Білім беру процесінің тиімділігін арттыру тәсілі ретінде қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында тұлғаға бағытталған оқыту технологиялары (жұмыс тәжірибесінен)

Білім беру процесінің тиімділігін арттыру тәсілі ретінде қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында тұлғаға бағытталған оқыту технологиялары (жұмыс тәжірибесінен)

(Нұралиева Гүлзакира Балғабекқызы, "М. Горький атындағы жалпы білім беретін мектеп, Шардара қ., Түркістан облысы)" МКМ қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Жақында жеке тұлғаға бағытталған тәсіл мұғалімдер арасында танымал бола бастады. Дегенмен, қазіргі білім беру кеңістігі өте жан-жақты: ол оқыту мен тәрбиелеудің әртүрлі формалары мен әдістерін біріктіреді. Қазіргі білім берудің маңызды міндеттерінің бірі-білім алушылардың мүмкіндіктері мен қабілеттерін анықтау, әр оқушының жеке басын, оның жеке ерекшеліктерін ашу және дамыту үшін қажетті жағдайлар жасау.

Бұл мәселені шешудің ең тиімді құралдарының бірі-оқытудағы тұлғаға бағытталған тәсіл, ол әр бала үшін оқытудың оңтайлы әдісін, мазмұнын, оқытуды ұйымдастыруды және дидактикалық материалды таңдауды қамтиды.

Тұлғаға бағытталған тәсіл заманауи білім беру жүйесінің барлық компоненттерімен өзара байланысты, бұл оқушы үшін ең қолайлы оқу және тәрбие ортасын құруға мүмкіндік береді.

Мұғалімнің білім беру процесінде заманауи технологияларды қолдануы білім алушылардың жеке, реттеуші, танымдық және коммуникативті әмбебап оқу іс-әрекеттерін қалыптастыруға және дамытуға ықпал етуі керек, бұл оқытудың мемлекеттік жалпы білім беру стандартының талаптарында көрсетілген.

Мұғалім оқытудың осы тәсілін таңдағанда, жетістікке жету үшін белгілі бір жағдайлар жасау керек (1-Схема).

1 схема. Тұлғаға бағытталған оқытудағы сәттілік шарттары

Қазіргі педагогикада тұлғаға бағытталған оқытудың бірнеше анықтамалары бар. Мысалы, С. Подмазин: «тұлғаға бағытталған оқыту әр оқушыға оның қабілеттеріне, бейімділіктеріне, қызығушылықтарына, жеке құндылықтары мен субъективті тәжірибесіне сүйене отырып, өзін танымдық және басқа да қызмет түрлерінде жүзеге асыруға мүмкіндік береді» деп санайды.

В. Сериков «тұлғаға бағытталған білім беру берілген қасиеттері бар тұлғаны қалыптастырумен айналыспайды, керісінше білім беру процесінің субъектілерінің жеке функцияларын толық анықтауға және сәйкесінше дамытуға жағдай жасайды».

Білім беру процестері үнемі жетілдіріліп отырады, бірақ білім берудің негізгі элементі-сабақ. Білім беру процестерінің тиімділігі тәрбие мен оқыту жолын құратын мұғалімнің қызметіне тікелей байланысты.

Сабақта тұлғаға бағытталған тәсілді қолданатын мұғалімнің алдында бірқатар жалпы міндеттер тұр (2-Схема).

2 схема. Тұлғаға бағытталған тәсілдегі мұғалімнің міндеттері

Бірқатар қарапайым тапсырмаларды орындай отырып, мұғалім жұмысты ұйымдастыра алады, осылайша уақыт өте келе оқушының өзін-өзі ұйымдастыруы артады. Сабақта осы тәсілді қолдана отырып, мұғалім оқушылардың қызығушылықтары мен қабілеттерін ескереді, әр бала үшін ең икемді оқыту әдістері мен технологияларын таңдайды.

Мұғалім әр оқушының жеке тәжірибесі мен дүниетанымына сүйене отырып, оқушылармен диалогқа түседі, ал оқушы жақсы нәтижеге жету үшін өз жолын табуға мүмкіндік алады.

Тұлғаға бағытталған сабақ оқушылардың белгілі бір білімді игеруіне ғана емес, сонымен қатар оқушылардың жеке басын, танымдық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді.

