Ғылыми жұмыс "Қазақ есімдерінің сыры"

Ғылыми жұмыстың тақырыбы:

Қазақ есімдерінің сыры

Зерттеу жұмысының мақсаты:

Атадан балаға жалғасып, ұрпақтан-ұрпаққа ұласып келе жатқан ізгі дәстүр, тамаша салттарымыздың бірі – ат қоюға мән беру. Қазақ есімдерінің мәнін ашып, сырын  түсіндіру;  ­ Есімдердің сырын білу арқылы  өзін­өзі тануға жол ашу; - Қазақ есімдерінің қалыптасқан  түрлірін  анықтау;  ­ Қазақ есімдерінің ерекшеліктері мен  пайда болуын анықтап, көрсету

Зерттеудің басты кезеңдері: 

● Есімдерге қатысты материалдармен танысу; 
● Бақылау, зерттеу, сауалнамалар жүргізу; 
● Қорытынды жасау; 

Күтілетін нәтиже: 
● Есімінің сырын білу арқылы өзін – өзі тануға жол ашу

Үшсарт негізгі мектебінің 6-сынып оқушысы Қаршыға Зере жазған ғылыми-зерттеу жұмысына

Аннотация

Ұрпаққа жарасымды есім беру - ежелден келе жатқан, ізі суымаған жалпы халықтың игі дәстүрi. Есімдер де халық тіліндегі сөздер сияқты өмір сүріп, ескіріп әрі жаңарып отырады. Олар да ғасырлар үшін қарт шежіре сияқты ұрпаққа жеткізіп отырады.

Ұсынылып отырған ғылыми-зерттеу жұмыс,оқушылар аудиториясына кең көлемді ақпараттық маңызы бар материал болып табылады.Оқушыларды мәдениет саласында көп жылдар бойы еңбек етіп келе жатқан қос өнер адамы туралы жазды.Зерттеу барысында оқушы қазақ есімдерінің әр жылдары қойылу ерекшелігіне тоқталған.Ерте заманнан күні бүгінге дейін өзінің қадір-қасиетін жоймай, мәдениетөнерінің озық үлгісі ретінді ғана емес, әрі әсем, әрі ыңғайлылығыменде пайдаланудан қалмай келе жатқан қазақтың ұлттық мәдениет өнері әлі де аз емес. Біз, қазақ елі, уақыт көшіне ілесіп, қалып қоймай, әлемдегі өркениетті мемлекеттердің қатарына қосылу үшін, жалпы ұлт ретінде сақталып қаламыз десек, мәдениетімізді дамытуымыз керек.Осы бағытта оқушының жасаған зерттеу жұмыстарының маңызы зор.

Жалпы,ғылыми-зерттеу жұмысы тәрбиелік және ақпараттық маңызы мол,ауқымды еңбек деп санаймын.

Қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі: Р.Б.Карабалина

Пікір

Бұл ғылыми жұмысжы  жазуды  6-сынып оқушысы Қаршыға Зере бастады. Зере салмақты,  сабырлы, мектепте жақсы оқитын оқушылардың бірі. Зеренің   бұл жобаны жазу барысында    қызығушылық танытып, қазақ есімдері туралы жазуды таңдады.  Таңдау себебі, өзіне данышпан,дара ақынымыз Абайдың әжесінің атын қойғаны қызықтырған.

Жазу  барсысында   жан-жақты дайындық үстінде болды. Зере бұл жұмысты жазу барысында   көптеген ізденістер жасап, газет-журнал мен ғаламтор мен аулы адамдарының үйіне барып, бірнеше мәліметтер алып, одан түйінді ой жинай білді. Сонымен қатар,көптеген құрбы-достарынан сауалнама алды. Зеренің жұмысын  мен мұғалімі ретінде  өте жақсы деп бағалаймын. Атадан балаға жалғасып, ұрпақтан-ұрпаққа ұласып келе жатқан ізгі дәстүр, тамаша салттарымыздың бірі – ат қоюға мән беру.Қазіргі кезеңде халқымыздың көбі ұлттық есімдерімізді ұмытып, басқа халықтардың атын қоюға бет бұрған сияқты. Адамның есімі адамның жалпы дамуына, ойына , жүріс-тұрысына да ықпал етеді .Бұл тұрғыдан қарасақ тек ұлттық есім ғана өмірдегі дұрыс бағытқа жол сілтей алады. Ғылыми-зерттеу жұмысында Зере өзіміздің ұлттық есімдерімізді насихаттауға тырысқан.

