2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

Ғылыми жоба: "Кәмен Оразалин шығармаларындағы Абай тақырыбы"

Материал туралы қысқаша түсінік

Кәмен Оразалиннің "Абай ауылына саяхат" атты кітабына жүргізілген зерттеу жұмысы

Исайн Мейрамгул Сайлауханқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

21 Желтоқсан 2017

2131

11 рет жүктелген

Қазақ әдебиеті Баяндамалар, реферат 9 сынып

Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі

770 тг 578 тг

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Қарауыл ауылы«ЖББ Қарауыл гимназиясы» КММ

Ғылыми жоба

Бағыты: «Қазақстанның табиғи ескерткіштері және болашақ дамуы бар саяхат маршруттары»

Секциясы: Әдебиет

Тақырыбы: «Кәмен Оразалин шығармаларындағы Абай тақырыбы»

Жоба авторы: Оралханова Жанель Нұржанқызы 9-сынып

Жоба жетекшісі: Исайн Мейрамгул Сайлауханқызы

Мазмұны

Аннотация.............................................................................................. 2

І. Кіріспе ................................................................................................. 3

ІІ. Зерттеу бөлімі.2.1. Майдангер жазушы - Кәмен Оразалин............................................ 4-62.2. “Абай ауылына саяхат” – жолбасшы кітап..................................... 6-152.3. «Абайдан соң» – жазушының ең кесек, ең негізгі туындысы ....... 15-21

ІІІ. Қорытынды ...................................................................................... 21-22

IV. Пайдаланылған әдебиеттер ........................................................... 23

АННОТАЦИЯ

Бұл ғылыми жобада Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі, еңбек, соғыс ардагері, ұлылар туған киелі Шыңғыстауда туып-өскен, қазақ әдебиеті тарихына мол мұра қалдырған қаламгер жазушы, Мұхтар Әуезовтің бас шәкірті, ұлағатты ұстаз Кәмен Оразалиннің шығармаларына, оның ішінде Абай елін көргісі, білгісі келіп, ынтыққан адамдардың сауат ашқыш құралына, жолаушылардың жол серігіне айналған сапарнама кітабына шолу жасалған.Ұлылар рухына сусындап өскен жазушының қалдырған мол мұрасы кейінгі ұрпақ үшін баға жетпес асыл қазына екендігін дәлелдейді.

АННОТАЦИЯ

В этой научной работе исследована книга члена журналистов Казахстана, ветерана войны, который жил и рос на священной земле Чингизтау, который оставил богатое наследие казахской литературе, учителя Камена Оразалина, ученика Мухтара Ауезова, писателя, чье произведение заняло существенное место, как процесс познания и сильное желание тем, кто желал увидеть и узнать великую землю Абая. Познавательная глубина, информационная насыщенность работы тонкий вкус автора подчеркивает, что книга Оразалина стала путеводителем путешественников.Автор работы доказывает, как писатель рос и развивался, утоляя жажду и преклоняя колени великим духам. Камен Оразалин оставляет молодому поколению богатейшее наследие, которому нет цены.

АNNOTATION

This scientific project is written about the son of Zhingistau and the member of Kazakh Literature,labour and war veteran, the author of abandoned historical heritage to Kazakh Literature, the head student of M.Auezov and the great teacher KamenOrazalinʹs compositions (books). This project shows us how books of KamenOrazalin are useful and important for travellers as literacy and guide book about Abai region. It is proved that books was written by Kamen Orazalin is one of the spiritual treasure for future generation.

