның пәнаралық сипатын көрсететінін түсіну болуы керек. Дүниеге тұтас көзқарасты қалыптастыру үшін тек ғылымды білу жеткіліксіз. Өнерді оқу және түсіну, табиғатты сезіну және қабылдау, дінді білу және түсіну қабілеттерін дамыту өте қажет. Жалпы орта білім берудің мектеп жүйесі өзгеруі керек. Оқушы үшін кітаптардағы құрғақ мәтіндік материал мен шындықтағы көрнекі бейне арасындағы байланысты көрсету маңызды, сондықтан эксперимент, қоршаған әлемді бақылау және өз тәжірибесіне сүйене отырып, қорытынды жасай білу маңызды әдіске айналады. Басты сәттердің бірі – өз қолымен жұмыс істеу қабілетін дамыту, сонымен қатар оқу үрдісінде заманауи ақпараттық технологияларды пайдалану. Біз ұстаздар ең алдымен оқушыларымызға қалай оқу керектігін үйретуіміз керек. Бұл ең алдымен бастауыш сынып мұғалімдеріне қатысты.

Бастауыш мектеп бүгінде тұтастай алғанда біркелкі және табысты жұмыс істейтін үлкен орта болып табылады.

Бастауыш мектептің жаңа мақсат қоюға көшуімен, кіші жастағы оқушыларды оқытуға ұсынылатын оқу құралдарын жаңаша бағалаумен мектептің бірінші буынында білім беруді ұйымдастырудағы қиындықтарды жеңу себептері зерттеліп, ашылады. Осыдан негізгі сөздер пайда болады: бастауыш білім – тенденциялар, мәселелер мен қиындықтар, оқу сауаттылығы, тұлғалық-бағдарлы көзқарас, белсенділікке негізделген оқыту, оқыту құралы.

Кішкентай адамға бастапқы деңгейде кездесетін бірінші мәселе - ол үшін жаңа ортаға әлеуметтік бейімделу. Өзін бейтаныс ортада тауып, оқу орнында қабылданған белгілі бір нормалар мен ережелерге бағынуға мәжбүр болудан психологиялық жайсыздықты бастан кешіреді. Бақылап, талдай отырып, қорытынды жасай отырып, оқыту барысында оқушының жеке ерекшеліктерін ескеру керек деген ұғымға келдік. Білім беру кеңістігі оқушыға бағытталған дамыта оқыту арқылы бағындырылуда. Танымал болу себебі неде? Адамдардың санасы күрт өзгерді. Адамның ішкі күйіне үлкен мән беріледі. Тұлғаға бағытталған дамыта оқыту мыналарды болжайды: 1) баланың тез өзгеретін қоғамда өзін-өзі ұстауына көмектесетін тұлғада оның даралығын қалыптастыру және сақтау; 2) оқушылармен өзара әрекеттесуде жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану; 3) балалар мен ересектер арасындағы қарым-қатынаста гуманизмді қолдану. Оқушыға бағдарланған оқыту тұжырымдамасы кіші мектеп жасындағы оқушының өзіндік ерекшеліктері, құндылықтары, қоршаған әлемге көзқарасы, пәндік тәжірибесі бар тұлға ретінде, білім беру кеңістігінің белсенді субъектісі ретінде қарастырылады. Тұлғалық-бағдарлы көзқарас жағдайында мұғалім үшін оқушы бірегей, қайталанбайтын құбылыс ретінде көрінеді. Мұғалім – өз мүмкіндіктерін жүзеге асыруға, оқу мақсаттарына жетуге және оқудың жеке мағынасын дамытуға көмектесетін тұлға. Мұғалімнің шебер басшылығы оқушының белсенділікке үйренуіне, өзін оқу процесінің тең құқылы қатысушысы ретінде сезінуге көмектеседі; оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас – тәрбиелік диалогқа, пікірталасқа көбірек айналады, оқытудың репродуктивті әдістері әлдеқайда аз қолданылады;

қарым-қатынастың тәрбиелік және тәртіптік стилі тиімсіз – өзара тиімді іскерлік ынтымақтастық қызықтырақ; сабақта басым орынды жұптық, топтық және ұжымдық жұмыс түрлері алады, бақылау жұмысы ауыспалы, көп деңгейлі сипат алады. Оқушыға бағытталған оқыту жүйесі қазіргі білім берудің мақсатын толық көрсетеді:

1) білім алушы білім мазмұнын игереді, интеллектуалдық саладағы дағдыларды және өмірде практикалық дағдыларды игереді, шығармашылық қызмет саласындағы дағдыларды дамытады және әлемге, басқа адамдарға эмоционалды және ерікті қатынас тәжірибесімен танысады.

