ғылыми жұмыс

Шығыс Қазақстан облысы,

Жарма ауданы,

«Бақыршық орта мектебі» КММ

Жаратылыстану- математикалық бағыты

Орындаған: Бақыршық орта мектебінің

10«А» сынып оқушысы

Омартаева Амина

Жетекшісі: география пәні мұғалімі

Рахимбаева Н.Т.

2017жыл

Мазмұны

Кіріспе ..................................................................................................................................3

I тарау. Тұрғылықты жерге жалпы шолу

1.1 Әуэзов кентінің географиялық орналасуы..............................................................4

1.2 Атмосфераны ластағыш көзі ретінде мекемеге қысқаша сипаттама беру.......5

II тарау. Жергілікті жердің экологиялық жағдайы

1. Топырақ жамылғысы..................................................................................................6

2. Атмосфералық ластануы.............................................................................................7

3. Ауыз су мәселесі............................................................................................................12

III тарау. Пайдалы қазбаларды ашық әдіспен игерудің қоршаған ортаға әсерін зерделеу

1. Жергілікті жердің ашық түрде кен өндіру мәселесі...........................................................................................................................13

2. Ашық кеніштен қатер толы апан қалады..............................................................14

3. Ауылдың экологиялық жағдайын жақсартуға арналған шаралар..........................................................................................................................15

Қорытынды.........................................................................................................................16

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.......................................................................................................................................19

«Әуэзов кентінің географиялық және экологиялық жағдайы.

Омартаева Амина,

"Бақыршық орта мектебі" КММ-нің

10 сынып оқушысы.

АННОТАЦИЯ

Осы жобада Әуезов кентінің географиялық-экологиялық жағдайы туралы қарастырылған. Жобада топырақ құнарлығының негізгі көрсеткіштеріне көңіл бөлініп, экологиялық дағдарысты реттеу мен табиғатты қорғау мәселелеріне көңіл бөлініп, арнаулы тәсілдерді пайдалану мүмкіндіктері көрсетілген.

АННОТАЦИЯ

В этом проекте рассмотрены география-экологическое состояния поселка Ауэзова. В проекте указаны основные показатели плодорности почвы, методы использования в условиям экологических кризисов и упорядочены проблемы защиты природы. 

КІРІСПЕ
Өзектілігі: Бұл жобаның мен үшін өзектелігі – Әуэзов кенті туралы мағлұмат алу, ауылдың экологиялық жағдайына тоқтала отырып, оның проблемасын ашу, түсіну.

Жобаның мақсаты: Кентіміздің экологиялық жағдайы туралы мәліметтер жинап, проблемасын ашудың жолдарын іздеу.
Міндеттері:

1.1 Тұрғылықты жерге жалпы шолу

1.2 Жергілікті жердің экологиялық жағдайы

1.3 Пайдалы қазбаларды ашық әдіспен игерудің қоршаған ортаға әсерін зерделеу

Табиғат миллион жылдар дамып, өркендегендіктен, оңдағы өзара байланыстылық өте тығыз болып келеді. "Адам табиғатпен өмір сүреді" — деп жазған К. Маркс.

Адам табиғаттан бөлініп кете алмайтын болғандықтан, қазіргі кездегі барлық мемлекеттердің негізгі міндеттерінің бірі табиғат байлығын тиімді пайдалану, қоршаған ортаны таза ұстау болып отыр.

Осы мақсатта мен өзімнің жергілікті жердің географиялық және экологиялық жағдайы туралы жүргізген ғылыми іс-тәжірибемді ұсынып отырмын.

