Баяндама: Журналистиканың негізгі функциялары

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ………………………………………………………………………............3

1 ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИЯЛАРЫ……...……………...5

1.1 Ақпарат тарату функциясы……………………………………………………...5

1.2 Танымдық және ұйымдастырушылық функция………………………….......11

2 ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ ҚОСЫМША ФУНКЦИЯЛАРЫ.........................16

2.1 Идеологиялық функция………….………...………………...………………...16

2.2 Мәдени-ағартушылық функция………………………………………..……...19

ҚОРЫТЫНДЫ……………………………….………………….……………......24

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………...…………………….....25

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Журналистиканың негізгі функциялары. Қазіргі таңда журналистика саласы үлкен маңызға ие салалардың бірі. Қоғамда журналистика жалпы медиа саласы ақпараттық институт ретінде өзінің үлкен міндетін атқару үстінде. Әлеуметтік қоғамдық маңызы бар журналистика өзінің қызметіне байланысты бірнеше атқару функцияларына жіктелген. Журналистика тек ақпаратты жеткізіп қана қоймай қазіргі қоғамдағы демократиялық құндылықтарды сақтап, қоғамдық пікірді қалыптастыруға ықпал етіп, білім беру және мәдени даму мен ағартушылық жолында үлкен үлес қосады. Журналистиканың негізгі функцияларының жіктелуін, олардың бір-бірінен айырмашылығын, және қоғам үшін маңызын кез-келген болашақ журналист немесе білім алушы білуі қажет. Себебі біз болашақ журналист ретінде осы функцияларды дұрыс пайдалану арқылы мемлекетке және ұлттың дамуына қызмет етеміз. Осы тақырып аумағындағы ақпарат тарату, басқарушылық, ұйымдастырушылық, идеологиялық, мәдени-ағартушылық, жарнамалық функциялар сынды тақырыптар мен тақырыпшалар өзекті. Осы аталған функцияларды меңгеру болашақ журналистке қойылатын негізгі талаптардың бірі деп білемін. Осы тақырып аясында ізденіс жұмыстарын жүргізіп, тереңінен зерттеп, қажетті біліммен сусындау өте маңызды.

Ғылыми зерттеу барысында қолданылған әдіс-тәсілдер: Ғылыми зерттеу жұмысы «Ғылыми зерттеу жұмысын жүргізу әдіснамасы» - әдістемелік құралына сүйене отырып жүйеге келтіріліп жазылды. Ғылыми зерттеу жұмысын жүргізу барысында көптеген дәстүрлі және заманауи озық, инновациялық әдіс-тәсілдер қолданылды. Зерттеу жұмысын жүргізу кезінде қолданылатын эмпирикалық, теориялық, метатеоретикалық әдістер қолданылды. Әсіресе ақпарат көздерімен, оқулықтарды, ғылыми мақалалармен еңбектерді, оқулықтарды қолдану барысында: ақпаратты жүйелеу, сараптау, салыстыру, логикалық сүзгіден өткізу-әдістері қолданылды. Теориялық: аксиоматикалық, гипотетикалық, формализация, абстракциялау, талдау, синтез, индукция, дедукция, аналогия әдістерін қолдана отырып зерттеу жұмысы жүргізілді.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Журналистикадағы негізгі функцияларды зерттеу бүгінде үлкен маңызға ие. Журналистика қоғамда ақпараттарды алмасу, қоғамдық пікірді қалыптастырып, білім беру жүйесі мен бақылау міндеттерін атқарады. Сол себепті , осы тақырып жөнінде ғылыми зерттеу жүргізудің бірнеше мақсаттары бар: Журналистикадағы негізгі функцияларды анықтап , сипаттау:Ақпараттық функция: Журналистиканың адамдарға объективті және шындыққа жанасатын ақпарат көздерін жеткізу қызметін талдау.Түсіндіру және талдау функциясы: Оқиғаларды, құбылыстарды түсіндіру, талдап , олардың мәнін ашу рөлін зерттеу. Білім беру функциясы бағытында Журналистиканың қоғамдағы азаматтардың білім деңгейін арттыру жолындағы маңызын анықтау.Қоғамдық пікір қалыптастыру функциясы: Журналистиканың қоғамдық пікірге әсер етуін тереңінен зерттеу. Бақылау және сыни функциясы: Журналистиканың билік құрылымдарын бақылау және сыни көзқараспен қарау рөлін талдау.Журналистиканың функцияларының қоғамдағы маңыздылығын зерттеу: Журналистиканың демократиялық қоғамның даму жолындағы ықпалын талдау.Журналистиканың әлеуметтік әділдік пен заңдылықтарды сақтаудағы ықпалын анықтау.Ақпараттық қоғамдағы журналистиканың рөлін зерттеу. Журналистиканың негізгі функцияларының тарихи дамуын зерттеу:Журналистиканың әр түрлі тарихи кезеңдердегі рөлін және оның өзгерістерін зерттеу.Қазақ журналистикасының тарихындағы негізгі кезеңдерді және олардың қоғамға ықпал етуін анықтау. Заманауи медиа мен журналистика функцияларының өзгерісін зерттеу:Цифрлық технологиялардың журналистика функцияларына тигізетін әсерін зерттеу.Әлеуметтік медиа мен онлайн журналистиканың жаңа рөлдерін талдау. Журналистиканың кәсіби этикасы мен стандарттарын зерттеу:Журналистиканың кәсіби этика принциптерін анықтау және олардың негізгі функциялармен байланысын зерттеу.Журналистиканың шынайылық, әділдік және объективтілік принциптерін талдау. Журналистиканың әр түрлі елдердегі функцияларын салыстырмалы зерттеу:Әр түрлі мәдени және саяси контексттердегі журналистиканың рөлін салыстыру.Халықаралық журналистикадағы негізгі тенденциялар мен олардың қоғамға әсерін зерттеу.

Зерттеу жұмысының міндеті: Ғылыми зерттеу жұмысын жүргізу барысында төмендегі көрсетілген міндеттер атқаралыда. Теориялық негіздемелерді талдау:Журналистиканың анықтамасын және негізгі тұжырымдамаларын зерттеу. Журналистиканың негізгі функцияларын айқындайтын теориялық еңбектерді қарастыру. Журналистиканың ақпараттық функциясын зерттеу: Ақпараттық функцияның қоғамдағы рөлін анықтау. Журналистиканың ақпарат жеткізудегі дәлдік, шынайылық және объективтілік принциптерін талдау. Журналистиканың түсіндіру және талдау функцияларын зерттеу:Оқиғалар мен құбылыстарды түсіндіру және талдау процесін зерттеу. Журналистиканың қоғамдық мәселелерді түсіндірудегі рөлін анықтау.Журналистиканың білім беру функциясын зерттеу: Журналистиканың қоғамның білім деңгейін арттырудағы рөлін талдау. Журналистиканың ғылыми жаңалықтарды, мәдени құндылықтарды және тарихи мәліметтерді таратудағы рөлін зерттеу. Қоғамдық пікір қалыптастыру функциясын зерттеу:Журналистиканың қоғамдық пікірге әсер ету механизмдерін анықтау. Қоғамдық пікір қалыптастырудағы журналистиканың маңыздылығын зерттеу. Бақылау және сыни функцияларды зерттеу:Журналистиканың билік құрылымдарын бақылау және олардың іс-әрекеттерін сыни көзқараспен қарау рөлін талдау.Сыбайлас жемқорлықпен күрестегі және заң бұзушылықтарды анықтаудағы журналистиканың рөлін зерттеу. Журналистиканың тарихи дамуын зерттеу:Журналистиканың әр түрлі тарихи кезеңдердегі рөлін және оның өзгерістерін зерттеу. Қазақ журналистикасының тарихындағы негізгі кезеңдерді және олардың қоғамға ықпалын анықтау. Заманауи медиа және журналистиканың функцияларының өзгерістерін зерттеу: Цифрлық технологиялардың журналистика функцияларына әсерін зерттеу. Әлеуметтік медиа мен онлайн журналистиканың жаңа рөлдерін талдау.

1 ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИЯЛАРЫ

1.1 Ақпарат тарату функциясы

Журналистика қоғамның ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру және демократиялық процестерді қолдау үшін маңызды рөл атқарады. Оның негізгі функциялары мыналар: Ақпараттық функция-журналистиканың ең негізгі функциясы -қоғамға маңызды және өзекті ақпарат жеткізу. Бұл функция келесі міндеттерді қамтиды:Жаңалықтарды хабарлау: Жаңа оқиғалар мен құбылыстар туралы мәлімет беру.Қоғамдық қызығушылық тудыратын ақпаратты тарату: Әлеуметтік, саяси, экономикалық және мәдени тақырыптар бойынша ақпарат ұсыну.Сенімді және объективті ақпарат жеткізу: Ақпараттың дәлдігі мен объективтілігін қамтамасыз ету. Журналистиканың ақпарат тарату функциясы оның ең негізгі және маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Бұл функция қоғамның ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру және ақпараттық кеңістіктің қалыптасуына ықпал ету үшін қызмет етеді.Ақпарат тарату функциясы журналистиканың қоғамның ақпараттық қажеттіліктерін күтіп, қоғамдық білімді және байланысқан адамдарға қажетті ақпаратты жүзеге асыратын түрде жүргізіледі. Бұл функция адамдардың өзара байланыстарын мазмұндайтын ақпараттармен толтырудың маңызды рөлін ойлауға мүмкіндік береді. Түсіндіру және талдау функциясы-журналистика тек ақпарат жеткізіп қана қоймай, сол ақпаратты түсіндіру және талдау арқылы қоғамның дұрыс түсінуіне көмектеседі.Оқиғаларды түсіндіру: Оқиғалар мен құбылыстардың мәнін ашу және олардың себептерін түсіндіру.Сараптамалық талдау: Сарапшылардың пікірлері мен талдауларын ұсыну арқылы оқырмандардың түсінігін кеңейту.Контекст беру: Ақпаратты кең контексте қарастыру арқылы оның маңыздылығын көрсету.

Білім беру функциясы-журналистика білім беру рөлін де атқарады, ол қоғамның білім деңгейін арттыруға көмектеседі.Ғылыми және техникалық білім тарату: Ғылым мен технология саласындағы [1].жаңалықтарды жеткізу.Мәдени және тарихи мәліметтерді тарату: Мәдени және тарихи оқиғалар туралы ақпарат беру.Қоғамдық сананы дамыту: Әлеуметтік мәселелер туралы мәліметтер арқылы қоғамдық сананы дамыту.

