ГЕНЕТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСІНІҢ ҒЫЛЫМДАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ

ГЕНЕТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСІНІҢ ҒЫЛЫМДАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ

Қизатуллаева Лейла ,Кусаинова Үміт ,Райханова Дилназ,

Айтышева Томирис, Сайлаубекова Назерке

kizatullayeva@list.ru

С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Университет

Жетекші-Кабатаева Жадыра Канатовна

Өскемен, Қазақстан

Аннотация: Мақала оқытудың генетикалық процестерге әсеріне және өз кезегінде генетиканың оқу тиімділігіне әсеріне назар аудара отырып, оқыту әдістері мен генетиканың байланысын зерттейді. Жұмыс генетика мен білім берудегі заманауи ғылыми жетістіктерді қамтиды, оқыту процестерін тереңірек түсіну және жекелендірілген оқыту әдістерін дамыту үшін осы екі саланы біріктірудің маңыздылығын көрсетеді.

Кілт сөздер: оқыту, генетика, қарым-қатынас, оқыту әдістері, генетикалық процестер, оқыту тиімділігі, ғылым, интеграция, ғылыми жетістіктер, білім, жекелендірілген әдістер.

Кіріспе:

Қазіргі қоғамда ғылым мен білім болашақты қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Дегенмен, әртүрлі адамдарда ойлау және оқу қабілеттері айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Қабілеттердегі бұл өзгергіштікті тек сыртқы факторлармен ғана емес, сонымен қатар генетика сияқты ішкі факторлармен де түсіндіруге болады. Соңғы онжылдықтарда оқыту әдістері мен генетика арасындағы байланыс тереңірек зерттеуге лайық маңызды аспект екені белгілі болды. Сонымен, оқыту әдістері мен генетика бір-біріне қалай әсер етеді және одан да маңыздысы, бұл байланысты әртүрлі ғылыми салаларда қалай қолдануға болады? Бұл тақырыптың негіздерін қарастыру оқыту мен генетиканың негізгі процестері туралы түсінігімізді байытып қана қоймай, сонымен қатар білім мен ғылымның жаңа тәсілдеріне жол ашатын сияқты. Біздің жолымыздағы алғашқы қадам - білім беру кеңістігін қалыптастырған оқытудың негізгі әдістерін түсіну. Оқулықтар мен дәрістерге негізделген дәстүрлі әдістерден бастап виртуалды жасанды интеллектуалды оқытуды қамтитын заманауи технологияларға дейін. Осы әдістердің әрқайсысы студенттердің психологиясы мен қабілеттеріне өз ізін қалдырады. Генетиканың белгілі бір оқыту әдісіне артықшылық беруіне әсері бар ма? Генетика қазіргі технологияға бейімделу қабілетіне әсер етуі мүмкін бе? Бұл сұрақтар оқыту әдістері мен генетиканың өзара байланысын қарастырғанда шешуші болады. Содан кейін біз генетиканың өзегіне және оның жеке ерекшеліктерімізді анықтаудағы рөліне тереңірек үңілеміз. Генетика дамудың артындағы процестердің көрінбейтін жетекшісі бола отырып, біздің ақыл-ой дамуымызға және оқу қабілетімізге де әсер етуі мүмкін. Геномика саласындағы жаңа тұжырымдар генетикалық код пен миымыздың қызметі арасындағы терең байланыстарды көрсетеді. Жаңа ақпаратты игеруге қандай гендер жауап береді? Білімнің әртүрлі салаларында оқудың қарапайымдылығын анықтайтын генетикалық факторлар бар ма? Бұл сұрақтар бізге генетика біздің білім беру қажеттіліктеріміздің негізін қалай құра алатындығы туралы нақты түсінік береді.