Негізгі бөлім

XIX-шы ғасырда, Қызылсу мен Шар өзендерінің бойын жайлаған қалың елдің береке-бірлігін ұйытып, өзінің кісілігімен, абырой-беделімен, халықтың қамқоршысы болып, зор құрметке бөленген Атымтай Жомартқа ұқсас «Бақыршық» деген адам өмір сүрген екен. Қазақ жөнімен алғанда ол кісінің сүйегі-орта жүздің ішінде Найман-Матай-Кенже-Құдас. Ал өз әкесі- Мамай, шешесі-Ханбибі деген жайсаң жандар болған екен. Бақыршық осы өңірде алғашқылардың бірі болып тау-тастан, құм арасынан алтын айыру әдісін ойлап тапқан және оны іс жүзіне асырып өндіріс орнын ашқан, қазіргі тілмен айтқанда кәсіпкерлікпен айналысқан іскер адам болған көрінеді. Маңайына елді топтастырып, жарлы-жақыбайларға, жетім-жесірлерге де ел қатарына қосылып кетулеріне мүмкіндік жасап отырғандықтан, оның төңірегіндегі ауылдар өте тың және әлді тұрған. Қазір де ол кісінің есімін иеленген ауыл - Бақыршықтың жайлауы болған себепті ел аузында «Бақыршық» деп аталып жүргенімен, құжаттық атауы «Әуезов кенті.

Әуезов - Шығыс Қазақстан облысы Жарма ауданындағы кент. Аудан орталық - Георгиевка ауылының солтүстігінде, Шар темір жол станциясынан 40 км жерде, Қызылсу өзенінің оң жағалауында орналасқан. Іргесі 1944 жылы Бақыршық алтын кен інің ашылуына байланысты қаланған. Алғаш Бақыршық деп аталған, кейін (1967) қазақтың ұлы Жазушысы М.Әуезовтің есімі берілген. Тұрғыны 2683 адам. Әуезов кенті мен Солнечный ауылының жылпы аумағы 3.319 га. жерді алып жатыр. Әуезов кенті мен Солнечный ауылында қоса алғанда 2804 адам тұрады. Оның ішінде 2152-сі қазақ ұлты, 652-сі басқа ұлт өкілдері. Әуезовте кен іш, тұрмыс қажетін өтеу, оқу- тәрбие, денсаулық сақтау, мәдени-ағарту мекемелері бар. Тұрғындары Өскемен,Семей қалаларымен, т.б. елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады. Бақыршық кен орны Қазақстан Республикасы, Шығыс Қазақстан облысы, Жарма ауданы, Әуезов ауылында орналасқан. 1953 жылы КСРО ІІМ «Золоторазведка» трестімен ашылған. Кен орын зерттеумен әр жылдары Семипалатинск ГБЭ, «Алтайзолото» ТБК, Алтай ГБЭ «Каззолото» КҚ, Бақыршық ТМК айналысқан. Соңғы уақыттарда кен орнына барлауды Бақыршық кен өндіру кәсіпорны өткізген. [ 7 ]

Кен-орны 1954 жылдан бастап «Алтайзолото» Бақыршық тау-кен байыту комбинатымен, «Бақыршық» кен орны - барлау пайдалану кәсіпорнымен игерілген. 1954-тен бастап 1997-ге дейін кен орнынан 3,8 млн тонна кен және 28,6  тонна алтын (орташа қамтылуы 7,5 г/т) өндірілді. Барлау жүргізілген учаскелеріндегі қышқылданған кендер толық түрде игерілген. Сонымен бірге алғашқы кендер Қызыл аймағында 1000 м жоғары тереңдікке дейін тараған. Қазіргі уақытта Полиметтал комбинаты жұмыс істеуде. Бұл комбинат жергілікті жерде ашық күйде кен алумен айналысады. Бақыршық кен орнының рудасы мышьяк пен көмiртек болуына орай берiк. 