КІРІСПЕЗерттеу тақырыбының өзектілігі:Бұл зерттеуде жазушы шығармашылығындағы заман шындығы мен сол сарынды берудегі жазушының тақырыптық-көркемдік ізденістері сөз болды. Көркем шығармадан нәр алмаған ұрпақтың рухани дүниесінің дамып жетілуі, көркем мінезді тұлға болып қалыптасуы, қазақ тілінің мол қазынасынан сусындап өсуі мүмкін емес. Сол себепті де жазушы шығармашылығымен терең танысып, өзім сүйіп оқығандықтан өз қатарлыларымның да рухани байлық сыйлайтын ұлағатты ұстаз, кемеңгер жазушы Кәмен Оразалиннің шығармаларымен сусындағанын қаладым.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Өз заманының болмыс-бітімін шынайы зерделеген, дәуір тынысын өзіндік тақырыптық-көркемдік шеберлікпен көрсеткен қазақ жазушыларының көрнекті өкілдерінің бірі – Кәмен Оразалин шығармашылығын зерттеу, өресі биік құнды дүниелерін, тәрбиесі мен тағылымы мол шығармаларын келешек ұрпаққа үлгі ету.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

Құдіретті сөз өнерінің барша қасиеті бойынан табылатын тума талант екендігі туралы түсінік беру.

Талант иесінің туындыларының дүниеге келуі ұлт өнері үшін , оның келешегі , бүгінгі тарихы мен болашағы үшін ерекше құндылық екендігін таныту.

Кәмен Оразалиннің қалдырған мол мұрасы баға жетпес асыл қазына екендігін жұртшылыққа таныту.

Тақырыптың зерттелу деңгейі:Ғылыми жоба жұмысын орындау үшін Кәмен Оразалиннің «Абай еліне саяхат», «Абайдан соң» , Медеу Сәрсекенің «Семей қасіреті» кітаптарын пайдаландық.

Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы: Ұстаз, жазушы Кәмен Оразалиннің шығармашылығының зерттелуі, талант иесінің туындыларының қырлары мен сырларының насихатталуы барысында жасалған тұжырымдар теориялық жағынан негізделіп, нақты мысалдармен дәйектелді.

Зерттеу жұмысында қолданған әдіс-тәсілдерім:Тақырып бойынша материалдар жинақтау, әңгімелесу, сұхбаттасу,талдау,қорытындылау.

