"Білгір биологтар" сайысы 11 сынып

Сабақтың тақырыбы: «Білгір биологтар» сайысы

Мақсаты: Оқушылардың білім деңгейін анықтау, қайталау арқылы, биология пәніне деген қызығушылықтарын арттыру.Шығармашылық тапсырмалар арқылы, оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру, дарындылыққа жол сілтеу.Қоршаған ортаны қорғауға, табиғатты сақтауға, әрбір тіршілік иесіне құрметпен қарауға, бірін-бірі құрметтей білуге тәрбиелеу.

Түседі бүгін білім жарысына,

Жеңсеңдер қол соғамыз табысыңа

Талапкердің талабы таңдау екен,

Аямас тиіп кетсең намысына – деп таудың тасын жарып шығар сайыскерлерімізге бір қол соғайық.

Шеберлікті, білімді,

Сараптап сіздер көріңіздер.

Қазылар алқасы,

Әділ баға беріңіздер.

(Әділқазы алқасы сайланады)

Сайыстың өту кезеңдері

1. Бәйге

2. Ғажайып төрттік

3. Білім минуты

4. Тарихи таным

5. Тапқырлық

6. “Ғылымдар сөйлейді” терминдердің мағынасын ашу

7. Жорға

Білімділер болады әркез алда,

Тез жауап бер, ойланып тұрып қалма.

Сайысымыздың І кезеңі «Бәйге» «Менен сұрақ, сіздерден жылдам жауап» кезеңіне кезек келді. Шарты сіздерге барлығы 20 сұрақ қоямын тез, әрі дұрыс жауап берген оқушыға әр жауапқа 10 ұпайдан беріледі.

І топ:

1.Көне Грецияда медицина саласын жан жақты зерттеген ғалым.(Гиппократ)

2.Барлық органоидтерді біріктіретін жасуша заты.(Цитоплазма)

3.Онда ДНҚ түріндегі тұқым қуалаушылық ақпарат орналасқан.(Ядро)

4.Биологиялық белсенді заттарды өндіріп шығаратын арнайы мүшелер.(Ішкі секреция бездері)

5.Бұл жұлынның жалғасы.(Сопақша ми)

6.Онымен ойлау байланысты.(Үлкен ми сыңарларының маңдай бөлімі)

7.Лейкоциттер фагоцитоз құбылысында микробтарды өлтіріп неге айналады.(Іріңге)

8.Жүйке ұштары.(Рецептор)

9.Микробтардың өсуін тежеп,оларды жоятын заттар.(Антибиотик)

10.Организмдегі маңызды тіршілік қасиетін реттейтін биологиялық белсенді заттар.(Гормондар)

ІІ топ:

1. Бауырдан кейінгі кіші асқорыту безі - (ұйқы безі)

2. Ағзалардың өзара селбесіп тіршілік ету факторы – (биотикалық)

3. ДНҚ молекуласының құрамына кіреді – (4 типті нуклеотид)

4. Адамның қимиыл – әрекетін реттеп, дене тепе-теңдігін сақтайтын ми бөлімі - (мишық)

5. Гүлсерігін түзеді – (тостағанша мен күлте жапырақша)

6. Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген қылқан жапырақты өсімдік – (Зеравшан аршасы)

7. Мейоздың бірінші бөлінуі – (редукциялы)

8. Гистон – (хромосомадағы құрылыс қызметін атқаратын нәруыз)

9. Иық белдеуінің сүйектері – (бұғана мен жауырын)

10. Ішкі секреция безінен бөлінетін сұйық заты – (гормон)

ІІ тур: «Ғажайып төрттік»

ІІІ тур: «Білім минуты»

Шарты: ойыншыларға 7 бөлім бойынша сқрақтар қойылады. Ұпайы жоғары ойыншы бірінші болып таңдайды.

