Материалдар / Ғылыми жоба: "Тайыр Жомартбаевтың балаларға қалдырған әдеби мұрасы"

Ғылыми жоба: "Тайыр Жомартбаевтың балаларға қалдырған әдеби мұрасы"

Материал туралы қысқаша түсінік

Т.Жомартбаевтың "Балаларға жеміс" кітабына жүргізілген зерттеу жұмысы

Исайн Мейрамгул Сайлауханқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

21 Желтоқсан 2017

2448

10 рет жүктелген

Қазақ әдебиеті Баяндамалар, реферат 8 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Қарауыл ауылы«ЖББ Қарауыл гимназиясы» КММ

Ғылыми жоба

Бағыты: «Қазақстанның табиғи ескерткіштері және болашақ дамуы бар саяхат маршруттары»

Секциясы: Әдебиет

Тақырыбы: «Тайыр Жомартбаевтың балаларға қалдырған әдеби мұрасы»

Жоба авторы: Оралханова Жанель Нұржанқызы 8-сынып

Жоба жетекшісі: Исайн Мейрамгул Сайлауханқызы

Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданы «ЖББ Қарауыл гимназиясы» КММ 8-сынып оқушысы Оралханова Жанель Нұржанқызының «Тайыр Жомартбаевтың балаларға қалдырған әдеби мұрасы» тақырыбындағы зерттеу жұмысына

ПІКІР

Ел арасынан өздерінің табиғи дарынымен, асқан білімділік деңгейімен суырылып шыққан алаш азаматтары қазақ жұртшылығын ерінбей еңбек етуге, оқу-білімге, әртүрлі өнердің түрлерін үйренуге шақырған. Осы ғылыми жобада солардың бірі – Семей өңірінің өз түлегі, қазақтың алғашқы романдарының бірін жазған Тайыр Жомартбаевтың шығармашылығы жайлы сөз етіледі. Ғылыми жоба «Педагог – жазушы Тайыр Жомартбаевтың балаларға қалдырған әдеби мұрасы» деп аталады.Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, зерттеу бөлімінен, қорытынды бөлімнен және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Осы ғылыми жобамен танысу арқылы мынадай ой қорытуға болады.Біріншіден, Тайыр Жомартбайұлы туған елін адамзаттық білім нәрі арқылы болашақтың өріне сүйреуге ұмтылады.Екіншіден, жүрек, қайрат, парасат, кісілік сапалардың, яғни Абай айтатын толық адам сипаттарының кеерктігін шебер мүсіндейді.Ғылыми жобаның өн бойынан Тайыр Жомартбаевтың қазақ балаларына тәрбие беруді, жақсылық нышандарды насихаттауды ұстанған әдеби мұрасының мазмұнын жан-жақты қарастырып, өз дәрежесінде таныта алған.

Жоба жетекшісі: Исайн М.С

Мазмұны

Аннотация .............................................................................................. 3

І. Кіріспе .................................................................................................. 4

ІІ. Зерттеу бөлімі.2.1. Тайыр Жомартбаевтың өмірі мен шығармашылық жолы............. 5-62.2. Тайыр Жомартбаев – педагог, жазушы, драматург........................ 6-72.3. «Балаларға жеміс» - педагог ақынның алғашқы еңбегі.................7-122.4. «Қыз көрелік» - қазақ прозасының қарлығашы.............................12-14

ІІІ. Қорытынды ..................................................................................... 14-15

IV. Пайдаланылған әдебиеттер ........................................................... 16

АннотацияБұл ғылыми жобада Семей өңірінің түлегі, педагог-жазушы Тайыр Жомартбаевтың шығармаларына, оның ішінде балаларға қалдырған әдеби мұрасына шолу жасалған. Жоба жазықсыз жазаланып есімі еленбей келген аяулы азаматтың артына қалған мұрасы ұрпақ игілігіне айналса деген ұсыныс айтады.