Қазақ тілі ғылым кандидаты:

Ақмола облысы Қорғалжын ауданы Үшсарт негізгі мектебінің 6-сынып оқушысы Қаршыға Зеренің « Қазақ есімдерінің сыры»- атты тақырыбына

Пікір:

Бұл тақырып бойынша орындалған жұмыстарды есепке алып, зерттеушінің өте күрделі жұмыс атқарғанына көзім жетті.

Оқушы қазіргі кездегі керекті және күрделі мәселенің пердесін ашқандай болып тұр. Өз жұмысында антропонимика ғылымына сүйенгені сүйсіндіреді.

Ономастика (грек onomastіke – ат беру өнері) – тіл білімінің жалқы есімдерді зерттейтін саласы. Жалқы есімдерге кісі, жануарлар аттары, халық, ұлт, ру-тайпа атаулары, жер-су, аспан денелері жатады.Ономастика атаулардың шығу, қалыптасу жайын тексереді. ..

Бұл жұмыста теория жақтан ғана әдебиетке сүйенсе, практика жағынан 100 пайызы оқушының өз зерттеуі.

Мектеп мұғалімдері сабақтарында және сынып сағаттарында да қолдана алуларына болады.

Жас іздемпазды бұл тақырып қызықтырғанына қуаныш білдіргім келеді.

Жұмыстың техникалық жағын алса, барлық қойылған талаптарға сай.

Тіл бөлімі секциясы ғылыми-зерттеу жұмысы ретінде қарастыруға келетін ізденіс.

Пікір білдіруші ғылыми жетекшісі: Р.Б.Карабалина

Жоспар:

І.Кіріспе.

1. Аннотация

2. Ат қойдым  азамат болсын деп…

ІІ.Негізгі бөлім:

1. ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ АТ ҚОЮ ДӘСТҮРІ

2. ҚАЗАҚ ЕСIМДЕРIНЕ ТАЛДАУ

3. Сауалнама

4. Біздің ауылда ардақты адамдардың есімдері

5. 1920 - 1930 жж. туғандар

      2010 - 2013 жж. туғандар

6. Менің ауылымда ең көп тараған есімдер.

7. Елімізде ер мен әйелдерге  ортақ есімдер көптеп кездеседі.

8. Монғолиядан,Қытайдан атамекенге оралған балалардың есімдері. 

9. Елімізде ер мен әйелдерге  ортақ есімдер көптеп кездеседі.

10. Өзгеге нліктеп не ұтамыз?

ІІІ.Қорытынды:

ІV.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Ат қойдым  азамат болсын деп…

        Мені өзімнің, өз сыныптастарымның және сынып жетекшімнің есімінің ерекше болуы мұның сырын білуге деген қызығушылығымды арттырды. Сол себепті есімдердің негізгі мағынасын білу мақсатында «Қазақ есімдерінің сыры» тақырыбын таңдап алдым.

-Неге басқа қыздардың, мысалы екі Гүлзат, екі Дильназ, есімдері бірдей, ал менікі өзгеше? Мысалы менің есімімі- Зере.

Зере-қазақтың төл есімдерінің бірі.Көбіне қыз балаға қойылады.Көне түркі тілінде іші қуыс,ұзын келген,сәукелемен бірге киетін баскиімді және де кіреукенің кеуде мен арқа жақтарына темір не болат тақташалар қосылып өрілетін сауытты осылай атайтын болған. «Сәукеледей әдемі,сұңғақ болып өссін»деген еиетпен қойылған екен.

-Бала дүниеге келгенде туыстары оған атты қалай таңдайды?    