Келесі табиғи қадам-бұл екі әлемнің бір-бірімен қалай әрекеттесетінін қарастыру. Генетика әртүрлі оқыту әдістерін қабылдауға қалай әсер етеді? Оқыту әдістеріндегі өзгерістер ақпаратты игеру процестерін жақсарту арқылы белгілі бір генетикалық механизмдерді белсендіре ала ма? Неврология және психология саласындағы зерттеулер бізге осы процестерге бірегей түсініктер береді және жеке генетикалық ерекшеліктерді ескере отырып, тиімдірек оқыту әдістерін әзірлеуге есік ашуы мүмкін.Осы зерттеулердің қосымшаларына сүйене отырып, біз оқыту әдістері мен генетиканың өзара байланысын ғылыми салаларда қалай қолдануға болатындығын қарастырамыз. Биология, медицина, психология-олардың барлығы генетикалық ерекшеліктердің оқу қабілетіне, демек, осы салалардағы зерттеу нәтижелеріне қалай әсер ететінін түсінуді пайдалана алады.

Оқыту әдістерінің негіздері

Білім беру-бұл оқушылардың білімі мен дағдыларын қалыптастыруда оқыту әдістері маңызды рөл атқаратын динамикалық және дамып келе жатқан өріс. Ұзақ тарихымен және білім беру негіздерін қалыптастыруға әсерімен танымал болған дәстүрлі әдістерді қарастырудан бастайық.

Дәрістер мен оқулықтар сияқты дәстүрлі оқыту әдістері білім беру жүйесінің негізі болып табылады. Дәрістер, бір жағынан, оқытушыларға негізгі ұғымдар мен фактілерді көрсете отырып, білімдерін студенттерге біртұтас түрде жеткізуге мүмкіндік береді. Екінші жағынан, оқулықтар студенттер өздері оқи алатын құрылымдық ақпарат көзін ұсынады. Дегенмен, бұл әдістер студенттердің өзара әрекеттесуі мен қатысуымен шектелуі мүмкін және олар әрқашан оқу стильдерінің әртүрлілігіне сәйкес келе бермейді. [1]

Технологияның дамуымен оқытудың жаңа тәсілдері пайда болды. Компьютерлік технологиялар мен интернет динамикалық және интерактивті оқу орталарын құрудың жаңа құралдарын ұсына отырып, білім беруде төңкеріс жасады. Электрондық оқыту платформалары, мультимедиялық ресурстар және виртуалды сабақтар заманауи оқытудың ажырамас бөлігіне айналды. Олар кең ауқымды ақпаратқа қол жеткізу және кез келген уақытта және кез келген жерде оқуда икемділікті қамтамасыз ету арқылы студенттердің мүмкіндіктерін кеңейтеді.Алайда, технологияның алға жылжуына қарамастан, дәстүрлі және заманауи оқыту әдістерінің күшті және әлсіз жақтары бар. Дәстүрлі әдістер тұрақтылық пен құрылымдылыққа баса назар аударады, ал заманауи технологиялар икемділік пен дараландыруға бағытталған. Тәсілдердің бұл әртүрлілігі оқыту әдістері мен генетика арасындағы өзара әрекеттесу саласындағы зерттеулер үшін жемісті өріс жасайды.Бұл оқыту әдістерінің негізгі принциптері генетика студенттердің қалауына және олардың ақпаратты тиімді сіңіру қабілетіне қалай әсер етуі мүмкін деген сұрақтармен тікелей байланысты. Кейбір зерттеулер генетикалық факторлар дәстүрлі әдістер бойынша оқытудағы жетістік деңгейіне әсер етуі мүмкін деп болжайды, ал басқалары жаңа оқыту технологияларына бейімделудегі генетикалық анықталған аспектілердің маңыздылығын атап көрсетеді. Мысалды қарастырайық: белгілі бір генетикалық коды бар студент Оқу материалдары Мәтін немесе дәріс түрінде ұсынылатын дәстүрлі әдістерге жақсырақ бейімделе алады, ал генетикалық алғышарттары бар басқа студент визуалды және интерактивті тәжірибені ұсынатын заманауи технологиялар ортасында дами алады.Осы саладағы зерттеулер сонымен қатар қандай оқыту әдістері әртүрлі генетикалық профильдерге сәйкес келетінін анықтай алады, бұл өз кезегінде жекелендірілген білім беру бағдарламаларын құруды жеңілдетеді. Бұл тек білім беру мекемелері үшін ғана емес, сонымен қатар студенттер өздері үшін оңтайлы әдістерді таңдай алатын өзін-өзі оқыту үшін де маңызды. Осылайша, бұл бөлімде біз дәстүрліден қазіргі технологияға дейінгі әртүрлі оқыту әдістерімен танысып, олардың білім мен дағдыларды қалыптастыруға әсерін талқыладық. Енді келесі бөлімдерге көшсек, біз жеке генетикалық ерекшеліктеріміздің үйрену және даму жолдарына қалай әсер ететінін толық түсіну үшін осы әдістердің генетикамен байланысына назар аударамыз. [2]

