Мазмұны

1. Аннотация ..............................................................................................2-4

2. Кіріспе.......................................................................................................5

3. Негізгі бөлім............................................................................................6-9

3.1 Эссені бағалау.............. ...................................................................10

3.2 Эссе мен шығарма..................................................................11

3.3 Ұлттық рух..................................................................................12-13

4.Еркін тақырыптағы эссе..........................................................................14-15

5. Қорытынды......................................................................................................16

6.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..........................................................17

Аннотация

Зерттеудің мақсаты – қазіргі өскелең ұрпақтың барынша эссе жазудағы сауаттылықтарын рухты нақыл сөздермен көркемдеу.

Зерттеудің объектісі – елбасының рухани жаңғыруға байланысты айтылған нақыл сөздері.

Зерттеудің ғылыми болжамы егерде ұлттық рухтың қанатты сөздері арқылы эссе жазуды көркемдеп, жазу сауаттылығын жете меңгерсе,онда жас жеткіншектер білім шыңын асқақтайтын азамат болып өсер еді.

Зерттеудің міндеттері:

1. Қазақ тілін эссе жазу арқылы ұлттық, рухтық тәрбие берудің мәні және оның өзектілік сипатын ашу;

2. Елбасы жолдауындағы рухтық тәрбие беру ойларын талдау;

3. Елбасы жолдауындағы рухтық тәрбие беру туралы ойларды қазіргі тәрбие процесінде пайдаланудың мүмкіндіктерін анықтау.

Зерттеудің жетекші идеясы: мемлекеттік емтиханға қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен кіргізілген эссе жазудың әлсіз тұстары.

Зерттеудің әдістері: зерттеу проблемасы бойынша ғылыми әдебиеттермен (тарихи, философиялық, филологиялық, психологиялық), оқу-тәрбие үдерісі құжаттарымен танысу, латын қарпі бойынша салыстырулар мен талдау жасау, әңгімелесу, сауалнамалар жүргізу.

Зерттеу кезеңдері.

І кезеңде зерттеудің тақырыбы, мақсаты, нысаны, мәні, міндеттері айқындалып, эссе туралы мәліметтер мен оның жазылу ережесі қарастырылды. Кітапханалардағы құжаттар жинақталып,әзірленді.

ІІ кезеңде 11-сынып оқушыларының эссе жайында көзқарастары туралы жазылып, эссенің жасөспірімдер болашағындағы пайдасы мен тиімділігі, соның ішінде нақыл сөзбен нақышталған эссе түрлерінің ерекшеліктері жайында жазылды.

Annotation

In the present of younger generation of spirit of literacy the purpose - as much as possible saying of the Republic of Kazakhstan researches to make out the essay of an inscription.

Research object - the leader of the nation about which it is spoken in connection with spiritual to update sayings.

If researches catchwords art, extension of literacy, then children of education the strutter seizes the essay record through national spirit scientific the forecast on the citizen here was not.

Duty researches:

1. Through the essay of Kazakh of education and its relevance character national, rukhta қ value to open;

2. The thoughts of a rukhta қ education of the message of the head of state analysis;

3. In the present of education to identification of opportunities of use in the course of education of the message of the head of state about rukhta қ judgments.

Conducting researches the idea: Kazakh and literature weak the moments of record of the essay included on state to examination.

Methods of the research Research Problem scientific literature (historical, philosophical, philological, psychological), teaching and educational process by documents on the analysis and conversations, questionnaires, acquaintance comparison and carrying out a roman type

Investigation phases:

The purpose, form, subject, are designated research problems, the essay and data about the I heading, in the period of its rule of a subscription gangliyev. Sets libraries documents, it is already developed.