АннотацияВ этом научном проекте исследуется работа педагога-писателя, реабилитированного без причины и забытого всеми6 но оставивший после себя богатое литературное наследие, которого подрастающее поколение может использовать во благо общества.Дается подробный анализ творчеству Таира Жомартбаева.

АnnotationThis project is observed the composition and literary heritage for children of Taiyr Zhomartbajev who was person lived in Semei region. And it is offered not to forget his hiterary heritage and it will be un excellent example for future generation.

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі:Тайыр Жомартбайұлы шығармасында шағын ертегіні мақсатты қолдану арқылы шығарма идеясын, авторлық ойды, көркемдікті күшейтуге қол жеткізгенін, сондай-ақ жазушы шығармаларына әдеби талдау жасау арнайы зерттеу жұмысының өзектілігін танытады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеті:Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты – Тайыр Жомартбаевтың шығармаларының тақырыптық-мазмұндық аясына талдау жұмысын жасау.

Тақырыптың зерттелу деңгейі:Ғылыми жоба жұмысын орындау үшін Қайым Мұхамедханұлының «Абайдың ақын шәкірттері» кітабы, Тайыр Жомартбайұлының «Қыз көрелік» романын, «Балаларға жеміс» кітаптарын пайдаландық.

Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы:Жасалған тұжырымдар теориялық жағынан негізделіп, нақты мысалдармен дәйектелді.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:«Балаларға жеміс» кітабында ғылымды, білімді жасынан оқыған, ерінбей ізденіп еңбектенген адам ғана меңгере алатын сарқылмас мол қазына, надандардың қолы жетпес шың бәйтерек деп бағалайды.

Зерттеу әдістері:Жұмыста баяндау, талдау, жинақтау, жүйелеу, қорыту әдістері қолданылды. Зерттеу жұмысының құрылымы:Зерттеу жұмысы кіріспеден, зерттеу бөлімінен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