Бақыршық алтынкенді кен орыны Қазақстанның бұрынғы астанасы Алматы қаласы Қалба жотасының солтүстік-батыс бөлігіннен солтүстікке қарай Қазақстан Республикасы Шығыс Қазақстан облысында 1100 ш. қашықтықта орналасқан. Жоба өткен жылдардың тау-кен қазу жұмыстары бөлімшесінің аумағындағы Жарма ауданы Әуезов ауылының жанында орналасқан. Кен орнындағы таулы жұмыстар үзіліспен 1956 жылдан бастап жүргізілуде. Кәсіпорын шекарасында Әуезов ауылы бар, сондай-ақ аумақта пайдаланылмаған байыту фабрикасы және өнеркәсіп инфрақұрылымы бар. Қазіргі таңда қабылданған нұсқамен кен орнын игеру екі кезеңдегі құрамдастырып сынау болып табылады:  1-ші кезең - таулы жұмыстарды ашу

 2-ші кезең - жер асты таулы жұмыстары. 1 кезең 2016 және 2026 жылдар аралығы кезеңіне жоспарланған. Екінші кезең - 2026 және 2039 жылдарға. Ашық өндіру дәстүрлі бұрғылау-жарылыс және тиеу-жеткізім жұмыстарын пайдаланумен жүргізіледі. Жер асты сынау цементті толтыру қоспасымен істеп шығарылған кеңістіктердің қаланған қабатты әдісімен жүзеге асырылады. бетон салатын қоспаны дайындау үшін қалдық қоймасындағы технологиялық қалдықтарды пайдалану болжанады. Ашық өндірудің жобалық көлемі фабрикаға сатылатын - 8.5г/т Au-дан кеннің орташа мөлшерімен жылына 1.8млн. т. кенді құрайды. Таулы-байыту кешенінің құрамына уату, ұсақтау енеді және жұмыр диірменде, көміртек қалқытуда, шапшаң қалқытуда және дәстүрлі сульфидті қалқытуда ұсақтағанға дейінгіні қосқанда қалқытудың кешенді тізбегі енеді. Байыту өнімі болып құрамында шамамен 99.2г/т. алтыны бар сульфидті флотоконцентрат болып табылады. Концентратты кептіргеннен кейін сыйымдылығы 1.5т. қаптарға қапталатын болады. Қаптар жүк вагондарына тиеліп және одан әрі жасап шығаруға Амурскге Шалабай темір жол станциясына дейін автокөлікпен тасылатын болады.

Кәсіпорын аумағында жыныстар үйінділері және өткен жылдарда таулы жұмыстар нәтижесінде қалыптасқан карьерлер бар. Өткен жылдарда алынған кенсіз материалдардың маңызды бөлігі жаңа жобаланатын карьер контурына арналған болып келеді. Өткен жылдары кен орнында сонымен қатар желдету немесе жер асты өндірудегі мүмкіндікті қамтамасыз ету үшін пайдаланылған үш шахта оқпаны қалған жер асты таулы жұмыстары жүргізілді. Өткен жылдар жұмыстары сонымен қатар байыту кешенінің (кенді күйдіруге арналған пешті қосқанда) және күшала қалдықтары қоймасының құрылысы қалдық қоймасы қосты. [ 1 ]

