Фонетико-фонематикалық тіл кемістігі бар балалардың сөйлеу тілін дамытуда ойын мен ойын тәсілдерін қолдану

Мазмұны

Кіріспе

Қазіргі заманғы логопедияда баланың сөйлеу тіліндегі кемшілікті неғұрлым ерте жастан түзету принципі жиі көрінеді, өйткені кезкелген сөйлеу тілінің бұзылысы қандай деңгейде болмасын баланың іс-әрекеті мен мінез-құлқына сондай-ақ сөйлеу тілінің ары қарайғы дамуына әсер етеді.

Сауаттылыққа оқыту кезеңіндегі баланың анық дыбыстауы оның сөйлеу тілін дамытуда маңызы өте зор болады, өйткені жазбаша сөйлеу тілі ауызша сөйлеу тіліне негізделе отырып қалыптасады, сондықтан дыбыстардағы кемшіліктер мектептегі үлгермеушілкке әкеп соқтыруы мүмкін. Сөйлеу тіліндегі кемшіліктерді мектепке дейінгі жаста түзету тиімдірек әрі нәтижелі екені баршаға мәлім жағдай.

Сөйлеу тілін естіп ажырата алмаған жағдайда дыбыстық анализ бен синтез дағдысын меңгерту, жазуды үйрену мүмкін емес. Мектеп жасында дыбыстық анализ бен синтезді меңгеру кезінде туындайтын қиындықтар жиі дисграфияға алып келеді. Қазақстандық ғалымдардың зерттеулері дисграфияның сол не басқа түрінің дамуының алғашқы белгілері мектепке дейінгі жастағы балалардың 10,5%-нан 55,5%-на дейін жететінін көрсетті. Балалардың 25%-нда дыбыстық анализ бен синтездің жетілмеуі негізінде дисграфия туындайтын болса, ал 16,7%-ында артикуляциялық-акустикалық дисграфия туындауы мүмкін, яғни ол фонематикалық функцияның жетілмеуінің салдары болып табылады. Сонымен жазу мен оқуға үйретудің сәтті болуы сөйлеудің фонетикалық-фонематикалық жағының дамуы жағдайына да байланысты.

Әдебиеттерде сөйлеу тілінің фонетика-фонематикалық бұзылысына және оны түзетуге арналған зерттеулер аз емес. Бұл балалардағы мұндай сөйлеу тілінің бұзылысының көптігімен, жоғары мектеп жасындағы фонетико-фонематикалық тіл кемістігі бар балалардың бұзылыс деңгейін оң ерекшелігін ескере отырып жүргізілетін түзету әдіс-тәсілдерінің алуан түрлілігімен түсіндіріледі. Аталған мәселе Г.В. Гуровец, С.И. Маевской, И.И. Панченко, А.О. Правдина, Е.Ф. Соботович, Г.А. Фомичева сияқты ғалымдардың жұмыстарында қарастырылған. Өз зерттеулерінде олар, балалардың сөйлеу тілінің ерекшеліктері, жоғарғы мектеп жасындағы балалардың фонетико-фонематикалық тіл кемістігінің ерекшеліктері мен фонетико-фонематикалық тіл кемістігі мәселесі туралы мәліметтер берген.
Әдебиеттерді талдай келе, авторлар дыбыстаудың бұзылысының бірнеше түрін ерекшелігін анықтауға болады: фонетикалық тіл кемістігі, фонематикалық тіл кемістігі және фонетика-фонематикалық тіл кемістігі.

Жалпы сөйлеу тілі жетіспеушілігі бар балаларда әрқашан дыбыс айтудың бұзылысы, фонематикалық естудің дамымауы, сөздік қор мен грамматикалық қатардың қалыптасуындағы айқын артта қалуы белгіленеді. Бұл балалар өзін қоршаған адамдармен байланысқа өзбетінше түседі, алайда оларда еркін тілдесу қиынырақ. Олар дұрыс дыбыстай алатын дыбыстарының өзі олардың еркін сөйлеу тілінде жеткілікті анық дыбысталмайды.