In a word, including the profit in the future of youth, the essay and efficiency stamping by the essay of types record about views of pupils in the period of the II 11th class of the essay about feature it is written down about saying

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі. Жолдаудың өзегі - ұлттық рухани жаңғыру. Рухани байлық - халықтың иммунитеті. Елдің ертеңі - мына біз, жастармыз. Тілінен безіп, жат жұрттың сөзінде сайрағандарға не деуге болады!? «Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық рухыңды сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа айналуы оп-оңай». Ендеше, ұлттық кодты жаңғырту рухты көтеруден басталады. Басқалай болуы мүмкін емес. Ұлттың коды – рухында. Тіл тірілсе, дәстүр жанданады. Дәстүр жанданса, рух күшейеді. Рух күшейгенде ғана ұлт жаңғырады. Өзіндік пікірі мен көзқарасы жоқ адам, ел ертеңі бола алмайды. Ал эссе адамның ойы мен көзқарасының айнасы. Қазіргі таңда адамның өз әрекетіне рефлексия жасаудың көптеген түрлері бар. Соның бірі ретінде эссені қарастыруға болады. Жалпы, «эссе» сөзі орыс тіліне француз тілінен енген және оның тарихы латынның exagium (өлшеу, таразылау) сөзінен бастау алады. Француздың «еззаi» сөзін тура аударғанда тәжірибе, сынама, қадам, очерк деп беруге болады. Эссе – бұл еркін композицияға құрылған, көлемі шағын прозалық шығарма. Нақты бір мәселеге байланысты адамның жеке әсерін және түсінігін білдіретін, сонымен қатар, пәнді анықтайтын трактовканы беруге тырыспайтын туынды. Л.П. Крысинның "Толковый словарь иноязычных слов" деген еңбегінде эссе "жүйеленген ғылыми түрде емес, еркін үлгіде қандай да бір мәселені сөз ететін очерк» деп берілген. Ол – ауызекі сөйлеу тіліне бағытталған, ерікті түрде , көбінде пародаксалды мазмұндалатын автордың дара ұстанымын танытатын проза түріндегі философиялық, әдеби-сын, тарихи-библиографиялық, публицистикалық жанр. 
"Әдебиеттің қысқаша энцикпедиясында" («Краткая литературная энциклопедия»): "Эссе – бұл жеке тақырыпты түсіндіретін және соған байланысты әсері мен түсінігін беруге тырысатын шағын көлемді және еркін композициялы прозалық шығарма»,-деп берілген.  Эссе соңғы жылдары танымал бола бастады. Бұл жанрды қалыптастырушы ретінде М.Монтень ("Опыты", 1580 г.) саналады. Бүгінгі таңда эссе жиі қолданылатын тапсырма түрі ретінде ұсынылады. Ол құжат пакеттерінің негізгі компоненттерінің бірі (оқу орнына түскенде немесе жұмысқа орналасқанда) болып табылады. Эссе байқауы көпшіліктің ішінен ең үздігін таңдап алуға көмектеседі. Эссе жазу жас мамандар үшін де маңызды. Себебі, кандидат өзін қалай көрсеткені, өз жетістіктері мен жеңіліс тапқан сәттерін қалай суреттегені жұмыс берушіге немесе байқауға қатысушыны бағалауға, оның компания үшін қандай пайда әкелетінін анықтауға мүмкіндік тудырады.

Негізгі бөлім

Эссенің нақты ережелері:

- нақты тақырып немесе мәселенің қойылуы

- мәселені кең көлемде талдауға арналған туынды эссе бола алмайды;

- нақты мәселе немесе сұрақ бойынша адамның жеке әсері мен түсінігін білдіреді;

- белгілі бір пәнді анықтап түсіндіріп беруге тырыспайды;

- эсседе бір нәрсе туралы субъективті реңк алған, жаңа сөздер беріледі, атап айтатын болсақ, бір мәселе төңірегінде айтылып жүргеннен басқа ой айтылып, басқа сөз қолданысы көрініс табады;

- эссенің мазмұнында бірінші кезекте автордың тұлғалық ерекшелігі – оның дүниетанымы, ойы мен сезімі бағаланады.

Эссе құрылымы мен жоспары:

Эссе құрылымы оған қойылған талаптарға сай анықталады:

1) белгілі бір мәселеге қатысты эссе авторының ойы қысқаша тезис үлгісінде беріледі (Т);

2) ой дәлелдермен бекітіліп отыруы қажет, сол үшін тезистен соң дәлелдер (аргументтер) (А) беріледі.