Зерттеу жұмысының құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, зерттеу бөлімінен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. 2.1. Абай жолы, Мұхтар жолы дегенде аты қоса аталатын ардақты есімнің бірі – Кәмен Оразалин есімі. Ұлылар мекенінде дүниеге келіп, Абай мен Шәкәрімді терең білген, Мұхтарды қаламына арқау еткен қаламгер қазақ әдебиетінің тарихында өзіндік орнын алуға тиісті тұлғалардың бірі. Камен Оразалыұлы 16 маусым 1920 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Құндыз ауылының Қылышбек жайлауында дүниеге келген. Камен алғашқы сауатын Құндызды ауылындағы Ақтас бастауыш мектебінде ашып, кейіннен осы күнгі Абай атындағы орта мектепте оқыған. Содан Семейдегі № 11 орта мектепке түсіп, оны 1939 жылы бітіріп шығады. 1938 жылы Семейдің облыстық “Екпінді” газетінде “Күзетте” деген алғашқы өлеңі жарияланады.1939 жылы Семей қаласындағы №11 гимназияны тәмамдағаннан кейін, әскер қатарына шақырылады. Бұл жайлы жазушы өзінің жазып кеткен өмірбаянында неғұрлым толық мәлімет берген. «1939 жылы Краснояр қаласының 365-атқыштар толқынына қабылдандым. Сол жылы, 40-жылдың басында Финляндиямен болған шайқасты да өз көзіммен көрдім. Хасан көліндегі ұрыстың жай-жапсарымен де танысуға тура келді. 1941 жылдың сәуір айында Сібірдің әскери округінің дайындығын тексеру басталды. Тексеруге әскерлердің барлық түрлерінен бір-бір бөлімше түссін деп ұйғарылса керек. Жабық, жасырын іріктеу жүргізілген кезде Новосибирскіде тұратын 418-атқыштар полкының бірінші ротасының бірінші бөлімшесі әскери дайындықтың барлық түрлерінен тексерілетін болады. Бұл менің солдаттарымның бөлімшесі еді. Ең ақырғы сайыс – атыс шеберлігінен сынға түсу. Менің қарамағымдағы 15 солдат кез келген қашықтықтағы нысаналардың бәрін де атып, өте жақсы бағаға қолдары жетті. Тексерудің барысын округтік «Красноармейская газеті» бір ай бойына жариялаумен болды. Сібір қалаларындағы гарнизондардың солдаттары алдында өз тәжірибемді ортаға салып, кездесулерде сөз сөйледім. Ең ақыр аяғында 18сәуір күні «Красноармейская газетінің» бетінде округ әскерлерінің штаб бастығы генерал-майор П.Глинский менің еңбегімді өте жоғары бағалап, «ерекше құбылыс» деп атады.418-атқыштар полкының қарамағында Калинин қаласын азат ету жолында 21қазан күні басымнан ауыр жараланып, 13қарашадан 9 желтоқсанға дейін емделіп, ұрысқа қайта қатыстым. Сол жылы желтоқсанның аяғында жеңіл жарақаттанғаныммен, ұрыс даласынан кеткенім жоқ. Үшінші рет 930-атқыштар полкында екі аяғымнан бірдей ауыр жараланып, 1942жылы 24қаңтар күні Калинин облысының Сычевка қаласының жанында әскер қатарынан мүгедек боп, біржола шықтым.Әскери атағым старшина еді, екінші топтағы мүгедекке жатқызып, №289 әскери госпиталь еліме қайырды. 1942 жылы, ұзақ жылдардан кейін, екі балдаққа сүйеніп, Абай ауылына оралдым» Жазушының өз қолымен жазып отырған майдан жылдарындағы өмірбаянын еш өзгеріссіз, автордың өз сөзімен беріп отырғанымыздың өз сыры бар. Өйткені, автордың өзінен өзге оның жауынгерлік сәтін ешкім де біле бермес. Ал, бұл мәліметтер алдағы уақытта тарих қойнауына бойлай беретін ақиқат шындық, тарихи оқиға болып қала бермек.