Адамзаттың жануарлар дүниесінен ерекшеленуі мен табиғатты меңгерудегі басты іс-әрекетінің бірі және өзіндік қасиеті – оның дыбысты анық тілі. Дыбысты тіл арқылы адамзат өзара қарым-қатынас жасап, іс-қимылы мен тіршілігінің бейнесін қалыптастырады, өмір тәжірибесін ұрпақтан-ұрпаққа мұра етіп қалдырып отырады. Тіл дегеніміз – сөздік бейнелер жүйесі. Ал белгі – шындық пен болмысты білдіретін бөлшек.

Тіл - өзінің дыбыстық табиғатына байланысты адамдардың қарым-қатынас жасау құралы болып табылады. Тілдің дыбыстық жүйесін меңгеру қарым-қатынас жасаудың негізгі құрамы ретінде тілді меңгеру құрылатын негізбен түсіндіріледі.

Сөйлеу – пікір алысу үрдісінде жеке адамның белгілі тілді пайдалануы. Сөйлеу жеке адамдар арасындағы өзара түсінуді реттестіру үшін, пікір алысу үшін қызмет етеді. Сөйлеу әрекеті үлкен ми сыңарларының анализдік, синтездік қызметінің нәтижесі. Бұл, біріншіден, сөйлеу мүшелеріндегі қозғалыстарды, жазылған әріптердің түрлерін, тілдегі дыбыстарды нәзік талдаудан; екіншіден, сөздік сигналдардың бөлшектенген элементтерін байланыстырудан көрінеді.

Сөйлеудің қалыптасуы баланың барлық психикалық функцияларымен байланысты болады. Баланың сөйлеп адаммен қарым-қатынасқа түсу үшін міндетті түрде айтуы мен сөйлеуінде кемшілік болмауы тиіс. Сондықтан да сөйлеу кемістіктерін жоюға көп көңіл бөлінеді. Сөйлеу кемістіктері бар балалар сөздердің дыбыстық талдауында қиыншылық көреді. Сондай-ақ оқу мен жазу кезінде күрделі қателер келтіреді. Сондай кемшіліктердің күрделі бір түрі – тілдің фонетико-фонематикалық жетілмеуі болып табылады.

Фонетикалық-фонематикалық жетілмеу - бұл фонемаларды дыбыстау мен қабылдау кемістіктерінің салдарынан болған әр түрлі сөйлеу бұзылыстары бар балалардағы ана тілінің дыбыстау жүйесінің қалыптасу үрдістерінің бұзылуы.

Фонетикалық-фонематикалық жетілмеуі бар мектепке дейінгі балаларды оқыту және тәрбиелеу жүйесі сөйлеу кемістігін түзету мен сауат ашуға толық оқытуға дайындығын қосады (Г.А.Каше, Т.Б.Филичева, Г.В.Чиркина, В.В.Коноваленко, С.В.Коноваленко).

Фонетикалық-фонематикалық жетілмеуі бар балалар тобына түсетін балалар жалпы білім беру мектебіндегі сәтті оқуға қажет негізгі білім, білік және дағдылардың көлемін меңгеру керек. Сондықтан логопедтің тиімді жұмысын жоғарлату өзекті болып келеді.

Ойын – қандай жағдайда болсын ойын ұйымдастырушылары жауап беретін бала әрекетінің жалғыз формасы. Қандай ойын болсын бір ғана емес, бірнеше қасиеттердің тәрбиеленуіне ықпал етеді, түрлі мүшелер мен психикалық үрдістердің қатысуын талап етеді, әр түрлі эмоционалды сезімдерді тудырады. Ойын балаға ұжымда өмір сүріп, еңбек етуге үйретеді, ұйымдастырушылық қабілетін, ерігін, тәртібін, табандылығын және ынтасын тәрбиелейді.

Бұл себепті бала ойыны қазіргі уақытта өзекті мәселе болып табылады.