Дәлелдер (аргументы) — бұл қоғамдық өмір фактілері, құбылыстары, оқиғалар, өмірлік жағдаяттар мен тәжірибелер, ғылыми дәлелдемелер, ғалымдар пікіріне жасалған сілтемелер және т.б. Әрбір тезиске қатысты екі дәлел жазған жөн: бір дәлел сенімсіздеу шығуы мүмкін, ал үш дәлел қысқалық пен бейнелілікке бағытталған жанр түрінде орындалған шығарма үшін тым көптік танытуы ықтимал . Сонымен, эссе бірінен бірі туындайтын сақиналы құрылымды болады (тезистер мен дәлелдердің саны тақырыпқа, таңдалып алынған жоспар мен логикаға, ойдың дамуына байланысты). Сонымен, эсседе ой айтылады, ол дәлелденеді, сосын тұжырымдалады. Дәстүрлі қалыптасқан ережелерден эссе жазу кезінде оның тақырыбын таңдап алып жазуды ғана атауға болады.

Эссенің ішкі құрылымы ерікті түрде жазылады. Бұл жазба жұмысының шағын үлгісі болғандықтан, қорытындыны оның соңында қайталаудың қажеті жоқ, ол негізгі мәтінде немесе тақырыпта айтылып кетуі ықтимал. Дәлелдемелер мәселенің тұжырымдамаларын негізге алуы мүмкін. Мәселенің тұжырымдалуы соңғы қорытындымен сәйкес келуі ықтимал.

Кез келген оқырманға бағытталған рефераттан эссенің айырмашылығы – ол белгілі бір адамның оқуына арналады. Сондықтан, «Мен ... туралы айтқым келеді» деп басталып, «Мен ... қорытындыға келдім» деп аяқталады. арналған реплика. Сондықтан, авторға қызметтік жағдайларды егжей-тегжейлі баяндамай, жаңа ой жазуға, оны ашуға мүмкіндік береді. Эссе жазудағы мақсат өзіндік шығармашылық ойлауды дамыту мен өз ойын жазбаша түрде бере білуге үйрету.

Эссе жазу кезінде мына сәттерді ескеру де маңызды:

Кіріспе және қорытынды ой негізгі мәселеге шоғырланғаны жөн (кіріспеде ол мәселе ретінде қойылса, қорытындыда түйінделеді).

Кейбір абзацтарды, негізгі ойды бөліп көрсету, абзацтардың логикалық байланысын сақтау, міне, осылай жұмыстың тұтас құрылымы туады.

Мазмұндау стилі: эссеге эмоционалдылық, экспрессивтілік, көркемдік тән. Мамандар қысқа, ұғынықты, екпіні бойынша әртүрлі сөйлемдер мен сәнге айналған заманауи тыныс белгісі – сызықшаның қойылуын эссе жазудың тиімді құралы деп санайды, яғни айқындауыш мүше, сөйлемдердің көп болуын айтады. Жалпы, стиль тұлғаның ерекшелігін танытып тұруы шарт екенін есте ұстаған жөн. Эссенің негізгі белгілерінің бірі - көлемінің шағындығы.Қандай да бір қатаң шек қойылмайды, әрине. Эссе көлемі компьютермен тергенде 7-10 беттей болуы керек. Гарвард бизнес мектебінде көбінесе екі-ақ бетке жазылады. Ресей университеттерінде 10 бетке дейін жаза беруге болады. Ал эссе тақырыбы әрқашан нақты. Оның көп тақырыбы және идеясы болуы мүмкін емес. Онда бір ғана нұсқа, бір ғана ой беріледі және сол әрі қарай өрбітіледі. Бұл – бір ғана сұрақ жауабы. Еркін композицияға құрылуы – эссенің маңызды ерекшелігі. Зерттеушілердің айтуына қарағанда жақсы эссені тақырыпты жақсы білетін, оны әр қырынан көре алатын, оқушысына түрлі идеялар ұсынып, оның ойлануына түрткі жасай алатын адам ғана жаза алатын көрінеді.

Эссе оқушысын таң қалдыруы тиіс. Адамға ой салатын шығармадағы кейбір пікірлер көбінесе афоризмге айналып кетеді. Эсседе, міне, осындай белгілер және оғаш пікірлер болуы тиіс. Сөйтіп, оқушысын ойландырып, жаңа идея тудырып отыруы абзал.

