Ғылыми жоба "Кемпірқосақ - таңғажайып жеті түс"

I Кіріспе бөлім

Кейде аспанда әртүрлі түстермен боялған жарқын жолақтарды байқауға болады. Бұл қызықты құбылысты күн жарқырап, жаңбыр жауған кезде байқауға болады. Бұл құбылыс кемпірқосақ деп аталады.

Бір – біріне ауысатын жеті түстің үлкен доғасы: қызылдан күлгінге дейін-табиғаттағы ең әдемі құбылыстардың бірі. Біз бейнелеу өнері сабақтарында кемпірқосақты боядық, дүниетану сабағында біз оның түстерінің дәйектілігін жаттадық.

Маған қызықты болғаны: кемпірқосақ қайдан пайда болады? Неліктен ол түрлі-түсті?

Кемпірқосақ-табиғаттың ең әдемі құбылыстарының бірі, ол тек нөсер кезінде, бір уақытта жаңбыр жауып және күн шығып тұрғанда, тіпті жаңбыр кезінде немесе оның алдында пайда болады.

Кемпірқосақ – күн сәулесінің әдемі көрінісі. Аспан денесіндегі адам жанын ерекше сезімге бөлейтін керемет құбылыс. Міне, қараңыз! «Қыста кемпірқосақ туса, жыл берекелі, жайлы, мал төлді, егін, шөп бітік, қуаныш көп болады», – деп келтіріліпті интернеттің бір хабарында.

Әрбір жылдан тек жақсылықты үміт ет­кен баршаңызға күндеріңіз жайлы, «көңіл – кем­пірқосақты» көпіріңіз барыс-келістің, той-томалақтың нышаны болғай деп тіледік.

Мен осы зерттеуім арқылы табиғаттың тылсым құбылыстарының бірі - кемпірқосақтың пайда болу қыр-сырына қанықтық. Кемпірқосақ туралы ел аузындағы аңыз әңгімелерге қанықтым. Кемпірқосақты қолдан жасауға да болады екен. Оған біз тәжірибе жасау арқылы көз жеткіздік. Осы зерттеу арқылы мен табиғаттың құпия сырларына қаныға түскендей болдым. Алдағы уақытта бұл зерттеуімді жалғастырып, тағы да қызықты дүниелерге кенелетініме сенемін.

Мақсаты: кемпірқосақтың табиғи құбылысы туралы білу, жаңбыр, күн және кемпірқосақтың пайда болуы арасында қандай байланыс бар екенін анықтау, үйде кемпірқосақ алу мүмкіндігін анықтау.

Зерттеу міндеттері:

1. Кемпірқосақтың пайда болуы, оны зерттеу туралы әдеби дереккөздерді, интернет-сайттарды зерттеу.

2. Фольклорда қандай халықтар кемпірқосақ туралы айтқанын білу.

3. Тәжірибелер жүргізіп, кемпірқосақтың не екенін, оның қалай пайда болатынын анықтау;

4. Түнде кемпірқосақты көруге болатындығын білу.

Зерттеу нысаны – кемпірқосақтың табиғи құбылысы.

Зерттеу тақырыбы – кемпірқосақтың шығу тегі.

Негізгі әдістері: әдебиеттерді зерттеу, бақылау, эксперимент.

Ұсынылған болжамдар:

1. Кемпірқосақ тек жаңбыр кезінде немесе одан кейін шуақты күнде пайда болады делік.

2. Түнде табиғатта кемпірқосақты көруге болады екен.

3. Кемпірқосақты күн сәулелерін жасанды жарық көзімен алмастыру арқылы алуға да болады.

II теориялық бөлім

2.1 Мифтер мен аңыздардағы кемпірқосақ

Адамдар осы әдемі құбылыстың пайда болуы туралы ертеден-ақ ойлаған. Адамзат кемпірқосақты көптеген нанымдар мен аңыздармен байланыстырды. Ежелгі грек мифологиясында, кемпірқосақ – бұл Құдайлар әлемі мен Ирида адамдар Кемпірқосақ – бұл ежелден адамдардың қиялын таңқалдырған керемет әсерлі құбылыс. Кемпірқосаққа қарап, ғажайыптар мен сиқырларға сенгім келеді.