Осы сияқты көптеген сұрақтардың жауабын табуға тырыстым.

Қазақтың салты бойынша,жас нәресте туған кезде ата-анасы ең сыйлы,қатты құрмет тұтатын адамына өз сәбиінің есімін қойғызады.»Балаға қандай ат қойылса,оның болашақ тағдыры соған байланысты болады»,-деген наным-сенім бар.

-Бала дүниеге келгенде туыстары оған атты қалай таңдайды?

Осы сияқты көптеген сұрақтардың жауабын табуға тырыстым.

Қазақтың салты бойынша,жас нәресте туған кезде ата-анасы ең сыйлы,қатты құрмет тұтатын адамына өз сәбиінің есімін қойғызады.»Балаға қандай ат қойылса,оның болашақ тағдыры соған байланысты болады»,-деген наным-сенім бар.Жәнеде Зере қазақ есімі,алайда оның түп-тамыры иран тілінен алынған «зер»-алтын деген мағынаны білдіреді.Маған Зере деген есімді әкемнің ағасы қойған.Зере деп қойған себебі,өйткені:Зере деген есім Абай.Құнанбаев атамыздың әжесінің есімі.Абай атамыздың әжесі қандай дара,дана,әдемі болса,мені де сол кісі сияқты болсыншы,болмасада сол кісіге ұқсасын деп қойған.Менің есімім өзіме қатты ұнайды.Ешқашан өз есімім үшін ешқандай жерде ұялған емеспін.Өз есімімді мақтан тұтатын боламын.

Есімдердің адам өміріне,адам атына ықпалы өте ерекше дейді ғалымдар.Адам есімдерін зерттеуші ғалымдардың дәлелдеуінше,есім бала өміріне айтарлықтай әсер етеді.Сәбилерді неғұрлым көркем есмідермен атаған сайын,баланың тұла бойы көркемдей түседі.Қазақ халқы сәбиге есім қоюға ерекше мән берген.Қазіргі заман талабына сай,есім талғау,таңдау реті өзгеріп бара жатыр.

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ АТ ҚОЮ ДӘСТҮРІ

1.1.ҚАЗАҚ ЕСIМДЕРIНЕ ТАЛДАУ

        Ойшылдардың есебінше, адамның есімі мен оның мінезін және тағдырын байланыстырып тұрған құпия байланыс бар. Анығы – кісінің есіміне оның тағдыры жасырылған. Яғни есімнің құпиясы мен мағынасы адам өмірінде үлкен рөл атқарады. Мұны адам есімдерін зерттейтін антропонимика ғылымы растап отыр. Қазақ тiл бiлiмiнде антропонимия деген термин бар. Антро+пос – «адам, оним//онима – «есiм», «ат» деген сөз. Ендеше, антропоним дегенiмiз – «кiсi есiмi», антропонимика дегенiмiз – ономастиканың кiсi есiмдерiн зерттейтiн саласы.

Мұсылманда балаға әдемі ат қою, мүбарак есім беру басты шара. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Қиямет күні өз аттарыңыз және әкелеріңіздің аттарымен шақырыласыздар. Сондықтан балаларыңызға жақсы ат қойыңыздар », - деген екен.

Баланың туылған күні	Қойылатын аттар
	Ер балаға	Қыз балаға
Жексенбі	Ибраһим, Сүлеймен, Хаким	Халима, Ажар, Сара
Дүйсенбі	Ахмед, Мұхаммед, Хамит, Махмуд	Фатима, Айша, Хатима, Салиха
Сейсенбі	Исмаил, Ысқақ, Садық	Салима, Рабиға, Рахима
Сәрсенбі	Ғали, Сейдуллаһ, Харун	Бағила, Ұмсын, Раила
Бейсенбі	Әбубәкір, Омар, Осман	Гүлсім, Мағира, Маймуна
Жұма	Жүніс, Жүсіп, Адам	Рабиға, Сара, 770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Толығырақ Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2024-2025 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Қазақ әдебиеті пәні бойынша барлық материалдарды көру Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