Оқытудағы генетиканың рөлі

Генетиканың оқу қабілетіне, ақпаратты игеруге және дағдыларды дамытуға қалай әсер ететінін түсіну оқытудың тиімді әдістерін жасауға деген ұмтылысымыздың негізгі аспектісіне айналады. Әр адамның генетикалық коды олардың білім беру тәжірибесіне әсер етуі мүмкін ерекше сипаттамаларға ие.

Генетиканың оқу қабілетіне әсерін зерттеуден бастайық. Кейбір гендер, соңғы зерттеулер көрсеткендей, мидың икемділігімен және оның жаңа ақпаратқа бейімделу қабілетімен байланысты. Нейротрансмиттерлер мен рецепторлардың өндірісін бақылайтын гендер оқу және есте сақтау процестеріне әсер етуі мүмкін. Мысалы, синапстардың пайда болуына әсер ететін ақуыздардың синтезіне жауап беретін гендер мидың оқу процесінде нейрондар арасындағы жаңа байланыстарды қаншалықты тиімді қалыптастыратынын анықтай алады.Бұл генетикалық аспект ақпаратты сіңіру жылдамдығына да әсер етуі мүмкін. Кейбір адамдар өздерінің генетикалық кодының арқасында ақпаратты тезірек өңдей алады, бұл оларды жылдам ортада тиімді оқуға қабілетті етеді. Когнитивті ғылымдағы зерттеулер мидың жұмысындағы генетикалық анықталған жеке айырмашылықтар зейін, есте сақтау және проблемаларды шешу сияқты когнитивті функцияларға айтарлықтай әсер етуі мүмкін екенін растайды.Генетика сонымен қатар белгілі бір дағдыларды дамытуға бейімділікті қалыптастыра алады. Мысалы, моторика мен қозғалысты үйлестіруге байланысты гендер спорт, музыка өнері немесе басқа да әрекеттер болсын, физикалық дағдыларды үйрету қабілетіне әсер етуі мүмкін. Мысалы, музыка қабілетінің генетикасы саласындағы зерттеулер белгілі бір гендердің музыкалық мотивтерді қабылдау және көбейту қабілетіне әсерін анықтайды.Бұл тақырыптың негізгі аспектісі-генетиканың қоршаған ортамен өзара әрекеттесуі. Генетика негізгі алғышарттарды ұсынады, бірақ қоршаған орта мен тәжірибе соңғы нәтижелерді құрайды. Мысалы, мидың жоғары пластикасына генетикалық бейімділігі бар адам ынталандырушы және қолдаушы білім беру ортасын қамтамасыз етпесе, әлі де оқуда қиындықтарға тап болуы мүмкін.