Қоғамдық пікір қалыптастыру функциясы-журналистика қоғамдық пікірдің қалыптасуына ықпал етеді, бұл демократиялық процестер үшін маңызды.Қоғамдық пікірді бағыттау: Әртүрлі тақырыптар бойынша пікірталастар ұйымдастыру және оларды басқару.Әлеуметтік мәселелерді көтеру: Қоғамдағы маңызды мәселелерге назар аудару.Қоғамдық мүдделерді қорғау: Қоғамдық мүдделерді қорғау және қорғауға бағытталған ақпарат тарату.

Бақылау және сыни функциясы-Журналистика билік құрылымдары мен басқа да қоғамдық институттарды бақылау рөлін атқарады.Билікті бақылау: Билік құрылымдарының іс-әрекеттерін бақылау және оларды сыни көзқараспен қарау.Сыбайлас жемқорлықты анықтау: Сыбайлас жемқорлық пен заң бұзушылықтарды анықтау және жариялау.Әлеуметтік әділдікті қамтамасыз ету: Әлеуметтік әділдік пен заңдылықты сақтау мақсатында сыни материалдар жариялау.

Көңіл көтеру функциясы-журналистика, әсіресе қазіргі заманда, адамдарды ақпаратпен қатар көңіл көтеру құралдарымен де қамтамасыз етеді.Мәдени және ойын-сауық контентін ұсыну: Кино, музыка, спорт және басқа да ойын-сауық тақырыптарын қамтитын материалдар жариялау.Адамдарға релаксация жасауға көмектесу: Стресс пен күнделікті проблемалардан арылуға көмектесетін ақпараттық және ойын-сауық контентін ұсыну.Жоғарыда аталған функциялар журналистиканың қоғамдағы маңызды рөлін көрсетеді және оның әр түрлі аспектілерін қамтиды. Осы функцияларды орындау арқылы журналистика демократиялық қоғамның дамуына және әлеуметтік әділдіктің сақталуына ықпал етеді.

Журналистиканың ақпарат тарату функциясы оның ең негізгі және маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Бұл функция қоғамның ақпараттық қажеттіліктерін [2].қанағаттандыру және ақпараттық кеңістіктің қалыптасуына ықпал ету үшін қызмет етеді. Ақпарат тарату функциясы журналистиканың қоғамның ақпараттық қажеттіліктерін күтіп, қоғамдық білімді және байланысқан адамдарға қажетті ақпаратты жүзеге асыратын түрде жүргізіледі. Бұл функция адамдардың өзара байланыстарын мазмұндайтын ақпараттармен толтырудың маңызды рөлін ойлауға мүмкіндік береді. Ақпарат тарату функциясының негізгі элементтері төмендегідей:

Жаңалықтарды хабарлау:Журналистиканың басты міндеті -жаңа және маңызды оқиғалар туралы ақпаратты дер кезінде жеткізу.Оқиғалардың тез әрі нақты баяндалуы: Журналистер маңызды оқиғаларды оқиға болған жерде тікелей баяндап, ақпаратты шынайы және жылдам жеткізеді.Адамдарға әсер ететін оқиғалар: Әлеуметтік, саяси, экономикалық және мәдени оқиғалар туралы ақпарат беру.

Қоғамдық қызығушылық тудыратын ақпаратты тарату:Журналистика қоғамдағы әртүрлі топтардың қызығушылығына сай келетін ақпаратты ұсынады.Әлеуметтік мәселелер: Білім беру, денсаулық сақтау, экология және әлеуметтік әділдік мәселелері туралы ақпарат тарату.Саяси оқиғалар: Үкіметтің әрекеттері, саяси партиялардың қызметі және сайлау процестері туралы хабардар ету.Экономикалық жаңалықтар: Жұмыссыздық деңгейі, инфляция, нарық жағдайы және экономикалық даму туралы ақпарат беру.

Сенімді және объективті ақпарат жеткізу:Журналистика қоғамға шынайы және нақты ақпарат жеткізу арқылы өз міндетін атқарады.Ақпараттың дәлдігі мен сенімділігі: Журналистердің ақпаратты тексеріп, сенімді дереккөздерге сүйене отырып жеткізуі.Объективтілік пен бейтараптық: Ақпаратты жеткізу барысында журналистердің өз көзқарастарын немесе пікірлерін білдірмеу, объективті және бейтарап болу.

Ақпараттық ағындарды басқару:Журналистика ақпараттық ағындарды басқару арқылы қоғамдағы ақпараттың теңдестірілген және реттелген түрде таралуын қамтамасыз етеді.Ақпараттық таңдау: Журналистер ақпараттың маңыздылығын және аудиторияның қызығушылығын ескере отырып, ақпаратты таңдап, оны жариялайды.Ақпараттың құрылымы мен мазмұны: Журналистер ақпаратты құрылымдап, оны түсінікті және қолжетімді түрде ұсынады.

Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету:Журналистика ақпараттың қауіпсіздігі мен құпиялылығын сақтауға бағытталған. Ақпараттық этика: Журналистердің ақпаратты жинау және тарату барысында этикалық нормаларды сақтау. Дереккөздерді қорғау: Журналистердің ақпарат берушілердің құпиялылығын қорғауы.Ақпарат тарату функциясының маңызы:Ақпарат тарату функциясы қоғамда үлкен маңызға ие, себебі ол:Қоғамның ақпараттық сауаттылығын арттырады: Журналистиканың сенімді және нақты ақпаратты жеткізуі адамдардың ақпараттық сауаттылығын арттырады. Демократиялық процестерді қолдайды: Ақпараттың ашықтығы мен қолжетімділігі демократиялық қоғамның дамуына ықпал етеді. Әлеуметтік мәселелерді шешуге көмектеседі: Журналистика әлеуметтік мәселелерді көтеру және шешуге ықпал етеді. Ақпарат тарату функциясының маңызы. Қоғамның ақпараттық сауаттылығын арттыру: Сенімді және нақты ақпаратты жеткізу арқылы адамдардың ақпараттық сауаттылығын арттырады. Демократиялық процестерді қолдау: Ақпараттың ашықтығы мен[3]. қолжетімділігі демократиялық қоғамның дамуына ықпал етеді. Әлеуметтік мәселелерді шешуге көмектесу: Журналистика әлеуметтік мәселелерді көтеру және шешуге ықпал етеді . Ақпараттың анықтамасы.

Ақпарат -бұл хабарлар, мәліметтер, деректер және білімнің жинағы, ол түсініктерді, идеяларды, оқиғаларды, фактілерді немесе процестерді сипаттайды. Ақпарат белгілі бір мәнді тасымалдап, адамдардың білімін кеңейтуге, шешім қабылдауға немесе әрекет жасауға мүмкіндік береді. Ақпараттың қасиеттері. Актуалдылық (Өзектілік): Ақпараттың өзектілігі оның қазіргі уақытта маңызды және пайдалы болуын сипаттайды. Дәлдік: Ақпараттың нақты және дұрыс болуын қамтамасыз етеді. Толықтық: Ақпарат толық болуы керек, яғни қажетті мәліметтердің барлығын қамтуы қажет. Объективтілік: Ақпарат тек шынайы деректер мен фактілерге негізделуі керек, субъективті көзқарастар мен пікірлерден ада болуы тиіс. Қол жетімділік: Ақпарат оңай қол жетімді болуы керек, яғни адамдар оны оңай тауып, пайдалана алуы қажет. Түсініктілік: Ақпарат түсінікті және анық болуы керек, яғни оны кез келген адам оңай түсіне алуы қажет[8]. Ақпараттың түрлері. Сандық ақпарат: Математикалық, статистикалық немесе басқа сандық көрсеткіштер түрінде берілетін ақпарат. Мысалы, санақ нәтижелері, бағалар, пайыздар. Мәтіндік ақпарат: Мәтіндер, мақалалар, есептер, хаттар және басқа да жазбаша мәліметтер. Көрнекі ақпарат: Суреттер, графиктер, диаграммалар, карталар, видеолар сияқты көрнекі құралдар арқылы берілетін ақпарат. Аудио ақпарат: Дыбыс жазбалары, радио хабарлары, музыкалық файлдар түрінде берілетін ақпарат. Мультимедиялық ақпарат: Әртүрлі ақпарат түрлерінің (мәтін, сурет, дыбыс, видео) комбинациясы арқылы берілетін ақпарат. Білім беру: Ақпарат адамдардың білімін кеңейтуге, жаңа білім алуға және оқуға көмектеседі. Шешім қабылдау: Ақпарат бизнес, басқару, саясат және басқа салаларда дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Қарым-қатынас: Ақпарат адамдар арасында қарым-қатынасты жеңілдетеді, байланыс орнатуға және ақпарат алмасуға мүмкіндік береді. Қоғамдық пікір қалыптастыру: Ақпарат арқылы қоғамдық пікір қалыптасады, ол қоғамдағы маңызды мәселелерді түсінуге және шешуге көмектеседі. Әлеуметтік басқару: Ақпарат мемлекеттік басқаруда, қоғамдық ұйымдарда және әлеуметтік құрылымдарда маңызды рөл атқарады. Ақпараттың таралуы - бұл ақпараттың бастапқы дереккөзден тұтынушыларға дейін жеткізілу процесі. Ақпарат тарату әртүрлі құралдар арқылы жүзеге асады: Баспасөз: Газеттер, журналдар және басқа да баспа басылымдар. Теледидар және радио: Телехабарлар, радио хабарлары арқылы ақпарат тарату. Интернет: Веб-сайттар, әлеуметтік желілер, блогтар және басқа да интернет ресурстары арқылы ақпарат тарату.