Қазіргі кезде фонетикалық-фонематикалық жетілмеуі бар балалар көбейіп келеді. Сондықтан барлық бала-бақшаларда логопедиялық пунктер ашылып жатыр. Бала-бақшалық жаста, яғни мектеп жасына дейінгі жаста фонетико-фонематикалық жетілмеуді түзеткен жөн. Өйткені бала мектепке барған кезде ол дисграфияға, дислексияға және тілдің жалпы жетілмеуіне әкелуі мүмкін. Сол себепті бұл мәселе өзекті болып келеді. Ал мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеттерінің бірі – ойын әрекеті болғандықтан, бұл тіл кемістігін ойын әрекетін қолдана отырып түзету алынып отыр.

Фонетикалық-фонематикалық жетілмеуі бар мектепке дейінгі балалар үшін ойын әрекеті олардың тұлғасы мен ақыл-ойының жан-жақты дамуына қажет жағдай ретіндегі рөлі мен өзінің мәнін сақтайды.

Фонетикалық-фонематикалық жетілмеуі бар балалардың толыққанды сөйлеу тілін ойын әрекеті арқылы қалыптастыру осы зерттеудің өзекті мәселесі болып табылады.

Қазіргі логопедияда қазіргі уақытта өмірдің ең ерте кезеңінде балалардағы сөйлеу ақауларын жою принципі барған сайын бекітілуде, өйткені белгілі бір дәрежеде сөйлеудің кез-келген бұзылуы баланың одан әрі сөйлеу дамуына, мінез-құлқы мен қызметіне әсер етуі мүмкін.

Сауаттылық кезеңінде баланың дыбыстарды таза айтуы сөйлеуді дамыту үшін өте маңызды, өйткені жазбаша сөйлеу ауызша сөйлеу негізінде қалыптасады және айтылымдағы кемшіліктер мектепте сәтсіздікке әкелуі мүмкін. Сөйлеу бұзылыстары мектепке дейінгі жаста оңай және тез жеңілетіні белгілі.

Әдебиетте сөйлеудің фонетикалық-фонематикалық дамымауына және оны түзетуге арналған көптеген зерттеулер бар. Бұл балаларда осы бұзылыстың пайда болу жиілігімен, мектеп жасына дейінгі балаларда сөйлеудің фонетикалық-фонематикалық дамымауының ерекшеліктерін ескеретін түзету әдістерінің алуан түрлілігімен түсіндіріледі. Бұл мәселе г.в. Гуровец, С. и. Маевская, и. И. Панченко, О. в. Правдина, Е. Ф. Соботович, М. ф. Фомичева және басқалардың еңбектерінде қарастырылады. Өз зерттеулерінде олар балалардағы сөйлеудің жай-күйі мен даму ерекшеліктері, сөйлеудің фонетикалық-фонематикалық дамымауы проблемасының қазіргі жағдайы және ересек мектеп жасына дейінгі фонетикалық-фонематикалық сөйлеудің дамымауы бар балалардағы сөйлеу ерекшеліктері туралы мәліметтер келтіреді.

Логопедияның сөйлеу қабілеті бұзылған балаларды оқыту мен тәрбиелеуге бағытталуына байланысты "сөйлеудің фонетикалық-фонематикалық дамымауы" психологиялық-педагогикалық жіктеу термині "фонемаларды қабылдау және айту ақауларына байланысты әртүрлі сөйлеу бұзылыстары бар балаларда ана тілінің айтылу жағын қалыптастыру процестерінің бұзылуы" ретінде анықталады (Г. А. Каше, Р. Е. Левина, а. в. Ястребов).

Әдебиеттерді талдау бірқатар авторлардың дыбысты айтудың бұзылуының бірнеше формаларын бөліп көрсететінін атап өтуге мүмкіндік береді: сөйлеудің фонетикалық дамымауы, сөйлеудің фонематикалық дамымауы және сөйлеудің фонетикалық-фонематикалық дамымауы (О.в. Правдива, М. А. Александровская, Р. и. Мартынова). Балабақшадағы логопедиялық жұмыстың ерекшелігі баланың сөйлеу дыбыстық ақауының құрылымдық талдауымен анықталады және негізгі ақаудың сапасына байланысты сараланған сипатқа ие болуы керек (О.в. Правдина, и. И. Данченко).