Зерттеу бөлімі

Жергілікті жердің экологиялық жағдайы

1.1Топырақ жамылғысы

Ауданы қара-қоңыр және орта саздақтар топырағының көптігімен сипатталады, олар 800 м дейінгі белгіде батыс, солтүстік және оңтүстік бөліктерде көп таралған. Қара қоңыр
топырақтың осы деңгейінен таудың топырағына айналады, ол Калбин үстіртінің шығыс жоғары бөлігінің бәрін жабады. Қалба жотасының орталық бөлігінде тау-шалғынды топырақ тасты оқшауланған дақтары тау-орман сұр топырақты сәйкес келеді. Жотасының төменгі бөліктерінде ақшыл қоңыр саз және ауыр сазды топырақтарда жабылған шағын аудандар бар. Минералданудың көз қарасы бойынша, зерттеу теліміндегі топырақтар қалыпты топырақтардың көрінісін береді, олар құрғақ аймақ үшін тән болбыр тау жыныстары болып табылады. Сондай-ақ, үлгілі «құрғақ» топырақтар кездеседі, оған оңтүстік қара топырақ, қоңыр топырақ және ақшыл қоңыр топырақ қосылады, әдетте саздақтар қалың шөгіндер бойынша дамыған. Топырақ құнарлылығы, әдетте, төмен. Ауылымыздың географиялық орналасуына байланысты жиі жылдың төрт мезгілінде де катты жел соғып тұрады. Жел ол топырақтың құңарлығын азайтатын басты себеп. Жер қойнауын, әсіресе, карьерлерді пайдалануда экологиялық талаптар сақталмай жер құнарсыздануда. Тұрмыстық қатты қоқыс қалдықтарының бей-берекет кез келген жерге төгілуі, ағаштардың шамадан тыс кесілуі бұлақ, бастаулардың тартылуы өзендер арнасының кебуіне тіреуде. Топырақсыз адам өмір сүру мүмкін емес және де оның құнарлылығына да аса берген жөн. Топырақ құнарлығы оны кез-келген борпылдақ тау жынысынан ажыратуға мүмкіндік беретін ерекше сапа. Бұл сапаның адамзат қоғамы үшін маңызы зор. Табиғи топырақ құнарлылығы олардың қалыптасуы барысында топырақ түзу факторы әсерінен болады және табиғи өсімдіктер өсімділігімен бағаланады. Топырақ құнарлы болса өсімдік өсіп, өнімді өте көп мөлшерде береді. Ал топырақтың құнарлығы аз болса, өсімдік ауырып одан алынатын түсім де азаяды. Топырақтың құрамында тыңайтқыштың үш түрі болады. Органикалық, минералды және бактериялық тыңайтқыштар. Оларды кез келген жерге пайдаланбай топырақта қай түрі жетіспесе соны пайдаланған жөн. Мұның көп пайдасы бар. Топырақ құнарлығы деп оның табиғи және мәдени өсімдіктердің қалыпты өсуі мен дамуын қамтамассыз ету қабілетін айтады. әр табиғат зонасында топырақтың құнарлығы әр түрлі. Қазіргі таңда, дақылдардың өнімімен бірге топырақтан алын­ған, яғни шығын болған қоректік заттар қайта топыраққа оралмай­ды, оның орны толмайды немесе қайтару заңы орындалмай­ды, нәтижесінде күн сайын біз­дің Жер-Анамыз жұтаңдана береді. Топырақ құнарлылығын қал­пына келтірудің басты факторы топыраққа тыңайтқыш енгізу болып табылады, алайда оның егістікте пайдаланатын көлемі өсімдіктердің биологиялық қажет­тілігін қанағаттандыра алмайды, себебі ол керек мөлшерден топы­раққа анағұрлым аз көлемде беріледі. Азық-түлік және ауыл­шаруашылық ұйымының мәлі­меттері бойынша өнімнің 80 %-ы топырақ құнарлылығы есебінен қалып­тасады. Ал, әлем халқының 95 %-ы қазіргі таңда өздерін тағам өнімдерімен топырақтың құнар­лылығы негізінде қамтамасыз етеді. Сондықтан, топырақ ерекше көңіл бөлуді және күтімді талап етеді. [ 2 ]

1.2 Атмосфералық ластануы

Қазіргі кездегі ең басты мәселелердін бірі-ауанын ластануы. Ауаны ластанушылардын негізгі көздері: 
1. Қара отынның көптеп жануы; 
2. Автокөлікліктер шөгінділері; 
3. Тұрмыстық қалдықтар;

4. Шаң тозаңдар.
Атмосфераны ластаудың екі типі бар: газдану және тозандану. 
Газдану-атмосфераға газ тәріздес ластағыш заттардың түсуі.Олардың негізгілері күкірт оксиді, иіс газы, көмірқышқыл газы, азот оксиді, күкіртті- сутек, аммиак, метан,фреондар,т.б. Бұл газдар өз кезегінде қышқыл жауындар, жылыжай эффектісі, озон қабатынын тесілуі,т.б.проблемалар тудырады. 
Тозандану- атмосфераға ұсақ дисперсиялық сұйықтар мен қатты заттардың түсуінен болады. Бұл заттар ауада зиянды қосылысқа айналады. 
Бұл жерде кентіміздің ластануына байланысты екі типде қарастырамыз. 
1.1 Атмосфераны негізгі ластаушылар бәрінен бұрын минералды отынды жағудан пайда болады. Қатты отынды жаққанда күйе ,смола, күкірт көміртегі тотығы, шаң (күл) және металлдардын көптеген түрлері (фосфор, қорғасын,т.б,) бөлінеді. [ 4 ]
Енді жалпы отыннын шығатын жалпы шығынды есептелік. 
Әуезов кентінде 1168 үй бар.Оның 336 үйі пеш жағады,ал қалған 832 үйі өздері кательный (АСО) арқылы жағады. 
1) 1 күнде 1 үй=орта есеппен 3 шелек көмір жағады. 
1 шелек көмірден 0,5 шелек күл шығатын болса,3 шелек көмірден =1,5 шелек күл шықса.336 үйден 336*3=1008 ш. көмір жағады. 
1күнде -336*1,5=504 ш.(336үй) күл шығады екен. Егер пешті жылына 6 ай жағады десек, онда 6 айда , 504*(30*6)= 90 723 шелек күл шығады. 
Ендігі 832 үйден 6 айда қанша шелек күл шығатынын есептеп көрелік. 
1күнде -1 этаж үй =орта есеппен 25ш. көмір шығады.832 үй 1 күнде - 832*25 ш.к. =20800 ш. көмір шығады. 
20800 ш. көмірден =20800*0,5 (1ш.көмірден -0,5 ш.күл)= 10400 ш.күл шығады. 
1күнде – 10400 ш. күл шықса,6 айда – 10400 *180=1872000 ш. күл шығады. 
Енді жалпыға жылына 1168 үйден 6 айда -90723+1872000= 1962720 шелек күл шығады.1ш. күлден -5 кг күл шығады. Сонда, 1962720*5=9813600кг ( 9813.6 тонна)күл шығады.
Минералды отынды жаққанда одан тек шаң-тозаң ( күл ) ғана шықпайды,одан шыққан түтінді де ескерген жөн.Түтін адамға өте зиянды.Әсіресе кешкілік уақыттағы тұманға түтін араласқандағы улы түтіннің зияны көп.Енді түтіннің қаншалықты мөлшерде зиянды екендігін есептейік.Түтіннің құрамында көптеген газдар бар,соның ішіндегі ең қауіптісі көмірқышқыл газы (СОекі) 
2) 1 шелек көмірден -1 күнде -36 кг СО екі газы шығады (1 кг көмірден =3,6кг СО екі ,1ш.10кг) 
Сонда 1 үйден 3 шелек көмірден күніне -108 кг СО екі шығады. 
1168 үйден 6 айда 3744000 шелек көмір шықса, 3744000*36= 134784000 кг көмірқышқыл газы бөлінеді .1 күнде -1008 ш.к. =36*1008=36288 кг СО екі шығады. Ал 6 айда -226800*180=40824000кг.СОекі =40824 тонна СОекі шығады. 
Енді 488 үйден қанша шығатынын есептейік. 

1 үйден -25 шелек көмірден күніне =25*36=900кг СОекі шығады. 
488 үйден -900*488=439200 кг СО екі шығады. 
6айда -439200*180=79056000кг түтін =79056 тонна СОекі шығады. 
Жалпы 2588 үйден 6 айда -40824+79056=119880 т СОекі газы шығады. 
Ауадағы жүретін химиялық реакциялар түтін тәрізді тұманның пайда болуына әсер етеді.Олар белгілі жағдайларда пайда болады:біріншіден, белгілі бір аймақтың ауасына ша, -тозаң мен газдың көп мөлшерде бөлінуіне байланысты;екіншіден,антициклондық ауа райы жағдайына байланысты ластаушылар атмосфераның жерге жақын жеріне орналасады. [ 11]

1.2 Автокөліктер ластандырушылар қатарынан ерекше орын алды. Жыл