Бұл жанр оғаштығының бірі болуы ықтимал. Себебі, еркін композицияға құрылған, автордың субъективті көзқарасына құрылған эссе ішкі мағыналық бірлікті талап етеді. Ол дегеніміз негізгі тезистер мен дәлелдемелер, фактілер мен ассоциациясының үйлесімділігі барлығы ішкі бірлікте болуы тиіс.

Эсседе қалыптасқан шаблондарды, сөздерді қысқартуды, жеңіл-желпі ой қорытуларды қолданудан аулақ болған жөн. Эссе тілі байсалдылықты талап етеді. Сонымен: эссе тақырыбын нақтылау, көлемін және оны жазудағы мақсатты анықтап алу басты мәселе болып табылады.

Негізгі идеядан немесе қанық фразалардан басталғаны дұрыс. Мұндағы міндет – оқырман назарын бірден аудару.

Эссе жазудағы қателер деп мыналарды айтуға болады:

- тексеру жұмысын дұрыс жүргізбеу;

- емле қателерін тексерумен шектеліп қалу ;

- екіұшты ойлар, сәтсіз алынған фразалардың жоқтығына көз жеткізбеу.

- кіріспе сөздің тым ұзақтығы. Детальдардың жетіспей тұруы. Мысалы, негізсіз деректерді келтіре беру;

- көпсөзділік.

Эссе белгілі сөз көлемімен шектелгендіктен, ойыңды сол көлемге сыйдыра білу керек. Кейбір кезде кейбір идеялардан, тәптіштеп түсіндірулерден бас тартуға тура келеді, әсіресе, ондай ойлар бір рет айтылып кетсе, оны әрі қарай айта берудің қажеті шамалы.

Ұзақ фразалардан гөрі қысқа сөйлемдер көп болғаны жөн. Кейде ұзақ фразалар мен қысқа сөйлемдердің ауысып келіп отырғаны да ұтымды шығуы мүмкін. Эссені қайта-қайта оқыңыз. Сосын оқуға ыңғайлы абзацтарға бөліңіз. Энциклопедия, кітаптардан алынған дұрыс қолданылып тұрмаған фразалар, мәліметтермен сықитып қойсаңыз эссенің көркемдігі, нанымдылығы азаяды. Эссе жаза отырып та, адам өзінің әрекетіне есеп беріп, алдына жоспар құрады. Сондықтан, оны рефлексия түрінде қарауға болады.

Эссені бағалау

Қазіргі уақытта көптеген жасөспірімдер эссе мен шығарманы шатастрып жатады. Сол себепті олардың айырмашылығына тоқтала кетейік:

Әдеби-шығармашылық эсседе көркем туындыдағы оқиғаны

өз шығармашылығымен оқиға тудырып және кейіпкер рөліне еніп

немесе оқиға уақытына, мекеніне түсіп, сезімін, ойын, жай-күйін

баяндап, сипаттап, суреттеп жазады.

Әдеби эссенің әр түрінің мақсаты, жазылу ерекшеліктері бар.

Мақсат, жазылу ерекшеліктері эссе тақырыптары арқылы

айқындалады. Мысалы:

1.«Мұхтар Әуезовтің «Көксерек» повесіндегі тосын және

қатыгез эмоцияларды автордың оқырманына жеткізу тәсілдерін

талдап жаз». Әдеби-талдау эссе автордың тосын және қатыгез

эмоцияларды жеткізу үшін қолданған тәсілдерін тауып, талдап

жазылады.

2.«Мұхтар Әуезов «Көксерек» повесіндегі тосын және қатыгез

эмоцияларды оқырманына қаншалықты әсерлі жеткізе алды?»

Әдеби-сыни эссе автордың тіл шеберлігіне сыни бағасын бере отырып

жазылады.

3. «Тосын және қатыгез эмоциялардың М.Әуезовтің «Көксерек»

повесі және әлемдік әдеби туындылардағы көрінісі». Әдеби-синтез

эсседе бірнеше туындылардағы тосын және қатыгез эмоциялардың

берілуін талдай келе, өзіндік бағасын шығарады, көзқарасы

тұрғысынан шығарылған бағасына талдау жүргізеді.