Каменнің аталары Тайсеміз бен Төрегелді Абай Қоңыр Көкшеге болыс болған кезінде өте сыйлас адамдарынан саналған. Сол себептен Оразалының өзі де жас күнінен Абайды көріп, біле жүріп, беріректе оның ақыл кеңесінен көпті үйренген. Қазақтың ұлы жазушысы Мұхтар Әуезов 17 қазан 1943 жылы “Социалистік Қазақстан” газетінде жарияланған “Абай ауылында” деген очеркінде былай дейді: “Өр көңілдің өжетін, ез көңілдің керенауын, бой күйезін айтам десе, онда да Абай тап басып, таңба соғып, айтып кеткен болады. “Жүрек адырдағы” қарт колхозшы Оразалы. Ол кісіден көп сөз естіп, көп тоқыған баласы Камен. Мұның өзі оқыған, өзі жазушы. Отан соғысынан жаралы болып қайтқан жас жігіт әкесі білген әңгіменің көбін зор ынтамен айтады...”Сұрапыл соғыс күндерінен мүгедек болып жараланып қайтқанымен, Кәмен аға еш тынымсыз еңбек етті. Ең әуелі, Семейдің педагогикалық институтының қазақ тілі мен әдебиеті факультетіне 1944 жылы түсіп, оны 1947 жылы бітіріп шығады. 1948 жылдан 1987 жылға дейін Абай ауданындағы Абай атындағы орта мектепте мұғалімдік қызмет атқарып, содан зейнеткерлік демалысына шығады. Абай атындағы орта мектеп жанынан жылына үзбей шығып келген “Абай ұрпақтары” қолжазба журналының 40 жыл бойы редакторы болып, ауданның өнерлі жастарын тәрбиелеуге еңбек етті. Камен Оразалының қаламынан ондаған көркем очерктер, мақалалар, “Жексен”, “Ақ жазық”, “Көктем салқыны”, “Абай ауылына саяхат”, “Абайдан соң” (4 кітап), “Абайдан соңғы арыстар” (3 кітап) атты романдар туған. Ол “Қазақстанның еңбек сіңірген мектеп мұғалімі” (1965 ж.), “Абай ауданының құрметті азаматы”, “Қарауыл ауылының құрметті тұрғыны” атты құрметті атақтармен қоса “І дәрежелі Отан соғысы” (1941 ж.), “3 дәрежелі Даңқ ордені” (1941 ж.), “Парасат” (2000 ж.) ордендерімен және 13 медаль, Қазақ ССР-ы Жоғары Кеңесінің 4 Құрмет Грамотасымен марапатталды.[8, 12] (қосымша-1)Кәмен Оразалиннің тырнақалды туындысы өз өмірінде белгілі дәрежеде ізін қалдырған, дүниетанымдық әлемінен жақын орын алған Ұлы Отан соғысы тақырыбына арналған еді. Кейіннен «Жексен» деген атқа ие болған шығарма әуел баста «Қасиет» аталған көрінеді. Өйткені жазушының өзі осы аталған шығарма туралы төмендегі бір мәліметтерді берген: «1948 жылы «Қасиет» (Жексен) атты повесімді бітіріп, Алматы жазушыларының талқысына ұсындым».«Сенің «Қасиет» атты повесің маған негізінде ұнайды. Бірінші рет қалам тартқан бұл тырнақалды шығармаңда жазушыға тән бірнеше белгілеріңді көрсеткенсің», -деді Сәбит Мұқанов.«Повестің құрылысында адамдарды, өмірді суреттеу тәсілдерінде қазақ әдебиетіне әлі енбеген жаңалық ұшқындары бар»,-деп Ғабиден Мұстафин ерекше атап көрсетті.«Жас автордың әдебиетімізге елеулі шығарма әкелгендігі сүйсінерлік іс. Жазушылар Одағы көмектесіп, баспаға ұсынғаны жөн»,-деп Қалижан Бекхожин да ағалық көңілін білдірген». (қосымша-2)Міне, жазушының ең алғашқы жазған шығармасына қазақ әдебиетінің классик жазушылары тарапынан берілген баға осындай болған.[1,12].Мен осы ғылыми жобамды бастамас бұрын, жазушының ұлы Елдар Кәменұлымен сұхбаттасқан едім. Сұхбат барысында ол кісіден де біраз мәліметтер алдым. Елдар аға әкесінің «Абай ауылына саяхат» және «Абайдан соң» кітаптары жөнінде көптеген деректерді айтып өтті. «Әкем туралы айтылар әңгіме көп...