Кітаптар және ғылыми басылымдар: Ғылыми еңбектер, оқулықтар, монографиялар және басқа да академиялық басылымдар. Ақпарат қоғамның дамуы мен оның функцияларының орындалуы үшін маңызды ресурс болып табылады. Ақпараттың дұрыс және сенімді болуы қоғамдағы тұрақтылық пен дамуды қамтамасыз етеді. Журналистика функцияларының [4].біздің қоғамымызда маңызы ауыз толтыра айтарлықтай. Өйткені журналист боламын деген әрбір тұлға бұл функциялардан хабардар болуы міндетті. Білмеген жағдайда шала тележобалар туындайды қандай мақсатта көрермендерге көрсетілетінін білмейтін, жалаң тілді мақалалар пайда болады түпкі идеясын ұғыну мүмкін болмайтын және бұндай келеңсіздіктер де қазіргі қоғам келбетінде жоқ деп айта алмайтынымыз белгілі. Журналистиканың алты функциясы бар. Ақпарат тарату функциясы - журналистиканың барлық функциясына тірек болатын, ең басты функция. Бұл функцияның маңызы қандай? Айтпаса да бәріміз білеміз, біздің алтын ғасырымыз-ақпараттарға толы және сонысымен қызықты. Әзіргі күнде ақпараттар нөсерлеп жаңбырша құйылып жатыр.Ақпарат арқылы қоғамдық сананы басқаруға болады. Күнделікті көзді ашып жұмғанша көз ілеспес жылдамдықпен желмен жарыса келіп жатқан ақпараттар легі толастар емес. Жаңалықтарды қарағаныңыз, сайттардан мақала оқығаныңыз осы ақпарат тарату функциясының еншісі. Бұрынғыдай көгершінге хат байлап, я болмаса, елшілік жіберіп бірталай күнді өткізіп, не айлап күтіп отырудың қажеті жоқ. Ақпарат бір тетікпен-ақ сіздің дәл алдыңызда. Журналистиканың ақпарат тарату функциясында қандай да бір факт оқиға немесе құбылыс негізге алынады. Функцияның аты айтып тұрғандай, ақпарат жанрын түгел қамтиды. Ақпараттардың минут санап көбеюі -адамдардың білгісі, көргісі келуінің нәтижесі. Сол бір ақпараттарды жинастырып, дайындап, оқырман яки көрерменнің назарына ұсынатын еңбек - журналистікі. Былайша айтқанда, журналисттің жады- ақпараттың отаны. Ақпарат тарату функциясы қашан да болмасын өз дәрежесін жоғалтқан емес, керісінше дәл қазіргі 2020 жыл басталған сәттен өз құндылығын одан әрмен арттырды. Аты жаман індет туралы суық хабар хақында бәрі жаза бастады, әлі күнге тілге тиек етуде, ол жайында халықтың да ақпарат қарамасына болмайды. Ақпараттық функцияға осы індет туралы желідегі мәліметтерді мысалға аламын. Арнайы осы індеттің негізінде ашылған сайтта әр күн сайын індетпен неше адам ауырғанын, нешесі жазылып шыққанын, бір тәулікте неше адам емделгенін түгел қамтып, шұғыл ақпарат ретінде көрсетеді. Бұны ақпараттық функцияға жатқыза аламыз. Танымдық функция - хабар таратуда сан салалы мәдени- ағартушылық мақсатты жүзеге асыруда маңызды рөл ойнайды. Бұл функция ақпаратты айта отырып, ағартулық, танымдық тұрғыда қарастырады. Ақпараттар неше түрлі тақырыптар кездесетіндіктен экономика, экология салаларында, саясат, тарих, саяхат тақырыптарында, дүниежүзілік географиялық жағдайлар туралы ақпараттар жетерлік. Осы салалар бағыты бойынша жазатын журналистің де жазу функциясы танымдық сипатта. Мысалы, «Aзaттық paдиocындa» жapық көргeн «Мұнaй бaғacының apзaндaуы Қaзaқcтaнғa жaйcыз тидi» aтты [5].мақаланы қарастырып көрелік. Бұл мақаланың мазмұны төмен бағадағы тұқыр мұнай жайында. Қaшaғaн кeнiшi шығapyғa мiндeттi мұнaй мөлшepiнe қaрaмacтaн шикiзaтты eкi ece көп өндipe бacтaғaн. Соның салдарынан басқа кеніштердегі жұмыс баяулады. Өндіріс ошағы мұнайды сатып алатын клиентті жанталасып іздегенімен, басқалар сапасы төмендеген мұнайды алуға құлықcыз екені һәм. Осы бір мақала журналистикадағы танымдық функцияның қызметін атқарады. Ұйымдастырушылық функция-халықты болашақта болатын қандай да бір іске ақпарат арқылы ұйымдастыруды көздейді. Халықты ұйымшылдыққа, «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығаруға» үгіттейді. Ұйымдастырушылық функцияның да маңызы орасан. Елбасымыз Н. Назарбаевтің бұрынғы, Қ.Тоқаевтің қазіргі халыққа деген жолдаулары, жыл сайын 16 желтоқсанда бейбіт шеруге адамдарды шақыру, жиналдыру осы ұйымдастырушылық функцияға жатады. Мысалы, іnstаgrаm әлеуметтік желісінде mаmуrbекоv парақшасында 24 желтоқсанда салынған Қарилық медрессенің құрылыс жүйесі бітпей қалғанын мәлімдеген еді. Құран үйрететін орынның жасалуына көмек сұрап халықты ұйымдастырды. Тағы бір мысалды «Qazaqstan dauiri» газетінің жиырма үшінші желтоқсанында жазылған «Екі есеге азайды» мақаласынан келтірмекпін. Бұл мақалада Нұр-Сұлтан қаласында "Білім-инновация" лицейінің оқушыларына арналған үш қабатты заманауи құралдармен жабдықталған, жаратылыстану бағытындағы пәндерді тәжірибе жүзінде өте алатындай мүмкіндігі бар, одан қалса бейіндік пәндермен, спортпен айналыса алатындай жағдайдағы бір сөзбен айтсақ оқушыға тек оқуды талап ететін мектеп салынғандығы хабарланған. Мектептің үздік тұстарын сипаттай келе, алда жоспарланып отырған бес жылдық кезеңде елу мемлекеттік мектеп тұрғызуға инвесторларды іздейтінін мәлімдеген. Бұл мақала мақсаты жаңа мектепке оқушыларды жұмылдырумен қатар, халық арасынан білікті инвесторлар табу. Мысалды негізге ала көрсеткен мәліметтерім, журналистиканың ұйымдастырушылық функциясына жатады. Мана айтып өткен ақпарат таратушы, танымдық, ұйымдастырушылық функциялары бір-бірімен сабақтас.

Басқарушылық (бақылаушылық) функция. Елімізде конституция бойынша бекітілген үш басқарушы орган бар.Бірінші, басқарушылық (президент) – бюджетті басқаларына тапсырады, билік жүргізеді; Екінші, заң шығарушылық (парламент) – бюджетті талқылайды, жоспарын құрады; Үшінші, атқарушылық (министрлер) – бюджетті жасайды, кейін қайта президент қол қойып бекітеді; Кейін келе төртінші билік деп бақылаушы орган (журналистер) аталып кетті. Ең ауыр жүк осы журналистер қауымына артылды. Неге десеңіз, билік пен халық арасында көпір болу таразының басын тең ұстауға ұмтылу жеңілдің үсті емес.

Биліктің тындырған ісін халыққа жеткізу, халықтың мұң-мұқтажын билікке естірту, орындалмаған яки шала жасалған істі, дұрыс игерілмеген бюджетті халық атынан сынға алу осы журналисттік қызмет басқарушылық функция келбеті. Бұл функциядағы журналисттің міндеті халық атынан бақылау. Жол дұрыс салынбаса, халық ауыз [6].сумен қамтамасыз етілмесе, электр жарығы түсірілмесе журналист қаламы арқылы әкімге сын айтады. Бұл функцияға мысал келтірсем, жаңалықтар тізбегінде немесе газет беттерінде кейбір ауылда су болмаса, кейбір ауылда жарық жоқ екенін естіп жататынбыз. Демек, бұндағы атқарылған іс ауыл тұрғындарының жағдайынан сол бұқаралық ақпарат құралдары арқылы билік өкілдері хабардар болуы. Осыдан біршама жыл бұрын мен топырағына аунап өскен ауылымда ауыз су тапшы еді. Ауыл адамдарының үнін «Жетісу» арнасының тілшілері естіп жаңалықтар бетіне жариялады. Содан кейін-ақ, су құбырларын әр үйге жалғау жұмыстары басталып кетті. Демек, журналистикадағы басқарушылық функция қызметі атқарылды. Алматы облысы, Райымбек ауданында кішкене ғана Көксай деген ауыл бар. Сол ауыл тұрғындары әлі күнге дейін ауыз суды орталықтан тасып ішеді. Әр үй маңына су құбырлары тартылмаған. Өзім кішкене күнімнен көшенің басынан үйіңе дейін су тасудың азабы қандай екенін жақсы білемін, қыстың күні су қатып қалса бүкіл ауыл адамдары үйіндегі бар жылы дүниесін алып келіп қалай жібітетінін де көріп өстім. Сол себепті, осы күнге дейін Көксай ауылының тұрғындарының орталықтан су тасуына наразымын. Ауыл адамдарының жанайқайын да естідім. Бұл ақпарат билік құлағына жетіп, іс атқарылса басқарушылық функцияны толықтырар еді. Бір қызығы бұл туралы ешқандай БАҚ өкілдері жар салмады. Қарым-қатынас құралы. Журналист халық пен билік арасын байланыстырады деп атап айта кеттім. Мақала немесе телебағдарламалар арқылы халықтың мұң-зарын билікке жеткізу, билік шешімімен халықты құлағдар ететін журналист қарым-қатынас құралының міндетін атқарады. Кез-келген тұлғадан сұхбат алу барысында халықты толғандырған ойды журналист сұрақ түрінде қою арқылы қарым-қатынас орнатып, осы функция бөлшегін толықтырады. Көңіл көтеру функциясы - халықтың көңіл-күйіне әсер ету мақсатында туындаған функция. Қазіргі кезде телесериалдар, тоқ шоулар, концерттер, бұрынғы ойын-сауық бағыттағы "Tamasha TV" атты әзіл арнасының көрсетілімдері, газет беттеріндегі сатиралық элементтер, әзіл-оспақтар, астарлы мысқылдар осы функцияға жатады. Ұлттық арнада көрсетілетін Нартай Аралбайұлы жүргізетін "Жүзден жүйрік" бағдарламасы да осы жанрды қамтиды. Дау дамайсыз бір кездерде көңіл көтеру функциясының дәрежесі жоғары болатын. Газеттердің беті әзіл-сықаққа, сканвордқа, логикалық сұрақтарға толы болған. Халықтың назары осы функция төңірегінде еді. Қазіргі кезде газет бетіндегі негізгі мақалалар экология, саясат, неше түрлі мәселелер жайында жазылып кетті. Ал көңіл көтеру функциясы туралы ең шетінде азырақ қана жазылатын болды немесе мүлде кездеспейді. Бұл функцияға мысал ретінде Балғабек Қыдырбекұлының мақалаларын алғым келеді. Бұл - журналист, жазушының мақалалары фельетон жанрында жазылған дәл осы көңіл көтеру функциясына да үлес қоса алады.