Зерттеудің мақсаты фонетикалық-фонематикалық сөйлеу дамымаған баланың сөйлеуін дамытуға ойындар мен ойын әдістерінің әсер ету ерекшеліктерін анықтау болды.

Зерттеу гипотезасы-фонетикалық-фонематикалық сөйлеу қабілеті дамымаған балалармен түзету жұмыстарына ойындар мен ойын әдістерін қосу бұл балалардың сөйлеу жағдайын жақсартады деп болжауға болады.

Зерттеудің объектісі 4-5 жастағы фонетикалық-фонематикалық сөйлеу қабілеті дамымаған балалардың, мектепке дайындық балабақша тобының тәрбиеленушілерінің сөйлеу жағдайы болды.

Зерттеу пәні-ойындар мен ойын әдістерінің балалардың сөйлеуін дамытуға әсер ету ерекшеліктері.

1. БАЛАЛАРДЫҢ ФОНЕТИКАЛЫҚ-ФОНЕМАТИКАЛЫҚ ЖЕТІЛМЕУІН ОЙЫН ӘРЕКЕТІ АРҚЫЛЫ ТҮЗЕТУ ЖҰМЫСЫ ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША ӘДЕБИ ШОЛУ

1.1 Сөйлеудің дамуындағы фонематикалық қабылдау рөліне педагогтардың көзқарасы

Баланың мектепке түсуі – баланың әлеуметтік жағдайын өзгертетін өміріндегі маңызды кезеңі болып табылады. 7 жастағы бала жалпы типтегі мектепке дейінгі мекеменің дайындық тобының бағдарламасындағы білім, білік және дағдылардың көлемін меңгеру керек.

Р.Е.Левина, Н.А.Никашина, Г.А.Каше, Л.Ф.Спирова, Г.Е.Чиркина, И.К.Колпаковская, А.В.Ястребова секілді басты ғалымдар баланың сөйлеу тілінің даму деңгейі мен оның сауат ашу мүмкіндіктерін меңгеру арасында тура байланыс бар екенін дәлелдеді

Сауат ашуға оқытудың әдістемесінде ортақ қабылданған жайт сөздің дыбыстық жағымен тәжірибелік танысуы оқуды, кейіннен жазуды меңгеру үшін қажетті алғышарт болып табылады.

Психологтар, педагогтар мен лингвистердің (Д.Б.Эльконин, А.Р.Лурия, Д.Н.Богоявленский, Ф.А.Сохин, А.Г.Тамбовцева, Г.а.Тумакова) зерттеулері дыбысталған сөздің фонетикалық ерекшеліктерді қарапайым түсіну баланың жалпы сөйлеу дамуына әсер етеді, грамматикалық қатарды, сөздікті, артикуляция мен дикцияны меңгеруге әсер етеді.

Балада оқу дағдысы сөйлеу дыбыстарының буынға, сөздерге қосылуынан кейін қалыптасады. Белгілі психолог, Д.Б.Элькониннің пікірі бойынша «оқу – сөздің графикалық үлгісі бойынша дыбыстық формасының құрылуы». К.Д.Ушинский «саналы оқып, жазуға тек қана сөздің дыбыстық-буындық құрылымын түсінген қабілетті», - деген. Баланың жазба тілді тез және оңай меңгеруі үшін оған дыбыстық анализ бен синтезді үйрету керек.

Фонематикалық қабылдаумен қатар сөздіктің қарқынды дамуы және дыбыстауды меңгеру жүреді. Дыбыс туралы нақты фонематикалық түсініктер дыбысты дұрыс дыбыстау кезінде болатынын ескеру керек. С.Бернштейннің пікірі бойынша «біз дұрыс айтатын дыбыстарды ғана дұрыс естиміз»

Фонетикалық-фонематикалық жетілмеуі бар балаларды коррекциялық оқытудың мазмұны

Коррекциялық оқытудың негізгі міндеттері:

1. Дыбысты айтуды қалыптастыру.

2. Фонематикалық естуді дамыту.

3. Сауат ашуға дайындау.

Логопедиялық жұмыс баладағы бар (сақталған) дыбыстардың артикуляциясын нақтылаудан басталады.

