Иммунитет және оны күшейтудің жолдары тақырыбы бойынша

Иммунитет және оны күшейтудің жолдары

Орындаған: БҚИТУ 1-курс студенті Оңғарбай.Д.К

Жетекшісі: PhD доктор, доцент Меңдигалиева.А.С

Иммунитет дегеніміз (латынша іm-munіtas – босап шығу, арылу, құтылу) организмнің зиянды әсерлерді немесе бүлдіруші уларды қабылдамау қасиеті.[1] Иммунитет туралы ғылымның негізін салушы, орыс ғалымы – И.И.Мечников.1882ж Илья Ильич Мечников теңіз жұлдыздарымен тәжірибе жасап фагоцитоз феноменін , оның негізінде иммунитеттің фагоцитарлық теориясын қалыптастырды. Кейбір жануарлар мен адамның қанында организмді жұқпалы аурудан қорғайтын заттар іштен туа пайда болады, ондай иммунитетті туа пайда болған иммунитет деп атайды. Бұл қасиет тұқым қуалайды.[2] Туған күнінен бастап, өзінің барлық тіршілік ету кезеңдерінде түзілетін организмнің қарсы тұру қабілеттілігін жүре пайда болатын иммунитет деп атайды. Ол табиғи және жасанды деп екіге бөлінеді (екеуі де белсенді және енжар болып ажыратылады). Бұл иммунитеттің табиғи жолмен түзілген белсенді түрі жұқпалы аурулармен науқастанып тұрғаннан кейін пайда болады. Әдетте, ол ұзақ мерзімге созылады, кейбір жағдайда өмір бойына сақталады. Мысалы, адамдар шешек, қызылша, т.б. жұқпалы аурулармен бір рет ауырып тұрса, екінші рет қайталап ауырмайды. Ал табиғи иммунитеттің енжар түрі нәрестеге құрсақта жатқанда бала жолдасы (плацента) арқылы, ал туғаннан кейін анасының сүтімен беріледі. Мұндай иммунитет ұзаққа созылмайды, сәби 1 жасқа келгенше сақталуы мүмкін.[7]

Иммунитет әлсірегенін қалай білуге ​​болады?

Алдағы суық мезгілдерге ағзаны бір рет дайындау қажет. Деніңіздің саулығыңызға бүгіннен бастап алаңдамасаңыз, ертең суық күшейтілген болса, кеш болады. Бастысы дұрыс тамақтанып, спортпен шұғылданыңыз. Ас қорыту жүйесі реттеңіз. Ішімдік пен темекіден, қатар қатар өзгереді, майлы, кептірілген тағамдарды азайтады. Жеке гигиеналық тазалықты сақтаңыз. Ең маңыздысы, күліп жүруді ұмытпаңыз. Күйзеліс, депрессиялық жағдайлар да иммунитетті әлсірететінін ғалымдар айтып-ақ келеді.

Иммунитет не үшін төмендейді?

1. Дұрыс тамақтанбау

2. Гиподинамия және жоғары жүктеме

3. Ұйқының дұрыс болмауы

4. Зиянды әдеттер: темекі шегу және ішімдік

5. Нашар экология[6]

Иммунитет әлсіреуінің белгілері:

1. Ісіну, көз астының күлдіреуі

2. Жиі суық тиіп ауыру

3. Өзіңді нашар сезіну, тітіркену, тез шаршау

4. Терінің бөртуі және бозарғығы болу

5. Тырнақ пен шаштың нашарлауы

6. Созылмалы аурулардың асқынуы[6]

Иммунитетті қалай күшейту керек?

1. Дұрыс тамақтану

2. Дұрыс ұйқы

3. Физикалық белсенді болу

4. Темекі мен ішімдіктен бас тарту

5. Шынығу

6. Су ішу

7. Таза ауада жаяу серуендеу [6]

Иммундық жүйені қалай күшейту керек?