4. Мұхтар Әуезовтің «Көксерек» повесіндегі тосын және қатыгез

эмоциялар оқырман психологиясына кері әсер ете ме? Әдеби-

дәлелдеме эсседе білім алушы өз позициясын /ұстанымын/ танытады.

Позициясын аргументтер арқылы дәлелдеп жазады. Аргумент

келтіруде Мұхтар Әуезовтің «Көксерек» повесімен ғана шектелмей,

неғұрлым өзге дереккөздерден аргументтер келтірген сайын, соғұрлым

эссе бағасы жоғарылайды.

5. «Мұхтар Әуезовтің «Көксерек» повесіндегі Құрмашсың. Жоғалып

кеткен Көксеректі күтпеген сәтте кездестірдің. Көксерек саған

қарсы шауып, сен жараландың. Осы сәттегі сезіміңді сипаттап жаз.

Әдеби-шығармашылық эссе жазуда Құрмаш рөліне енеді, сезімін, жай-

күйін сипаттап жазады.

Бұл жерде қазақтың ежелден келе жатқан наным-сенімдегі сөздерін жазып, дәлелдер келтіруге болады.

Әдеби-дәлелдеме эссе :

... Түркі халқының атақ-даңқы өшпесін деп,

Мені қаған етіп отырғызған еді.

Ең болмаса бай халыққа отырмадым.

Іші ассыз, Сырты тонсыз, Бейшара, мүсәпір халыққа отырдым.

... Бағым болғандықтан, Сәті түскендіктен, Өлімші халықты тірілттім. Жалаңаш халықты тонды, Кедей халықты бай қылдым.

Аз халықты көп қылдым, Тату елге жақсылық қылдым...

«Күлтегін» жырындағы осы жолдардың қазіргі Қазақстанмен байланысы бар ма? Күлтегін – екінші Шығыс Түрік қағанаты әскерінің бас қолбасшысы, «көк түріктің көк семесері» атанған атақты батыры. «Күлтегін» жырында оның түрік халқына қаған болып, билік еткен жылдарындағы мемлекет жағдайын алға өрлеткені жайлы айтылады. Менің ойымша, жыр жолдарын қазіргі Қазақстанмен байланыстыруға болады, яғни Күлтегін қаған мен Қазақстан Республикасының Тұңғыш президенті Н. Назарбаев арасындағы ұқсастық. Біріншіден, Н. Назарбаев та Күлтегін қаған сияқты елінің әлеуметтік-тұрмыстық жағдайын жақсарту үшін бірқатар жұмыс атқарған. Олардың ел басқаруының алғашқы жылдарында халықтың тұрмысы мүшкіл еді.

«Күлтегін» жырында: Іші ассыз, Сырты тонсыз, Бейшара, мүсәпір халыққа отырдым, - десе, «Егемен Қазақстан» газетінің 2014 жылғы басылымдарының бірінде: «Қазақстан 90- жылдардың орта шенінде қалған дағдарысты жағдай республиканың барлық әлеуметтік табыстарын апат шегіне апарып қойды. ...Осының барлығы Қазақстан халқының айтарлықтай бөлігінің өмір сүру деңгейі 12 күрт төмендеп кетуіне алып келді», - деген тарихи естелік – осы күндердің айғағы. Екеуі де азат халқының осындай хал-ахуалын көтеруге күш салды. Жырдағы: Өлімші халықты тірілттім. Жалаңаш халықты тонды, Кедей халықты бай қылдым, - деген жолдардың қазіргі уақытта елбасының түн ұйқысын төрт бөліп жасаған реформалары, заңдары, стратегиялық жоспарлары еліміздің өмір сүру деңгейі минимумынан төмен табысы бар азаматтардың санының азайып, халықтың әлеуметтік жағдайын көтеруімен байланысы бар. Осылайша қаған мен президент ең бірінші халқының тоқтығын қамдаған. Екіншіден, ел басқарушылар халқының тұрмыс жағдайын көтергеннен кейін, ел іргесінің беріктігін ойластыра бастады. Жырдағы «Тату елге жақсылық қылдым, - деген жолдардан Күлтегін қағанның көршілес елдермен жақсы қатынас орната алғандығы көрінеді. Сол сияқты Елбасының дүние жүзіндегі антиядролық қозғалысқа бастама көтеруі, елімізде болып жатқан әртүрлі деңгейдегі саммиттер, халықаралық іс-шаралар әлем елдерімен бейбіт, тату өмір сүруді ұстанғанын көрсетеді. Сондықтан екі басшы да жасампаздықтарымен ұқсас.