Ел арасындағы алаяқ, жалған жанашыр пысықайларды фактілер арқылы бас көтертпестей сынайды. Уытты тілімен түйреп [7].түсірер өткір ойларын бүкпесіз анық жеткізеді. Мақалаларының тақырыбының өзі оқырманға интрига беріп, мысқылмен қойылады. Журналистика функцияларын журналист ретінде біліп жүргеніміз абзал. Өйткені білгір журналист ретінде бізді ел танысын десек, өзіміздің құттай бастаған қадамдарымыздың өзін нақ баса алардай етіп көкейімізге білім нәрін ерекше сіңдіруіміз керек. Ұлы тұлғаларша білмегенді білмекке ұмтыл, жақсының ізін бас, жаманның жолынан қаш. Өз мамандығыңды шын сүйсең оның әрбір тасын шын көңілмен, ізгі ниетпен қалау керек. Сондықтан журналистика бастауындағы білім нәрінің өзін құмарлана іш. Міне, журналистиканың барлық функцияларын бар білгенімше тәлпіштеп көрдім. Болашақта журналистика функцияларын тереңдей, нағыз журналистше меңгеретініме сенімдімін. Өйткені, бұл менің басты қызметім! Менің мақсатым- өз сүйген ісімнің білгір маманы болу.

1.2Танымдық және ұйымдастырушылық функция

Журналистиканың танымдық және ұйымдастырушылық функциялары қоғамның ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандырып, әлеуметтік байланыстарды нығайтуға және әлеуметтік процестерді реттеуге бағытталған.

Танымдық функция журналистиканың білім беру, ағартушылық және ақпараттық қызметін жүзеге асырады. Бұл функцияның негізгі мақсаты – қоғамның білім деңгейін арттыру және адамдарды маңызды оқиғалар мен құбылыстар туралы хабардар ету. Негізгі аспектілері:Білім беру және ағарту

Ғылыми және мәдени білімді тарату: Журналистика ғылым, техника, мәдениет және өнер саласындағы жаңалықтар мен жетістіктер туралы ақпарат береді.

Жаңа идеялар мен түсініктерді ұсыну: Журналистер қоғамға жаңа идеялар мен концепциялар туралы ақпаратты жеткізіп, оларды түсіндіреді.Қоғамдық сана қалыптастыру Әлеуметтік мәселелерді көтеру: Журналистика әлеуметтік әділеттілік, құқықтар мен міндеттер туралы мәселелерді көтеріп, оларды шешуге ықпал етеді. Қоғамдық пікір қалыптастыру: Журналистер маңызды әлеуметтік, саяси және экономикалық мәселелер бойынша қоғамдық пікір қалыптастыруға ықпал етеді. Талдау және түсіндіру. Оқиғалар мен құбылыстарды талдау: Журналистика оқиғалардың мәнін, себептерін және салдарын талдап, түсіндіреді. Күрделі мәселелерді қарапайым тілмен түсіндіру: Журналистер қиын және күрделі мәселелерді қарапайым және түсінікті тілмен жеткізеді.

Ұйымдастырушылық функция журналистиканың қоғамдағы әлеуметтік, саяси және экономикалық[8]. процестерді реттеу және басқару қызметін атқарады. Бұл функция қоғамның дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ақпараттық байланысты нығайтуға бағытталған. Негізгі аспектілері:Әлеуметтік реттеу Қоғамдағы тәртіп пен заңдылықты сақтау: Журналистика құқықтық және этикалық нормалардың сақталуын насихаттайды. Әлеуметтік жауапкершілік: Журналистер қоғамның әртүрлі топтарының мүдделерін ескеріп, әлеуметтік жауапкершілікті насихаттайды. Саяси процестерді ақпараттандыру: Журналистика сайлау, үкіметтің қызметі, саяси партиялардың жұмысы туралы ақпарат береді. Саяси пікірталастарды ұйымдастыру: Журналистер саяси мәселелер бойынша пікірталастар мен талқылаулар ұйымдастырады. Экономикалық ақпарат беру: Журналистика нарық жағдайы, кәсіпкерлік, инвестициялар және экономикалық даму туралы мәліметтерді таратады. Экономикалық саясатты талдау: Журналистер экономикалық саясат пен бағдарламаларды талдап, олардың тиімділігін бағалайды. Қоғамдық шараларды насихаттау: Журналистика мәдени, спорттық және әлеуметтік шараларды насихаттап, оларға қатысуға шақырады. Әлеуметтік бастамаларды қолдау: Журналистер қоғамдық маңызды әлеуметтік бастамаларды қолдап, оларды насихаттайды. Қоғамның білім деңгейін арттыру: Танымдық функция арқылы журналистика қоғамның білім деңгейін арттырады, адамдарды жаңа мәліметтермен таныстырады.

Әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету: Ұйымдастырушылық функция арқылы журналистика қоғамдағы тұрақтылық пен үйлесімдікті қамтамасыз етеді. Саяси және экономикалық процестерді реттеу: Журналистика саяси және экономикалық процестерді реттеп, олардың тиімділігін арттырады.

Қоғамдық пікір қалыптастыру: Танымдық және ұйымдастырушылық функциялар арқылы журналистика қоғамда қоғамдық пікір қалыптастырады, әлеуметтік маңызды мәселелерді шешуге ықпал етеді. Танымдық және ұйымдастырушылық функциялар журналистиканың қоғамдағы рөлін айқындап, оның әлеуметтік, саяси және [9].экономикалық процестерге әсерін көрсетеді.

Журналистиканың басқарушылық функциясы - бұл қоғамдағы әлеуметтік, саяси және экономикалық процестерді бағыттау және реттеу қызметі. Бұл функция қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз етуге және оның тиімді жұмыс істеуіне ықпал етеді. Басқарушылық функцияның негізгі аспектілері: Қоғамдық пікірді қалыптастыру және бағыттау Қоғамдық пікірді басқару: Журналистика маңызды оқиғалар мен мәселелер туралы ақпарат таратып, қоғамдық пікірді қалыптастырады және бағыттайды. Пікірталастар мен талқылаулар ұйымдастыру: Журналистер қоғамдағы маңызды мәселелер бойынша пікірталастар мен талқылаулар ұйымдастырып, қоғамдық пікір қалыптастыруға ықпал етеді. Саяси процестерді реттеу Саяси ақпараттандыру: Журналистика саяси оқиғалар, үкіметтің қызметі, сайлау процестері және саяси партиялардың жұмысы туралы ақпарат береді. Саяси шешімдерді бақылау: Журналистер саяси шешімдер мен олардың орындалуын бақылап, қоғамға есеп береді. Экономикалық процестерді реттеу Экономикалық ақпарат тарату: Журналистика экономикалық жаңалықтар, нарық жағдайы, инвестициялар және экономикалық даму туралы мәліметтерді таратады. Экономикалық саясатты талдау және бағалау: Журналистер экономикалық саясат пен бағдарламаларды талдап, олардың тиімділігі мен нәтижелілігін бағалайды.Әлеуметтік тәртіпті сақтау. Құқықтық және этикалық нормаларды насихаттау: Журналистика қоғамда құқықтық және этикалық нормаларды сақтау қажеттілігі туралы ақпарат таратып, оны насихаттайды. Әлеуметтік жауапкершілікті арттыру: Журналистер адамдардың әлеуметтік жауапкершілігін арттырып, қоғамдағы тәртіпті сақтауға ықпал етеді. Қоғамдық процестерді ұйымдастыру және басқару Қоғамдық шараларды ұйымдастыру: Журналистика мәдени, спорттық және әлеуметтік шараларды ұйымдастырып, оларды насихаттайды. Әлеуметтік бастамаларды қолдау: Журналистер қоғамдық маңызды әлеуметтік бастамаларды қолдап, оларды насихаттайды. Басқарушылық функцияның[10]. маңыздылығы Әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету: Басқарушылық функция қоғамдағы тұрақтылық пен үйлесімдікті қамтамасыз етеді, әлеуметтік тәртіпті сақтайды. Саяси және экономикалық процестерді басқару: Журналистика саяси және экономикалық процестерді басқару арқылы олардың тиімділігін арттырады, қоғамның дамуына ықпал етеді. Қоғамдық пікір қалыптастыру: Журналистика қоғамда қоғамдық пікір қалыптастырып, әлеуметтік маңызды мәселелерді шешуге ықпал етеді.

Әлеуметтік жауапкершілікті арттыру: Басқарушылық функция арқылы журналистика адамдардың әлеуметтік жауапкершілігін арттырады, құқықтық және этикалық нормаларды сақтауға ықпал етеді. Журналистиканың басқарушылық функциясы қоғамдағы әлеуметтік, саяси және экономикалық процестерді бағыттап, реттеуге арналған. Бұл функция қоғамның тұрақтылығын, үйлесімділігін қамтамасыз етуге және оның тиімді жұмыс істеуіне ықпал етеді. Журналистер ақпарат тарату арқылы қоғамдағы маңызды мәселелерді көтеріп, олардың шешілуіне атсалысады, қоғамдық пікір қалыптастырады және әлеуметтік жауапкершілікті арттырады.

Журналистиканың көңіл көтеру функциясы - бұл аудиторияның бос уақытын тиімді өткізуге, көңілін көтеруге және демалуына бағытталған қызметі. Бұл функция ақпаратты ойын-сауықпен біріктіріп, адамдардың эмоционалдық жағдайын жақсартуға және күнделікті күйзелістерден арылуға көмектеседі. Көңіл көтеру функциясының негізгі аспектілері: Телехабарлар мен радиобағдарламалар: Сериалар, шоу-бағдарламалар, комедиялар, музыкалық және ойын бағдарламалары сияқты телехабарлар мен радиобағдарламалар арқылы аудиторияның көңілін көтеру. Кино және театр туралы ақпарат: Жаңа фильмдер, театр қойылымдары және басқа да мәдени шаралар туралы ақпарат тарату. Музыкалық және мәдени бағдарламалар Музыкалық концерттер мен фестивальдер: Музыкалық концерттер, фестивальдер және басқа да мәдени шаралар туралы ақпарат беру және оларды ұйымдастыру. Музыкалық клиптер мен аудио жазбалар: Танымал музыкалық клиптер мен аудио жазбаларды көрсету және тарату. Спорттық іс-шаралар Спорттық жарыстарды көрсету: Футбол, баскетбол, теннис және басқа да спорт түрлерінен жарыстарды көрсету және талдау. Спорттық жаңалықтар мен талдау: Спорт әлеміндегі жаңалықтар мен оқиғалар туралы ақпарат беру[11]. және оларды талдау. Әдебиет және өнер Әдеби шығармалар мен рецензиялар: Жаңа кітаптар, әдеби шығармалар және олардың рецензиялары туралы ақпарат тарату. Өнер көрмелері мен мәдени шаралар: Көркемсурет көрмелері, мүсіндер көрмелері және басқа да мәдени шаралар туралы ақпарат беру.