Сабақтар фронтальді (барлық топпен) және жеке түрде ұйымдастырылады.

Фронтальді сабақтар балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып бір жоспармен белгілі бір жүйеде жыл бойы жүргізіледі. Бұл сабақтарда ең алдымен дауысты дабастарды айту жаттықтырылады: а, у, и, ә, э, о, ү, ұ, і, е содан кейін дауыссыз: п, к, л, х, с, з және қайта қойылған дыбыстар: ц, т, б, д, г, ш, л, ж, р, ч , щ.

Балалардағы дыбысты айтуды дамыту үрдісінде тілдің дыбыстық жағына назар аударылады. Дыбыстарды айтуды түзете отырып, логопед сөзді тыңдауға, сөйлеудің жеке элементтерін айтып, ажыратуға, есту арқылы қабылданған мәліметті есте ұстауға, өзінің сөзінің айтылуын естіп, өз қателіктерін түзетуге үйретеді. Қойылған дыбыстарды бекітуге арналған жаттығулармен қатар біртіндеп келесі белгілер бойынша дыбыстарды дифференциациялауға жаттығулар енгізіледі: ызың және ысқырық (с-ш, з-ж); фрикативті және аффрикаттар (с-ц); жатықтар және вибранттар (р-л); жұмсақ және қатты (с-с^,, з-з^,) .

Тілдің дыбыстық жағы мен есту есіне назарды тәрбиелеу мақсатымен оқу жүйесінде екі топқа бөлуге болатын арнайы жаттығулар қарастырылады. Жаттығулардың бір тобы тек қана сөйлеуді қабылдауға бағытталған – балалар суреттерді көрсету, әрекеттер көмегімен сұрақтарға жауап береді. Мұнда арнайы таңдалған нұсқаулар мен басқа да сөздік мәліметтерді, есту арқылы қабылданған сөздер қатарын еске сақтау жатады. Бұл жаттығулар әсіресе оқудың басында қажет, яғни балалардың дұрыс айтатын белсенді сөздігі шектеулі болғанда. Жаттығулардың екінші тобы сол мақсатпен тек қана лексикалық мәліметтердің дұрыс қолдануын емес, сонымен қатар оның айтылуын қарастырады. Мұнда есту арқылы қабылданған буындар қатарын, сөздер қатарын, сөйлемдерді қайталау; дұрыс дыбыстауды бекітумен байланысты түрлі сөз материалдарын жатқа жаттау жатады.

Жаңа дыбыстарды меңгеру бойынша балаларды біртіндеп сөздердің септіктер, әрекет уақыты, саны бойынша өзгеретінімен таныстырады. Мысалы, с, с^,, з, з^, дыбыстарын дұрыс айтуды бекіту кезінде балалар зат есімге сын есімді таңдайды (сары май, қызыл орындық).

Р-л дыбыстарының дифференциациясы кезінде логопед балалар қолданатын зат есімнің әр септігіндегі сөз тіркестерін таңдайды.

Бұл уақытта сұрақтар бойынша, тірек сөздер бойынша сөйлемдер, демонстрация бойынша әрекеттерді құрастыруға арналған түрлі жаттығуларды енгізеді. Содан кейін логопед сабақтарына мазмұндама, мәтінді жаттау, әңгіме құрастыру, сурет, суреттер сериясы бойынша әңгіме құрастыру жаттығуларын енгізеді.

Әр фронтальді сабақта балаларды тілдің дыбыстық құрамын анализдеуге дайындау бойынша жаттығуларды өткізеді. Алдымен мектепке дейінгі балалардың назарын жеке дыбыстар мен сөз құрамындағы дыбыстарға аударады («егер у дыбысын естісең, егер т дыбысы бар сөзді естісең, егер п дыбысы бар буынды естісең шапалақта», «атында и дыбысы бар суреттерді таңда»