Кемпірқосақ – бұл әдетте жаңбырдан кейін байқалатын атмосфералық құбылыс. Аспанда кемпірқосақтың пайда болуы жақында ауа-райы жақсы болатынын және жаңбырдың тоқтағанын білдіреді. Оның пайда болуы адамдар үшін «жарқын» болашақты елестетеді.

әлемінің хабаршылары жүретін аспан мен жер арасындағы жол.

Ертедегі славяндардың ата-бабалары бұл таңғажайып құбылыс сиқырлы көпір ретінде қызмет етеді деп сенген. Періштелер оған түсіп, өзендерден су құяды, содан кейін оны бұлттарға құяды – содан кейін олар айналаның бәрін өмір беретін жаңбырмен суарады. Мұнда Кемпірқосақ пен жаңбыр бір-бірімен тығыз байланысты. Ырымшылдарға арналған кемпірқосақ. Бір қызығы, бұл таңғажайып табиғи құбылыстың пайда болуы жақсы деп бәрі бірдей ойлаған жоқ. Кейбіреулер кемпірқосақтың пайда болуы бақытсыздық әкеледі деп сенді. Кем дегенде, ол арқылы қайтыс болған адамдардың жаны өлгендер патшалығына өтеді, яғни оның пайда болуы біреудің жақын қайтыс болғанын білдіреді. Кемпірқосақ және халықтық белгілер. Әрине, Халықтық белгілер бұл атмосфералық құбылысты айналып өте алмады – адамдар оған назар аударып, ауа-райын болжауға тырысты. Мысалы, егер кемпірқосақ жоғары болса және иілген болса, онда ауа – райы жақсы болады, бірақ егер түрлі – түсті доға төмен болса және созылып кетсе, сіз ауа-райына дайындала аласыз.Қытайда кемпірқосақ аспан айдаһары, Аспан мен Жердің одағы деп саналды. Славян мифтері мен аңыздарында кемпірқосақ аспаннан жерге лақтырылған сиқырлы аспан көпірі, періштелер көктен түсіп, өзендерден су жинайтын жол болып саналды. Славяндар кемпірқосақ өзендерден, көлдерден және басқа да су қоймаларынан су ішеді, содан кейін оны жаңбыр түрінде жерге төгеді деп сенді.

Кемпірқосақ атауының мифтік ертегімен байланысты болуы себепсіз емес. Ең бастапқы мифтік таным  бойынша Көк – «Баба құдай» да, Жер – «Ана құдай» (бір атауы – Ұмай ана). Матриархат дәуіріндегі идеологияда дүниені жаратушы, дүниеге ұрпақ әкелуші «Ана құдай» (Ұмай) үстемдігі «Баба құдайға» қарағанда әлдеқайда басым болған. Матриархаттық немесе гинекократиялық идеология үстемдігі бірте-бірте Баба құдайға «көше» бастаған, сөйтіп, екі идеология тепе-теңдік қатынаста болған. Ер адам мен әйелдің отбасындағы орны «үстемдікке» емес, үйлесімділікке құрылған. Осы отбасындағы үйлесімді қатынас табиғат құбылысына көшірілген. Мифтік түсінік бойынша  жаңбыр,  найзағай  Баба  құдайдың Ана құдайменен немесе Көк тәңірінің Ұмай анамен қосылуынан пайда болады. Осы қосақтасудан соң жаңбыр төгіліп, әлем жаймашуақ нұрға бөленеді. Матриархат пен патриархаттың үйлесімді кезеңінде кемпір ұғымында жағымсыз мән болмаған. Кейіннен бұл үйлесім бұзылып, патриархаттық идеология үстемдік құрған соң, ескі идеологияны санадан ығыстырумен байланысты кемпірдің мыстан кемпір, жалмауыз кемпір тәрізді жағымсыз мифтік образдары пайда болған.

2.2 Кемпірқосақтың пайда болуына ғылыми көзқарастар

Р оджер Бэкон (1214-1294ж) болды. Ол философияны, табиғаттану ғылымдарын теологиядан бөлу керектігін уағыздап, ғылымдар ғимаратының іргетасы – тәжірибе, эксперимент және математика деп есептеді. Роджер Бэкон  ойлауынша кемпірқосақ адамға көздері ылғалды ғана болған кезде көрінеді деген.  