Сонымен, генетиканың оқудағы рөлін түсінудің қандай пайдасы бар? Бастапқыда бұл жеке генетикалық ерекшеліктерді ескере отырып, оқыту әдістерін қайта қарастыруға мүмкіндік береді. Студенттің генетикалық профиліне бейімделген білім беру бағдарламаларын ұсынуға болады, бұл өз кезегінде жалпы оқу тәжірибесін жақсартады және оқу үлгерімін арттырады.Генетиканың оқуға әсерін қолдайтын әртүрлі зерттеулерге қарамастан, бұл өріс әлі де қосымша зерттеулер мен талқылауларды қажет ететінін атап өткен жөн. Әлеуметтік-мәдени аспектілер мен сыртқы орта сияқты көптеген факторлар генетикалық алғышарттармен өзара әрекеттеседі және әр адам үшін бірегей оқыту контекстін қалыптастырады.Қолда бар деректерге сүйене отырып, біз генетика оқу, ақпаратты игеру және дағдыларды дамыту қабілеттерін қалыптастыруда ажырамас рөл атқаратынын көреміз. Осы генетикалық факторларды түсіну жекелендірілген және тиімді оқыту әдістерін әзірлеудің бастапқы нүктесі болуы мүмкін, бұл сайып келгенде әрбір адам үшін табысты білім беру тәжірибесіне әкеледі. [3]

Оқу мен генетика арасындағы байланыс

Заманауи зерттеулер оқыту әдістері мен генетикалық процестер арасындағы тығыз байланысты түсінуде таңғажайып перспективалар ашады. Бұл байланыс оқытудың генетикаға әсерін көрсетіп қана қоймайды, сонымен қатар генетикалық ерекшеліктердің оқу тиімділігіне қалай әсер ететінін көрсетеді.

Эпигенетика саласындағы зерттеулер, ДНҚ тізбегінің өзіне әсер етпейтін геномдағы өзгерістерді зерттейтін ғылым, бұл қарым-қатынастың негізгі дәлелдерін береді. Эпигенетикалық өзгерістер қоршаған ортаның әсерінен, соның ішінде оқу тәжірибесінен туындауы мүмкін. Мысалы, жаңа материалды үйренуге белсенді түрде кіріскен студент оқу мен есте сақтауға байланысты процестерді күшейтетін эпигенетикалық өзгерістерді ынталандыруы мүмкін. Бұл оң эпигенетикалық өзгерістерді барынша арттыруға қабілетті тиімдірек білім беру стратегияларын құруға мүмкіндік береді.Зерттеудің қызықты бағыты оқытудың гендік өрнектерге әсеріне де қатысты. Оқытудың әртүрлі әдістері белгілі бір гендерді белсендіруі немесе басуы мүмкін. Мысалы, мидың икемділігімен байланысты гендерді белсендіру оқу және жаңа ақпаратқа бейімделу қабілетін арттыруы мүмкін. Бұл оқуды жақсарту үшін нақты генетикалық аспектілерді ынталандыруға бағытталған инновациялық білім беру стратегияларына жол ашады.Бұл байланысты бейнелейтін мысалды музыкалық оқытудың генетикалық аспектілерге әсерін зерттейтін зерттеулерден табуға болады.аудио қабылдаумен байланысты. Музыкамен байланысты оқу процесі есту дағдыларын дамытуға жауапты гендердің белсендірілуіне ықпал етуі мүмкін. Осылайша, музыка сабақтары сияқты оқыту әдістері дағдыларды қалыптастырып қана қоймайды, сонымен қатар оқу мен генетика арасында бірегей байланыстар жасау арқылы генетикалық процестерге әсер етуі мүмкін.Оқыту мен генетика арасындағы қарым-қатынастың тағы бір қызықты аспектісі оқу кезінде пайда болатын стресс пен жарақаттың генетикалық процестерге қалай әсер ететінін көрсететін зерттеулермен байланысты. Стресстің жоғары деңгейіне ұшыраған студенттер гендік өрнектерде өзгерістерге ұшырауы мүмкін, бұл өз кезегінде олардың оқу қабілетіне әсер етуі мүмкін. Бұл студенттің генетикалық кодына ықтимал теріс әсерді азайтуға қабілетті қолдау көрсететін оқу ортасын құру қажеттілігі туралы ескерту.Осылайша, осы саладағы зерттеулер оқытудың генетикалық процестерге әсерін және керісінше жеке зерттеудің маңыздылығын көрсетеді. Бұл сонымен қатар студенттердің генетикалық деңгейіне ықтимал әсерін ескере отырып, білім беру әдістерін қайта қарау қажеттілігін көрсетеді. Позитивті генетикалық аспектілерді белсендіруге бағытталған оқыту бағдарламаларын құру тиімдірек және жекелендірілген оқыту стратегияларын құрудың негізгі бағыты болуы мүмкін. [4]

