Дендрарий

Дендрарий

Өсімдіктер әртүрлі пішінде болуы мүмкін: бұл жасыл балдырлардың нәзік жіпшелері, түрлі шөптер, бұталар мен ағаштар.«Дендрарий» деген сөз грек тілінен «dendron» - бұл ағаш дегенді білдіреді.

Ағаш дақылдары коллекциясы жиналған аумақ-ағаштар, бұталар, жүзімдер. Бұл өсімдіктердің барлығы ашық жерде өсіріледі. Дендраридың пайда болуы дендрологияның дамуымен тікелей байланысты — бұл ботаниканың ағаштардың өмірін зерттейтін арнайы саласы. Өсімдіктер әлемінде ағаш әрқашан ерекше орынға ие болды, өйткені ол адамдарға ұзақ уақыт бойы үлкен пайда әкелді. Ал ағаш- сабақтары мен тамырлары сүректеніп біткен, өте жақсы жетілген діңі бар, биіктігі 2 метрден кем болмайтын көп жылдық өсімдіктер. Қазақстанда өсетін ағаштардың ең биігі 50 метрден аспайды (қарағай, шырша, емен, жөкеағаш, т.б.). Дүние жүзінде ең биік ағаш – Аустралия эукалиптісі (биіктігі 140-150 м), ең жуан ағаш –Баобаб (диаметрі 4-12 м). Жапырағының ішкі құрылысы мен сыртқы түріне қарап ағаштарды түрге бөледі: қылқан жапырақты (шырша, қарағай); жапырақты ағаш (қайың, терек).

Ағаштар табиғатының бірегейлігі, олар басқа жасыл жамылғымен бірге планетада өз орнын құрайды, онсыз жердің барлық басқа тұрғындарының өмірі мүмкін болмайды. Бірақ осыны, жан-жақты анықтап алайық, неге ағаштар қажет?

Жер бетіндегі кез - келген өсімдіктің басты мақсаты-оттегін шығару және атмосферадан көмірқышқыл газын сіңіру. Миллиондаған жылдар бойы планетаның дамуы жер бетінде тек оттегімен қаныққан ауамен дем ала алатын тіршілік иелерінің пайда болуына әкелді. Эволюция-таңғажайып нәрсе. Сондықтан тірі тіршілік формаларының дамуымен қатар планета флорасының өзгеруі мен эволюциясы орын алды.

Ағаштар жердің өкпесі деп аталады. Олар барлық тіршілік иелеріне өмір береді. Бірақ ағаштардың өздері оттегі көзі ретінде ғана емес басқада пайдасы болуы мүмкін екенін ұмытпауымыз керек. Көптеген өсімдік қоректі жануарлардың жапырақ жамылғысы қоректену көзі болып табылады.

Көптеген адамдарға және жойылу қаупінде тұрған приматтар үшін де ағаштар, басқалармен қатар, үй болып табылады. Шимпанзенің кейбір түрлері тіпті өздері үшін импровизацияланған тұрғын үйлер салуды үйренді, онда үлкен пальма жапырақтарын қолдана отырып, олар өз үйлерін құрастырады. Көптеген құстардың ұялары олардың ағаш биігінде, өйткені жерден неғұрлым жоғары болса, ұрпақтардың өмір сүру мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады. Ағаш үй салу үшін әмбебап және сапалы табиғи материал болып табылады. Енді ағаштан ғимараттар салу кірпіш қалау және темірбетон блоктарын орнату сияқты құрылыстың классикалық тәсілдеріне тамаша бәсекелес бола алады. Бүгінгі таңда өндірілген барлық жиһаз белгілі бір дәрежеде ағаштан жасалған. Үйде ағаштан жасалған шкаф немесе қатты ағаштан жасалған үстелдің болуы жақсы. Бірақ әрбір адамның бұл қалтасы көтере бермейді. Сондықтан қазір жиһаз өнеркәсібінде ағаш өңдеу қалдықтарын пайдалану кеңінен қолданыла бастады. Қағаз өнеркәсібі орманның өсуіне тікелей байланысты. Бастауыш сыныптарға арналған қарапайым жұқа дәптерден бастап үлкен энциклопедиялық басылымдарға дейін-барлық кітаптар ағаш қабығы мен талшықтарын өңдеу арқылы алынған целлюлозадан жасалған.

Олар су айналымын реттейді

Су циклі-бұл судың жаңбыр түрінде жерге түсіп, содан кейін транспирация ретінде ауаға оралу үшін ағаштар мен басқа өсімдіктер атқаратын процесс. Су айналымы көптеген жасыл кеңістіктер болған кезде ғана мүмкін болады, өйткені бір ағаш күн сайын шамамен 250-400 галлон ылғалды буландырады.

Олар көптеген тіршілік иелерінің үйі

Орман жабайы табиғат үшін өте маңызды. Олар ғасырлар бойы қоршаған ортаға бейімделіп, көптеген құстар, жәндіктер мен сүтқоректілер мекендейді. Тіпті қарапайым ағашта жыландар, бақалар, құмырсқалар, термиттер, өрмекшілер, қоңыздар және көбелектер сияқты жүздеген немесе тіпті мыңдаған тіршілік иелері болуы мүмкін.

Олар топырақтың сапасын жақсартады

Ағаштар топырақ сапасын жақсартуда өте маңызды рөл атқарады. Сүзгі қасиеттерінің арқасында олар көміртегі мен басқа да зиянды заттарды алып тастап, басқа өсімдіктердің гүлденуіне мүмкіндік береді. Жақсы сапалы топырақта көміртектің 2% - дан аспауы керек. Алайда, орманды жерлерде ол тек 0,05% болуы мүмкін. Ағаштармен қоршалған жер тазарту әсерінен өнімділікті екі есе арттыра алады.

Олар топырақ эрозиясының алдын алады

Ормандары жоқ аудандар шөлейттенуге әлдеқайда дайын. Ағаштар жел мен су тасқынына табиғи тосқауыл жасайды, табиғат күштерін баяулатады және ауа-райының үлкен аумақтарды қиратуға қабілетті табиғи апатқа айналуына жол бермейді.

Олар тамақ көзі болып табылады

Жеміс ағаштары көптеген тағамдардың көзі болып табылады. Егер жеміс ағаштары болмаса, жер тұрғындарының тамағы жеткіліксіз болар еді. Жаңғақтар, өрік, өрік, алма, айва, мандариндер - бұл ағаштарда өсетіндердің аз ғана бөлігі.

Олар шуды басады

Ауаның ластануымен күресуден басқа, ағаштар шудың теріс әсерін жоюда маңызды рөл атқарады.

Олар көлеңке жасайды

Шудың әсері сияқты, қала шамдары құстар, көбелектер сияқты жануарлардың әдеттерін тіпті, адамдардың өздерінің де әдеттерін бұзуы мүмкін. Ішкі сағаттарымызды реттеу, бағдарлау және тамақтану үшін бәріміз күнделікті жарық пен қараңғылық циклдеріне сүйенеміз. Осы жарықты көлеңкелеу арқылы көптеген көмек тигізіп отыр.

Олар климаттың өзгеруін баяулатады

Жаһандық жылыну мен климаттың өзгеруіне әсер ететін факторлардың бірі-атмосферадағы көмірқышқыл газының жоғары деңгейі. Ағаш өсіп келе жатқанда, көмірқышқыл газын ауадан фотосинтез арқылы сіңіреді, көміртекті ағаш ретінде сақтайды және оттегі молекулаларын босатады. Осы себепті ормандар алып сүзгі ретінде әрекет етеді.

Мәдени ағаштарды жіктеу

Тез өсетін ағаштар әдетте мөлшері бойынша жіктеледі: ұзындығы мен ені. Болашақта осы белгілеріне қарап шамалауға болады. Мысалы, барлық сорттар кішкентай жер аумағына жарамайды, сондықтан алдымен өлшемдерге назар аударыңыз:

-аласа ағаштар - 25 см-ге дейін. мұндай мөлшердегі тұқымдар өте баяу өсуімен ерекшеленеді, бірақ келесі жылға қарай олар сыртқы дезайнда безендіруге қатыса алады. Мұндай мәдени ағаш түріне мәңгі жасыл бокс ағашы (самшит вечнозеленый), қарапайым арша жатады(можжевельник обыкновенный). Сондай-ақ, бұл тізімге балқарағайдың ергежейлі сорттары қосылады;

-25-тен 50 см-ге дейін мұндай тұқымдарды аласа түрге де жатқызуға болады. Бұл жеміс сорттары болуы мүмкін, мысалы, орман алма ағашы, Уссури алмұрты, теңіз балдыры, магнолия. Мұндай өсімдіктер баяу өссе де, алғашқы вегетациялық кезеңде жақсы көрінеді;

-50-ден 100 см-ге дейін мұндай ағаштарды орташа деңгейге жатқызуға болады. Бақшада олар әсіресе көктем-жаз мезгілінде өте әдемі көрінеді. Бұл өсімдіктерге самырсын (пихта), беже (айва), қарапайым жөке (липа), бозарша (туя) жатқызуға болады;

-200 см-ге дейін мойыл (черемуха), грек жаңғағы, қарапайым қарағай, шәңгіш (калина) сияқты өсімдіктер жыл бойына осындай биіктікке ие бола алады. Бұл өсімдіктер көбінесе ландшафтты безендіру үшін ғана емес, сонымен қатар жемістер алу үшін де отырғызылады (қарағайдан басқасы);

-200 см және одан жоғары. Мұндай ағаштар ең қарқынды өсуімен сипатталады. Оларды ғимараттардан алыс жерде жеке үйдің ауласында отырғызу ұтымды, өйткені олар тамыр жүйесі мен тәжімен ғимараттарға зиян келтіре алады. Оларға пирамидалық терек, тал, қайың, акация жатады.

Биік және тез өсетін ағаштар көмегімен өз аулаңызды өзгертуге ерекше мүмкіндік болады.