Түйіндей келе, қай дәуірде болмасын ел жағдайын ойлаған басшылар идеясында өзара ортақтастық бар. Олардың мақсаты - халқының қуаныш пен шаттыққа толы бейбіт өмір сүруін қамтамасыз ету. Жер бетіндегі елдермен төрт құбыласы тең өмір сүру. Күлтегін қаған мен президент Н.Назарбаевтың ел басқарудағы мүдделері өзгелерге үлгі болуға тұрарлық.

Мен бұл эссені жазу барысында Күлтегін қаған мен Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың ел басқарудағы ұқсастықтарын дәлелдеуге тырыстым. Жырдағы күйңнңшпен айтылған сөздерді эссе тиімді қолдана алдым деп ойлаймын.

Ұлттық рух - бір ұлтты басқа ұлттан парықтандырып тұратын сол ұлттың өзіне тән ішкі рухани жан дүниесі, ұзақ уақыттар бойы біртіндеп қалыптастырған салт-дәстүрі, құн көзқарасы, мұрат-мақсаты негізіндегі психикалық даралығы, өзіне тән қажыр-қайраты мен намыс-жігері қатарлылардың шоғырлы бейнесі. Өскелең ұлттық рухтың болуы бір ұлттың қоғамдық ортада өмір сүруі мен дамуында, ұлттық обыразын өзге жұртқа танытуында, ұлттың жалпы тұлғалық бітімін жоғары деңгейге көтеруде, сол ұлттың экономикалық, қоғамдық дамуын алға ілгерілетуде төтенше шешуші рол атқарады. Мейлі қай кез, қандай жағдай болсын әрқандай ұлт өзіне тән рухи деңгейімен өзге ұлттан парықталып тұрады. Қажыр-қайраты мықты намыс-жігері күшті ұлттың ұлттық рухы дәуірдің алға ілгерілеп, қоғамның дамуына сай жаңарып, әрленіп, толықтанып отырады. Ал оның керісінше болса сол ұлттың ұлттық рухы қарадай алсіреп, құты қашып, берекесі кетіп тозып жоғалады. Ұлттық рух Қазыргі жаппай әлемиленудің кері ықпалынан белгілі бір ұлтты арашалап, аман сақтап тұратын рухани қару есептеледі. Ұлттық рухты дәріптеу нысайы әсте басқалардың мүддесіне зыян салатын тар өрісті ұлтшылдық болмауы қажет, ол өз дәуірінің жалпы рухани деңгейімен, сайаси атмосферасымен ойдағыдай сәйкесетін, тұтас адамзаттық санаға сай, ұлттар ара шынайы теңдікті тұлғаландыратын, өзара ынтымақты дәріптеп бірі-біріне пайда жеткізетін, жарасымды орта қалыптастыратын, отаншылдық рухты әйгілеп, дәуір рухын сәулелендіретін идейа болуға тиіс.

Шынайы өмірде бір ұлтта өскелең ұлттық мінездеме, мызғымас ұлттық арман, биік ұлттық мұрат болғанда ғана, ғаламат зор ұиысқыштық қуатқа ие болып, ұлы істерді тындырып, дүние жүзіндегі ұлттар арасында еңсе көтеріп тұра алады. Үстем ұлттық рух белгілі бір жеке азамат жөнінен алып айтқанда, оны түрлі кербақпа, керанаулықтан шынайы арылтып, қажымай талмай алға ілгерілеуге, өз ұлтын шынайы сүиіп, ұлты үшін ұлағатты іс тындыруға жебейді. Егер бір азаматтың ұлттық рухы шынайы шыңдалып, сомдала түссе онда оның жігер-қайратын әрқандай кедергі күш мұқалта алмайды. Өмірде өз ұлтына тән ұлттық рухын тіктей алмаған азамат әрқашан өз жұртына дәрменсіз, тексіз, майдансыз болып сезілсе, ал өзге жұртқа жалтақ, жарамсақ, опасыз, тоғышар-топас болып көрінеді.