Ғылымда қолданылуы

Оқыту әдістері мен генетика арасындағы байланыс әртүрлі ғылыми салаларда қолданудың бірегей перспективаларын ашады. Бұл байланыс тек білім беруде ғана емес, сонымен қатар ғылыми зерттеулерде де жекелендірілген тәсілдердің катализаторы бола алады, бұл процестерді терең түсіну және инновацияларға қол жеткізу саласында үлкен әлеуетке ие.

Бұл қатынасты қолданудың негізгі бағыттарының бірі-биология саласы. Генетиканың оқу қабілетіне әсерін зерттеу жасуша ішіндегі оқу процестеріне жарық түсіруі мүмкін. Мысалы, генетикалық факторлардың есте сақтау және есте сақтау механизмдеріне қалай әсер ететінін түсіну Альцгеймер ауруы сияқты неврологиялық бұзылуларды емдеуге бағытталған маңызды қадам болуы мүмкін.

Медицинада оқыту мен генетика арасындағы байланысты қолдану емдеудің жеке тәсілінде жаңа көкжиектер ашуы мүмкін. Оқыту әдістерін пациенттің генетикалық профиліне бейімдеуге болатын, оңалтудың немесе белгілі бір медициналық процедуралар бойынша оқытудың тиімділігін жақсартатын жағдайды елестетіп көріңіз.

Жеке айырмашылықтарды түсіну маңызды рөл атқаратын психология мен психиатрияда оқу мен генетика арасындағы байланыс психологиялық жағдайларға байланысты ерекшеліктерді анықтауға көмектеседі. Мысалы, когнитивті терапия әдістерін генетикалық бейімділікке бейімдеу емдеудің оң нәтижелерін күшейтуі мүмкін.

Генетикалық технология саласында оқытудың генетикалық процестерге әсерін түсіну геномды өңдеу және генетикалық өрнектерді басқару әдістерін әзірлеуде шешуші рөл атқаруы мүмкін. Бұл генетикалық терапияның тиімділігін жақсарту сияқты инновациялық технологияларды құруға мүмкіндік береді. [5]

Білім беру контекстінде бұл қатынасты қолдану жекелендірілген білім беру бағдарламаларын құруға негіз бола алады. Оқу әдістерін студенттердің генетикалық ерекшеліктеріне бейімдеу олардың мотивациясын, ақпаратты игеруін және оқуда жақсы нәтижелерге қол жеткізуін арттыруы мүмкін. Бұл әсіресе студенттердің оқу стильдері мен қажеттіліктерінің әртүрлілігі жағдайында маңызды болады.Ғылыми зерттеулер мен білім беруде оқыту мен генетика арасындағы байланысты қолдану ғылымның әртүрлі салалары арасындағы ынтымақтастықты ынталандырады. Білім беру, биология, медицина және технология мамандары оқыту әдістері мен генетикалық ерекшеліктердің өзара әрекеттесуінен түсетін пайданы барынша арттыруға бағытталған интеграцияланған тәсілдерді жасау үшін күш біріктіре алады. Осылайша, оқыту мен генетика арасындағы байланыс әртүрлі ғылыми салаларда өзінің әлеуетін көрсетеді. Биология мен медицинадан психология мен білімге дейін бұл байланыс жаңа ашылулар мен инновациялардың қозғаушы күші бола алады, бұл емдеудің, оқытудың және ғылыми зерттеулердің тиімді әдістерін дамытуға ықпал етеді. [6]