2.1. Абай мектебінен тәлім, өнеге алып өскен талапты жастардың бірі – Тайыр Жомартбаев.Тайыр Жомартбаев - жазушы, драматург 1884 жылы Семей облысы, Абай ауданы, Мұқыр ауылында дүниеге келген.Әкесі Жомартбай: ескіше сауатты, көңіл көзі ашық, абыройлы адам еді. Жомартбайдың бәйбішесінен жеті ұлы болған. Балаларын жас ретімен атасақ, тұңғыш баласы Сәрсенбай, одан кейінгілері: Ибраһим, Хасен, Ғабдолла, Шамали, Тайыр және Төлеубай. Сөйтіп, Тайыр – Жомартбайдың алтыншы баласы.Болашақ педагог-ақын Тайыр Жомартбаевтың алғашқы тәлім алған ұстазы – Абайдың ақын шәкірті, адал досы Көкбай Жанатаев болды. Алғашқы білімді Көкбай медресесінен алған Тайыр араб, түркі және орыс тілдерін үйрене бастайды. Қазіргі уақытта да Көкбай медресесіне бара қалсаңыз, Тайыр Жомартбайұлының өмірі мен шығармашылығына қатысты көптеген деректермен танысып білуге болады. Тайырдың ағасы Хасен, жақсы көретін інісін Семей қаласына әкеліп, қалада тұратын жақын туыстарының үйіне орналастырып, медресеге оқуға түсіреді.Тайыр Семей медресесіндегі оқуын тәмамдағаннан кейін, одан әрі оқуды ойлайды. Сол кездегі әйгілі оқу орны – «Медресе-Ғалияға» түсіп оқуды армандайды. [1, 9]«Медресе Ғалия» - Еділ бойында, Орта Азия, Қазақстанда жоғары білімді оқытушы мамандар даярлаған прогрестік бағыттағы оқу орны. Өйткені, «Медресе-Ғалияда» – шығыстану пәндері, логика, философия, тарих, география, математикамен қатар орыс тілі, орыс әдебиеті оқытылған.Талапты жас Тайыр өнер-білім қуып, Уфа қаласына барып, «Ғалия» медресесіне оқуға түседі. 19 ғасырдың аяғы, 20 ғасырдың басында «Медресе-Ғалияда» көптеген талапкер қазақ жастары оқыды. Тайыр Жомартбаев 1911 жылы Медресе Ғалияны бітіріп, сол медреседе өзімен бірге оқып шыққан Адығия Фахирисламқызына үйленіп, Семей қаласына келеді.Семейде бұрын Заречная слободка деп аталған, қазіргі Жаңасемей бөлігінде 1910 жылы ашылған мұсылман мектебі болатын. Тайыр сол мектепте ер балаларға, әйелі қыз балаларға сабақ береді. [1,10]Семейдің «Казкоммуна» деп аталған мектебінде Т. Жомартбаевтан сабақ оқып, тағлым алған шәкірттерінің ішінен СССР Халық артисі Шәкен Айманов, Қазақ ССР халық артисі Шахан Мусин сияқты өнер қайраткерлері де шықтыТайыр бес баланың әкесі болған адам.Ол балаларын жас жағынан бастап, таза адамгершілік жолына қарай жетелеп: махаббатты бауырмалдыққа, әділдікке, шыншылдыққа, еңбексүйгіштікке, өнер-білімге баулып тәрбиелейді. Туған елінің білімді, мәдениетті, адал азаматы болуға әзірлейді.Тайырдың қызы Сағида: «Ата –анамыз» бізге жақсы тәрбие берді, оқумен қатар бәрімізді музыкаға үйретті» – дейді.Осындай өнегелі тәрбие алып өскен Тайырдың балаларының бәрі де жоғары дәрежелі білім алып шығады. Тұңғыш баласы Масғұд (1912 жылы туған), Мәскеудің түсті металдар мен алтын институтында Д.Қонаевпен бірге үздік оқып, 1936 жылы қызыл дипломмен бітіріп шығады.