1.2 Фонематикалық есту қабілетін дамыту үшін арналған ойындар

№ 1 «Тында да айт»
Мақсаты: айналадағы заттардың дыбыстарын бір-бірінен ажырата білуге үйрету, фонематикалық есту қабілетін дамыту.
Құрал: ағаш, металл қасықтар, доп, қағаз, кітап,суы бар стақан, қоңырау, кілттер.
ІІ нұсқасы ретінде музыкалық аспаптарды пайдалануға болады.
Ойын барысы:
Жеке және топпен ойнауға болады. Ең алдымен балалар үстелдегі заттарды қарап алады. Сосын тәрбиешіге теріс қарап отырады, ал тәрбиеші заттардың дыбысын шығарады, балалар дыбысты танып толық жауап береді : «Бұл қоңыраудың сыңғыры» т.б.
ІІ-нұсқа.
Заттардың орнына музыкалық аспаптар пайдаланады. Балалар аспапты дыбысынан танып атайды.

№ 2 «Зейінді тыңда»
Мақсаты: Фонематикалық есту қабілетін, есту өткірлігін дамыту.
Ойын барысы: Ойын 4-5 баламен өткізіледі. Дөңгеленіп отырады. Тәрбиеші жай дауыспен балалардан тапсырманың орындауын сұрайды, содан кейін осы тапсырманы орындайтын баланың атын сыбырлап айтады. Егер бала өз атын естімесе, басқа баланың атын айтады.

№ 3 «Шапалақта»
Мақсаты: Фонематикалық қабілетін дамыту, әрекетті ересектің ауызша инструкциясы бойынша орындауға үйрету.
Ойын барысы: ойынды 1 баламен де, топпен де өткізуге болады.
Тәрбиеші онға дейін санайтынын айтады, ал балалар «он» дегенді естігенде шапалақтау қажет. Тәрбиеші 1-2 рет дұрыс санап, сосын шатастырып санайды, балалар тек қана «он» сөзіне шапалақтау қажет. Қателескен бала ойыннан шығады.

№ 4 «Естігенде шапалақта»
Мақсаты: Дыбыстардың арасынан берілген дыбысты ажырата білуге үйрету, фонематикалық есту қабілетін дамыту.
Ойын барысы: Берілген дыбысты естігенде шапалақпен белгілеу. Тәрбиеші ең алдымен жеке дыбыстарды айтады, сосын буындардын арасынан берілген дыбысты белгілейді.
ІІ –нұсқа
Үйренгеннен кейін дыбыстарды сөздердін арасынан, сөзтіркестердің, сөйлемнің арасынан естіп шапалақпен белгілеу.

№ 5 «Бірінші дыбысты ата»
Мақсаты: Сөздегі бірінші дауысты немесе дауыссыз дыбысты белгілеп үйрету, фонематикалық естуді дамыту.
Ойын барысы: Тәрбиеші сөздерді айтады бірінші дыбысты дауыспен белгілеп айтады. Дауысты болса: созып, дауыссыз болса: нақты, күшпен айтылады.
«Соңғы дыбысты тап» деген ойын дәл осылай ойналады тек қана соңғы дыбысты белгілеп табады.

№ 6 «Ұйықтама, сөзді тез ата»
Мақсаты: фонематикалық есту қабілетін дамыту, бастапқы дыбысты басқа дыбыстардан ажырата білуін және басқа сөздегі осы дыбыстармен сәйкестіруін дамыту. Баланың сөздік қорын молайту.
Құралдар: бір дыбыстан басталатын суреттердің атаулары: 2-3 нұсқасы
Ойын барысы: Бұл ойынды балалармен бірінші дыбысты анықтап үйренгеннен кейін ойнауға болады. Cуретті көрсетіп қандай дыбыстан басталатынын сұрау. Сосын осы дыбыстан тағы басталатын сөздерді атауды ұсыну.

№ 7 «Қайтала»
Мақсаты: Есту зейінділігін , фонематикалық есту қабілетін дамыту.
Құралдар: даңғыра, дауылпаз.
Ойын барысы: Ойынды топпен де, жеке де ойнауға болады. Балалар көздерін жұмады, тәрбиеші аспаппен ритмді соғады. Балалардан қайталауын сұрайды, балалар шапалақпен қайталауы қажет.

