Химия және биология сабақтарында оқушылардың зерттеу қызметі. Жұмыс тәжірибесінен.

Химия және биология сабақтарында оқушылардың зерттеу қызметі. Жұмыс тәжірибесінен.

(Гулназым Құрбонбойқызы Утемуратова, химия және биология пәнінен мұғалімі, «М.Горький атындағы ЖББМ», Шардара қаласы, Түркістан облысы)

Қазіргі уақытта жалпы білім берудің ең маңызды міндеті оның әр оқушының өзінің толыққанды жеке тәжірибесін алуға бағытталуы болып табылады. Бұған жетудің негізгі жолы-оқушылардың шығармашылық шығармашылық қызметі. Сабақтарда зерттеу қызметін ұйымдастыру қазіргі білім берудің басымдықтарының бірі болып табылады. Оқытудың дамыту әдістері, семинарлар, элективті курстар, оқу жобалары оқушылардың жеке бейімділігін жақсы ескеруге мүмкіндік береді, олардың оқудағы белсенді және тәуелсіз ұстанымын, өзін-өзі дамытуға, әлеуметтенуге дайындығын қалыптастыруға ықпал етеді.

Жобалау және іздеу әдістері дағдыларды ғана емес, құзыреттіліктерді, яғни практикалық қызметпен тікелей байланысты дағдыларды қалыптастырады. Олар теориялық білімнің Ұтымды үйлесімі және оларды нақты мәселелерді шешу үшін практикалық қолдану арқылы кеңінен сұранысқа ие. Оқушылардың зерттеу позициясын қалыптастыру оңай шаруа емес. Балаларды мектеп қабырғасында «ойларды емес, ойлауды үйрету керек» екенін әрдайым есте сақтай отырып, іздеу-зерттеу қызметіне дайындау керек. Оқушыларға ақыл – ой әрекетінің ұтымды әдістерін үйрету үшін ақыл – ой әрекетінің әдістерін-практикалық және теориялық-қалыптастыру жолдарын білу керек және оларды қолданған жөн. Оқушылардың ғылыми-зерттеу қызметі әртүрлі тәсілдермен ұсынылуы мүмкін: оқушылардың пәндік зерттеу қызметі (алгоритм бойынша), оқушылардың нақты іс-әрекеттерімен қамтамасыз етілген жобалау және зерттеу қызметі (1 – Схема).

1 Схема. Зерттеу қызметін ұйымдастыру құрылымы

Зерттеу кез-келген мәселені шешуге бағытталған идеяға негізделген. Сабақтарымда мен ұйымның әртүрлі формалары арқылы зерттеу дағдыларын дамытамын: сабақ, элективті курс, қолданбалы курс, топтық, жеке, жұптық формалар. Химия мен биологияны оқытуда тәжірибелік қызметтің ең тиімді түрі ретінде практикалық жұмыстардың маңызы зор.

Оқушылар зерттеу жұмыстарын белгілі бір ретпен орындайды. Орындау процесі жеті кезеңнен тұрады (2-Схема).

2 Схема. Оқушылардың зерттеу жұмысының кезеңдері

Мұның бәрі сабақта проблемалық жағдай туғызудан басталады. Жоғары сыныптарда оқытудағы жобалау-зерттеу қызметі ғылыми танымның барлық кезеңдерінде - қабылдаудан бастап практикада қолдануға дейінгі жалпы және жеке әдістерін енгізуді көздейді. Бұл болашақ мамандықты таңдауға негіз жасайды және оқытудың ғылыми деңгейін арттыруды қамтамасыз етеді.

Тәжірибе көрсеткендей, проблемалық, іздеу, зерттеу, эвристикалық оқыту әдістерінің элементтерін қолдану оқу процесін нәтижелі етеді. Оқушылардың зерттеу дағдылары мен дағдыларын дамыту белгілі бір мақсаттарға жетуге көмектеседі: оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыру, оларды жоғары нәтижелерге жетуге бағыттау.

Сабақта ғылыми-зерттеу жұмыстарын сәтті ұйымдастыру үшін сабақтың формаларын мұқият ойластыру қажет. Мен өз жұмысымда сабақ – зерттеу, сабақ-семинар, сабақ-идеяларды қорғау, сабақ-рөлдік ойын, сабақ-конференция, сабақ-дөңгелек үстел және т. б. сияқты формаларды қолданамын. Сабақтың мақсаттарына қол жеткізу және білім алушылардың дербестік дәрежесін есепке алу үшін мен келесі әдістерді қолданамын: репродуктивті, ішінара іздеу, зерттеу.

Зертханалық және практикалық сабақтарда химия мен биологияны оқыту процесінде мен қолданамын:

1) биологиялық объектілерді микроскоппен зерттеу

2) жабайы табиғат денелерінің құрамын зерттеу

3) ағзаның құрылымын зерттеу

4) тірі объектілерді бақылау

5) ағзаның тіршілік әрекетінің процестерін бақылау

6) тірі материяны ұйымдастыру деңгейлерін зерттеу (түр және экожүйе)

7) бейорганикалық және органикалық заттардың қасиеттерін зерттеу.

Кез келген әрекеттің сәттілігі көбінесе мотивацияға байланысты. Менің бақылауларым студенттерде ішкі мотивацияның әртүрлі түрлерінің тіркесімін көру өте жиі кездесетінін көрсетті. Әрине, табысты танымдық іс-әрекет үшін ең маңызды екі алғашқы мотивация: нәтиже мен қызмет процесіне сәйкес. Мотивацияның аталған түрлерінің екіншісі әсіресе технологиялық тұрғыдан маңызды, өйткені ол қолданылатын оқыту технологияларына тікелей байланысты.

Осылайша, оқушылардың зерттеу дағдыларын қалыптастыру процесі мұғалім мен оқушының тығыз ынтымақтастығын қажет етеді. Мұндай қызметтің нәтижесі-оқушыларды әртүрлі жоғары оқу орындарында табысты оқыту. Педагогикалық қызмет мұғалімнен үнемі шығармашылық дайындықты, стандартты емес кәсіби жағдайларда тривиальды емес және сонымен бірге оңтайлы шешімдерді іздеуді, өзін-өзі үздіксіз жүзеге асыруды және өзін-өзі дамытуды талап етеді. Оқушыларды зерттеу жұмыстарына тарту оқушылардың аралық нәтижелерін жедел бақылауға мүмкіндік береді, оның педагогикалық әсерін арттыра отырып, сабақтың қарқынын арттыруға мүмкіндік береді.

Интернет көздерінің тізімі

1. https://multiurok.ru/files/ok-ushylardyn-khimiia-biologhiia-p-ndierindie-zh-n.html Оқушылардың химия-биология пәндерінде және сабақтан тыс зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру

2. https://daryn.online/article/2348 Химия-Биология бағытындағы мектеп оқушыларының ғылыми-зерттеу жұмысын жетілдіру

3. https://bilimportal.kz/baza-materialov/biologiya/ximiya-zhne-biologiya-sabataryinda-oushyilardyi-funkczionaldyi-sauattyilyiyin-alyiptastyiru Химия және биология сабақтарында оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру

4. https://ust.kz/word/himiya_biologiya_panderinde_oqysylardyng_oqy_zertteysilik_sygarmasylyq_is_areketterin_qalyptastyry-152902.html Химия-биология пәндерінде оқушылардың оқу, зерттеушілік, шығармашылық іс-әрекеттерін қалыптастыру