Баласы Өзбек жоғары білімді педагог-химик, кенже баласы Моряк, физика-математика ғылымының кандидаты, қыздары Сағида мен Хакима да жоғары білімді педагогтар. [1,21]2.2. Тайыр жаңашыл мұғалім ғана емес, мәдени-ағарту ісіне белсене ат салысқан, сол кездегі белгілі мәдениет, әдебиет қайраткерлерінің қатарында болған адам. Тайыр жас ұрпақты оқытып, тәрбиелеу жолында өмір бойы еңбек еткен тәжірибелі педагог, өнегtлі ұстаз едіЖаңашыл педагогтың медреседе жаңа әдіс бойынша сабақ беруі, ескішіл молдаларға ұнамайды. Ақынның өнер-білімді нәсихаттап, молдалардың өзімшіл мінез-құлықтарын әшкерелеп жазған өлеңдері олардың өшпенділігін онан сайын күшейте түседі. Тайыр бір өлеңінде:...Ақыратын сөйлеме деп қалды заман,Хазреттер періште емес, болды пенде.Толтырған жердің жүзін ғылым-хикмет,Ғибрат жоқ кең шаһан мен ұзын жеңді,- дейді. Ақынның осы сияқты өткір сөздері кертартпа кекшіл хазреттердің ашу-ызысын келтіреді. Ақыры олар Тайырды медреседен қуады. Бұл уақиға 1916 жылы болады.Тайырмен жақсы таныс және қазақ зиялыларын құрметтеп, сыйлай білетін, көңіл көзі ашық, Зайсан қаласының көпес байы, Бидахмет Бобкин деген абройлы адам Тайырды Зайсанға шақырады. Сөйтіп, Тайыр 1916 жылы Зайсанға көшіп барып, Бидахмет мырзаның көмегімен, өзі де, әйелі де мұсылман медресесіне қызметке орналасады. Сабақ бере жүріп, жазу, мәдени ағарту жұмысын тоқтатпайды. Қазан төңкерісінен кейін: бастауыш мектептер ашу, қазақ арасында сауатсыздықты жою, жетім балалар үшін мектеп-интернат ашу жұмысын ұйымдастырып, жедел жүзеге асыру ісіне аянбай ат салысады.Бұл кезде де мәдени ағарту ісін, жазушылық жұмысын тоқтатпайды.Тайыр Жомартбаев кезінде бірнеше пьеса да жазған. 1920 жылдары жазған «Осы ма, қазақ, өмірің?» атты шағын пьесасы Зайсан қаласының театр сахнасында қойылады. [5] «Сарсүйек құда» пьесасы Семей қаласында қойылған екен. Сондай-ақ өзіміздің Абай ауданының Көкбай ауылындағы ашылған мәдениет үйінің «Тайыр Жомартбаев атындағы халық театры» аталуы да ол кісінің ақын, жазушылығымен қатар драматург екендігін тағы бір қырынан аңғарта түскен іспетті. Бұл мәдениет үйінде Тайыр Жомартбайұлының өмір жолын, шығармашылығын, яғни, ақын, жазушы, драматург екендігін танытып, көрсететін арнайы бұрыш ашылған. Кезінде «Айқап», «Жаңа мектеп» журналдарында Тайыр өлеңдері мен фельетондары жиі басылып тұрған. 1927 жылы Семей қаласына көшіп келеді. Қазақ педтехникумында, мектептерде қазақ тілі мен әдебиеті және математика пәндерінен сабақ береді. Мол тәжірибелі мұғалім қай пәнді оқытуда болсын өзіндік ұтымды әдісін қолданып, орынды жерінде ақындық өнерін де пайдаланады. Педагог ақын әсіресе математика сабағында, есеп шығару ережелерін өлеңмен түсіндіріп, оқушылардың ұғымына жеңіл жол табады.Ақынның «Бөлшек сандар ережелері» деген өлеңі сақталған. «Бөлшек сандар ережелерін» төрт шумақ өлеңмен түсіндірген:Бөлшек бтін санға қосу реті:6 бүтін 8-ден болса жеті,Алтыны өсір сегізбен, 7-ні қос-8-ден 55 бөлшек шыққан беті,- деп басталады.«Бөлшекті алу ережелерін», «Бөлшек санды бөлу ережелері», «Бөлшек сандарды көбейту ережелері» деп атап, осы ережелерді түсіндіруге арнап, он алты шумақ өлең жазған.