К емпірқосақтың жалпы физикалық көрінісін 1611 жылы Марк Энтони де Доминик сипаттаған. Тәжірибелік бақылауларға сүйене отырып, ол кемпірқосақ жаңбыр тамшысының ішкі бетінен шағылысу және екі рет сыну нәтижесінде — тамшыға кіргенде және одан шыққан кезде алынады деген қорытындыға келді.

Рене Декарт 1635 жылы "Метеора" еңбегінде "кемпірқосақ туралы" тарауында кемпірқосақ туралы толық түсінік берді.

К емпірқосақтың көп түсті спектрі үздіксіз болғанымен, дәстүр бойынша 7 түс ерекшеленеді. Исаак Ньютон 7 санын бірінші болып таңдады, ол үшін 7 саны ерекше символдық мәнге ие болды. Сонымен қатар, бастапқыда ол тек бес түсті - қызыл, сары, жасыл, көк және күлгінді ажырата білді, ол туралы ол өзінің "Оптика" газетінде жазды.

1637 жылы әйгілі француз философы және ғалым Декарт жарықтың сынуына негізделген кемпірқосақтың математикалық теориясын берді. Кейіннен бұл теорияны Ньютон призманың көмегімен жарықтың түстерге ыдырауы туралы тәжірибелеріне сүйене отырып толықтырды. Ньютон толықтырған Декарт теориясы бір уақытта бірнеше кемпірқосақтың, олардың әр түрлі енінің болуын, түрлі-түсті жолақтарда белгілі бір түстердің міндетті түрде болмауын, бұлт тамшылары мөлшерінің құбылыстың пайда болуына әсерін түсіндіре алмады. 1836 жылы ағылшын астрономы Д. Эри Жарық дифракциясы туралы идеяларға негізделген кемпірқосақтың нақты теориясын берді. Жаңбыр жамылғысын дифракцияның пайда болуын қамтамасыз ететін кеңістіктік құрылым ретінде қарастыра отырып, Эри кемпірқосақтың барлық ерекшеліктерін түсіндірді. Оның теориясы біздің уақытымыз үшін өзінің мағынасын толығымен сақтап қалды.

ды. Біз оны ақ деп санасақ, шын мәнінде ол жеті түстен тұрады. Мұндай әдемі, тіпті ауада түрлі-түсті сурет қалай пайда болады? Бұл сұрақтың жауабын біз энциклопедиялардан іздедік. Жаймендеп жауапты да таба бастадық.

Бұл жұмбақ сыр адамдарды ұзақ уақыт бойы мазалады. Бірде оны ағылшын ғалымы Исаак Ньютон ашып берді. Ғалым қарапайым тәжірибе жасап, оның себебі күн сәулесі екенін анықтаНьютон өз тәжірибесінде күн сәулесінің жолына мөлдір призманы қойды. Қарама-қарсы қабырғаға ол қағаз парағын тіркеді. Күн сәулесі призмадан өтіп, қағазға түсіп, түрлі-түсті болды. Ғалым ақ жарық бөлінетін 7 түсті анықтады: қызыл, қызғылт сары, сары, жасыл, көгілдір, көк, күлгін. Ньютон бұл тізбекті СПЕКТР деп атады. Спектрдегі түстер кемпірқосақ сияқты жүреді.

Кемпірқосақты күн мен жаңбыр пердесі аспанның қарама-қарсы бөліктерінде орналасса және сіз күнге арқаңызбен қарап тұрсаңыз көре аласыз. Кемпірқосаққа ұқсас құбылысты субұрқақтар мен сарқырамалардың шашырауынан да байқауға болады. Біз ақ немесе түссіз деп көретін қарапайым күн сәулесі іс жүзінде әртүрлі түстерден тұрады. Мұны 1666 жылы Исаак Ньютон дәлелдеді. Күн сәулесінің сәулелері ауадан өткен кезде біз оларды ақ жарық ретінде көреміз. Бірақ олардың жолында жаңбыр тамшысы пайда болған кезде (ол призмаға жақын) және күн сәулесі шыны призмадан немесе тамшы арқылы өтеді, оны құрайтын түрлі - түсті сәулелер бағытын өзгертеді, әртүрлі бұрыштарға ауытқиды да, желдеткіш түрінде бөлінеді (сынады). Ондағы әр түс әр түрлі жолмен сынады – бастапқы бағытынан ең аз сынатыны қызыл, ал ұзағырақ сынатыны - күлгін. Сондықтан доғаның сыртқы жиегі әдетте қызыл, ал ішкі жағы күлгін болады. Ортасында қалған түстер - қызғылт сары, сары, жасыл, көгілдір, көк.