Әкемнің «Абай ауылына саяхат» кітабы» алғаш рет 1976 жылы, содан кейін өңделіп ұлы Абайдың 150 жылдығы қарсаңында 1995 жылы қайтадан басылып шыққан еді. Бұл екінші басылымында Абай, Шәкәрім, Мұхтар жөнінде толықтай айтылған еді. «Абай ауылына саяхат» кітабы әрбір адамды осы елді көруге ынтықтыратын, оларға жолбасшы болатын кітап деуге де болады»,- дейді Елдар Кәменұлы.2.2. Абай елі исі қазақтың назарындағы киелі мекен. Шыр етіп туғаннан күллі ғұмырын туған елден табаны ажырамай, іргесі сөгілмей өткізген жазушы Кәмен Оразалинның айтары бөлек. Бұл өңірдің тарихы орасан бай, рухани тынысы кең, «ұлылар мекені» деп аталған айрықша атырап. Семейдің тарихы 1718 жылы осы жерге қаланған орыс патшасының бекінісінен басталады деген теріс ұғым бар. Шын мәнінде, Семей жері – ерте заманнан ежелгі тайпалар қоныстанған мекен. Кейінгі дәуірлерде бұл жерде ғұндар, түрік қағандығы, кейін қазақ халқын құраған Қыпшақ, Керей, Найман ұлыстары тіршілік еткен. Осы жердегі қаланың XVI-XVII ғасырларда белгілі болған ежелгі аты Доржынкит. Профессор Г.Миллердің тапқан архивтік деректеріне қарағанда, бұл қала кемінде 1600-жылдары тұрғызылған болуы керек (ҚСЭ, 10 том, 114 бет, А-ты, 1977 жыл). Ал XVIIІ ғасырда осы жерде бекініс салмақ болған орыс отаршылары қаланың жеті сарайының орнын көрген және олардың қорымдарындағы дүниелерді аяусыз тонаған. Бекіністі тұрғызғанда қаланың қалдықтарын бұзып, олардың қолайлы орнын пайдалана отырып, оны «Жеті шатыр» (Семь палат) деп атаған. Сондықтан Семейдің тарихын бекіністің түскен мерзімімен ғана шектеп қою дұрыс емес. «Ұлылардың мекені» деген асқаралы атаққа қол жеткізген Абай мен Мұхтардың туған жері болғандығының арқасында бұл өлке исі қазақтың бас иіп, пір тұтатын жеріне айналды. Абай жиі келіп тұрған Гоголь атындағы Семей қалалық кітапханасының ғимараты сақталыпты. Кәдімгі, басында тебетейі, ұзын ақ шапаны бар, екі бүктеп ұстаған қамшысын беліне таянып, Абай жиі кіріп, «кітапханашы орыс шалға» қол беріп амандасатын, сонсоң соңғы түскен журналдар мен кітаптарды сұрайтын, айнымас досы Е.Михаэлспен («Абай жолында» Михайлов) танысатын кітапхана үйі осы. Семейден 10 шақырымдай шыққанда Шағыл деген жер кездеседі. Бұл байлардың бие байлап, қалаға қымыз апартқызатын жері екен. Соның ішінде Абай ауылдары да болған. Абай онда көп адамдармен дос болған. Одан кейін Күшікбай кезеңі. 24 жасар М.Әуезовтің «Қорғансыздың күні» әңгімесінде айтылатын осы кезең. Уақ батыры Күшікбай ауырып жатқан жерінен «аттанды» естіп, жалаңаш етіне шекпенін жамыла салып, жауға шапқанын ақсақалдар тамсана айтып отыратынын жазушы айтып кететін еді ғой. Міне, сол – қысы-жазы бір аңызақ жел соғып тұратын Күшікбай кезеңі. Осы жерден суы тастай бұлақ ағып жатады. Өткен-кеткен жолаушылар оған тоқтап, сусындарын қандырып отырады екен. Бір кезде Абайдың ағасы озбыр Тәкежан бұл жерді иелерінен тартып алмақ болып, жылқысын осылай қарай жайғызғанда Уақтың бір ақылды кісісі айла тауып, жылқы келе жатқанда бұлақтың көзін қой терісінің құйрығымен бітеп тастапты. Су жүннің шәйірімен ағып, иісті болған соң, оны жылқы ішпей тұрып алады. Жылқы ішпеген соң Тәкежан бұл жердің қайыры жоқ екен деп кері кеткен екен. Елдің аузында осындай да бір аңыз қалыпты. Күшікбайдан әрі Үштөбе деген жер келеді. Бұл – Абайдың ағасы, Шәкәрімнің әкесі Құдайбердінің қыстауы. Ол жерде Құдайбердінің қасына Құнанбайдың өзі де қойылған. Бұл жерді қалай тарихи жер демессің? Одан әрі Итжон деген қырат кетеді. Одан бес шақырым жерде Әйгерімнің қыстауы Аралтөбе болған. Абай сол жерден Итжон арқылы Семейге