Бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін тренинг арқылы арттыру. Диссертация

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер пайданылған:

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. 27.07.2007ж., №319-III ҚРЗ. Астана. Ақорда.

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2022 – 2026 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 24 қарашадағы № 941 қаулысы

Қазақстан Республикасы «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары». Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен бекітілген қаулысы.

АНЫҚТАМАЛАР

Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:

1. Бастауыш сынып оқушылары-әдетте 6-10 жас аралығындағы бастауыш сынып оқушылары.

2. Бейімделу-бастауыш сынып оқушысын жаңа ортаға, соның ішінде мектеп пен оқу бағдарламасына бейімдеу процесі.

3. Ойынға негізделген оқыту-оқу мақсаттарына жету және дағдыларды дамыту үшін ойындар мен ойын элементтерін қолданатын оқыту әдісі.

4. Көрнекі оқыту-диаграммалар, кестелер, карталар және басқа графикалық кескіндер сияқты визуалды құралдарды қолданатын оқыту әдісі. Когнитивті даму-оқушылардың жасына және даму деңгейіне сәйкес білім деңгейін, ойлауын, қабылдауын және түсінуін өзгерту процесі.

5. Метакогнитивті стратегиялар-бұл оқушылардың оқу қабілетін арттыру үшін қолданатын өзіндік ойлау мен түсінуді бақылау, бағалау және реттеу тәсілдері.

6. Пәнге бағытталған тәсіл-бұл нақты немесе ойдан шығарылған жағдайлар контекстінде ақпарат оларға ұсынылған кезде оқушылардың жақсырақ білім алуына негізделген оқыту тәсілі.

7. Дифференциалды тәсіл-бұл әр оқушының жеке қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескеретін, оқудың және үлгерімді бағалаудың әртүрлі тәсілдерін ұсынатын оқыту тәсілі.

8. Педагогикалық технология-бұл тәрбиешілер оқушылардың оқу және даму мақсаттарына жету үшін қолданатын әдістер мен әдістер жүйесі.

9. Интерактивті оқыту-мұғалім мен оқушы арасындағы диалог пен өзара әрекеттесуді пайдалана отырып, оқушыларды оқу процесіне белсенді түрде тартатын оқыту тәсілі.

10. Проблемалық оқыту-оқушылар өз білімдері мен дағдыларын пайдалана отырып, мәселелерді белсенді түрде іздейтін және шешетін оқыту әдісі.

11. Рефлексивті оқыту-оқушының білімі мен дағдыларын саналы түрде түсіну мен бағалауды, сондай-ақ олардың әрекеттерінің себептері мен салдарын талдауды қамтитын оқыту тәсілі.

12. Оқу диагностикасы-оқушылардың даму деңгейін, олардың қабілеттерін, білімдері мен дағдыларын бағалау процесі, бұл мұғалімдерге жеке қажеттіліктерді анықтауға және оқушылармен жеке жұмысты жоспарлауға мүмкіндік береді.

13. Білім беру қызметін жобалау-білім беру бағдарламаларын, міндеттері мен мақсаттарын әзірлеу, сондай-ақ оқушылардың оқу және даму мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған оқыту әдістері мен құралдарын таңдау және үлгерімді бағалау процесс.

14. Белсенді оқыту-бұл оқу процесінде оқушыларды белсенді іс-әрекетке қосуды көздейтін оқыту әдісі.

15. Эмоционалды интеллектті дамыту-бұл сіздің эмоцияларыңызды басқару және басқа адамдардың эмоцияларын түсіну қабілетін дамытуға бағытталған тренинг.

16. Коммуникативті дағдылар-бұл басқа адамдармен тиімді қарым-қатынас жасау қабілетін дамытуға бағытталған тренинг, оның ішінде тыңдау, сөйлеу, түсіну және қарым-қатынастың әртүрлі түрлеріне жауап беру.

17. Әлеуметтік дағдыларды дамыту тренингі -оқушылардың топта жұмыс істеу, міндеттерді шешудің ұжымдық процесіне және жанжалды жағдайларға қатысу қабілетін дамытуға бағытталған тренинг.

18. Көшбасшылық тренингі-оқушылардың көшбасшылық қасиеттерін дамытуға, соның ішінде топты ұйымдастыруға және оны ортақ мақсатқа жетелеуге бағытталған тренинг.

19. Шығармашылық қабілеттерін дамыту тренингі -оқушылардың шығармашылықпен ойлау және міндеттердің жаңа, стандартты емес шешімдерін табу қабілетін дамытуға бағытталған тренинг.

20. Сыни ойлауды дамыту тренингі-оқушылардың ақпаратты сыни тұрғыдан ойлау және талдау қабілетін дамытуға бағытталған тренинг.