Егер сіз кемпірқосақты жерден қарасаңыз, ол доға сияқты көрінеді. Егер сіз кемпірқосақты биіктіктен қарасаңыз, мысалы, ұшақтан, ол шеңбер тәрізді болады. Кемпірқосақты көру үшін сіз күн (артында болуы керек) мен жаңбырдың арасында болуыңыз керек (ол сіздің алдыңызда болуы керек). Егер күн аспанда жоғары болса, кемпірқосақты көру мүмкін емес (өйткені күн, көз және кемпірқосақтың орталығы бір түзу сызықта болуы керек). Сондықтан кемпірқосақты көбінесе таңертең немесе кешке көруге болады.

Кемпірқосақ тек жаңбыр кезінде ғана емес, субұрқақтың, сарқыраманың жанында немесе суару шлангынан немесе ыдыстан өсімдіктерді суару кезінде де пайда болуы мүмкін.

Ол ауада кішкене су тамшыларының болуы қажет және күн болуы керек. Оның сәулелері су тамшыларынан өткенде, әр тамшы Ньютонның тәжірибесіндегідей призма ретінде әрекет етеді.

Кемпірқосақтағы түстер қатаң ретпен жүреді және ешқашан орны өзгермейді.

2. 3 Кемпірқосақ физикасы

Кемпірқосақ су тамшысында күн сәулесінің сынуы мен шағылысуынан пайда болады. Жарық сәулесін оның компоненттеріне ыдырата алатын зат "призма" деп аталады. Алынған түстер "спектр" деп аталатын түрлі-түсті біріктірілген сызықтардың жолағын жасайды. Кемпірқосақ-бұл үлкен иілген спектр немесе жаңбыр тамшыларынан өтетін жарық сәулесінің ыдырауы нәтижесінде пайда болған түрлі-түсті сызықтар. Бұл жағдайда жаңбыр тамшылары призма рөлін атқарады.

Сонымен, кемпірқосақ қалай пайда болады? Күн сәулесінің тамшы арқылы өтуі дисперсиямен бірге жүреді – тамшылар миниатюралық призмалар сияқты «жұмыс істейді», жарықты спектрдің түстеріне, қызылдан күлгінге дейін ыдыратады. Ұзын толқындық (қызыл) жарық үшін судың сыну көрсеткіші қысқа толқындарға (күлгінге) қарағанда аз, сондықтан сыну кезінде қызыл жарық аз ауытқиды. Жаңбырдан кейін, судың кішкентай тамшылары әлі де ауа ағынымен ұстап тұрғанда, күн сәулелері олардан өтіп, сынады, шағылысады және бізге 420 бұрышпен оралады. Кейде біз аспанда бір емес, екі кемпірқосақты көреміз, екіншісінің пайда болу себебі, бірінші сияқты, судың тамшыларында жарықтың сынуы мен шағылысуы. Күн сәулесінің сәулелері әр тамшының ішкі бетінен екі рет шағылысады.

Су тамшылары қаншалықты көп болса, кемпірқосақ түстері соншалықты анық болады. Жақын жерде тұрған екі адам бірдей кемпірқосақты көре алмайды, өйткені әртүрлі жерлерде тамшылардың мөлшері мен тығыздығы әртүрлі болуы мүмкін.

Бірақ біртіндеп су тамшыларының саны мен мөлшері азаяды, олар буланып кетеді немесе жерге түседі, кемпірқосақ өзінің жарықтығын жоғалтады, содан кейін мүлдем жоғалады. Әрине, кемпірқосақты жаңбырдан кейін немесе одан кейін ғана көруге болмайды, кемпірқосақ сарқырамалардың, субұрқақтардың жанында, кез-келген фонда, соның ішінде жасанды түрде жасалған су шашындыларында де пайда болады.