тура шығатын көрінеді. (қосымша-3)Келесі жер Қанай деп аталады. Бұл – Абайдың атақты «Қыс» деген өлеңінде: «Ит жегенше Қондыбай, Қанай жесін, Құр жібер мына антұрған кәрі шалды», дейтін Қанай ата ұрпағының жайлаған жері. Қанайдан әрі атақты Қашама көрінеді. Абайдың «Қараша, желтоқсан мен сол бір екі ай» сияқты өшпес туындысын тудырған Тәкежанның күзегі сол. Келесі мекен – Аяққараған. Мұндағы күзекте ұлы жазушы Мұхтар Әуезов дүниеге келген. Одан әрі Бөрілі. Бұл – Мұхтардың атасы Әуездің қыстауы. Бала Мұхтар осы жерде атасы мен әжесінің бауырында ержеткен. Қазір мұнда Мұхаңның музейі бар. Адамзаттың бас иіп, тізесін бүгетін келесі жер – Қасқабұлақ. Бұл жерде қазақтың данасы Абай шыр етіп өмірге келген. Топырағын аймалап, бетіңді сипап, неше түрлі тарихты көзіңе елестеткен соң, одан әрі Ералы жазығына өтесің. Кеңгірбайдың баласы, Бөжейдің әкесі Ералы би осы жазықты мекен еткен. Жазықтың төбеге айналар биігінде қазақтың табиғаты, тіршілігі ғана емес, заңының да қатаң болғанын паш етіп, сол тәртіптің құрбаны болған қос ғашық – Еңлік-Кебектің өлтірілген жері тұр. Бұл күнде Семейден 119 шақырым жерде жатқан екеуінің басына әсем кесене орнатылған, жолаушылардың бәрі де аттан түсіп, оларға құран бағыштап өтеді екен.Келесі жердің аты – Ащысу. Осының оң жағында, жиырма шақырымдай жерде Абай мен Ысқақтың алғашқы қыстауы Ақшоқы бар. Одан әрі Арқат тауы арқылы жол Шілікті кезеңге апарады. Осы жерде Семейден қайтқан Абай Әйгеріммен алғаш рет кездесіп, ғашық болады. Шіліктіден әрі Абайдың атақты қыстауы – Жидебай көрінеді. Осында Абайдың өз жобасымен салғызған үйі оның мұражайына айналған. Осы Жидебай қыстауында ақынның ең жақын жандары жай тапқан екен. Аналары Зере мен Ұлжан, үшінші әйелі Еркежан, інілері Оспан мен Шәкәрім және өзі. Қазір Абай мен Шәкәрімнің басына арнайы жобамен көрнекті кесене салынғанын ел біледі. [2, 3-12].Ауданымыздың Құрметті азаматы, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі Төлеген Жанғалиев ағамызға осы зерттеу жұмысымды бастағаным жөніндей айтып, әңгімелескен едім. «Жазушы Кәмен Оразалин-менің ұстазым. Енді мемлекеттік сыйлық алмады дегеніміз болмаса, ол кісі қазақтың үлкен қабырғалы жазушыларының бірі. Енді Кәмен ағамыздың шығармалары жөнінде көп айтуға болады. «Абай ауылына саяхат» кітабы 1976 жылы шыққан еді. Одан кейін өңделіп қайта жарық көрді. Ол кезде Абай ауданы жөнінде көп мағлұмат жоқ болатын. Тек қана Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романында айтылған жер-су аттары болмаса, осы кітап шыққанға дейін бірде-бір жолнұсқау, жолсапар, тарихи шежіреге бай кітап болған жоқ. Мұғалімнің осы еңбегі арқылы жас ұрпақ Абай елінің жер-суымен, көлімен, тауымен, тарихи орындарымен танысады. Абай еліне табанын тіреген әрбір адамды «Абай ауылына саяхат» кітабында айтылған жер осы екен ғой дегізіп, таңдандыратындай таптырмас мол қазына болды»,-деп Төлеген ағамыз да көптеген тың мәліметтер беріп өтті.