21. Есте сақтауды дамыту тренингі-оқушылардың ақпаратты есте сақтау және оны болашақта пайдалану қабілетін дамытуға бағытталған тренинг.

22. Зейінді дамыту тренингі-оқушылардың тапсырмаға назар аудару және алаңдаушылықты елемеу қабілетін дамытуға бағытталған тренинг.

23. Мотивацияны дамыту тренингі-оқушылардың мақсат қою, оларға қол жеткізу үшін жұмыс істеу және оқу процесінде мотивацияны сақтау қабілетін дамытуға бағытталған тренинг.

24. Сөйлеуді дамыту тренингі -бастауыш сынып оқушыларының әртүрлі деңгейде сөйлеу, түсіну және тілді қолдану қабілетін дамытуға бағытталған тренинг.

25. Моториканы дамыту тренингі-ептілік, қозғалысты үйлестіру және икемділік сияқты бастауыш сынып оқушыларының моторикасын дамытуға бағытталған тренинг.

26. Әлеуметтік жауапкершілікті дамыту тренингі -бастауыш сынып оқушыларының өздерінің әлеуметтік міндеттерін түсіну және өз әрекеттері үшін жауапкершілікті қабылдау қабілетін дамытуға бағытталған тренинг.

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Біздің қоғамның қазіргі жағдайы қоғамдық өмірдің бұрынғы негіздерінің түбегейлі бұзылуымен, оның барлық салаларындағы терең өзгерістер мен жаңалықтармен сипатталады. Бұл өзгерістер құндылықтарды қайта бағалауды, әлемге, қоғамға, адамға жаңа көзқарасты тудырды.

Аталмыш өзгерістер білім беру парадигмасын өзгертуге алып келді. Қазіргі мектептің өзекті мәселелерінің бірі мектептегі үлгерімсіздік мәселесі болып қала береді. Бұл мәселе оқушылар, педагогдер, ата-аналар үшін де, жалпы қоғам үшін де әрқашан маңызды болды және болады. Үлгерімсіздік-баланың оқу материалын толық игере алмауының және оқу тапсырмаларын орындай алмауының салдары болып табылатын мектептегі оқытудың нормативтік критерийлеріне сәйкес келмейтін нәтижелілігі. Оқу мен тәрбиенің бірдей бағдарламалары мен шарттарына қарамастан, оқушыларда әр түрлі көрсеткіштер, білім деңгейі бірдей емес. Бірдей дамуы бар сыныпты елестету қиын. Оқушылардың өзіндік даму ерекшеліктері бар, әр түрлі тәрбиеленеді, оқу міндеттеріне әр түрлі қарайды, әр түрлі себептермен сабақтарды өткізіп алады-мұның бәрі оқушылардың оқу деңгейіне кері әсерін тигізеді.

2020 жылғы 8 желтоқсанда Парижде жарияланған TIMSS (Trends in Mathematics and Science Study) математикалық және жаратылыстану-ғылыми білім беру сапасын халықаралық зерттеу нәтижелері математика және жаратылыстану саласындағы 4 және 8-сыныптардың қазақстандық оқушыларының білім деңгейінің тез төмендегенін көрсетті. Зерттеу нәтижесі бойынша еліміздің 4-сынып оқушылары 64 мемлекеттің ішінде математика бойынша 31 орында болса, жарытылыстану бойынша 37 орынды иеленген. Салыстырмалы түрде Ресейлік 4-сынып оқушылары 3 және 6 орынды иеленген[1]. Сондай-ақ, ҚР білім беруді дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған тұжырымдамасында PISA-2018 (оқу сауаттылығы, математикалық сауаттылық, жаратылыстану ғылымдары) бағаланатын барлық үш бағыт бойынша Атырау, Маңғыстау, Алматы және Оңтүстік Қазақстан (қазіргі Түркістан) облыстары төмен нәтижелер көрсеткені айтылған[2].

Бастауыш сыныптарда пайда болатын оқу процесіндегі қиындықтар негізгі мектеп бағдарламасын меңгеруді қиындатады. Дәл осы бастауыш сыныптарда білім жүйесінің негізі қаланады, ал бұл негізсіз оқушы болашақта қиындықтарға тап болады және нәтижесінде орта мектепте оқу процесінен оқу деңгейі төмен дәреже көрсетуі мүмкін. Бұл жағдайда педагогке үлкен рөл беріледі, ол пайда болған оқу олқылықтарын уақтылы жоюы және ештеңеге қабілетсіз балалар жоқ екенін білуі керек. Барлық оқушылар оқуға қабілетті, бірақ әрқайсысының өзіндік даму жолы бар. Бұл жолды педагог таңдауы керек. Көбінесе педагогтар оқу деңгейі төмен оқушылармен өткен материалды қайталауға негізделген қосымша сабақтар сияқты жұмыс істеудің дәстүрлі тәсілдерін таңдайды. Алайда, бұл әдіс әрдайым пайдалы бола бермейді, өйткені бұл жағдайда себеп емес, нәтиже жойылады. Сондықтан та бастауыш сынып оқушыларын дамыту құралы ретінде педагогикалық процеске тренингтерді енгізуге көбірек көңіл бөлу керек. Тренингтер бастауыш сынып оқушыларының өзін-өзі реттеуін, танымдық процестердің негізгі сипаттамаларын (қабылдау, ойлау, зейін, қиял, сөйлеу) дамытады, оқушыларға сезімдерді басқаруға көмектеседі.