Қазақ ұлты талай мың жылдық, не шытырман тарихи кешулерді басынан кешіріп, өзінің дәстүрлі мәдениеті мен таңдаулы ұлттық рухын қалыптастырған ұлт. Оның қазірге дейін ұлттық тұтастығын сақтап, ұлт өркениетінің өзгеше генін үзіліссіз жалғап келуінің өзі өзгеше ұлттық рухының бола алғандығында. Біз тілге тиек етпекші болып отырған ұлттық рух келесі ұрпаққа жалықпай жүргізілген тәлім-тарбие, ізгі нәсихат арқылы біртіндеп қалыптасады. Өсер ұрпақты отан сүигіштікке, ұлтын, елін, жерін сүюге тәрбиелеу, бағыт-бағдар беру бүгінгі қоғамның, Қазіргі аға ұрпақтың маңдай алды міндетінің бірі болып табылады. Өз басын толық қанды Қазақпын деп санайтын әр азамат ең әуелі Қазақ ұлтының ұлттық ерекшелігін танытатын ұлттық тілі, тұрмыс-тіршілігі, әдеп-ибасы, таным-түсінігі, адет-ғұрпы, салт-дәстүрі қатарлыларға қанық, оларға қашанда жеттік болуы қажет. Азаматтарымыз дәл осылай істеуді ұлт алдындағы өтеуге тиісті қарызым, орындауға тиісті парызым деп қарайтын болулары тиіс. Егер азаматтарымыз өз ұлтына тән осындай қажеттіліктерді толықтай алмаса, онда оны өз ұлты тұрғысынан рухани мәңгүрт деп айтуға лайық.

Егерде осы ұлттық рухты сөздерімізді эссе жазуда кеңінен қолдана алсақ, эссе көркем шығарманың төресі болып шығар еді...

Еркін тақырыптағы қысқаша эссе:

Ұрпағымын ұлтымның

Қазақ деген ұлттың өкілі болу – зор бақыт. Мен – сол бақытқа ие болған жанның бірімін. Қазақылықтың бәрін сүйемін. Күмбір-күмбір қара домбыра даусынан басқа әсем дауыс жоқтай. Жастарға ақ батасын жаудырған аппақ сақалды қарияның тілегінен артық ешкім айта алмастай. Құдалардың алдында құрдай жорғалағаны да жарасатын секілді. «Еркежан» деп жұмсайтын ақ жеңешелерімнің тауып айтатын, кейде тіпті «сойып салатын» әзіл-қалжындарына төтеп бере алмай, қызарақтап жеңілген қандай ғанибет!

Басқаны қайдам, ақ кимешекті әжелердің «Ай, құрдас, ән айтсайшы», - деп қасындағыларға қолқа сала отырып, олардың әу деуін күтпей-ақ, «Жүгіріп шықтым белестен, Белес жақын емес пе, Осы отырған отырыс, Бір ғанибет емес пе-ай!» деп биязы жүнін түтіп отырып айтар қазақ әнінен өзге әнді тыңдағым келмейді. Жаны дарқан, жүрегі жұмсақ, қолы ашық, көңілі дария қазақ баласымын.

Осындай ұлтқа мекен болған кең-байтақ жерді ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен қорғап қалған батыр бабаларым-ай!

О шеті мен бұ шетіне көзің жетпейтін, шапса тұлпардың тұяғы тозатұғын, ұшса қыранның қанаты талатұғын қазақ жері – менің де жерім.

Жасыл жайлау түкті кілем боп қазаққа төселіп жатыр. Ақ бас тауы өр мінезді қазақ баһадүрі секілді мызғымай қасқаяды. Қыр мен қыраты, шөл мен шөлейті сабырыңды сынайтын, шыдамыңды шыңдап, шалқар шабытыңды шақыратын сырлы өлке де – менің Отаным.