Гумор және сатира-Күлкілі оқиғалар мен анекдоттар: Гуморлық оқиғалар, анекдоттар және басқа да күлкілі материалдар арқылы аудиторияның көңілін көтеру. Сатиралық бағдарламалар мен мақалалар: Қоғамдық және саяси мәселелерді сатиралық тұрғыдан қарастыратын бағдарламалар мен мақалалар ұсыну. Көңіл көтеру функциясының маңыздылығы

Эмоционалдық релаксация: Көңіл көтеру функциясы адамдардың эмоционалдық релаксациясына ықпал етіп, олардың психологиялық жағдайын жақсартады.

Бос уақытты тиімді өткізу: Ойын-сауық бағдарламалары арқылы адамдар бос уақытын тиімді өткізіп, күнделікті күйзелістерден арылуға мүмкіндік алады.

Мәдени байытылу: Музыка, кино, театр және әдебиет арқылы аудиторияның мәдени деңгейі артып, олардың дүниетанымы кеңейеді.

Қоғамдық байланыстарды нығайту: Ойын-сауық бағдарламалары мен мәдени шаралар адамдар арасындағы әлеуметтік байланыстарды нығайтып, қоғамдағы бірігу мен үйлесімділікке ықпал етеді. Журналистиканың көңіл көтеру функциясы қоғамның эмоционалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандырады. Бұл[12]. функция ақпаратты ойын-сауықпен біріктіріп, аудиторияның бос уақытын тиімді өткізуіне, эмоционалдық релаксациясына және мәдени деңгейін арттыруға ықпал етеді. Көңіл көтеру функциясы арқылы журналистика адамдардың күнделікті өмірін жақсартып, қоғамдағы әлеуметтік байланыстарды нығайтады.

Журналистиканың идеологиялық функциясы - бұл қоғамның әлеуметтік-саяси, мәдени және моральдық құндылықтарын қалыптастыруға, таратуға және нығайтуға бағытталған қызметі. Бұл функция қоғамдағы белгілі бір идеологияны қолдап, насихаттау арқылы адамдардың көзқарастарын, сенімдерін және мінез-құлықтарын қалыптастырады. Идеологиялық функцияның негізгі аспектілері:

Идеялар мен құндылықтарды тарату Мемлекеттік және қоғамдық идеология: Журналистика мемлекеттік саясатты, ұлттық құндылықтарды және қоғамдағы жалпы қабылданған нормаларды насихаттайды. Мәдени және моральдық құндылықтар: Журналистер мәдени және моральдық құндылықтарды таратып, оларды нығайтуға ықпал етеді. Қоғамдық пікірді қалыптастыру Саяси көзқарастар: Журналистика саяси партиялар мен қозғалыстардың идеялары мен ұстанымдарын насихаттап, саяси пікір қалыптастыруға ықпал етеді. Әлеуметтік әділеттілік: Әлеуметтік әділеттілік, теңдік және құқықтық мемлекет идеяларын таратады. Ұлттық бірлік пен патриотизмді нығайту Ұлттық сана: Журналистика ұлттық сана мен патриотизмді қалыптастырып, ұлттық бірлікті нығайтады. Тарихи жады: Журналистер тарихи оқиғаларды, ұлттық батырларды және мәдени мұраларды насихаттау арқылы тарихи жадыны сақтауға ықпал етеді. Әлеуметтік өзгерістерді қолдау Әлеуметтік реформалар: Журналистика әлеуметтік реформаларды қолдап, олардың маңыздылығы мен қажеттілігі туралы ақпарат береді. Қоғамдық бастамалар: Журналистер қоғамдық маңызды бастамаларды қолдап, оларды насихаттайды. Қоғамдағы идеологиялық күрес. Идеологиялық плюрализм: Журналистика әртүрлі идеологиялық көзқарастарды білдіруге мүмкіндік береді, идеологиялық плюрализмді қолдайды. Сын және оппозиция: Журналистер қоғамдағы кемшіліктерді сынап, оппозициялық көзқарастарды білдіреді.Идеологиялық функцияның маңыздылығы.Қоғамның идеологиялық бірлігін қамтамасыз ету: Журналистика қоғамдағы ортақ құндылықтарды насихаттап, оның бірлігін қамтамасыз етеді. Саяси тұрақтылықты қолдау: Мемлекеттік саясатты [13].қолдау арқылы журналистика саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуге ықпал етеді. Моральдық және мәдени құндылықтарды нығайту: Журналистика моральдық және мәдени құндылықтарды нығайтып, олардың ұрпақтан-ұрпаққа берілуін қамтамасыз етеді. Әлеуметтік өзгерістерге ықпал ету: Журналистика әлеуметтік реформалар мен қоғамдық бастамаларды қолдау арқылы әлеуметтік өзгерістерге ықпал етеді. Идеологиялық плюрализмді қолдау: Журналистика әртүрлі идеологиялық көзқарастарды білдіруге мүмкіндік беріп, идеологиялық плюрализмді қолдайды. Журналистиканың идеологиялық функциясы қоғамдағы идеологиялық процестерді қалыптастыруға және нығайтуға бағытталған. Бұл функция арқылы журналистика мемлекеттік саясатты, ұлттық құндылықтарды, мәдени және моральдық нормаларды насихаттайды, қоғамдық пікір қалыптастырады және әлеуметтік өзгерістерге ықпал етеді. Идеологиялық функция қоғамның тұрақтылығын, бірлігін және дамуын қамтамасыз ету үшін маңызды рөл атқарады.

2 ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ ҚОСЫМША ФУНКЦИЯЛАРЫ

2.1 Идеологиялық функция

Журналистиканың мәдени-ағартушылық функциясы - бұл қоғамның мәдени деңгейін көтеруге, білімін кеңейтуге және рухани дамуына ықпал етуге бағытталған қызметі. Бұл функция ақпаратты мәдени және ағартушылық мазмұнмен байытып, адамдардың мәдениетке, өнерге, білімге деген қызығушылығын арттырады. Мәдени-ағартушылық функцияның негізгі аспектілері: Мәдениет пен өнерді насихаттау Көркем өнер: Журналистика көркемсурет, мүсін өнері, театр және кино сияқты өнер салаларын насихаттап, оларға деген қызығушылықты арттырады. Музыка және әдебиет: Музыкалық шығармалар, әдеби туындылар және олардың авторлары туралы ақпарат беру арқылы музыка мен әдебиетке деген қызығушылықты арттырады.

Білім беру және ағарту. Ғылыми білім: Журналистика ғылым мен техника саласындағы жаңалықтар, ғылыми зерттеулер мен ашылымдар туралы ақпарат таратады. Тарих және мәдени мұра: Тарихи оқиғалар, мәдени [14].мұралар және ұлттық дәстүрлер туралы мәліметтерді таратады.

Мәдени шараларды ұйымдастыру және насихаттау Көрмелер және фестивальдер: Мәдени көрмелер, өнер фестивальдері, музыкалық концерттер және басқа да мәдени шаралар туралы ақпарат беру және оларды ұйымдастыру.

Әдеби және мәдени іс-шаралар: Әдеби кештер, поэзия оқулары, кітап таныстырулар және басқа да мәдени іс-шараларды насихаттау. Рухани даму және өзін-өзі жетілдіру Философиялық және діни тақырыптар: Философиялық және діни мәселелер туралы ақпарат беру, рухани даму мен өзін-өзі жетілдіру туралы мәліметтер тарату. Моральдық-этикалық құндылықтар: Моральдық-этикалық құндылықтарды насихаттап, олардың маңыздылығын көрсету. Әдеби-көркем және ағартушылық басылымдар. Мәдени журналдар және газеттер: Мәдениет, өнер, әдебиет және ағарту тақырыптарын қамтитын журналдар мен газеттер шығару. Телевизиялық және радиобағдарламалар: Мәдени-ағартушылық тақырыптардағы телебағдарламалар мен радиохабарлар ұйымдастыру.

Мәдени-ағартушылық функцияның маңыздылығы

Мәдени деңгейін көтеру: Мәдени-ағартушылық функция арқылы журналистика қоғамның мәдени деңгейін көтеріп, адамдардың өнер мен мәдениетке деген қызығушылығын арттырады. Білімін кеңейту: Ғылыми және ағартушылық ақпарат тарату арқылы журналистика адамдардың білімін кеңейтіп, олардың интеллектуалдық дамуына ықпал етеді. Рухани дамуға ықпал ету: Философиялық, діни және моральдық тақырыптарды қозғау арқылы журналистика адамдардың рухани дамуына және өзін-өзі жетілдіруге ықпал етеді. Ұлттық мәдени мұраны сақтау: Тарихи және мәдени мұралар туралы ақпарат тарату арқылы журналистика ұлттық мәдениетті сақтауға және оны ұрпақтан ұрпаққа жеткізуге ықпал етеді.

Қоғамдық пікір қалыптастыру: Мәдени және ағартушылық ақпарат тарату арқылы журналистика қоғамда мәдени және моральдық құндылықтарды насихаттап, қоғамдық пікір қалыптастырады.

Журналистиканың мәдени-ағартушылық функциясы қоғамның мәдени, білім беру және рухани дамуына бағытталған. Бұл функция арқылы журналистика мәдениет пен өнерді насихаттап, білімді кеңейтіп, рухани даму мен өзін-өзі жетілдіруге ықпал етеді. Мәдени-ағартушылық [15].функция қоғамның мәдени деңгейін көтеріп, ұлттық мәдени мұраны сақтауға және оны ұрпақтан ұрпаққа жеткізуге көмектеседі.

Журналистиканың жарнамалық және рекреативті функциясы қоғамдағы тұтынушылық сұранысты қалыптастыру және аудиторияның бос уақытын тиімді өткізуге ықпал етеді. Бұл функциялар экономикалық белсенділікті арттырып, адамдардың күнделікті өміріне қажетті ақпарат пен демалыс мүмкіндіктерін ұсынады.

