Бастауыш мектептегі тұлғаға бағытталған сабақ

Бастауыш мектептегі тұлғаға бағытталған сабақ

(Гулнур Амангельдиевна Шанракшиева, «М. Горький атындағы жалпы білім беретін мектеп» ҚММ, бастауыш сынып мұғалімі, Шардара қ., Түркістан облысы)

Мақалада тұлғаға бағытталған сабақтың мақсаттары, осындай сабақты өткізудің тиімділік критерийлері, тұлғаға бағытталған сабақтағы мұғалімнің қызметі, дәстүрлі сынып-сабақ технологиясы мен тұлғаға бағытталған оқыту сабақтарының ерекшеліктері туралы айтылады (1- Схема) және тұлғаға бағытталған сабақтың педагогикалық талдауы берілген. Тұлғаға бағытталған оқыту-бұл баланың жеке басы бірінші орынға қойылған оқыту түрі. Әрқайсысының субъективті тәжірибесі алдымен ашылады, содан кейін білім мазмұнымен келісіледі. Оқушы негізгі белсенді тұлға ретінде танылады. Тұлғаға бағытталған білім беру технологияларының түйінді сөздері-даму, тұлға, даралық, еркіндік, дербестік, шығармашылық болып табылады.

1 Схема. Тұлғаға бағытталған оқыту технологиялары

Тұлғаға бағытталған білім беруде оқу процесінде ескеру қажет бірқатар принциптер бар (2-Схема).

Тұлғаға бағытталған сабақ-бұл студенттердің белгілі бір білімді игеруіне ғана емес, сонымен бірге оның жеке басын, танымдық және шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталған. Мұндай сабақтың кеңістігі-бұл адам санасының ішкі бастауларын ояту жүзеге асырылатын жағдайлар жүйесі.

Сабақтың мақсаты-оқушылардың танымдық белсенділігінің көрінісі үшін жағдай жасау.

Осы мақсатқа жетудің құралдары:

• оқушылардың субъективті тәжірибесін ашуға мүмкіндік беретін оқу іс-әрекетінің әртүрлі формалары мен әдістерін қолдану;

2 Схема. Тұлғаға бағытталған оқыту принциптері

• әр оқушының сынып жұмысына қызығушылық атмосферасын құру;

• оқушыларды мәлімдемелерге ынталандыру, қателесуден қорықпай тапсырмаларды орындаудың әртүрлі тәсілдерін қолдану, қате жауап алу;

• оқушының қызметін түпкілікті нәтиже бойынша ғана емес, оған қол жеткізу процесі бойынша да бағалау;

• оқушының жұмыс тәсілін табуға, сабақ барысында басқа оқушылардың жұмыс тәсілдерін талдауға, ең ұтымдысын таңдауға және игеруге деген ұмтылысын ынталандыру;

• сабақта қарым-қатынастың педагогикалық жағдайларын құру, әр оқушыға бастамашылық, дербестік, жұмыс тәсілдерінде селективтілік көрсетуге, оқушының табиғи өзін-өзі көрсетуі үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді.

Тұлғаға бағытталған сабақты өткізу тиімділігінің критерийлері:

• сыныптың дайындығына байланысты сабақты өткізудің оқу жоспарының болуы;

• проблемалық шығармашылық тапсырмаларды пайдалану;

• оқушыға материалдың түрін, түрін және формасын (ауызша, графикалық, шартты-символдық)таңдауға мүмкіндік беретін білімді қолдану;

• сабақ барысында барлық оқушылардың жұмысына жағымды эмоционалды көңіл-күй қалыптастыру;

• сабақтың соңында балалармен талқылау біз білгендерімізді ғана емес (нені игердік), сонымен қатар не ұнады( ұнамады) және неге мен тағы не істегім келеді, бірақ басқаша жасағым келеді;

• оқушыларды тапсырмаларды орындаудың әртүрлі тәсілдерін таңдауға және өз бетінше пайдалануға ынталандыру;

• бағалау (ынталандыру) сабақта оқушының дұрыс жауабын ғана емес, сонымен қатар оқушының қалай ойлағанын, қандай әдісті қолданғанын, неге және не үшін қателескенін талдау;

• сабақ соңында оқушыға қойылған белгі бірқатар параметрлер бойынша дәлелденуі керек: дұрыстық, тәуелсіздік, өзіндік ерекшелік;

• үйге тапсырма беру кезінде тапсырманың тақырыбы мен көлемі ғана емес, үй тапсырмасын орындау кезінде оқу жұмысын қалай ұтымды ұйымдастыру керектігі егжей-тегжейлі түсіндіріледі.

Мұғалімнің жеке тұлғаға бағытталған сабақтағы қызметі өзіндік ерекшелікке ие.

1. Сабақ барысында барлық оқушылардың жұмысына жағымды эмоционалды көңіл-күй қалыптастыру.

2. Сабақтың басындағы хабарлама тек тақырыптар ғана емес, сонымен қатар сабақ барысында оқу іс-әрекетін ұйымдастыру.

3. Оқушыға материалдың түрін, түрін және формасын (ауызша, графикалық, шартты-символдық) таңдауға мүмкіндік беретін білімді қолдану.

4. Проблемалық шығармашылық тапсырмаларды қолдану.

5. Оқушыларды тапсырмаларды орындаудың әртүрлі тәсілдерін таңдауға және өз бетінше пайдалануға ынталандыру.

6. Бағалау (ынталандыру) сабақта оқушының дұрыс жауабын ғана емес, сонымен қатар оқушының қалай ойлағанын, қандай әдісті қолданғанын, неге қателескенін және не екенін талдау.

7. Сабақтың соңында балалармен талқылау біз білгендерімізді ғана емес (нені игердік), сонымен қатар не ұнады (ұнамады) және неге мен тағы не істегім келеді және басқаша не істеу керек.

8. Сабақтың соңында оқушыға қойылған белгі бірқатар параметрлер бойынша дәлелденуі керек: дұрыстық, Тәуелсіздік, өзіндік ерекшелік.

9. Үйге тапсырма беру кезінде тапсырманың тақырыбы мен көлемі ғана емес, сонымен қатар үй тапсырмасын орындау кезінде оқу жұмысын қалай ұтымды ұйымдастыру керектігі егжей-тегжейлі түсіндіріледі.

Дәстүрлі жүйеде жұмыс істей отырып, мұғалімдер өз сабақтарында дамытушылық оқыту элементтерін кеңінен қолданады.

Дәстүрлі және тұлғаға бағытталған сабақты салыстыра отырып, айырмашылықтарды көруге болады.

Жеке тұлғаға бағытталған оқытудағы сабақ балалардың алдында проблемалық жағдай - қайшылық туындайтындығымен ерекшеленеді. Оқушылар мәселені шешудің өз нұсқаларын ұсынады, неғұрлым көп нұсқалар болса, соғұрлым жақсы.

Содан кейін балалар гипотезаларды салыстыру арқылы негізгі нұсқасын таңдайды. Оқушылар өздері белгілеген жоспар бойынша жұмыс істеуді үйренеді.

Сабақтың нәтижесі-рефлексия. Балаларды өз қызметінің нәтижелерін бағалауға үйрету керек.

Кесте 1 . Дәстүрлі және тұлғаға бағытталған сабақтардың айырмашылықтары

Тұлғаға бағытталған сабақты педагогикалық талдау.

1. Мұғалім оқушылардың сабақта жұмыс істеуге мотивациялық дайындығы мен жағымды эмоционалды көңіл-күйін қамтамасыз ете алды ма? Қандай әдістер қолданылды?

2. Мұғалімнің қызметі оқушылардың даралығын дамытуға бағытталған ба?

3. Олардың өзін-өзі тану қабілеттері қалыптасады ма?

Мазмұнды аспект.

1. Таңдалған оқу материалы білім беру бағдарламасының талаптарына, сабақтың мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес келе ме?

2. Мұғалім оқушылардың топтық және жеке танымдық мүмкіндіктерін дұрыс анықтай алды ма?

3. Мұғалім оқушылардың зерттелетін құбылыс немесе процесс туралы жүйелі түсінігін қалыптастыруға тырысты ма?

Ұйымдастырушылық аспект.

1. Оқушылардың субъективті тәжірибесін өзектендіру және байыту үшін қандай педагогикалық әдістер қолданылды?

2. Мұғалім оқушыларды тапсырманың түрін және оны орындау формасын ұжымдық және жеке таңдауға ынталандырды ма?

3. Сабақта сәттілік жағдайы құрылды ма?

4. Сабақта оқушылардың дербестігін көрсету үшін жағдайлар жасалды ма?

5. Үй тапсырмасы сараланған сипатқа ие ме?

Бағалау және нәтижелік аспект.

1. Мұғалімнің бағалауы тек жауаптың дұрыстығына ғана емес, оның өзіндік ерекшелігіне, сондай-ақ оқу тапсырмасын орындау жолдары мен тәсілдерінің ұтымдылығына айналды ма?

2. Мұғалімнің бағалау қызметі оқушылардың жеке басын қалыптастыруға, баланың даралығын дамытуға ықпал етті ме?

Жеке тұлғаға бағытталған тәсіл мұғалімнен сабақтағы іс-әрекеттің басым әдістері ретінде педагогикалық қолдаудың әдістері мен әдістерін таңдауды талап етеді.

Оқушыларды ұжымдық және жеке типті, тапсырма түрін, оны орындау формасын жүзеге асыруға ынталандыру.

Балаларда шығармашылық белсенділікті, қызығушылықты, тәуелсіздікті дамыту қажет. Білуге деген ұмтылысты, өз қабілеттеріңізге сенуді ынталандыру керек. Мұғалімнің оқушылардың жетістіктеріне мұқият қарауы көп нәрсені білдіреді. Сабақта сәттілік жағдайын құру жеке оқытудың басым міндеттерінің бірі болып табылады.

Тұлғаға бағытталған білім беру жүйесіндегі оқу сабақтары оқытудың әртүрлі техникалық құралдарын, соның ішінде дербес компьютерлерді кеңінен қолдануды, кейбір сабақтарды тыныш музыкамен сүйемелдеуді, сабақ барысында оқушылардың сынып бойынша еркін қозғалысын қамтиды.

Сабақ шеңберінде даралықты дамытуға арналған тапсырмалардың көптеген түрлері бар.

1.Өзін-өзі тану мүмкіндіктерін құруға арналған тапсырмалар (өзіңізді біліңіз ). Мұғалім берген жоспар, схема, алгоритм бойынша жұмысты тексеріп, не болғанын және не істемейтінін анықтаңыз. Оқушының өзін оқу іс-әрекетінің субъектісі ретінде бағалауы (мен оқу мақсаттарын қоя аламын ба, жұмысты жоспарлай аламын ба.) Айна тапсырмалары (өзіңізді бағалаңыз).

2. Өзін-өзі анықтау мүмкіндіктерін құруға арналған тапсырмалар (өзіңізді таңдаңыз). Оқу жұмысының деңгейін таңдауды, атап айтқанда, бір немесе басқа балға бағдарлауды көздейтін тапсырмалар.

3.Өзін-өзі жүзеге асыруды қосуға арналған тапсырмалар (өзіңізді тексеріңіз.)

Белгілі бір рөлдерде өзін-өзі жүзеге асыруды көздейтін тапсырмалар. Оқу жұмысында шығармашылықты қажет ететін тапсырмалар (схемаға қайта құру, тәжірибе жүргізу).

4. Оқушылардың бірлескен дамуына бағытталған тапсырмалар (бірлесіп жасаңыз) әдеттегі шығармашылық бірлескен тапсырмалар, бірақ мұғалімнің рөлдерді бөлуінсіз, жұпта жұмыс, ойын тапсырмалары. Өзара көмекті көздейтін тапсырмалар.

5. Өзін-өзі өзгертуге, жетілдіруге және өзін-өзі дамытуға деген ұмтылысты дамытуға бағытталған бірлескен жұмысты ұйымдастырудың тапсырмалары мен әдістері тобы. (Өзің үшін өзіңді өзгерт).

Әр оқушы мұғалім берген критерийлер негізінде өз жұмысын бағалауы керек. Егер оқушы мұғаліммен бірге жетістіктер тізбегін құрса, онда оның барлық жетістіктері бақыланады, барлық педагогикалық әсерлер шоғырланады және жүзеге асырылады, мұғалім мен оқушылардың қарым-қатынасы тек танымдық мүмкіндіктерді белсендіруге ғана емес, сонымен қатар әр оқушының жеке көріністерін жүйелі, мақсатты түрде зерттеуге бағытталған.

Тұлғаға бағытталған сабақ-бұл мұғалімнің мейірімді шығармашылық атмосфераны құруы, оқушылардың субъективті тәжірибесіне өз өмірінің тәжірибесі ретінде үнемі жүгінуі. Сабақтағы субъективті тәжірибемен жұмыс оқу жұмысының процесін бірлесіп талдауға бағытталған мұғалім мен оқушылардың шынайы ынтымақтастығына ықпал ететін қарым-қатынастың әртүрлі формаларын қолдануды қамтиды.

Оқушлар өзі үшін жеке маңызды субъективті тәжірибенің тасымалдаушысы ретінде мұғалім хабарлағанның бәрін сөзсіз қабылдап (игеріп) емес, оны барынша пайдалана алуы керек.

Тұлғаға бағытталған сабақтың маңызды ерекшелігі-оқушының бағдарламалық материалды сәтті игеру мүмкіндігін анықтайтын психофизикалық алғышарттарға сүйену. Ол үшін жеке карточкалар қажет-тапсырмалар (иллюстрациялық, үлестірмелі материалдар).

Мұндай тапсырма карталарын жіктеу, оларды сабақта икемді пайдалану, әрине, мұғалімнің қосымша күш - жігерін қажет етеді, бірақ онсыз сабақ сөздің шынайы мағынасында тұлғаға бағдарланбайды.

Сабақта пәндік тәжірибемен жұмыс істеу оқушының мұғаліммен қарым-қатынасының ерекше формаларын қажет етеді. Ол әр оқушының интеллектуалды ғана емес, эмоционалды-ерікті, мотивациялық - қажеттілік ерекшеліктерін де ескеруі керек.

Тұлғаға бағытталған сабақта мұғалім әр баланың жеке іске асырылуы үшін барынша қолайлы жағдай жасау мақсатында оқушылардың жеке ерекшеліктерін (тек үлгерімін ғана емес) ескере отырып, топтарға бөлуде үйлестіруші, диалог ұйымдастырушы, көмекші рөлін өзіне алуы тиіс.

Пайдаланылған Интернет көздерінің тізімі

1. https://ust.kz/word/bastayys_synyp_mugalimining_bastayys_mektepte_oqytydagy_tulgaga_bagyttalgan_tasil_taqyrybyndagy_jumys_tajiribesinen-340211.html Бастауыш сынып мұғалімінің «Бастауыш мектепте оқытудағы тұлғаға бағытталған тәсіл» тақырыбындағы жұмыс тәжірибесінен

2. https://stud.kz/sabak-zhospary/id/13017 Жеке тұлғаға бағдарланған сабақтар жүйесі

3. https://daryn.online/article/2334 Бастауыш сыныпта саралап оқытудың тиімді әдістері

4. http://rmebrk.kz/bilim/boribekova-kazirgi.pdf Қазіргі заманғы педагогикалық

технологиялар

5. https://syrdidary.kz/?p=243 Оқу мен жазу арқылы бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту (баяндама)