Ұлт болашағы ұстамы мықты, ұят пен намысты ту еткен ұлдарының қолында. Ұлан-байтақ берекесі тасып жатқан елге еміренер ер керек. Ері де бар, «ерім» дейтін елі де бар. Қазақ ұлтының тағдыры үшін алаңдамаймын. Халық барда тіл де, дәстүр де, қасиет те жоғалмақ емес. Киелі жерге жастар ие болып қалады. Қазақ жастары – білімді, озық ойлы, алдына мақсат-міндет қойған Қазақстанның ертеңі.

Бұл эсседе әдемі өлең жолдарынан алынған қысқаша үзінді эссеге әдемі әр беріп, көркемдеп тұрғаны анық көрінеді.

Қорытынды:

Зерттеу жұмысы барысында қол жеткен нәтижелер төмендегідей қорытынды жасауға мүмкіндік берді:

Бүгінгі жаһандану заманында адам санасын рухтық емес, материалдық құндылық жаулап алуда. Онсызда әдеби кітапты ашпайтын, ұялы телефоннан шықпайтын жас жеткіншектер, яғни, мектеп түлектеріне елжандылық қасиетті оятатын, рухты көтеруге күш салып, рухани жаңғыруға бет түзейтін осындай нақыл сөздер қазақ тілі сабағында жиі талданса, жас ұрпақ санасына сіңіп, ертеңгі ел азаматтарына ой салар еді. Менің осы жұмысты жазуыма кітапханадан кездейсоқ алған Бауыржан Момышұлының «Отты күндер» кітабы себеп болды. Осы кітапты оқи отырып жауынгер Момышұлы емес, философ, оратор, қазақ даласында үш биден кейін танымалдылықтары сиреген би қасиетін көргендей болдым. Осындай бір күні қазақ тілінен «Мен өз елімнің патриотымын» тақырыбында эссе жазу берілді. Мен бұл эссені жаза отырып «Отты күндер» кітабынан талай нақылды негіз етіп алдым. Мен болашақта фиололог-журналист мамандығын таңдап, осындай отты, сананы селт еткізер ұлттық рухты көтеріп, намыс туын тік ұстатар жалынды нақыл сөздерді жоғары дәрежеде ғылыми зерттеулер жасап, ағылшын тіліне аударып, өзге шет мемлекеттерге қазақ халқының даналық философиясымен таныстырып, әлемге «Мәңгілік елдің» туын желбіреткім келеді.

Қорытып келгенде, ұлттық рух - ұлттың өмір сүруі мен дамуындағы рухани тірек. Ұлттың ар-ұжданын қозғап, алға қарай жетелейтін, образын әйгілеп, күш-қуатын сәулелендіретін қозғаушы күш. Жастарымызда болуға тиісті ғылым-біліммен сабақтасқан терең ойлы тектілік пен кемелді кісілік, мұқалмай асқақ тұратын ұжданды ұлттық рух өздігінен пайда болмайды, оны жастарымыздың бойына жалықпай жүргізілген тағылымды эссе жазу арқылы біртіндеп сіңіртуге болады. Мейлі қай кезде, қандай тәлім-тарбие күшті болса, сондай ортаға бейім тұру - адам психологиясына тән ерекшелік. Өсер ұрпақты тағылымды тәрбиемен өзіміз баурай алмасақ, әрине, еліктіріп, баурап әкететіндер табылады. «Ертеңін ойлаған ел азбайды» дейді дана халқымыз. Сондықтан өсер ұрпаққа жүргізілетін қазақ тіліне сай білімдік сапа мен жалпы ұлттық рухани тәрбиені ұлт рухын серпілтудің, оны одан ары жоғары деңгейге көтерудің бірден-бір қажетті шарты деп білуіміз қажет. Өйткені, тек өз ұлтын сүйе білген терең ойлы текті ұрпақ қана тұтас ұлт рухын жоғары көтеруге өзіндік үлесін шынайы қоса алатын болады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Отты күндер» . Б.Момышұлы

2. «Ақылдың кені» . Алматы

3. «Қазақ тілінің стилистикасы». Атамұра

4. «Жазу техникасы». Мектеп

5. «Қазақтың қанатты сөздері». Ә.Хайдар

6. «Жазбаша жұмыстар» . Алматы

7. Интернет ресуртары