Жарнамалық функция-бұл журналистиканың тауарлар мен қызметтер туралы ақпарат тарату арқылы нарықтық қатынастарды дамытуға және тұтынушылық сұранысты қалыптастыруға бағытталған қызметі.Жарнамалық функцияның негізгі аспектілері: Тауарлар мен қызметтер туралы ақпарат тарату

Жарнамалық хабарламалар: Журналистика тауарлар мен қызметтердің сапасы, бағасы, артықшылықтары және қолданылу ерекшеліктері туралы жарнамалық хабарламалар таратады. Жарнамалық мақалалар және репортаждар: Белгілі бір өнімдер немесе қызметтер туралы толық ақпарат беретін мақалалар мен репортаждар ұсынады. Тұтынушылық сұранысты қалыптастыруЖаңа өнімдерді насихаттау: Жаңа тауарлар мен қызметтердің нарыққа шығуы туралы ақпарат таратып, оларды насихаттайды. Тұтынушыларды тарту: Жарнамалық акциялар мен жеңілдіктер туралы ақпарат беру арқылы тұтынушыларды тартуға ықпал етеді. Нарықтық бәсекелестікті қолдауБәсекелестік артықшылықтарды көрсету: Әртүрлі компаниялар мен брендтердің бәсекелестік артықшылықтарын көрсетіп, нарықтағы бәсекелестікті қолдайды. Жарнамалық науқандар: Компаниялар арасындағы жарнамалық науқандарды насихаттап, олардың бәсекеге қабілеттілігін арттырады.Экономикалық белсенділікті арттыруТұтыну деңгейін көтеру: Жарнамалық ақпарат арқылы тұтынушылардың тауарлар мен қызметтерге деген сұранысын арттырады.Нарықтың дамуына ықпал ету: Жарнама арқылы нарықтағы экономикалық белсенділікті арттырып, экономиканың дамуына ықпал етеді.

Рекреативті функция - бұл журналистиканың аудиторияның бос уақытын тиімді өткізуге, демалуына және көңілін көтеруге бағытталған қызметі. Бұл функция ойын-сауық және мәдени мазмұнды ұсыну арқылы адамдардың психологиялық және эмоционалдық жағдайын жақсартуға ықпал етеді.Рекреативті функцияның негізгі аспектілері:Ойын-сауық бағдарламаларыТелевизиялық және радиобағдарламалар: Комедиялық шоу-бағдарламалар, музыкалық концерттер, сериалдар және басқа да ойын-сауық бағдарламалары арқылы аудиторияның көңілін көтеру.Интерактивті ойындар және викториналар: Телевизиялық және радиохабарларда интерактивті ойындар мен викториналар ұйымдастырып, аудиторияның бос уақытын тиімді өткізуге көмектесу.Мәдени және спорттық шаралар [16].cпорттық жарыстар мен концерттер: Спорттық жарыстар, музыкалық концерттер және басқа да мәдени шаралар туралы ақпарат беру және оларды насихаттау. Көрмелер мен фестивальдер: Өнер көрмелері, фестивальдер және басқа да мәдени іс-шаралар туралы мәліметтер тарату. Демалыс және туризм Туристік бағыттар және демалыс орындары: Туристік бағыттар, демалыс орындары және саяхаттар туралы ақпарат таратып, адамдардың бос уақытын тиімді өткізуіне ықпал ету. Демалыс және саяхат туралы репортаждар: Журналистердің демалыс орындары мен туристік бағыттар туралы репортаждары арқылы аудиторияға қызықты мәліметтер ұсыну. Психологиялық релаксация Музыка және кино: Музыкалық бағдарламалар, кинофильмдер және басқа да ойын-сауық мазмұнды ақпарат таратып, аудиторияның психологиялық релаксациясына ықпал ету.Гумор және сатира: Күлкілі оқиғалар, анекдоттар және сатиралық бағдарламалар арқылы адамдардың көңілін көтеру.

Жарнамалық және рекреативті функциялардың маңыздылығы Экономикалық дамуға ықпал ету: Жарнамалық функция арқылы журналистика нарықтық қатынастарды дамытуға, экономикалық белсенділікті арттыруға және тұтынушылық сұранысты қалыптастыруға ықпал етеді. Қоғамның эмоционалдық жағдайын жақсарту: Рекреативті функция арқылы журналистика адамдардың эмоционалдық жағдайын жақсартып, олардың бос уақытын тиімді өткізуге мүмкіндік береді. Мәдени және рухани даму: Рекреативті мазмұн арқылы журналистика адамдардың мәдени және рухани дамуына ықпал етеді, мәдени[17]. шараларды насихаттайды. Тұтынушыларды ақпараттандыру: Жарнамалық мазмұн арқылы журналистика тұтынушыларға қажетті ақпаратты ұсынып, олардың дұрыс таңдау жасауына көмектеседі.Қоғамдық байланыстарды нығайту: Рекреативті функция арқылы журналистика әлеуметтік байланыстарды нығайтып, қоғамдағы үйлесімділікті арттырады. Журналистиканың жарнамалық және рекреативті функциялары экономикалық белсенділікті арттырып, қоғамның эмоционалдық және мәдени дамуына ықпал етеді. Жарнамалық функция тауарлар мен қызметтер туралы ақпарат таратып, тұтынушылық сұранысты қалыптастырады және нарықтық қатынастарды дамытуға ықпал етеді. Рекреативті функция ойын-сауық және мәдени мазмұнды ұсыну арқылы аудиторияның бос уақытын тиімді өткізуіне, демалуына және көңілін көтеруіне көмектеседі.

Журналистканың қоғамдық өімрде атқаратын бірқатар функциялары бар. Негізінен алғанда журналистика қоамдық өмірдің айнасы болғандықтан әлеуметтік-экономикалық, мәдени-рухани және қоғамдық пікірді қалыптастыруда айрықша қызмет атқарады. Міне, ХХІ ғасырға адамзат зор жетістіктермен, ілгерішіл әлеуметтік-экономикалық табыстармен еніп отыр. Дәл осы өркениеттік үрдіспен қоғамдық жаму да алға басып барады. Сонау «гома-сапиенс» дәуірінен, сана пайда бола бастаған кезеңнен тарихты көктей өтіп, қазіргі ақыл-ойдың, қоғамдық өркендеудің дәрежесінен қарасақ, талай-талай рухани өзгерістерді, қол жеткен биіктерді ауыз толтырып айтуға болады. Соның бір парасы, әрине, әлемдік бұқаралық ақпарат құралдарының кең қанат жаюы дер едік. «Газет – халақтың көзі, құлағы һәм тілі» демекші (А. Байтұрсынов), көп жетістіктердің болмысы мен сипатын осынау газет-журнал, радио, телевидениенің прогрестік мәнінен айқын аңғарамыз. Ақпараттық технология барған сайын өз мүмкіндіктерін тереңдей ашуда. Сонау ХҮІ-ХҮІІ ғасырлардан басталатын кәсіби[18]. журналистиканың наңты жұмыс процесі қазір де лайықты жалғасын тауып келеді. 1776 жылы саясатшы әрі публицист Э. Берк айтқандай, БАҚ-ты «төртінші билік» санап, көпшілік арасында пікір қалыптасып кеткені секілді, журналистикада жаңа көзқарас, ұғымдар пайда болып отыр. Бұл да жайдан-жай құбылыс емес. БАҚ-қа деген ерекше ықылас, назар аударудан туған оң тенденция, халықтық ниет-пиғылдан келіп шығатын пікір-түйіндер нәтижесі. Әлемдік журналистика дегенде (оның ішінде қазақ журналистикасы да бар) даму, қалаптасу жолдары өзара ұқсастықтарымен де, өзіндік өзгешеліктермен де ерекшеленетіні белгілі жәйт. Неге десеңіз, журналистика – қайда да журналистика. Мейлі Еуропа, мейлі Азия, мейлі Америка болсын, оның міндет-борышы замана талабына орай қалыптасады. БАҚ пен журналист Францияда, АҚШ-та немесе Жапония мен Қырғызстанда т.б. жер шарындағы екі жүздей мемлекетте күнделікті істерін тиісінше атқаруда. Байқаймын, әріптестер арасында, жалпы қатардағы азаматтар да белсенді араласып, журналистиканың елеулі категориясы туралы қызу пікірталастың шеті шыға бастағандай. Оны әлеуметтік желідегі Дина Елгезектің бірқатар жазбаларынан және Qazaqstan телеарнасында Дархан Əбдік жүргізетін «Парасат майданы» бағдарламасына қатысқан белгілі журналистер Арман Сқабылұлы, Қасым Аманжол және өзге әріптестердің әңгіме-ауанынан аңғаруға болатын секілді. Бұл айналып келгенде, журналистиканың қоғамда атқаратын функциясы жайындағы іргелі мәселе. Егер, журфактың бірінші курсында «Журналистикаға кіріспе» немесе «Журналистика теориясының негіздері» деген пәнді мұқият танып, зерттеген болсаңыз, бәрі анық көрінер еді. Бірақ, қазір бәрі теория десе мұрын шүйіретін заман ғой. Десек те, шындығында бәрі сол теорияны алдымен дұрыс игеруден басталады. Анық аңғарылғаны, біздің [19].кәсіби мамандардың өзі журналистика функциясын білмей ме, білсе де, мән бермейтін сыңайлы. Соның салдарынан, әсіресе, телеарналарда бағдарламалардың тепе-теңдігі сақталмай отыр. Соның салдарынан жұрт теледидар көруден де қалып барады. Телеөнімнің тағдыры рейтингке тіреліп тұрған бүгінгідей алмағайып кезеңде оның салдары ауыр болатындығымен санасқан абзал. Әсіресе, республикадағы ірі газеттер мен телеарналарды өзге саланың мамандары басқарып отырғанын ескерсек, теориялық кейбір маңызды мәселелерді назардан тыс қалдырмаған дұрыс деп шештік. Сөздің тоқ етеріне келсек, журналистика қоғамда мынандай 6 түрлі функция атқарады,ақпарат тарату,танымдық,ұйымдастырушылық, басқару құралы (өкімет ісіне бақылау жасау арқылы),қарым-қатынастық, көңіл көтеру (эстетикалық тәрбие). БАҚ атаулының барлық түрінде осы алты элементтің бәрінің тепе-теңдігі сақталмаса, оның туындылары халықты мезі етіп, өзінен алыстатып жібереді. Совет баспасөзінде Лениннің айтқан «газет -ұжымдық үгітші, насихатшы әрі ұжымдық ұйымдастырушы» дей салған бір ғана элементін басшылыққа алғандығының салдарынан оқылмайтын газет пайда болып, жұрт оны терезе сүртуге, от тамызуға, тіпті, әжетханаларда кеңінен пайдаланатын жағымсыз үрдіс қалыптасты. Ал, қазіргі күні функцияның көңіл көтеру элементін асырып жібергендіктен, телеарналар жаппай ойын-сауық пен жеңіл-желпі ән-бидің, «сабын операсының» ошағына айналды. Сол баяғы ескі әдеттің асқынуы. Мәселе осыдан туындап жатыр. Функция жайындағы мәселе -журналистика ғылымындағы өзекті проблемалардың бірі. Олай болуының нақты себептері бар. Журналистика өзі аса күрделі қоғамдық көрініс. Сонымен қатар, ол ерекше қызмет атқаратын қоғамдық бірегей институт әрі ақпарат жинап қорытатын, басқару қызметінің де формасы. Сондықтан, жан-жақты ерекшелігіне сай кешенді түрде қоғамдық[20]. функциялар атқарады. БАҚ қызметтерінің осы сипаттарын, ерекшеліктерін толықтай танығанда ғана БАҚ жүйесі немесе журналистика атты қоғамдық институт ісінің мазмұны мен өзіндік ерекшеліктері туралы ұғымды қалыптастыруға болады. Ол үшін ең алдымен функция деген жалпы ұғымның басын ашып алу керек. «Функция - латынның functio, яғни, «жасау, орындау, қызметтің мақсаты, сипаты» деген мағынаны білдіретін сөзінен шыққан. Немесе екі обьектінің бірі өзгергенде келесісінің бірге өзгеруін де кең мағынада соған жатқызатыны тағы бар.