Тайыр көрнекті әдебиетші, тілші болумен қатар, жақсы математик болғанын да көреміз. [1,19]2.3. Тайырдың өлеңімен жазылған «Балаларға жеміс» атты кітабы Семей қаласында 1912 жылы «Ярдам (жәрдем)» серіктестігінің баспасынан басылып шықты. Ақын-педагог жас ұрпақты оқуға шақырып, өнер-білімнің пайдасын, қадір-қасиетін, баланың құлағына жағымды, көңіліне қонымды, ұғымына оңай, сезіміне әсерлі, тілге жеңіл өлеңмен суреттеп береді. Ақын өлеңдері: жас буынның сана-сезімін оятып, көңіл-көзін ашып, адамгершілікке, ізгілікке, мейірімді, бауырмал болуға, адалдыққа, еңбекке баулып, тәлім-тәрбие жемісін беруге арналған. Кітаптың сыртқа бетінде басылған:Неге болды кісідеЕкі құлақ, жалғыз тіл,-Көп естісін, аз сөйлеп,Дегені ғой, соны біл,- деген бір ауыз өлеңнің өзі-ақ жас жеткіншектердің сезімін селт еткізіп, көңілін кітапқа аударады. «Балаларға жеміс» кітабының беті ең алдымен мектепті суреттеу өлеңімен ашылады. Жас шәкірт бала мен оның кішкене қарындасының әңгімесі арқылы, шәкірт баланың түсінігі бойынша, мектептің үйі, оқу тәртібі, бала тілімен сүйкімді суреттеледі. Бұдан кейін «Мектепке шақыру» өлеңі келеді. Бұл өлең К.Д. Ушинскийдің «Приглашение в школу» деген шығармасының үлгісі бойынша жазылған,«Ижтиһадты бала» деген өлеңінде оқуға ынталы, тәртіпті баланың жақсы мінезі сипатталады. «Ыждихатты бала» өлеңінде сабаққа бейіл қойған балаға «сүйіп бек құшқан» күнге де, бұтаққа қонып шақырған құсқа да «жеміс берем қып-қызыл» деп қызықтырмақ болған шиеге да алаңдамай сабағын аяқтаған бала:Кітабын салды ой жайлап,Киінді жылдам бел байлап.«Шақырған мені, қайда?» деп,Секіріп түсті айғайлап, - деп баланы тиянақтылыққа тәрбиелей отырып, оқыған бала еш нәрседен кеш қалмайтындығы ескеріледі. «Балаларға насихат» өлеңінде оқыған мен оқымаған баланы салыстыра отырып, ғылымды, білімді, жасынан оқыған, ерінбей ізденіп еңбектенген адам ғана меңгере алатын сарқылмас мол қазына, наданадардың қолы жетпес шың бәйтерек деп бағалайды.«Рақымды жолдас» атты өлеңінде жетім балаға шәкірт жолдастары қамқорлық жасап, орталарынан ақша жинап, оқу құралдарын сатып әпергені баяндалады, қайырымдылық, достық үлгі-өнегесі көрсетіледі. Осы өлеңнен кейін келетін «Біздің хәл» деген өлеңімен «Балаларға жеміс» кітабы аяқталады. Соңғы өлеңін былай деп қорытады.Сөзді қылдым мен тәмамҮйретер өзі бұл заманАсықпасаң байқарсыңНелер жақсы, не жаман.Осы енді біздің хәл,Ілтипат қып назарға ал.Ұнаса сөзім ақылға ,«Рақмет» деп айта сал. Тайырдың «Балаларға жемісіне» 20 өлең енген.Оның үшеуі аударма. Біреуі Абай үлгісінде жазылған өлең, біреуі қоғамға, өз өміріне байланысты жазылған өлең де, қалған 11 өлең балаларға арналған. Жинақтағы алғашқы «Мектеп ішінде» деген өлеңде «сабағын шала қылған» баладан «не істейді мектепте, айтыңызшы бауырлас?» деп қызыға сұраған қарындасына мектеп жайын қысқаша айта келіп:Ертеңге қиын сабақ бар,Қыламын бәрін тәкірәр.Айналдырма қарындас,Болсаңыз дос, маған жар,- деп ақын оқушысын әншейін күн өткізерлік маңызсыз әңгімеден аулақ болуға шақырады. Бала әрекеті өз болмысына лайық, заңды, табиғи көрініп тек қарындасына ғана әсер етіп, ойландыра алады.Тайырдың «Балаларға жемісі» өлеңдер жинағының соңында заман жайын, елінің оқудан, өнерден кеш қалғандығын сөз ететін «Замандастарға қарап», «Біздің хал» деген өлеңдері берілген. Алғашқы өлең тоғыз шумақ, «Сегіз аяқ» өлеңінің формасында жазылған. Өлең сыртқы пішінімен ғана емес ішкі мазмұнымен де Абай ықпалын, Абай шығармаларының әсерін мол сездіреді.Тайыр жалпы өлеңдерінің көбі, ұлы ұстазына еліктеп, Абайша жазуды мақсат еткен. Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңінің үлгісімен жазылған «Замандастарға қарап» деген бір өлеңінде «Сегіз аяқ» өлеңінің құрылысы дәл сақталғанын көреміз. Өлеңнен мысал келтірейік:Кешегі Абай,Білгіштер талай,Қайтсе де елге жақпады,Кезерген ерінСыпырған терін,Еңбегін кім ақтады.Түзелсін десең көп дүрмек,Ең қызығы жәй жүрмек.Болам деп сондайКөңілін толмайБақаға ұқсап жүрелік.Шаптығып пілге,Тоқтамай тілге,Қанденге ұқсап үрмелік,Әдінді біл, болсаң әз,Өзіңе-өзің болма мәз.деп Абайдың «мыңмен жалғыз алысып» ел түзете алмай кеткендігін ескертсе:Болам деп сондай,Көңілің толмай,Бақаға ұқсап жүрмелік.Шаптығын пілге,Тоқтамай тілге.Кәндекке ұқсап үрмелік.Әліңді біл болсаң әз,Өзіңе өзің болма мәз,- деп оқушыларды Абайдың «Өгіз бен бақа», «Піл мен кәнден» атты мысалдарындағыдай шамадан аспай «көрпесіне қарай көсіле» қимылдауға, «залымнан жиреніп», «жолдан тыс» іс қылмауға шақырады. Бүтін ел надан болып, жалғыз ғылым білгеннен еш нәрсе өнбесін, яғни «жаяудың шаңы, жалғыздың үні шықпасын» сездіреді.Тайыр Жомартаевтың «Балаларға жеміс» атты өлеңдер жинағындағы ақын мақсатын А.Егеубаевтың бүлдіршіндер поэзиясы жайында сыр шерткен мына бір сөзімен қорытсақ: «Сонымен, қағазға түскен сөзден гөрі қағаздай таза көңілге түскен сөз ғұмыры ұзақ». Оның бәрін былай қойғанда, балалар талғамы, бала көңілдің пәктігі, әсіресе поэзия туындасы үшін шынайы сын. Сын болғанды, ымырасыз, ыңғайға иілмес талғампаз сын. Бала жүрегі қабылдаған сөз таза сөз.[7]Тайыр Жомартбайұлының бұдан бір ғасырдан бұрын жарияланған «Балаларға жеміс» кітабы тәлім тәрбиелік маңызы зор педагог ақынның алғашқы еңбегі еді. «Балаларға жеміс» 1912 жылы басылып шыққаннан бастап, сол кездегі Семей облысындағы (қазіргі Семей, Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстары) мұсылман мектептерінің оқу құралы болды. [1, 12]Ақынның жиырмасыншы жылдың соңымен отызыншы жылдың басынан бастап жазған өлеңдері Тайырдың анық қалыптанған шыншыл да сыншыл ақын болғанын, өлеңдерінің көркемдік түр жағынан да жақсара түскенін көрсетеді. Бұл кездердегі өлеңдерінің тақырыбы да кеңейіп, идеялық мазмұны тереңдей түскен.Табиғатты көркем суреттейтін өлеңдері де бар. Мысалы, «Зайсан», «Шыңғыстау» өлеңдерін айтуға болады.Бауырында Маңырақтың нулы Зайсан,Молайған Ертіспен сулы Зайсан.Түн болса төңірегін мұнар басқан,Ұштасқан бұлтпен бірге булы ЗайсанАлтайдың, Тарбағатай сүтін ішіп,Сауырдың саясында туды Зайсан...Зайсанның беті мөлдір, түбі күңгірт,Ажымсыз айнадай боп жатқан жым-жыртӘн қосып аққу мен қаз қонақтайды,Күн батып ұясына, жабылса ымырт,- деп, Зайсан көлін көркем суреттейтін өлең шумақтары бар. Ақынның «Мен неге күлем» деген көлемді өлеңінде кейбір адамдардың жағымсыз мінез-құлықтары суреттеліп, ащы ажуа етілген. Мысалы, «Жазғыш» ақындар жайында былай дейді:Мен күлемін кей жазғыш ақындарға,Бәрін бірдей жарамас мақұлдарға.Атақ байлап, аброй тапқан ақын,Ықтимал ақындыққа жақындар да.

Демесем мына жерде күшенесің,Одан артық айтуға хақым барма?Іші кұміс сырты алтын болмаса да,Ақша алыңдар, өлеңді сатындар да.

Басқа жақтан жалаңаш болсан-дағы,Өлең жаза беріндер жатындар да.Ақынға хат таныса болады ғой,Одан басқа білімде ақың бар ма?Тайыр бұл өлеңде өзінің сатираға да шебер ақын екенін танытады.Бұл аталған өлеңдерден басқа сақталған өлеңдері: «Жаға әліппе жыры» (1927ж), «Мен өзім» (1934ж), «Ескі тұрмыс, ескі қызық», «Жаңа тұрмыс, жаңа қызық» (1934ж), «Жұбанышым», «Мен қуанам», «Ана тілі», «Шыңғыстау» және «Туған жерді сағыну». Соңғы екі өлең өмірінің ақырғы кезеңінде жазылған сияқты.[5]Ақынның туған жеріне, өскен еліне деген сүйіспеншілік сезім-сырын шертіп, жан-тәнімен терең тебіреніп жырлаған толғауы: табиғат шындығымен, көркем суретімен, әрбір адамның көңіл көзіне жарқын жақындығымен сүйсіндіреді:Сағындым Хан Шыңғысты туып өскен,Сол жер еді ата-бабам кіндік кескен.Еркесі Сарыарқаның Тобықты еліСейіліп, серуендеп сол жерде өскен.Хан Шыңғыс керегедей қанат жайған,Тас бастау аққан бұлақ әрбір сайдан.Гүрілдеп тасқын өзен таңырқатып,Дауысы естіледі әлде қайдан.Тоғайдың жұпар исі мұрын жарып,Қол бұлғап шақырып тұр анадайдан...-дей келіп, ұзақ өлеңінің соңында, туған жер, өскен ел алдындағы азаматтық парызын ақтау үшін, ел ортасында өз күшімен мектеп ашқанын айта отырып:Өмірі ағартуда еңбек еттім,Шын түзу жолы осы деп адал ниеттің,Мансапшыл, мақтаншақтан аулақ қашып,Істедім ең түзуін қаракеттің.Мыңдаған жас ұрпақты тәрбиелеп,Қазағым-қандасымды еркелеттім, - деп бар саналы өмірін, қазақтың жас жеткіншектерін тәрбиелеп өсіруге арнағанын мақтан етеді. [1,20]2.4. Қазақ әдебиетіндегі парасатты прозамыздың салиқалы саласы-роман тарихына тоқталсақ, ол әрине, 1910 жылы жарық көрген Мәржақып Дулатовтың «Бақытсыз Жамал» романы. Ал, Тайыр Жомартбаевтың «Қыз көрелік» романы бұдан екі жыл кейін, 1912 жылы жарық көрді. Романның тұңғыш басылымындағы көлемі - 44 бет. Басылып шыққан жері – Семей қаласы, «Жәрдем» серіктестігінің баспаханасы. Титулдық бетінде «Қыз көрелік» деген тақырыптың дәл астына «Роман» деп жазылған.»Қыз көрелік» романының титулды беті.Т. Жомартбаевтың «Қыз көрелік» романы – құрылымдық ерекшеліктері мен көркемдік бейнелеу құралдары, тақырыптық-идеялық мазмұны жақтарынан соны шығарма. Қысқасы дәстүрлі тақырыптан жаңа проблематика қозғаған «Қыз көрелік» романы – қазақ қыздарының бас бостандығы туралы күрделі жанрда жазылған көлемді шығармалардың бірі. Автор 20 ғасырдың басында көп қозғала бастаған тақырыптың өзіне дейін әңгіме болмаған жаңа қырынан келген. Әдетте, бұл тақырып қыздардың қалың малға, ескі әдет-ғұрыпқа қарсылығы, күресімен қабаттаса баяндалады. «Қыз көрелік» романында осы тақырып проблематикасы мүлде басқа: енді қыз таңдап жүрген мырзаларды қыздың өзі таңдауы керек. Жаңа идеяның өзі, әрине, жаңа пішінді талап етеді. Автор осы идеяны шартты реалистік мазмұнға көшіріп, көркем бейнелеуге тырысқан. «Қыз көрелік» туралы пікір айтушыларды біраз ойға қалдыратын мәселе ағартушы-демократтық идеясы айқын шығармада ертегі фабуласының пайдаланылуы. Көлемді ш

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!