Қорытынды:

Сонымен, біздің зерттеуімізде біз білім беру мен дамудың ғылыми түсінігінде жаңа көкжиектер ашатын оқыту әдістері мен генетика арасындағы күрделі байланысты байқадық. Бұл қарым-қатынас біздің білімімізді қалыптастырып қана қоймай, генетикалық ерекшеліктеріміз де оқу қабілетіне әсер етуі мүмкін екенін көрсетеді.Оқыту әдістері мен генетиканы ғылымға біріктірудің маңыздылығы көптеген аспектілерде көрінеді. Білім беруде бұл студенттердің жеке генетикалық ерекшеліктерін ескере отырып, жеке оқыту тәсілдерін құру мүмкіндігін білдіреді. Мұндай әдістер оқу нәтижелерін жақсартып қана қоймай, студенттердің ынтасы мен белсенділігін арттыра алады.Ғылымда, оқыту мен генетика арасындағы байланыс биология, медицина, психология және генетикалық технологияда жаңа ашылуларға әкелуі мүмкін. Оқытудың генетикалық процестерге қалай әсер ететінін тереңірек түсінуді дамыту және керісінше, ауруларды емдеуде, психологиялық қолдауда және оқытудың жаңа әдістерін әзірлеуде инновациялардың бастапқы нүктесі болуы мүмкін.Осы саладағы болашақ перспективалар одан да қызықты зерттеулер мен қосымшаларды уәде етеді. Білім, биология және технология күштерін біріктіру ғылыми зерттеулер мен білімге бірегей және интеграцияланған тәсілдерді жасауға жол ашады. Бұл сонымен қатар оқыту мен генетика арасындағы байланысты қамтамасыз ететін әлеуетті толық ашу үшін қосымша зерттеулер мен ынтымақтастықтың қажеттілігін көрсетеді.Осылайша, біздің мақаламыз білім мен ғылымның болашағы оқыту әдістері мен генетиканы біріктіруде екенін көрсетеді. Бұл біздің қалай үйренетініміз бен дамуымыз туралы түсінігімізді байытып қана қоймайды, сонымен қатар тиімді оқыту әдістері, емдеудің инновациялық тәсілдері және ғылыми зерттеулердің интеграцияланған стратегиялары арқылы өмірді жақсартудың жаңа жолдарын ашады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Хаворт, К. М., Дэвис, О. С., және Пломин, Р. (2013). Егіздердің ерте дамуын зерттеу (TEDS): балалық шақтан ерте есейгенге дейінгі когнитивті және мінез-құлық дамуын генетикалық сезімтал зерттеу. Егіздерді зерттеу және адам генетикасы, 16 (1), 117-125.

2. Ричи, С. Ж., Бейтс, Т. С. және Пломин, Р. (2015). Оқуды үйрену ақыл-ойды жақсарта ма? 7 мен 16 жас аралығындағы бірдей егіздердегі бойлық көп өлшемді талдау. Психологиялық ғылым, 26 (10), 1487-1494.

3. Кнопик В. С., Нейдерхайзер Дж. М., Дефрис Дж. С. және Пломин Р. (2017). Мінез-құлық генетикасы. Палграве Макмиллан.

4. Конг, А., Торлейфссон, Г., Фригге, М. Л., Уильямссон, Б. Дж., Янг, А. И., Торгейрссон, Т .Е.,... & Стефанссон, К. (2018). Тәрбиенің табиғаты: ата-аналық генотиптердің әсері. Ғылым, 359 (6374), 424-428.

5. Пломин, Р., және Фон Штумм, с. (2018). Жаңа интеллект генетикасы. Nature Reviews Genetics, 19 (3), 148-159.

6. Турхаймер, Э. (2019). Мінез-құлық генетикасындағы әлсіз генетикалық түсініктеме (WGE). Психологиялық ғылымның перспективалары, 14 (3), 434-442.