2.2 Мәдени-ағартушылық функция

Мәдени ағартушылық функция - бұл қоғамның мәдени деңгейін арттыруға бағытталған білім беру және тәрбиелеу әрекеті. Ол адамдардың дүниетанымын, рухани байлығын, эстетикалық талғамын және мәдени құндылықтарға деген қызығушылығын дамытуға септігін тигізеді. Мәдени ағартушылық функция бірнеше негізгі аспектілерден тұрады. Мәдени ағартушылық функцияның маңызды аспектілерінің бірі - білім беру. Бұл аспект қоғамның әртүрлі мүшелеріне мәдени құндылықтар, дәстүрлер мен тарих туралы білім беру арқылы жүзеге асады. Мектептер, университеттер, мәдени орталықтар мен кітапханалар осы функцияны орындаудың негізгі институттары болып табылады. Олар арқылы адамдар әдебиет, музыка, өнер, тарих және ғылым салаларында білім алады. Мәдени ағартушылық функцияның тағы бір маңызды аспектісі - рухани және эстетикалық тәрбиелеу. Бұл аспект адамның ішкі әлемін байытып, оның рухани құндылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Театрлар, мұражайлар, көркемсурет[21]. галереялары мен музыкалық концерттер осы мақсатқа қызмет етеді. Олар арқылы адамдар өнердің түрлі салаларына қызығушылық танытып, эстетикалық талғамын дамытады.

Сөйтіп, өзінің көп жылғы тәжірибесінде басқа өнер салаларын насихаттап қана қойған жоқ, сонымен бірге жеке дара өмір сүре алатын қабілеттілігін, өзгелермен тең екендігін, шығармашылық әдіс-тәсілдерінің сан қырлы екендігін дәлелдеді. Журналистика қай уақытта болмасын білім мен таным көзі, әлемдік мәдениеттің озық үлгілерін тарататын тиімді құрал. Сондықтан оның ағартушылық міндетін де назардан тыс қалдыра алмаймыз. Қазақ даласында жаппай сауаттылыққа жол салған, ұлттық інжу-маржандарымызды насихаттап, келешек ұрпаққа жеткізген радио екендігін, ұлттық кадрлар мен зиялы қауымның өсуіне ықпал еткен күш болғандығын ұмытпаймыз. Қазір де оның ағартушылық міндеті шексіз, әсіресе орталықтан алыс елді мекендерге кітаптар, газет-журналдар уақтылы жетпейді, телехабарлар тарамайды. Көбіне, ойын-сауықтық хабарлар журналистика талаптарына толық жауап бере алмайды, сондықтан оның аралық сипатына назар аударамыз. Яғни, мұнда көпшілік мәдениет, шоу-бизнес, эстрада мен әзіл-сықақ театрлары элементтері басым түсіп жатады. Оны жүргізушілерден журналистік қабілеттен гөрі, әртістік және коммуникабельділік талап етіледі.

Қазіргі заманның ғаламдық мәселелерін шешуде ғылымның әлеуметтік күш ретіндегі функциялары өте маңызды. Оған мысал ретінде экология мәселесін келтіруге болады. Ғаламшардағы табиғи ресурстардың сарқылуы, ауаның, судың, топырақтың ластануы сияқты қоғам мен адамға қауіпті құбылыстардың негізгі себептерінің бірі - ғылыми-техникалық прогресстің қарқындылығы екені белгілі. Демек, бүгінгі күні адам ортасында болып жатқан түбегейлі және зиянсыз өзгерістердің факторларының бірі - ғылым. Мұны ғалымдардың өздері де жасырмайды. Қоршаған ортаның қауіптілігінің масштабы мен параметрлерін анықтауда ғылыми деректер жетекші рөл атқарады.

Ғылымның қоғамдық өмірдегі рөлінің артуы оның қазіргі мәдениеттегі ерекше мәртебесін және оның қоғамдық сананың әртүрлі қабаттарымен өзара әрекеттесуінің жаңа ерекшеліктерін [22].туғызды. Осыған байланысты ғылыми танымның ерекшеліктері және оның танымдық әрекеттің басқа түрлерімен (өнер, күнделікті сана, т.б.) байланысы мәселесі өткір қойылады.

Бұл мәселе философиялық сипатта бола отырып, сонымен бірге үлкен практикалық мәнге ие. Ғылымның ерекшеліктерін түсіну мәдени процестерді басқаруға ғылыми әдістерді енгізудің қажетті алғышарты болып табылады. Бұл ғылыми-техникалық революция жағдайында ғылымның өзін басқару теориясын құру үшін де қажет, өйткені ғылыми танымның заңдылықтарын түсіндіру оның әлеуметтік жағдайын және рухани әрі материалдық мәдениеттің әртүрлі құбылыстарымен өзара әрекеттесуін талдауды талап етеді.

Ғылымның функцияларын ажыратудың негізгі критерийлері ретінде ғалымдар қызметінің негізгі түрлерін, олардың міндеттерінің ауқымын, сондай-ақ ғылыми білімді қолдану және тұтыну салаларын алу қажет. Негізгі функцияларының кейбірі төменде келтірілген: Танымдық функция ғылымның өз мәнімен беріледі, оның негізгі мақсаты – табиғатты, қоғамды және адамды тану, дүниені рационалды-теориялық тұрғыдан түсіну, оның заңдылықтарын ашу, құбылыстар мен процестердің алуан түрлілігін түсіндіру, болжамдық қызметті жүзеге асыру, яғни жаңа ғылыми білім шығару; Дүниетанымдық функция, әрине, біріншісімен тығыз байланысты, оның негізгі мақсаты – ғылыми дүниетаным мен дүниенің ғылыми бейнесін дамыту, адамның дүниеге қатынасының рационалистік аспектілерін зерттеу және оны негіздеу, ғылыми дүниетанымның негіздемесін беру: ғалымдар дүниетанымдық әмбебаптар мен құндылық бағдарларды дамытуға шақырылады, дегенмен, әрине, бұл мәселеде философия жетекші рөл атқарады. Өндірістік-технологиялық функция өндіріске инновацияларды, жаңа технологияларды, ұйымдастыру нысандарын және т.б. енгізуге арналған. Мәдени-ағартушылық функциясы негізінен ғылымның мәдени құбылыс, адамдардың мәдени дамуы және білім беру факторы екендігінде жатыр. Ғылым жетістіктері, идеялары мен ұсыныстары бүкіл оқу процесіне, бағдарлама жоспарларының, оқулықтардың мазмұнына, оқыту технологиясына, формалары мен әдістеріне айтарлықтай әсер етеді. Бұл жерде жетекші рөл педагогика ғылымына тиесілі екені сөзсіз.

Мәдени ағартушылық функцияның тағы бір маңызды аспектісі - әлеуметтік байланыстарды нығайту. Мәдени іс-шаралар [23].мен мерекелер адамдарды біріктіріп, олардың арасындағы әлеуметтік байланыстарды күшейтеді. Бұл әсіресе ұлттық және халықтық мерекелерде көрінеді. Наурыз мейрамы, Тәуелсіздік күні және басқа да мерекелер адамдардың мәдени бірегейлігін сақтап, қоғамды біріктіреді. Мәдени ағартушылық функцияның маңызды аспектерінің бірі - жаңа идеялар мен инновацияларды қолдау. Мәдениет әрқашан өзгерістер мен жаңалықтарға ашық болады. Бұл аспектіде мәдени орталықтар, көркемсурет мектептері мен инновациялық жобалар маңызды рөл атқарады. Олар қоғамның мәдени дамуына жаңа серпін беріп, шығармашылықты қолдайды. Мәдени ағартушылық функция қоғамның мәдени және рухани деңгейін көтеруге, білім беру, рухани және эстетикалық тәрбиелеу, әлеуметтік байланыстарды нығайту және жаңа идеялар мен инновацияларды қолдауға бағытталған. Ол адамдардың өмірін байытып, олардың мәдени құндылықтар мен дәстүрлерге деген қызығушылығын арттырады. Мәдени ағартушылық функцияның арқасында қоғамда мәдениет пен білімнің маңызы арта түседі.

Журналистика мен мәдениетті салыстыра не сабақтастыра отырып талдамас бұрын бұл екі ұғымға кеңінен тоқталып өткен жөн. Әлеуметтік құбылыстардың ішіндегі ең маңыздысы болып саналатын журналистика саласынсыз бүгінгі қоғам өмірі мен тіршілігін көзге елестету де мүмкін емес. Өйткені журналистика қоғамның барлық саласымен тығыз байланысты, барлық бағытта баға да бере алады, шешім шығарып, көптеген іс-шаралардың жүзеге асырылуын да қамтамасыз ете алады. Журналистика-халықтың жағдайын ойлайтын және олардың сұранысын қанағаттандыра алатын сала. Журналистика- болашақ жас ұрпақтың, келешек тізгін ұстар азаматтардың қоғамдықсаяси, әлеуметтік көзқарастарының дұрыс қалыптасуына әсер ететін бірден бір құрал.