“Абай ауылына саяхат” атты кітабында Кәмен аға әңгіме басын ә дегеннен Ырғызбай әулетінің қуғын-сүргін көрген ұрпақтарының бірегейі Шәкәрім ақынның қайғылы тағдыры туралы сөзден бастайды. “Халитов болса Қарасартовтар кезең асысымен-ақ Шәкәрімді аузынан атқан”. Абзал Қарасартов ойшыл ақын, әулиелігі дау тудырмайтын, қазақ өлеңінде теодицея (аллашылдық сарын, діни поэзия) жанрын ерекше суфийлық деңгейге, толық адам дәрежесіне жеткізген, Алланың сүйген құлы Шәкәрімді өлтірген жалдамалы жендет. Кеңес өкіметі ескіні түп-тамырымен құртуға бет қойғанда осы Қарасартов сияқты аяусыз адамдарды жазбай танып, таңдап алған. Тап күресінен алабөтен бір мистикалық құбылыс Шәкәрім әулие мен Қарасартов текетіресінің нышаны болды. “Қарасартовтың Шәкәрімді атуға арналған сапарында жанына ерткен адамдарының ішінде бір де бір жергілікті жердің кісілері болмаған”. “Бүкіл Шыңғыстау ауданында бұрын бес жүзге тарта шаңырақ Абайдың руы Ырғызбайдан ғана – Балтақай Толғанбайұлынан басқалары тегіс босып кетіп, бүкіл бір рудың адамдары бастары ауған жаққа қайыр тілеп, қаңғыды”,- дейді жазушы. [3, 6].Абайтану, шәкәрімтану, мұхтартану ғылымдары мен тарихшылар үшін айналып кетуге болмайтын кітаптың бірі Кәмен Оразалиннің осынау кітабы. Мұхтар Әуезов сияқты ғұламаның жаулары аз болмағанына Кәмен аға осы еңбегінде тоқталады. Абайдың әдеби мектебі мен оның ізбасарлары туралы айтқызбауға тырысқан. “Әдебиет зерттеушілерінің ендігі бір тобы 1925 жылы Семейде Шәкәрім, Тұрағұл, Мұхтардың тікелей араласуымен шығып тұрған “Таң” журналын көрсе де көрмей, аттап өтіп жатты”.Жазушы мұнымен нені айтқысы келді? Абай елінің зорлық-зомбылық пен қиянаттың неше түрін бастан кешірсе де орнында бар оңалып, замана соққыларынан жеңіп шығатыны тек, генетика деген құдіреттің қасиеті болса керек.Бұл кітапта Мұхаңдай дана жазушымен қоштасу мезеті мен жоқтауды Кәмен аға өзі көріп куә болған жағдайды суреттейді. Кәмен аға ұлы жазушы үйінде ақтық рет түнеткенде күзеткен үш адамның бірі, ең жақын адамдарының бірі болған. Тонның ішкі бауындай араласқан. “Мұхаңды Абай ұрпақтарының бәрі паналады. Оның қамқорлығынан қағаберіс қалған бірде-бірі жоқ” дейді ол. Бұл деректі проза қасиетті Абай әлеміне деген қимастық. Кәмен Оразалин үшін осы әлемнен асыл жоқ. Соның үшін ол Абай, Мұхтар синтезін, осы өлке мен сөз құдіретіне, қазақтың Абай деген қазынасына қатысы бар дүниені тегіс қамтып айтады. Мұнда Мұхаңның айналасына қатысы бар белгілі де, белгісіз ізгі жандардың есімдері айтылады. Мысалы, Мұхаңды ата дәстүрімізбен жоқтап жыр айтқан әйелдердің есімі. Мұхаңның құлпытасына ойылған сөз де Абай қайнарынан шыққан, жақсының рухы өлмейтіні туралы сөз. Кәмен аға Семей қаласының әр тасының тарихын біледі. Бұл да Абай әлемі. “Мұхтар аға өз еліне ешуақытта жалғыз келіп көрген адам емес” деді ол. Кәмен Оразалин ол кісінің қасында жүрген. Шежіре деректер мол әрі құнды. Жазушының сөз қорынан бұл кітапта “…әке мен аға абыройын пайдаланып, үнемі бұзықтық жағында жүретін дәулетмас адам” деген тіркестегі “дәулетмас адам” деген тың әрі тіркес кезікті, расымен дөп ұғым. “Енді тобықтылар малымызды шауып қанжуар алады деп қорыққан матайлар…” – бұл Еңлік пен Кебектен кейінгі оқиға, “қанжуар алу”, бұл да мәйегі күшті ескі сөз. Қазір мұны кек қайтару дей саламыз.“Абай ауылына саяхат” – жолбасшы кітап. Расымен жазушымен бірге сапар шегесіз. Ұлылардың ізі қалған жерлерді сүйіп жазудан танбау. Мұхаңның “Қорғансыздың күні” атты әңгімесіндегі Ғазиза бейнесі қиялдан тумағанын осы шығарма айқындайды, себебі жас қызға қиянат қылған тасжүректердің есімдері Шәкәрім қажының аузымен айтылады. [3, 114].

578тг - Сатып алу

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!