Медицина ғылымының профессоры Алмаз Шарман қырық жыл уақытын иммундық зерттеуге арнаған. Назарыңызға ғалымның иммундық жүйесін күшейтуге қатысты кеңесін ұсынамыз.Вирус ағзаға түскен иммундық жасушалары мен молекулалары қорғану үшін жиналады. Олар аз мөлшердегі вирусты тез арада жоюға қауқарлы. Алайда көп мөлшердегі вирусқа қарсы күресу оңайға соқпайды. Ол үшін иммундық жүйе алдын ала дайын болуы қажет. [7] Иммунитет дайындалған сәтте вирус еш кедергісіз өкпеге де, басқа органдарға да қолданылады. Мұның алдын-алу үшін иммундық жүйені миллиондаған вирус пен бактерияға қарсы күресуге дайын болу керек.Иммундық жүйе вирустың түрін анықтаған соң, сізге ұқсас мыңдаған Т және В жасушылары пайда әкеледі. Бұл ағзаның вируспен күресетін әскері істпеттес. Жасушалар антиденелерді түзу арқылы күреседі. Олар вирустың көбейіп кетпеуіне кедергі жасап, басқа мүшелерге таралуға жол бермейді. Антиденелер вирусты жеңгеніне жұмыс істеуді тоқтатады, кез келген сәтте тосқауыл беру үшін дайын болады. [2] Өкінішке қарай, көп жағдайда иммундық жүйені жедел түрде алмай, коронвирусқа тосқауыл бола алмайды. Мұндайда коронавирус ағзаны оңай жаулап алады. Ғалымдар коронавирустан қорғану үшін антиденелер ғана жеткіліксіз деп есептейді. Алайда ағза ақпаратпен күресу үшін әр түрлі әдісті қолданады. Осыны ескеру керек.Коронавирус пен басқа инфекциялармен күресу үшін иммунитетті күшейту қажет. Бұл үшін не істейміз? Иммунитетті күшейту, оны күшейтетін арнайы дәрі-дәрмек жоқ. Тек уақытылы тамақ ішіп, жаңа піскен көкөніс пен жеміс жеген дұрыс. Иммунитетті күшейтетін А, В6, С, D, Е витаминдері, фолий қышқылы, мырыш, селен, темір бар. Бұған қоса саламатты өмір салтын ұстанып, зиян әдеттерден бас тарту қажет. [3] Барлық қатар, ішек микробаларының баланста болуы маңызды. Ашымал сүт өнімдері мен ашытылған азық-түліктегі микробтармен ішек микробиомасын баланста ұстауға болады.

Коронавирусқа қарсы иммунитет қанша уақытқа жеткілікті

Коронавируспен ауырғандардың ағзасында вирусқа төзімді антидене түзіледі. Алайда ғалымдар оның қанша уақыта дейін шыдамды екенін дөп басып айта алмайды. Инфекцияның түріне байланысты түзілетінін иммунитет әркелкі келеді. Мысалы, адам ағзасы қызылша вирус өмір бойына «есте сақтайды». Бала кезде жасалған екпенің арқасында мүлдем қызылша жұқтырмауға болады. Алайда тұмауды бір маусымда бірнеше мәрте жұқтыруы мүмкін. Өйткені оның штаммдарды да әркелкі келеді. SARS-CoV-2 вирусы жақында ғана пайда болғанына байланысты оған қарсы түзілген иммунитетті зерттеу мүмкін емес. Дегенмен ғалымдар антидене кем дегенде 2-3 ай ағзаны қорғайды дейді. Ал жақында ғана сынақтан өткен Ресейдің «Спутник V» вакцинасы 2 жыл бойы иммунды жауап қайтаруға қабілетті екен.[1]

Иммунитетті нығайтатын 5 қолжетімді азық-түлік

Иммунитетті нығайту үшін үйде пайдалы әрі құнарлы тағамдар дайындап жеңіз. Қосымша дәруменді қоспалар ішуіңіз мүмкін, бірақ ағза дәруменді азық-түліктен жақсырақ алатынын ұмытпайық.