І. Ботаника

ІІ. Зоология

ІІІ. Адам анатомиясы

IV. Цитология

V. Экология

VI. Генетика

VII. Эволюция

VIII. Ғалымдар

І. Ботаника

1. Жүгері өсімдігінің гүлшоғыры - собық

2. Бөлінуге қабілетті ұлпа – түзуші

3.Органикалық зат түзіледі- жапырақта

4. Ұрықтанғаннан кейін тұқымбастамадан түзіледі – тұқым

5. Қандай жасушалардың бөлінуінен сабақ жуандап өседі – камбий

6.Ағаш сабағында өсетін рпаразит саңырауқұлақ - діңқұлақ

7. Екі талшығы бар біржасушалы жасыл балдыр – хламидомонада

8. Дәрі –дәрмек алу үшін өсірілетін саңырауқұлақ – пеницилл

9. Түйнек бактериялары селбесетін өсімдік - жоңышқа

10. Фотосинтез әрекеті өтеді – хлоропластарда

ІІ. Зоология

1. Амебаның қозғалуы – жалған аяқтары арқылы

2. Адамды тері ауруына ұшырататын талшықтылар тобының бір өкілі – лейшмания

3. «Гирудин» деп аталатын ерекше зат бөліп шығарады – сүлік

4. Төрт бөлікті қарны бар жануар – сиыр

5. Ыстық елдерде ұйқы ауруын таратушы – трипаносома

6. Терең суларда қозғалып жүретін тамырауыз көпжасушалы жәндік – медуза

7. Қышыма кененің мөлшері – 0,2-0,5 мм

8. Құстардың қарны қанша бөлімнен тұрады – етті және безді

9. Бауырсорғыштың кірпікшелі дернәсілінің аралық иесі – тоспа ұлуы

10. Бунақденелілерлдің құрлықта дамитын дернәсілі – нимфа

ІІІ. Адам анатомиясы

1. Биологиялық активті заттар түзілетін мүше – бүйрек

2. Адамның күрек тістерінің саны -8

3. Ультракүлгін сәуле әсерінен адам ағзасында түзіледі – Д дәрумені

4. Шамалы қозғалмалы сүйектер – омыртқа

5. Оттегіне қаныққан қан – артерия

6. Сопақша ми – асқорытуды реттейді

7. Адреналин гормонын бөлетін без – бүйрекүсті безі

8. Организмнің ауру қоздырғыштарын қабылдамайтын қасиеті – иммунитет

9. Асқорыту жүйесіне қандай мүшелер жатады – ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, аш ішек, тоқ ішек

10. Тамақты дұрыс пайдалану туралы зерттейтін ғылым – диетология

ІV. Цитология

1. Жасуша рибосомасында сүзілетін заттар – нәруыздар

2. Нәруыздың мономері – аминқышқылдары

3. Органикалық заттарды ыдырататын ферменттердің органоиды – лизосома

4. Тотығу процесі жүретін жасуша органоиды – митохондрия

5. Цитоплазманың түпнегізі – гиалоплазмалар

6. Транскрипция процесі жүзеге асады – ядрода

7. Саңырауқұлақ жасушасында болмайды – хлорофилл

8. Өсімдіктердің жасыл болуы неге байланысты – хлоропластарға

9. Мұрын қуысында микробтарды жоятын жасушалар – лейкопластар

10. Қанның түссіз ядролы, амеба тәрізді қозғалғыш жасушалары – лейкоциттер

V. Экология

1. Организмге әсер ететін факторлардың ең қолайлы деңгейі – оптимум деңгей

2. Адамның іс –әрекетінің ағзаларға әсер ету факторы – антропогендік

3. Арал теңізінің солтүстік бөлігінде орналасқан қорық – Барсакелмес

4. Биосферада атам энергиясын пайдаланғанда –радиоактивті сәулелер жинақталады.

5. Жер бетінде өркендері қыста үсіп қалатын, ал пиязшықтары сақталатын өсімдіктер тіршіліктің қандай формасына жатады – гемикриптофиттер

6. Жер шарындағы құрлықтың беткі қыртысты қабаты- литосфера

7. Қолайсыз жағдай болғанда амеба – циста түзеді.

8. Қазақстанда тұңғыш рет «Қызыл кітап» шыфқты – 1978 жылы

9. Қазақстанның өсімдіктерге арналған «Қызыл кітабы» қашан жарық көрді – 1981 жылы

10. Жердің тіршілік тараған қабаты- биосфера

VІ. Генетика

1. Организмге тән ішкі және сыртқы белгілердің жиынтығы – фенотип

2. Сперматогенез нәтижесінде түзілетіндер – сперматозоидтар

3. Тұқым қуалайтын өзгергіштік – мутациялық

4. Тұқымқуалайтын белгіні ұрпақтан ұрпаққа жеткізуші – хромосомалар

5. Популяцияны құрайтын даралардың тұқымқуалайтын гендердің жиынтығы – генофонд

6. Адам ұрығында жүйке жүйесінің түзілуі басталады – үш апталық ұрығында

7. Адамның кез-келген белгілерінің бірнеше ұрпақ бойы тұқымқуалау сипатын зерттеу әдісі – генеалогиялық

8. Айқас тозаңданатын өсімдіктер селекциясында әртүрлі тармақтары өзара тозаңдандыру – линия аралық гибридтер

9. Алыстан будандастыру әдісімен дүниежүзінде алғаш алынды – арқар-меринос қойы

10. Басылыңқы гендер – рецессивті

VІІ. Эволюция

1. Жемістер пайда болды – кайназой

2. Қосмекенділердің жерде кең таралған дәуірі – палеозой

3. Қазіргі адамдарға жақын келетін түрлер – кроманьондар

4. Ең көрнекті траснформист – Ч. Дарвин

5. «Динозаврлар дәуірі» болып есептелетін заман – мезозой

6. Жас ғалым А. Уоллес пен Ч. Дарвиннің тұжырымы – табиғи сұрыпталу жүреді.

7. «Табиғат жүйесі» және «Ботаника философиясы» еңбектерінің авторы – К. Линней

8. Опарин – Холдейн болжамын сынақ тәжірибесімен дәлелдеген ғалым – С. Миллер

9. Тіршілік жаратылымының ең жоғары деңгейі – биосфералық

10. Ұқсас қызмет атқаратын, бірақ шығу тегі басқа мүшелер – аналогиялық

VІІІ. Ғалымдар жайлы

1. Ұйқы рефлексін зерттеген ғалым- Павлов

2. Тірі табиғатты жүйелеуде аса зор еңбек сіңірген – К. Линней

3. Адамның адам тектес маймылдардан шыққандығы туралы алғаш жазған ғалым – Ж. Б. Ламарк

4. Алғаш рет темекі теңбілі вирусын ашты – 1892 ж. Д. И. Ивановский

5. Алғаш рет жасуша теориясының негізін қалаушылар – Т. Шванн мен М. Шлейден

6. Биосфера туралы ілімнің негізін қалаған – В. И. Вернадский

7. Қарапайымдардың түрлерін алғаш ашқан ғалым – Антони Ван Левенгук

8. Биогеоценоз туралы ұғымды енгізген ғалым – В. Н. Сухачев

9. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын анықтады – Н. И. Вавилов

10. Қазақстанда алғаш рет транслокациялық жолмен қозы кімнің басшылығымен алынды – Ф. М. Мұқамбетқалиев

IV. «Тарихи таным»

1. Тіршілік дегеніміз- нәруызды денелердің өмір сүру тәсілі. (Ф. Энгельс)

2. Әрбір жасуша өзіндей жасушаның бөлінуінекн пайда болады. (Р. Вирхов)

3. Фермент – тіршіліктің қоздырғышы (И. Павлов)

4. «Барлық тіршілік – жұмыртқадан пайда болады» (В. Гарвей)

5. Бұл ғалым анатомия,физиология, гигиенаға бірдей көңіл бөлген.Әр мүшенің тазалығын сақтау үшін айтқан өсиеттері бір төбе.“Адамның тән тірлігі” еңбегін жазған.(ХалелДосмұханбетов)

6. Атақты ғалым-биолог, Нобель сыйлығының лауреаты, лейкоциттердің бөгде заттарды сіңіріп, қорытуын жан-жақты зерттеген ғалым.(Мечников)

V.Тапқырлық

1. Аллель. – Жұп гендер

2. Даун. – хромосомалық ауру

3. Доминантты. – басыңқы белгі

4. Глюкоза. -моносахарид

5. ДНҚ, РНҚ. – нуклеин қышқылдары

6. Генотип.-гендер жиынтығы

7. Дрозофила - шыбын

8. Рибосома. - органоид

9. Гистон. - нәруыз

10. Рецессивті. – басылыңқы белгі

VІ. «Ғылымдар сөйлейді»

