Бауыржан Момышұлы "Ұшқан ұя" 8- сынып

Мұғалімнің аты- жөні

Утеулиева Гүлшат Шакуалиевна

Пәні/сынып

қазақ әдебиеті, 8 «Б»

Тарау немесе бөлім атауы

Махаббат пен абырой

Сабақтың тақырыбы

Б.Момышұлы «Ұшқан ұя»

Сабақ мақсаты

8.1.1.1 әдеби шығарманың жанрына байланысты сюжеттік желілерін, эпилог, прологтарды анықтау.

Бағалау критериі:

Білім алушы

- шығарманың сюжеттік желісін анықтайды;
-шығармадағы эпилог, прологтарды анықтай алады.

Уақыты

Бүгінгі сабақта:

• Б.Момышұлының өмір жолы мен «Ұшқан ұя» шығармасымен танысасыз;

• шығарманың сюжеттік желісін анықтайсыз;

• шығарманың эпилогын, прологын анықтайсыз.

5 минут

5 минут

5 минут

2 минут

5 минут

5 минут

2 минут

1 минут

1.Бейнежазбаны көру.

«Әкенің ұлы, рудың ұлы, ұлттың ұлы дейтін азаматтар болады. Әкенің ұлы көп, рудың ұлы бірсыпыра, ал ұлттың ұлы дәрежесіне жететіндер аз болады. Солардың бірі – Бауыржан». Ә.Нұршайықов.

Жазушының осы бір бағасына қарап Бауыржан Момыншұлының адамдық болмысының қандай екенін аңғаруға болады. Ұлттың ұлы Б.Момышұлы 1910 жылы 24 желтоқсанда Жамбыл облысы Жуалы ауданы Көлбастау қонысында дүниеге келген. Он жасына дейін ауылда, кейін интернатта білім алады. Әскери борышын өтегеннен кейін 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталғанда, Алматыда жасақталған 316- атқыштар дивизиясы құрамында майданға аттанады. Соғыстан аман-есен оралған Бауыржан Момышұлы 1956 жылы әскери қызметінен босатылғаннан кейін қалған өмірін жазушылыққа арнады.

Бауыржан Момышұлының өмірі мен ерлік істерін арқау еткен шығармалар мен көркем фильмдер түсірілді.

Ойтүрткі

1. Бауыржан Момышұлының бұл шығармасы неліктен «Ұшқан ұя» деп аталған?

2. Елтану, ұя сөздерінің мағынасын қалай түсінесіздер?

Б.Момышұлы – өз өмірбаянын өзі жазып кеткен адам, өз шығармаларында туып-өскен ортасы, алған тәрбиесі мен шығармашылық жолы шеберлікпен баяндалған. Жазушының туындыларында халқымыздың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрлері ұлттық болмысымызбен астасып жатады.

Б.Момышұлының «Ұшқан ұя» шығармасының жанры: проза

«Ұшқан ұя» шығармасында балалық шағында көзімен көрген, өзі куә болған, есте қалған оқиғалар арқылы әлеуметтік кезеңді, өзі өмір сүрген қоғамдық өмірді шыншылдықпен суреттейді. Ес біле бастаған кезінен мектеп табалдырығын аттағанға дейінгі өмірін әсерлі әңгімелейді. Тұлға болып қалыптасуының басты негізі өзінің түлеп ұшқан ұясы екендігін баса көрсетеді. «Ұшқан ұя» шығармасында қамтитын кезең – Кеңестік өкіметінің алғашқы қалыптасу жылдары. Яғни сол замандағы қазақтардың өмірі, оның ерекшелігі айқын көрсетілген. Автор қазақтардың өміріндегі үлкен бетбұрыстың басталуын, атап айтқанда, егіншілікке, отырықшылыққа бірте-бірте көшуді суреттейді.

Шығармада Бауыржан Момышұлының атасы Имашты суреттей келе, еңбеққор, зергер, ел арасында Момыш, молда Момыш атанып кеткен Момыналы әкесі, өз заманында сұлулардың алды болған ажарлы Қызтумас әжесін таныстырумен, Әулиеатаға кеткен Момышқа қуаныштан көз жасы көл болған Байтақ деген кісінің сүйінші хабарды жеткізуімен басталады.

Ата-әженің өнегелі сөзін естіп, халықтың ауыз әдебиетімен сусындап өскен Бауыржан Момышұлының балдай тәтті балалық шағы сондай берік сезім, үлкен махаббат, ыстық сағынышпен жазылған.

Олай болса алғашқы тапсырма орындайық.

1-тапсырма. Шығармадағы сюжеттік үзінділерден көрініс тапқан отбасылық құндылықтарды анықтап, тұжырым жасаңыздар.

Осы үзіндіде көрініс тапқан бауырмалдық, мейірімділік, үлкенге құрмет көрсету қасиеттері әлем халықтарының отбасылық дәстүрінде де көрініс табатын құндылық деп есептейміз.

Әдебиеттік теория

Пролог (гр. prologos – алғы сөз) – көркем шығармаға кіріспенің бір түрі. Көркем шығарманың оқиға мазмұны мен мәнін оқырманға таныстыратын кіріспе бөлімі. Ол шығарма идеясын дұрыс түсіндіру. Мұнда кейде негізгі сюжетке дейінгі бірнеше оқиға баяндалады, кейде бас кейіпкердің өткен өмірінен бірер көрініс беріледі, кейде автордың ой өзегінен аздаған сыр айтылады.

Эпилог – шығармада суреттелетін оқиғалар әбден аяқталып болғаннан кейін жазылатын автордың қорытынды сөзі. Пролог сияқты эпилогтің де шығарма құрылысымен тікелей байланысы жоқ

2-тапсырма. Кестеде берілген пролог пен эпилогті анықтап, ары қарай оқиғаны өрбітіңіз.

Пролог

Эпилог

Қайран сол балалық, қайта келермісің, сен! Кей кезде сол бір алаңсыз балалығыңды аңсап, еріксіз сағынасың. Әлдеқайдан асыр салып, жол шаңын бұрқыратып, тұлымын жалбыратып, екі бетін албыратып, дүниені даңғыратып сол балалығым шыға келетіндей, айналаңа жалтақтай беретін кездерің жиі болады.

Қорытынды

«Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің».
- Шығармада ұлы тұлға Бауыржан Момышұлы дүниеге келгенде отбасының қуанышы керемет суреттеледі. Қазақ елі үшін осындай қуаныш неліктен маңызды деп ойлайсыздар? Қазіргі кезде осының заманауи құндылығы бар ма?

Ана үшін аянба – ант ұрады.

Бала үшін аянба – бетің күйеді.

Ел үшін аянба – ерлігіңе сын,

Жұрт үшін аянба – жігіттігіңе сын.

Бауыржан Момышұлы.

Кері байланыс

Қосымша тапсырма: «Бауыржан Момышұлы өткен даналық мектебі» тақырыбына шығарма сюжеті бойынша сурет салыңыздар.

слайд