Көкөніс.Ақжелкен, аскөк және асжапырақ (шпинат) – әлсіз иммунитетті құтқаратын көкөністер. Мысалы, асжапырақтың құрамында каратеноид деп аталатын маңызды антиоксидант бар. Ол жасушаларды зақымдардан құтқарады және қабыну процестерінің пайда болу қаупін төмендетеді. Сондықтан көкөністі салатты күнделікті рационыңызға қосу тек дене сымбаттылығына емес, сондай-ақ бүкіл ағза денсаулығына пайдалы.[4]

Майлы балық.Егер балық қолжетімсіз болса, зәйтүн майын пайдалануға болады. Бұл жерде иммунитеттің басты көмекшісінің рөлін омега-3 майлы қышқылдары атқарады. Олар қабыну процестерінің дамуын бастапқы кезеңнің өзінде-ақ тоқтатады және ағзаны вирустар мен бактериялардан қорғайды. Балықты қуырғаннан гөрі бұқтырып пісіргенде дәрумендері көбірек сақталатынын ескерте кетейік.[4]

Цитрусты жемістер.С дәрумені вирустық жұқпалармен жақсы күресетінін естіп жүрміз. Ал С дәруменінің негізгі және қолжетімді көздері – цитрусты жемістер. С дәрумені цитрусты жемістердің қабығы мен ақ етінде көбірек болатынын айта кетейік. Сондықтан лимонның не апельсиннің қабығын жемесеңіз де, оны шайға салып ішуді әдетке айналдырыңыз.[4]

Брокколи.Брокколиді көпшілік ұната бермейді. Алайда ол көптеген проблемалардың алдын алады және иммунитетті нығайтады.[4]

Тауық сорпасы.Әдетте, тұмаулатып қалған адамға тауық сорпасын дайындаймыз. Бұл жайдан-жай таңдалған тағам емес. Құс етінде В6 дәруменінің мөлшері көп: ол ағзадағы көптеген химиялық процестерге қатысады. Сондай-ақ ол жасушаларды зақымдардан қорғайды.[4]

Иммунитетті көкөніспен көтерейік!

Соңғы жағдайға байланысты әрбір адам иммунитетті күшейтуге ерекше көңіл бөліп жүр. Иммунды жүйені қатайтудың ең қарапайым жолы – тамақтануды реттеу. Мұндай тамақтану-түлікте ағзаның қорғаныш қасиетін бекітуге көмектесетін дәрумендер мен микроэлементтер бар. Қазір зімбір мен лимонның бағасы әдеттегіден екі есе қымбаттап кеткені емес. Алайда иммунитеттің қатаюына және жалпы ағзаға пайдалы басқа да өнімдер бар.

Болгар бұрышы. Құраманда С дәрумені көп көкөністердің бірі. Күніне оның басқару біреуін жегеннің өзі ағзаны Сәруменінің тәуліктік нормасымен 100% қамтамасыз етеді. Сондай-ақ құрамындағы капсантин, виолаксантин, лютеин, кверцетин және лютеолин антиоксиданттық қасиет ие.[4]

Асқабақ. Бұл көкөністің басты артықшылығы – құрамындағы дәрумен мен минералдың көп және калориясы аз. Қоса, асқабақта бета-каротин көп. Ол А дәруменінің көзі. Бұл дәрумен тыныс алу мүшелерінің шырышты қабілетін жағдайын жақсартады. Асқабақ та болгар бұрышы сияқты антиоксиданттарға бай. Олар жасушаларды әртүрлі зақымдардан қорғайды.[4]

Көк шай мен түймедақ шайы. Бұл шайларда эпигаллокатехиннің мөлшері көп. Соның ішінде олар иммунды жүйе жасушаларын қорғауды және ағзадағы қабыну процесін азайтады.[4]

Анар. Анардың орындалуы 3 негізгі полифенол бар: танин, кверцетин, антоциан. Олар ағзадағы бос радикалдар шоғырын жүйелі түрде ұстап тұрады және жасуша мембранасын қорғайды.[4]