№ 8 «Сөзді аяқтап көмектес»
Мақсаты: Фонематикалық есту қабілетін дамыту, жетіспейтін дыбыстарды жалғастыру.
Құралдар: Заттық суреттер
Ойын барысы: Балалардың алдына бір-бірден суреттерді орналастырады, содан кейін сөздің соңғы дыбыстарын аяқтамай айтады. Бала суретке қарап сөзді аяқтау керек. Ойынды қиындатуға болады: сөзді суретсіз аяқтау, немесе берілген дыбыспен, буынмен аяқта. Қал-та, бал-та, мал-та, ба-та, қа-л, ма-л, ша-л, ба-л.

№ 9 «Дыбыс қайда тығылды?»
Мақсаты: Фонематикалық есту қабілетін дамыту, сөздегі дыбыстын орнын анықтау.
Ойын барысы: Ойынның алдында балаларға сөздің басы, ортасы, соңы бар екендігін түсіндіру қажет. Сосын тәрбиеші сөздерді айтады, ал балалар берілген дыбыстың орнын анықтау керек.

№ 10 «Тізбек »
Мақсаты: Сөздің бірінші және соңғы дыбысын ажыратып үйрету.
Құралдар: Заттық суреттер
Ойын барысы: Бірінші суретті орналастырады, содан кейін сол оның соңғы дыбысынан басталатын суретті қояды т.с.с.жалғастырады. Ара- алма- автобус-сабын- нан

№ 11 «Суретті таңда»
Мақсаты: Берілген сөзге суретті тауып көрсету.
Құралдар: Берілген дыбыстан басталатын сөздері бар заттық суреттер, басқа дыбыстардан басталатын бірнеше суреттер.
Ойын барысы: Ойынның алдында заттық суреттерді үстелге орналастыру. Сосын тапсырма беріледі бір дыбысқа барлық суреттерді жинастыру. (қалта, ақша, аққала т.с. с)

№ 12 «Суретті тіз»
Мақсаты: Сөздегі бірінші дыбысты анықтап үйрету.
Құралдар: Әр-түрлі дыбыстан басталатын заттық суреттер, әр дыбысқа бір неше суреттер.
Ойын барысы: Тәрбиеші баланың алдына суреттерді қояды да атайды, сосын оларды бірінші дыбысына қарай топтастыруын сұрайды.
(С) – сабын, сүлгі, сурет, сиыр, сарымсақ
(П) – пальто, піл, пияз, парақ, парта. Т.б

№ 13 «Дыбысты ата»
Мақсаты: Сөздегі бірінші, соңғы дыбысты белгілеп үйрету.
Құралдар: Барлығында бір дыбыс бар заттық суреттер
Ойын барысы: Тәрбиеші суреттерді атап көрсетеді. Балалар тыңдап барлық сөздердегі дыбысты атайды. Және осы дыбысқа өзінің мысалдарын келтіреді

№ 14 «Керекті сөзді көрсет және ата»
Мақсаты: Есту зейінділігін, фонематикалық қабылдауын дамыту; балаларды сөздегі дыбыстарды естіп, дыбыс жұптарын ажыратуға үйрету (с — з, с — ц, ш — ж, ч — щ, с — ш, з — ж, ц — ч, с — щ, л — р), сөйлемдерде керекті сөздерді дұрыс белгілету.
Ойын барысы:
Тек қана берілген дыбыстары бар сөздерді белгілеу.
С Асқат пен Мақсат
Жамап – жасқап,
Жасапты он шақты аспап,
Соның ішіндегі
Ақ сапты аспабы
Жап — жақсы аспап.

З Сыздық судан сүлік сүзді,
Сыздықтың сүлік салмасын үзді.
Салмадан сүлік сытылып шығып,
Суға түсіп, сумаңдап жүзді.

№ 15 «Кім жақсы тыңдайды?»
Мақсаты: Есту зейінділігін, фонематикалық қабылдауын дамыту: балаларға сөздегі дыбыстарды естіп ажыратуға, сөйлемде керекті сөздерді дұрыс белгілеуге үйрету.
Ойын барысы: