Ғылыми жұмыс. Мақал-мәтелдердегі антонимдік қолданыстар

Ғылыми жоба

Тақырыбы – «Мақал-мәтелдердегі антонимдік

қолданыстар».

Бағыты – тіл білімі.

Секциясы – «Сөз сыры» тіл секциясы.

Орындаушы –

Жетекшісі –

Аннотация

Ғылыми жұмыс жобасында орындаушы тақырыпты өз қызығушылығына байланысты дұрыс таңдап, өзектілігіне баса назар аударған. Жұмыстың мақсаты мен міндеттері айқын. Жоба жұмысын бастамай отырып, жұмыстың болжамы нақтыланған, гипотеза жасалынған. Зерттеу жұмысының кезеңдері жүйелі жүргізілген, жұмыс әдістері лайықты іріктелген. Тақырыптың мазмұны көне болғанымен, мәні жаңа. Зерттеуші тақырып ауқымына жаңаша көзқараспен қарап, өзінің дербес ойын тұжырымдай алған. Зерттеу жұмысының нәтижесін бағалап, қорытынды жасай алған. Зерттеу нәтижесі бойынша мақал-мәтелдердегі антонимдік қолданыстарды күнделікті өмірде қолдануға болады. Мақал-мәтелдердің жас ұрпақты шешендіке баулуда, ұлтжанды азамат етіп тәрбиелеуде мәні жоғары. Ал антонимдік қолданыстардың мақал-мәтелдердің көркемдік ерекшелігін арттыруда қосар үлесі зор. Антонимдер тек мақал-мәтелдерде емес, ауызекі сөйлеу тілінде де ойды әсерлі жеткізуде елеулі рөл атқарады. Зерттеуші осыған баға бере отырып, ерекше мән берген.

Аnnotation

  Researcher chosen topical theme of his scientific work in the project. Goals and objectives clearly. Since the beginning of the project made refined hypothesis works. Stages of the system research, methods of operation, selected adequately. Subject in essence ancient, but the content and the value of the new. Isledovatel to the topic approached in a new way. Researcher independently formulated their ideas. Assessing the results of a study made important conclusions. The study antonyms in proverbs and sayings, these proverbs and antonyms can be used in everyday life. Proverbs teach the younger generation to the oratory and in the education of the citizen in patriotism so. Opposites is of great importance in the artistic features of proverbs and sayings. Antonio plays an important role in achieving the efficiency of the language in speech thought. Researcher, evaluating its work, particular importance attaches to the antonyms in proverbs and sayings.

Мазмұны

1. Кіріспе.

2. Антоним туралы жалпы ұғым.

3. Мақал-мәтелдер – ғасырлар шежіресі.

4. Мақал-мәтелдерде антонимдердің қолданылуы.

5. Қорытынды

Ғылыми жоба жұмысының тақырыбы – «Мақал-мәтелдердегі антонимдік қолданыстар».

Тақырыптың өзектілігі. Еліміздің тәуелсіздік алғанының өткен жылы 25 жылдық мерейтойын атап өттік. Елдің тәуелсіздігі өзімен бірге санаға, танымға, тілге тәуелсіздік ала келді. Елдің ертеңі болар жас ұрпақ өз ана тілін құрметтеп, ана тілінің көркейіп, дамуына өз үлесін қосу керек. Халқымыздың өмірінде сөз өнері, сөйлеу өнері шешуші рөл атқарған. Сөзді өсірмей, дамытпай, көркемдік күшін күшейтпей, қоғамдық рөлін арттырмай, ана тіліміздің жоғары дәрежедегі өнер биігіне, белсенді қоғамдық құрал дәрежесіне көтере алмаймыз. Қазіргі таңда жастар шешен сөйлеуді ұмытып бара жатыр, жас ұрпақтың көпшілігі өз ойын нақты жеткізе алмайды. Жастар өз ойын көркем, шешен жеткізуді үйреніп, өз өмірінде қолдана алса, еліміздің көркеюіне лайықты үлес қоса алар еді. Ал шешен сөйлеуді үйренуде мақал-мәтелдердің атқарар рөлі ерекше. Мақал-мәтелдер тек шешен сөйлеуге ғана үйретіп қоймай, сонымен қатар, халқымыздың патриоты, ұлтжанды азаматы болып қалыптасуға, туған елін, туған жерін сүйіп, адал болуға, ата-ананы, үлкендерді сыйлап, әдепті, иманды, тәрбиелі азамат болуға да өз әсерін тигізеді. Мақал-мәтелдердегі антонимдік қолданыстар оның мәні мен маңызын сезінуде, аз сөзге көп мағына сыйғызып, айтар ойын ұтымды жеткізуде ерекше рөл атқарады.

Ғылыми жоба жұмысының зерттеу проблемасы - қазақ, орыс, ағылшын халықтарының мақал-мәтелдеріндегі антонимдік қолданыстардың көркемдік ерекшелігіне талдау жасап, зерттеу жүргізу.

Ғылыми жоба жұмысының болжамы - қазақ, орыс, ағылшын халықтарының мақал-мәтелдерінің көркемдік ерекшелігіне, тәрбиелік мәніне антонимдік қолданыстардың тигізер әсерінің жоғары екеніне көз жеткізу.

Ғылыми жоба жұмысының нысаны - қазақ, орыс, ағылшын халқының мақал-мәтелдері.

Ғылыми жоба жұмысының мақсаты - қазақ, орыс, ағылшын халықтарының мақал-мәтелдерімен танысып, олардың көркемдік ерекшелігіне антонимдік қолданыстардың тигізер әсеріне, мәні мен маңызына талдау жасау, саралау, зерттеу.

Ғылыми жоба жұмысының міндеттері:

• мақал-мәтелдердегі антонимдік қолданыстардың маңызын анықтау;

• мақал-мәтелдердің тәрбиелік мәнін арттырудағы антонимдік қолданыстардың әсеріне тоқталу;

• мақал-мәтелдердің көркемдік ерекшелігіне зерттеу жүргізу.

Ғылыми жоба жұмысының әдіс-тәсілдері. Ғылыми жоба жұмысының мақсатын орындау және міндеттерін шешу үшін, ең алдымен, антонимдер қолданылған қазақ мақал-мәтелдерін, оған қоса, салыстыра отырып талдау үшін орыс және ағылшын мақал-мәтелдерін жинақтадым; оларды көркем оқи отырып, антонимдік қолданыстардың мақал-мәтелдердің көркемдік ерекшелігіне тигізген әсерін саралап, талдау жасадым; мақал-мәтелдермен таныса отырып, ойымды жүйелеп, тұжырым жасадым; ой-толғау жасай отырып, қорытынды шығардым.

Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздерді тіл білімінде антонимдер деп атайды. Мысалы, жақсы – жаман, ақ – қара, биік –аласа, ескі – жаңа, аз – көп, жоғары-төмен, т.б. Антонимдер бізді қоршаған әлемдегі заттардың, құбылыстардың сыны мен сапасын, олардың қасиетін, мөлшері мен көлемін салыстыра сипаттауда қолданылады.

«Антоним (грек сөзінен шыққан, anti – қарсы, onyma – ат, атау) – тілдің мағына жағынан өзара бір-біріне қарама-қарсы атауыштық бірліктері. Антоним зерттеудің әртүрлі принциптеріне орай бірнеше топтарға бөлінеді: логикалық-грамматикалық, психолингвистикалық және тілдік»¹. «Антонимия – бір-біріне қарама-қарсы мағыналарға ие лексикалық бірліктердің семантикалық қарым-қатынасы. Антонимия – барлық тілдерге тән универсалды құбылыс. Барлық тілдердегі антонимдердің семантикалық және құрылымдық жіктелуінің ұқсастығы олардың қарама-қарсы мағыналарының жалпы құрылымына байланысты болады.

Антонимияға адам санасының объективті дүниедегі заттар мен құбылыстар туралы ұғымдырды салыстыру және оларды бір-біріне қарама қарсы қою қабілеті негіз болады. Антонимяның психологиялық негізі – адамның ой-санасындағы контрастылы байланыстар. Осы арқылы антонимдер сөйлеу барысында бірге, бірлесе қолданылады және солай қабылданады. Антонимия – лексикалық құбылыс»².

Антонимдердің қолданылатын орындары: қос сөздер, тіркескен сөздер, мақал-мәтелдер. Әсіресе антонимдер мақал-мәтелдердің әсерлілігін арттыру үшін, ойды әсерлі жеткізуде жиі қолданылады.

Мақал-мәтелдер — нақыл сөз, ғасырлар шежіресі. Онда халық тарихы, оның әлеуметтік тіршілігі, ақыл-өнегесі мол көрініс тапқан. Халық даналығы үлкен ойды аядай қалыпқа сыйғызып, асқан шеберлік танытқан. Мақал-мәтелдер - өмірдегі түрлі құбылысты жинақтап, түйіп, ықшамдап беріп, бір не екі тармақтан тұратын, алдыңғы жолдарында пайымдап, соңғы жолдарында қорытылған ой айтатын халықтық бейнелі поэтикалық жанрдың бір түрі, халқымыздың ұзақ замандар бойы тірнектеп жиып, шаң жуытпай сақтап, атадан балаға мұра ретінде қалдырып келе жатқан асыл қазынасының бірі. Мақал мен мәтел – сөз атасы, сөз көркі, «тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні». Ауызекі тілде болсын, жазу тілінде болсын дәл мақал-мәтелдей сөзге сараң, мазмұнға бай ешбір шығарма түрі жоқ. Халқымыздың асқан даналық, таң қаларлықтай шешендік қасиеттерін өз бойына мақал-мәтелдей мол және жан-жақты жинап сақтаған шығарма жанры болған емес. Мақал-мәтелдің өн бойында поэзияға тән жинақылық, үнділік, саздылық, ұйқас, ырғақты кездестіреміз. Онда басы артық бір сөз болмайды. Барлығы өз орнында. Мақал-мәтелде бәрі екшелген, сұрыпталған, жымдаса біріккен, ой-өрнек

ажыраспас туыстық тапқан. Мақал-мәтелдерде халық сөзді барынша үнемдеп қолданған. Кейде, тіпті, сөз тастап та кетіп те отырады.

¹-Қазақ тілі, энциклопедия, Алматы, 1998, 23-бет

²-Қазақ тілі, энциклопедия, Алматы,1998,24-бет

Бірақ одан мақал-мәтелдің мазмұнына ешқандай нұқсан келмейді.

Ал мақал-мәтелдердің ойды нақты, әсерлі жеткізуде антонимдердің алар орны ерекше. Оны төмендегі мысалдардан көруге болады.