Мектептегі оқушылардың оқу деңгейі мен үлгермеушілік себептерін және оны жеңу жолдарын шетелдік ғалымдардан Г. Ананьева, Г. А. Антонова, Ю. К. Бабанский, П. П. Блонский, М. А. Данилова, Л. В. Занкова, В. И. Зыкова, З. И. Калмыкова, М. П. Кашкина, Н. А. Менчинской, Э.И. Моносзон, Н. И.Мурачковский, Т. Я. Мусеридзе, А. М. Орлова, С. П. Петриченко, В. И. Помогайба, С. М. Ривес, М. Н. Скаткина, JI.С. Славина, Т. Ю. Стулпинас, В.А. Сухомлинский, Б. С. Цетлин, П. О. Эфрусси зерттеген. Қазақстандық ғалымдардан Р. Н.Абдрешова, Б. А. Әрінова, Н. Қ. Машрапов, А. Ж. Райымбекова, Қ. Р. Ембергенованың зерттеулері оқушылырдың оқу деңгейін арттыруға арналған.

Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін тренинг арқылы арттырудың теориялық негіздерін айқындау және бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін тренинг арқылы арттырудың тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыс арқылы тексеру.

Зерттеу міндеттері:

-бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейі ұғымының мәні, мазмұны және құрылымын айқындау;

-бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін арттырудың педагогикалық-психологиялық шарттарын қарастыру;

-бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін арттырудағы тренинг рөлін зерттеу;

-бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін арттырудың құрылымдық-мазмұндық моделін әзірлеу;

- бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін тренинг арқылы арттырудың тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыс арқылы тексеру.

Зерттеу нысаны: бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейі.

Зерттеу пәні: тренинг арқылы бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін арттыру процесі.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін арттыру мәселесі жөніндегң философиялық, психологиялық, педагогикалық ілімдер, тұжырымдамалар, оқушылардың интеллектуалды дарындылығын дамыту туралы теориялық қағидалар, ғылыми тұжырымдамалар, оқытудың дидактикалық заңдары мен принциптері.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін арттыруға арналған нақты тренингтің тиімділігін зерттеу болып табылады.

Оқушылардың оқу деңгейін жоғарылату үшін тренингтерді қолдануға байланысты зерттеулер жүргізілгенімен, бастауыш сынып оқушыларына арналған нақты тренингтер жеткілікті түрде зерттелмеген.

Тренингтің бұл түрін зерттеу бастауыш оқушыларымен жұмыс істейтін білім беру мекемелері мен тәрбиешілер үшін пайдалы. Зерттеу нәтижелері бастауыш сынып оқушылары үшін тиімдірек оқыту әдістерін әзірлеуге көмектесуі мүмкін, бұл өз кезегінде жалпы білім беруді жақсартуға әкеледі. Сонымен қатар, мұндай зерттеу төменгі сыныптардағы білім деңгейінің төмендеу мәселесіне, сондай-ақ білім беру нәтижелерін жақсарту үшін инновациялық оқыту әдістерінің қажеттілігіне назар аударуы мүмкін.

Зерттеу жұмысының тәжірибелік маңыздылығы

• Бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін арттыруға негізделген тренинг бағдарламасы әзірленді және оның тиімділігі тәжірибе жүзінде сынақтан өткізілді.

• Зерттеу нәтижелерін жалпы орта білім беретін мектептерде бастауыш сынып оқушыларына білім беру үдерісінде пайдалануға болады.

Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесіне қатысты философиялық, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге теориялық талдау жасау, модельдеу, теориялық негіздеу, ҚР білім беру саласының нормативті құқықтық құжаттарымен танысу, озық тәжірибелерге талдау жасау, іс-әрекет нәтижелерін жинақтау, талдау, сауалнама, тест, диагностикалық әдістеме, статистикалық өңдеу, қорытындылау әдістері мен тәсілдері.

Қорғауға шығарылатын жайттар:

1.Тренинг арқылы бастауыш сынып оқушыларының оқу деңгейін арттыру - бұл б