Жеке тұлғаға бағытталған тәсілмен сабақта мұғалімнің іс-әрекетінің ерекшеліктері бар (3-Схема)

3 схема. Жеке тұлғаға бағытталған тәсілмен сабақта мұғалім қызметінің ерекшеліктері

Айта кету керек, жеке тұлғаға бағытталған сабақтарда мотивация технология маңызды компонент болып табылады. Сабақтың басында Мотивация оқу міндеттерін және барлық оқу іс-әрекеттерін шешудің маңыздылығын қамтамасыз етуге көмектеседі.

Оқытуға жеке-бағдарланған тәсілді қолдана отырып, сабақтың негізгі кезеңдерін атап өтемін:

• Ұйымдастырушылық сәт, оқу іс-әрекетіне ынталандыру;

• Алдыңғы материалдың игерілуін тексеру;

• Проблеманы қою, сабақта жұмыс жоспарын құру;

• Оқушылардың жаңа білім ашуы, проблемалық-іздеу қызметі;

• Мұғаліммен бірлесіп практикалық қызмет;

• Оқушылардың өзіндік жұмысы;

• Оқушылардың нәтижелерін өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау;

• Бірлескен қорытындылау, рефлексия;

• Мұғалімнің оқушылардың жұмысын дәлелмен бағалауы (критерийлер бойынша);

• Үй тапсырмасына түсініктеме беру.

Тұлғаға бағытталған тәсіл тапсырмаларды саралауға мүмкіндік береді. Әрине, мұғалім үшін сараланған тапсырмаларды құру көп еңбекті қажет етеді, бірақ бала үшін бұл оқудағы қиындықтардан қорықпау мүмкіндігі, білім беру процесінде.

Өзін - өзі жүзеге асыру мүмкіндігі. Сараланған тәсіл әр оқушыға ыңғайлы қарқынмен жұмыс істеуге мүмкіндік береді, оқушыларға өздеріне жүктелген тапсырмаларды орындауға көмектеседі. Сонымен қатар, оқушылардың ақпаратты қабылдау және өңдеу ерекшеліктері туралы ұмытпаңыз. Сабақтарда мұғалімге ақпаратты қабылдау түріне қарамастан, әр баланың оны толық қабылдауы, оны өз бетінше өңдеуі және игеруі маңызды.

Сабақтарымда мен әртүрлі дидактикалық материалдарды қолданамын: мәтіндер, карталар, кестелер, диаграммалар, иллюстрациялар. Дидактикалық материалдың оқушылардың ерекшеліктерін ескере отырып жасалуы, Сабақтың мақсаты мен тақырыбына сәйкес келуі, өзін-өзі талдау үшін қол жетімді болуы, көрнекі болуы маңызды. Материалды әзірлеу кезінде кейбір балаларға тапсырманы орындау үлгілері, белгілі бір жаттығуды орындау ережелері қажет екенін ескеремін.

Тұлғаға бағытталған сабақ мұғалімге үлкен талаптар қояды, өйткені мұндай сабақ оқушыға ғана емес, мұғалімге де айқын көрінуге мүмкіндік береді. Мен өзімнің барлық жұмысыммен, барлық мінез-құлқыммен балаларды мені бәрін білетін, дана және қолы жетпейтін ересек адам ретінде емес, басқа біреудің пікірін тыңдай алатын, оқушыларды қолдай алатын, қиын уақытта оларға жақсы кеңес беруге көмектесетін, қуана алатын ақиқатты іздейтін үлкен және тәжірибелі, әділ серіктес ретінде қабылдауға тырысамын шәкірттері үшін, кішкентай және үлкен жеңістері үшін.

Пайдаланылатын Интернет-көздердің тізбесі

1. https://ust.kz/word/qazaq_tili_men_adebieti_sabaqtarynda_tulgaga_bagyttalgan_pedagogikalyq_tehnologiyalardy_qoldany_jumys_tajiribesinen-345196.html «Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында тұлғаға бағытталған педагогикалық технологияларды қолдану» (жұмыс тәжірибесінен)

2. https://bilimger.kz/86193/ Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында қазақ тілі сабақтарында жаңа тәсілдердің ерекшеліктері және тиімділігі

3. https://multiurok.ru/files/kazak-tili-sabagynda-zhana-tekhnologiialardy-paida.html Қазақ тілі сабағында жаңа технологияларды пайдалана отырып оқушылардың білімдерін арттыру

4. https://edunews.kz/articiles/2677-aza-tl-men-debiet-sabaynda-oytudy-belsend-dster.html Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқытудың белсенді әдістері

5. https://www.gbilim.kz/index.php/vt-rlyk-zh-riyalymd-r/3-jm-n-sejtzh-nkyzy-serg-zin Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқытудың белсенді әдістері