2. 4 Кемпірқосақтың түрлері

Біз кемпірқосақты доғалар түрінде жиі көреміз, бірақ доға кемпірқосақтың бір бөлігі ғана. Кемпірқосақ шеңбер тәрізді, бірақ біз доғаның жартысын ғана байқаймыз, өйткені оның орталығы біздің көзіміз бен күнімізбен бір түзу сызықта орналасқан. Бүкіл кемпірқосақты тек биіктікте, ұшақтың бүйірінен немесе биік таудан көруге болады.

1. Қос кемпірқосақ.

Аспандағы кемпірқосақтың күн сәулелері жаңбыр тамшыларынан өтіп, сынуы және аспанның екінші жағында түрлі-түсті доғамен шағылысуынан пайда болатынын біз ендібілеміз. Кейде күн сәулесі аспанда бірден екі, үш немесе тіпті төрт кемпірқосақ жасай алады. Қос кемпірқосақ жарық сәулесі жаңбыр тамшыларының ішкі бетінен екі рет шағылысқан кезде алынады.

Бірінші, ішкі кемпірқосақ, әрқашан екіншісінен анық болады, ал екінші кемпірқосақтағы доғалардың түстері айна бейнесінде орналасқан және ашық.

2. Төңкерілген кемпірқосақ

Төңкерілген кемпірқосақ өте сирек кездесетін құбылыс. Ол белгілі бір жағдайларда, мұз кристалдарынан тұратын циррус бұлттары жұқа пердемен 7-8 шақырым биіктікте орналасқан кезде пайда болады. Осы кристалдарға белгілі бір бұрышпен түсетін күн сәулесі спектрге ыдырайды және атмосфераға шағылысады. Төңкерілген кемпірқосақтың түсі кері тәртіпте орналасқан: жоғарыда күлгін, ал төменде қызыл.

3. Ай кемпірқосақ

Айдың кемпірқосағы немесе түнгі кемпірқосақ түнде пайда болады және айдың жарығымен пайда болады. Айдың кемпірқосағы айға қарама-қарсы жаңбыр кезінде байқалады, айдың кемпірқосағы толық ай кезінде, ашық ай қараңғы аспанда төмен болған кезде айқын көрінеді. Сондай-ақ, айдың кемпірқосағын сарқырамалар бар жерлерде байқауға болады.

4. Отты кемпірқосақ

От кемпірқосақ – сирек кездесетін оптикалық атмосфералық құбылыс. Күн сәулесі көкжиектен 58 градус бұрышта бұлттарынан өткенде кемпірқосақ пайда болады. От кемпірқосағының пайда болуының тағы бір шарты-жапырақ тәрізді алтыбұрышты мұз кристалдары және олардың беттері жерге параллель болуы керек.

5. Қысқы кемпірқосақ

Қысқы кемпірқосақ – бұл өте таңқаларлық құбылыс. Мұндай кемпірқосақты тек қыста, қатты аяз кезінде, ашық көк аспанда суық күн жарқырап, ауа кішкентай мұз кристалдарына толы болған кезде байқауға болады. Күн сәулелері осы кристалдар арқылы призма арқылы өтіп, суық аспанда түрлі-түсті доғамен шағылысады.

6. Тұманды кемпірқосақ

Тұманды немесе ақ кемпірқосақ күн сәулесі өте кішкентай су тамшыларынан тұратын әлсіз тұманды жарықтандырғанда пайда болады. Мұндай кемпірқосақ – бұл өте бозғылт түстермен боялған доға, ал егер тамшылар өте кішкентай болса, онда кемпірқосақ ақ түске боялған. Тұман кемпірқосақ түнде тұман кезінде, аспанда жарқын ай болған кезде пайда болуы мүмкін. Тұманды кемпірқосақ өте сирек кездесетін атмосфералық құбылыс.

Мнемоникалық тіркестер

Әлемде бәрін оңай есте сақтайтын және ешқашан жадқа шағымданбайтын адамдар көп емес. Бізге тиесілі нәрсе есте сақтау. Біз қағаз парақтарын, ноутбуктерді, ұялы телефондарды, компьютерлерді және т.б. қолданамыз, бірақ ақпаратты есте сақтау үшін мнемоника әдістерін жиі қолдануға болады.