Цитология – жасушаны зерттейтін ғылым

Бриология – мүктерді зерттейтін ғылым

Лихенология – қыналарды зерттейтін ғылым

Микология – саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым

Антропология – адамның шығу тегін зерттейтін ғылым

Арахнология – өрмекшілерді зерттейтін ғылым

Орнитология – құстарды зерттейтін ғылым

Гельминтология – паразит құрттарды зерттейтін ғылым

Герпетология – жорғалаушыларды зерттейтін ғылым

Ихтиология – балықтарды зерттейтін ғылым

Батрахология – қосмекенділерді зерттейтін ғылым

Гематология – қан туралы ғылым саласы

Кардиология -жүректің құрылысы мен қызметін зерттейтін ғылым саласы

Маммалогия - сүтқоректілерді зерттейтін ғылым саласы

Этология - жануарлардың мінез-құлқын зерттейтін ғылым

Зоология – жануарларды зерттейтін ғылым

Серпентология – жыландарды зерттейтін ғылым

Ботаника - өсімдіктерді зерттейтін ғылым

VІІ. «Жорға»

Ойыншылардың әрқайсысына 20 сұрақтан қойылады. Әр дұрыс жауап 1 ұпаймен есептеледі. Ойыншылар өздері конверт таңдайды.

А- конверті

1. Жүрегі 4 қуысты жорғалаушы – крокодил

2. Біржасушалылардың түр саны – 70 000

3. Рефлекторлық доға арқылы өтеді – қозу

4. Жатынның тұқым бүршілігінен дамиды – ұрық

5. Дені сау ересек адам минутына қанша рет тыныс алады – 16-18 рет

6. Картоптың түрі өзгерген жер асты өркені- түйнек

7. Жазу кезінде жарықтың түсу бағыты – сол жақтан

8. Қырықбуынның жаздық өркені – жасыл

9. Арқа омыртқаларының саны – 12

10. Мүйізінген бағалы дәрі алынады- бұғы

11. Адамның кеуде қуысында орналасқан мүше – өкпе

12. Кесірткенің терісі – қабыршақты, құрғақ

13. Қарын сөліндегі қышқыл – тұз қышқылы

14. Жетіспегенде мешел ауруы туындайды –Д дәрумені

15. Балықтардың тыныс алу мүшесі – желбезегі

16. Өсімдіктерде керексіз заттарды шығаратын ұлпа – бөліп шығарушы

17. Ағзаның ішкі ортасы – лимфа, қан.

18. Эритроциттердің түзілуі – сүйектің қызыл кемігінде

19. Нейронның ұзын өсіндісі – аксон

20. Прокариотты организмдер – вирустар мен бактериялар

В- конверті

1. Адамда өкпе бөлігінің саны – 2

2. Ғылыми аты «қант саңырауқұлағы»- ашытқы

3. Бұғылардың негізгі азығы – кладония

4. Ұшатын сүтқоректі – жарқанат

5. Өсімдіктер мен жануарлар қорғалатын арнайы тұтас табиғи аумақ- қорық

6. Оттегін тасымалдаушы қанның құрам бөлігі – гемоглобин

7. Жеуге жарамды саңырауқұлақ – қозықұйрық

8. Бел омыртқаның саны – 5

9. Терінің негізгі қабаты – дерма

10. Адам жүрегінің тыныштық күйде минутына жиырылуы – 70-75 рет

11. Шашақ тамыр жүйесі бар өсімдік – пияз

12. Күн энергиясының қатысуымен жүретін процесс- фотосинтез

13. Нейронның қысқа өсіндісі – дендрит

14. Алқа тұқымдасының гүліндегі күлте жапырақшалардың саны – 5

15. Қай дәрумен қырқұлақ ауруын емдейді – С дәрумені

16. Бір қабатты іші қуыс ұрық – бластула

17. Жасушадағы энергия стинациясы – митохондрия

18. Эукариотты ағзалар – өсімдіктер, жануарлар, адамдар

19. Бір гүлдің аталық тозаңдарының аналық гүлдің аузына түсуі қалай аталады – тозаңдану

20. Фотосинтез үдерісмі нәтижесінде өсімдіктер бөлетін газ- оттек

Осымен «Білгір биологтар» сайысымыз аяқталды. Зейін қойып тыңдағандарыңызға көп –көп рахмет.

білімділік сайысы