Бастауыш білім беруді жетілдірудің тенденцияларына: оқу іс-әрекетінің құрылымында оқытуды ұйымдастыру, кіші оқушының ізденімпаздық әрекетіне жағдай жасау, басқа пәндермен интеграциялау жатады. Өкінішке орай, бұл тенденциялар әлі жалпы сипат алған жоқ, олар бастауыш білім беруде жалпы жүйе бола алмай, жеке білім беру ұйымында жиі кездеседі. Өкінішке орай, оқуға авторитарлық, нұсқаушы көзқарас әрекет ететін, «орташа» оқушыға жұмыс жүргізілетін, жеке тұлғаның дербес ұзақ мерзімді дамуына жағдай жасалмаған бастауыш мектептер әлі де бар.

Мектептердегі жағдайды өзгерту үшін ең алдымен мұғалімдердің өздерінің ой-өрісін өзгерту керек. Жаңа технология бойынша мұғалімдердің педагогикалық мәдениетін қалыптастыру бағытында үлкен жұмыс жүргізу қажет, бұл бастауыш сынып мұғалімін психологиялық тұрғыдан күрделі қайта құруды қажет етеді. Мұғалімнің педагогикалық қызметі жаңа қасиеттерге ие: жаңа идеяларға ашықтық; шығармашылық дербестікті жүзеге асыруға дайындық; мәселелерді шешуге шығармашылық көзқарас, өз қызметін сыни тұрғыдан түсіну; сындарлы ынтымақтастық, білім беру іс-әрекетінің тең құқылы қатысушылары ретінде студенттермен өзара әрекеттесу қабілеті. Барлық бастауыш сынып мұғалімдері кіші жастағы оқушыларды оқытудың басым мақсаттарында түбегейлі өзгерістер болғанын түсіне ме? Иә, көптеген мұғалімдер, менің әріптестерім жаңа бағдарламалармен жұмыс істеп, бірдеңені қабылдап, қабылдамай, шығармашылықта, жеке тұлғаның ішкі дүниесін танытудың әдіс-тәсілдерін таңдауда еркіндіктің қаншалықты зор екенін іс жүзінде түсінеді.

Бұл қасиеттер бүгінгі күні көптеген бастауыш сынып мұғалімдеріне тән болмаса да, мұғалім мен оқушының өзара әрекеттестігінің тиімділігінің төмендеуіне әкеліп соқтырады, бірақ ол баланың жеке басының ішкі позициясын қалыптастыру үдерісін тежейді. Мұғалім-ересектер оқушыға қоршаған шындықты және ондағы өзіңді адекватты қабылдауға көмектесетін делдал болуға баулу керек. Баланың өз өмірінің маңызды бөлігі ретінде оқуды саналы таңдауын, олардың дамуына, өзін-өзі бағалауына және өсуіне қызығушылықты қолдауды қамтамасыз ететін өзіне қатысты ішкі ұстанымын қалыптастыру өте маңызды.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Гуманистические воспитательные системы вчера и сегодня / под ред. Н. А. Селивановой. М.: 1998,  331 c.

2. Основные тенденции развития начального образования. Современный выпускник начальной школы //Управление начальной школой. 2009. № 4. с.8-13.

3. Якиманская, И. С. Технология личностно-ориентированного обучения в современной школе / Якиманская И. С. М.: 2000, 110 с

4.Басюк В.Н.,Виноградова Н. Ф., Рослова Л. О. (Москва, Россия); Статья « Тенденции развития в начальной школе»