Мнемоника немесе мнемотехника – есте сақтау өнері, есте сақтауды жеңілдететін арнайы әдістердің жиынтығы. Ең танымал естеліктер – кемпірқосақтың түстері туралы. Кемпірқосақ түстерінің тізбегін есте сақтау үшін мнемоникалық тіркестер бар, әр сөздің алғашқы әріптері түс атауының бірінші әріптеріне сәйкес келеді. Жоғарыдан төменге қарай кемпірқосаққа, сыртынан доғаның ішіне қарап:

Қызыл, Қызғылт Сары, Сары, Жасыл, Көк, Көк, Күлгін. осы сөздердің орысшасы: Красный, Оранжевый, Жёлтый, Зелёный, Голубой, Синий, Фиолетовый.  

Кемпірқосақтың түстерін есте сақтау үшін адамдар өлең жолдарын ойлап тапқан: «Әр аңшы қырғауыл қайда отыратынын білгісі келеді». Орысшасы: «Каждый охотник желает знать, где сидит фазан».

Түнде кемпірқосақты көруге бола ма?

Сіз айдың кемпірқосағын көрдіңіз бе? Мұндай керемет де болады. Бұл туралы біз Интернет желісінен білдік. Түнгі кемпірқосақ немесе ай кемпірқосақ қарапайым кемпірқосақтан еш айырмашылығы жоқ. Бірақ ол түнде пайда болады және күн емес, ай туады. Түнгі кемпірқосақтың күндізгі кемпірқосаққа қарағанда бозарғаны таңқаларлық емес. Ай күннің бір бөлігін ғана көрсетеді, сондықтан ай кемпірқосақ жарқын бола алмайды.

Берілген фотосуретте Вирджиния аралдарындағы Сайнт-Джон тұзды көлінің үстіндегі ай кемпірқосақ бейнеленген. Сол жақта желкенді қайықтар көрінеді. Ай сәулесі шағылысқан күн болғандықтан, кемпірқосақтың түстері бірдей. Күн мен айдың кемпірқосақтары миниатюралық призмалардың рөлін атқаратын судың ең кішкентай тамшыларында жарықтың сынуы нәтижесінде пайда болады.

Қорытынды: табиғатта өте сирек кездесетін ай кемпірқосағын байқауға болады.

ІІІ Практикалық бөлім

3. 1 Сауалнама

Кемпірқосақ туралы соншалықты қызықты білгеннен кейін, біз біздің мектептің балалары кемпірқосақ туралы не білетінін білгіміз келді. Ол үшін біз 4 сынып оқушылары арасында сауалнама жүргіздік. Балаларға 5 сұрақ ұсынылды:

1. Кемпірқосақ көрдің ба?

2. Кемпірқосақ қалай пайда болады

3. Кемпірқосақ түсі қанша?

4. Кемпірқосақ түстері қандай? Оны ретінмен жаз.

5. Кемпірқосақ түнде бола мая?.

6. Үйде кемпірқосақ алуға бола ма? Мысалдар келтір.

Сауалнамаға 25 бала қатысты.

Оқушылардың жауаптарын (1 – қосымша) талдап, оларды кемпірқосақ туралы білгендерімізбен салыстыра отырып, біз балаларға өздерінің зерттеу жұмыстарымен сөйлесіп, табиғаттың таңғажайып құбылысы-кемпірқосақ туралы айту керек деген қорытындыға келдік.

3. 2 Эксперименттік бөлім

Мақсаты:

Үйде жағдайында кемпірқосақ алу

Үйде көрінетін күн сәулесін кемпірқосақтың әсерін көбейте отырып, жеке түстерге бөлуге болатындығын көрсету.

Кемпірқосақты үйде алуға болатындығын дәлелдеу үшін біз бірнеше тәжірибе өткіздік.

Бірінші тәжірибе

Құрал-жабдықтар: мөлдір үшбұрышты призма.

Тәжірибе барысы. Егер призма арқылы ақ заттар қарастырылса, олар түрлі-түсті көрінеді. Призманың көмегімен біз қабырғаға кемпірқосақтың суретін алдық. Ол үшін біз күн сәулесін призмамен «ұстадық». Бұл тәжірибені жасанды жарық көзімен қайталау оңай.

Екінші тәжірибе

Құрал-жабдықтар: сабын ерітіндісі, қуыс түтік.

Тәжірибе барысы. Біз сабын ерітіндісін дайындап, сабын көпіршігін үрледік. Көпіршікте кемпірқосақ пайда болды. Сабын көпіршігі арқылы өтетін жарық сынады және түстерге бөлінеді, нәтижесінде кемпірқосақ пайда болады.

Тәжірибе бәрінде жүзеге асты. Орындау өте оңай.

Үшінші тәжірибе

Құрал-жабдықтар: бір стақан су, ақ парақ.

Күн сәулесі әйнектен өтуі үшін біз бір стақан су қойдық. Ақ парақтан біз кемпірқосақты көре алдық.

Тәжірибе барысы. Хрусталь әйнекті ақ қағазға қойдық. Стақанмен күн сәулесін ұстадық. Қағаз парағында кемпірқосақтың түрлі-түсті жолақтары пайда болды.

Төртінші тәжірибе

Құрал-жабдықтар: компьютерлік диск, үстел шамы.

Тәжірибе барысы. Компьютерлік дискіге біз үстел шамынан жарық сәулесін бағыттадық және осы сәулені осындай әдемі кемпірқосақ пайда болған төбеге түсірдік!

Бесінші тәжірибе

Құрал-жабдықтар: табақ, су, ақ картон, кішкентай айна

Тәжірибе барысы. Ашық шуақты күнде біз бір табақ су, ақ картон парағы және кішкене айна алдық. Су құйылған тарелканы күн шуақты жерге қойыңыз. Айнаны суға батырып, оны табақтың шетіне сүйеніңіз. Біз айнаны күн сәулесі түсетін етіп бұрдық. Тарелкадағы су жаңбыр тамшысының рөлін атқарады. Суға түскен кезде көрінетін жарық сынады. Біз картонды ыдыстың алдына жылжыта бастадық және онда шағылысқан "кемпірқосақ"пайда болды.

Бұл жұмысымды  жасап отырып, менің таңданғаным жарықтың сынуының қаншалықты ғажап және пайдалы екенін түсінеміз. Осының өзі бізге табиғаттағы  ғажап  құбылыс кемпірқосақтың пайда болуын түсіндіреді. Ал жарықтың пайда болу жолын мен Исаак Ньютонның ғылыми дәлелдемелеріне сүйеніп жасадым. Жаңа физика ғылымымен таныса отырып,   кемпірқосақтың пайда болуының жаңа  заңдары арқылы мен өз  түсінігім мен білімімді кеңейттім. Кемпірқосақ табиғаттың тамаша құбылысы, оны зерттеу көп білім мен адам түсінігін талап етеді. Кемпірқосақты зерттеу оны тұрмыстық жағдайда жасай алатынымды дәлелдедім. Қорыта келе,  эксперимент жасау –  оқушы  үшін қызықты және пайдалы.

Осы жобаны жүзеге асыру бізге қосымша ақпаратпен жұмыс істеу дағдыларын, эксперименттер жүргізу, алынған нәтижелерге талдау жүргізу, зерттеу нәтижелерін негіздеу қабілетін дамытуға мүмкіндік берді.

Жоба бойынша жұмыс барысында біз кемпірқосақтың табиғи құбылысы туралы білдік: кемпірқосақ қалай пайда болады және неге ол түрлі-түсті, жаңбыр, күн және кемпірқосақтың пайда болуы арасында қандай байланыс бар екенін анықтадық, кемпірқосақтың бір доға немесе қос болуы мүмкін екенін білдік. Түнгі кемпірқосақ (ай) және қыстағысы бар, бірақ ол өте сирек кездеседі және жаз сияқты түрлі-түсті емес.

Тәжірибе жүзінде біз кемпірқосақтың әсерін үйде алуға болатындығын және жылдың кез-келген уақытында көптеген құпияларды сақтайтын, адамға қуаныш сыйлайтын, көңіліңді көтеретін таңғажайып осы әдемі табиғи құбылысты танып білдік.

4. Кемпірқосақ – ауыз әдебиетінде

578тг - Сатып алу

Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз

Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Материал жариялау Сертификатты жүктеу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Тізімді көру