Нақтырақ айтқанда, журналистика немесе бұқаралық ақпарат құралдары дегеніміз-мерзiмдi баспасөз басылымы, теле-, радиоарна, киноқұжаттама, дыбыс-бейне жазбасы және интернет-ресурстарды қоса алғанда, бұқаралық ақпаратты мерзiмдi немесе үздiксiз бұқаралық таратудың басқа да нысаны . Сондай-ақ, қоғамның әлеуметтік институттарының бірі - журналистика тәрбие құралы. Адамның сана-сезімін көтеруге, рухани әлемін байытуға бірден бір себепкер бола алатын журналистика мәдениет ұғымымен жиі байланысып жатады. Сондықтан біз бұл екі ұғымды, нақтырақ айтсақ, екі саланы салыстыра отырып талдаудан гөрі сабақтастыра, бірбірімен байланыстыра отырып талдағанымыз дұрыс.

Байланыстың бір көрінісі [24]. жоғарыда журналистикаға берілген сипаттамалардың бірінен-ақ байқалып қалды. Ол тәрбие құралы деп берілген сипаттама еді. Шынында да, бұл анықтама біз қарастырып отырған екі ұғымға да лайық. Сөзімізге күмән болмауы үшін мәдениет ұғымына да кеңірек тоқталып өтейік. Мектеп жасынан бастап бәріміз мәдениеттің адам өміріндегі ерекше әлеуметтік құбылыс екенін әрі осы адамдардың іс-әрекеттері арқылы жасалатын өзгерістер мен жаңашылдықтардың барлығы дәл осы мәдениет ұғымына қатысты екенін білеміз.

Мәдени ағартушылық бағдарламалар - бұл қоғамның мәдениетін, білімін және рухани байлығын арттыруға бағытталған іс-шаралар кешені. Бұл бағдарламалар халықтың түрлі топтарына арналған және әртүрлі мақсаттарды көздейді: білім беру, тәрбиелеу, шығармашылық қабілеттерін дамыту, ұлттық және мәдени құндылықтарды сақтау және насихаттау. Төменде мәдени ағартушылық бағдарламалардың негізгі түрлеріне тоқталайық. Білім беру бағдарламалары мектептерде, университеттерде, мәдени орталықтарда және кітапханаларда өткізіледі. Бұл бағдарламалардың мақсаты -халыққа мәдениет, тарих, әдебиет, өнер және ғылым туралы тереңірек білім беру. Лекциялар мен семинарлар: Белгілі ғалымдар, жазушылар, өнер қайраткерлері өз білімдері мен тәжірибелерін бөліседі. Курстар мен мастер-класстар: Сурет салу, музыка, би, қолөнер және басқа да өнер түрлерін үйрету курстары. Кітап оқулар мен талқылаулар: Кітапханаларда немесе мәдени орталықтарда ұйымдастырылатын әдеби шаралар. Мәдени ағартушылық – бұл халықтың мәдени және рухани деңгейін көтеру мақсатында жүзеге асырылатын іс-шаралар мен әрекеттер жиынтығы. Бұл ұғымға мәдениет, өнер, білім беру, ақпараттық-ағартушылық қызметтер, сондай-ақ тарихи мұраларды сақтау және насихаттау сияқты салалардағы жұмыстар кіреді. Мәдени ағартушылық[25]. қоғамның жалпы білім деңгейін арттыруға, ұлттық және мәдени құндылықтарды сақтауға және дамытуға, сондай-ақ жеке тұлғаның жан-жақты дамуына бағытталған. Білім беру: Мектептер, колледждер, университеттер және басқа да білім беру мекемелері арқылы халықтың білім деңгейін арттыру. Өнер және мәдениет: Театрлар, кинотеатрлар, концерт залдары, көрмелер және басқа да мәдени іс-шаралар арқылы халықтың эстетикалық тәрбиесін дамыту. Тарихи мұраларды сақтау: Музейлер, архивтер, тарихи ескерткіштер және басқа да мәдени мұраларды сақтау және насихаттау. Қоғамдық ақпараттандыру: Медиа, кітапханалар, интернет ресурстары және басқа да ақпараттық құралдар арқылы халықты білім мен мәдениет саласындағы жаңалықтармен таныстыру. Ағартушылық іс-шаралар: Лекциялар, семинарлар, конференциялар және басқа да білім беру және ағартушылық іс-шаралар арқылы халықтың мәдени және рухани дамуына ықпал ету. Қазақстанда мәдени ағартушылық маңызды рөл атқарады, себебі ол ұлттық бірегейлікті сақтау, мәдени мұраны қорғау және халықтың білім деңгейін арттыруға бағытталған. Бұл мақсатта мемлекеттік бағдарламалар, қоғамдық ұйымдар және жеке бастамалар жүзеге асырылады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Журналистиканың негізгі функциялары саяси, экономикалық, әлеуметтік, культурлық және мәдени қатынастардың мәліметтерін беру мен қоғамдық реакцияны бақылауға арналған көмектесуді қамтитынды. Бұл функциялардың барлығы бірде-бір қорытынды ақпаратты тарату, түсіндіру және талдау, алдыңғы тақырыптарды шүүргізу, басқарушылық, көңіл көтеру және идеологиялық функцияларға бөлінеді.Ақпаратты тарату функциясы алдыңғы, жаңа және мәжбүрлі мәліметтерді қоғамдық жазуға береді. Оның арқасында журналистіканың мақсаты ақпараттың толық, аділдікпен берілуін, осы ақпараттың байланысты қоғамдағы мәліметтердің көлемі мен сапасының арттыруын ағымдағыңғы талаптарға ықпал ету. Түсіндіру және талдау функциясы қоғамдық салдардың тұқымдасуын, олардың байланыс желілерін және кәсіби дамуын талдауға бағытталған. Оның арқасында, журналистіканың мақсаты жаңа және дәл мәліметтерді қоғамның тұтынушыларына ұсынуға, олардың ойлау және шешім қабылдауына көмектесу.Тақырып өзектілігі функциясы арқылы журналистика қоғамның таласқан салалары мен тұқымдасуын бақылауға бағытталған. Оның арқасында, көптеген тақырыптар мен мәселелер талқыланады, олардың анықталуы және ақпараттың орындалуы қамтитынды.Басқарушылық функция журналистикалық процесті басқару және байланыс тұтынушыларының арасындағы қатынасу процестерін қамтитынды. Ол арқылы журналистикалық материалдардың жаңауын және кәсіби сапасын қадағалайтын, олардың қоғамдық мақсаттарға сәйкес және таңдаулардың аділдігіне сенімділік беретін біріктіретін. Көңіл көтеру функциясы арқылы журналистика қоғамның күнделікті өмірінде, жеке мәселелерде немесе қоғамдық мәселелерде пайда болатын көңіл көтеру арқылы, адамдардың көңілін көтеруіне, олардың пікірлері мен ақпараттарға өзгерістерді қабылдауына көмектеседі.

Идеологиялық функция арқылы журналистика қоғамдық бағдарламалардың, саяси және мәдени көзқарастың алдын алуға ықпал етеді. Ол қоғамдағы қызметкерлердің пікірлері мен көзқарасын қамтитынды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Тұрсынбек ,Қ. «Журналистиканың негіздері» - Алматы: Қазақ университеті, 2010.

2. Әшімбаев ,С. «Журналистика және қоғам» -Алматы: Атамұра, 2016.

3. Бекбосын ,С. «Журналистиканың кәсіби этикасы» -Алматы: Санат, 2015.

4. Мақсатов ,Б. «Журналистикадағы жанрлар» - Алматы: Фолиант, 2018.

5. Мамедов ,Т. «Журналистиканың жаңа бағыттары» - Астана: Фолиант, 2015.

6. Шыңғысова ,Р. «Медиа және қоғам» - Алматы: Қазақ университеті, 2017.

7. Қазбеков ,Ә. «Қазіргі қазақ журналистикасы» -Алматы: 2014.

8. Өтегенов ,А. «Медиа және коммуникация» Астана: 2017. 6.

9. Макаренко ,П.В. "Современные медиа: вызовы и ответы" – Москва: 2019.

10. Иванов ,В.В. «Журналистика в эпоху цифровых технологий» // Журнал «Медиа и общество», 2019, №2, 45-60б.

11. Петрова ,Е.А. "Эволюция журналистских жанров» // Вестник МГУ, серия "Журналистика", 2018, №3, стр. 21-34.

12. Сидорова ,Н.И. "Медиа и новые коммуникационные практики" // Журнал "Медиаэкология", 2017, №1, стр. 7-19.

13. Ахметова ,Ж. "Цифрлық журналистика: Қазақстандағы дамуы мен болашағы" // Журнал «Медиа және қоғам», 2019, №2, 45-60 беттер.

14. Нұрмағамбетова А. «Журналистикадағы этикалық мәселелер» КазНУ,2018, №3, 21-34 беттер.

15. Сәрсенбаев ,М. «Қазақстандағы журналистиканың жаңа үрдістері», 2017, №1, 7-19 беттер.

16. Төлеуов ,Б. «Ақпараттық соғыстар: журналистиканың рөлі» // Журнал «Глобалистика және геосаясат», 2020, №4, 52-66 беттер.

17. Румянцев ,В.М. «Информационные войны: роль журналистики» // Журнал «Глобалистика и геополитика», 2020, №4, стр. 52-66.

18. Harcup T. «Journalism: Principles and Practice» – London: SAGE Publications, 2020.

19. Carlson, M. (2016). «Metajournalistic discourse and the meanings of journalism: Definitional control, boundary work, and legitimation.» Communication Theory, 26(4), 349-368.

20. Eldridge, S. A. (2018). «Online journalism." Digital Journalism, 6(4), 497-515.

21. Hanusch, F., & Tandoc, E. C. (2019). "Comments, analytics, and social media: The impact of audience feedback on journalists' market orientation.» Journalism, 20(6), 695-713.

22. Chadwick, A. (2017). «The hybrid media system: Politics and power.» Journal of Communication, 67(2), 293-314.

23. Қазақ журналистикасы : 3 томдық / Әл-Фараби атындағы ҚҰУ;. - Алматы : Таймас баспа үйі. – 2008 1-ші том : Қазақ баспасөзі. - 352 с.

24. Қазақ журналистикасы : 3 томдық / Әл- Фараби атындағы ҚҰУ; - Алматы : Таймас баспа үйі. – 2008 2-ші том : Қазақ теледидары. - 352 с.

25. Қожакеев ,Т. «Қазақ журналистикасының тарихы» - Алматы: Қазақ университеті, 2004.