Ашытылған қырыққабат. Бұл өнімді ішектің жергілікті иммунитетін күшейтуге және қорыту жүйесін қалпына келтіруге қажеттілік.[4]

D дәруменіне бай өнімдер: нәлім бауыры, теңіз балығы, балық майы. D дәрумені иммунды жүйенің реттелуінде маңызды рөл атқарады: ол микробтарға қарсы ақуыздардың өңделуін арттырады.[4]

Балдыркөк. Оның құрамындағы инулин, пектин және эфир майлары ішектер моторикасын жылдамдатады, ағзаны жұмсақ тазартады және газды түзеді.[4]

Бала иммунитетін көтерем десеңіз

Баланың иммунитеті жоғары болып, әртүрлі ауруларды өздігінен жеңе білуі әр ата-ананы ойландыратын мәселе. Алайда иммунитет көтереміз деп ауырмай жатып түрлі дәрі-дәрмекке жүгініп, дәріхана табалдырығын тоздырудың қажеті шамалы. Себебі дәрілер ағзаның бір мүшесіне пайдасын тигізсе, екінші мүшесіне зиянын тигізетінін бәріміз білеміз. Сол себепті қандай жағдай болса да барынша табиғи тәсілдерді қолданған абзал. Жаңа туған нәресте иммунитетті бірінші кезекте ана сүтінен алады, анасының иммунитеті, денсаулығы жақсы болса, бала үшін де еш уайымдаудың қажеті жоқ. Ал шақалақ алты айдан асқаннан кейін ақырындап иммунитетін өздігінен қалыптастырады. Міне, осы кезде ата-анасының көмегі керек. Баланы үп еткен желден қорғаштай бермей, керісінше, бірте-бірте салқындау температураға төзімді етіп үйреткен жөн. Жаман ауа райы болмайды, күн райына лайықсыз киім ғана болады. Ауа райы қандай болса да баланы таза ауаға далаға жиі шығарыңыз. Жуындырған кезде ысқылтым судың орнына жылылау су қолданыңыз. Бала денесі осылай өзі үйренісе бастайды. Уақытылы екпеден (прививка) қалдырмау да бала иммунитетін көтеруге көмектеседі, оның пайдасы болмаса ешқандай зияны жоқ. Таза ауада серуендеп келгеннен кейін баланың беті-қолын жууды әдетке айналдырыңыз. [3] Таңертеңгілік жаттығу ересектердің ғана міндеті емес, бала бір жасқа толмаған болса, өзіңіз қол-аяғын созып, шынықтырыңыз. Күнделікті жеткілікті мөлшерде су ішіп, тамағы тоқ, ұйқысы қанық болған баланың иммунитеті әлсіз болмайды. Сонымен қатар балаға әрдайым көңіл бөліп, ойнатып, мейіріміңізді төгіп, көңілі көтеріңкі болуын да қадағалаңыз.[3] Ол жататын бөлменің ауасын тазартып, желдетіп отыруды ұмытпаңыз. Осы әрекеттердің барлығы баладағы мықты иммунитеттің кепілі. С дәруменімен ағзасын қуаттандырып, тәтті, майлы тағамдарға әуес болмауға дағдыландырыңыз.[6]

Қорытындылай келгенде, ең бастысы, денені шынықтыру екенін есте ұстаңыз. Көп қимылдаңыз. Қимыл-қозғалыс кезінде адамның қан айналымы жақсарып, бұлшық еттері қалпына келеді. Дененің ырғалуы ішектің де бұлшық еттерін реттеп, қызметін жақсартады. Сосын, әрине, дұрыс тамақтану, зиянды әдеттерден аулақ болу, тыныш та сапалы ұйқтау және т.б. әркімге пайдалы.Әдетте адамдар иммунитетті сақтаудың рөлі мен мүмкіндігін ауырған кезде ғана ойлайды. Иммун тапшылығы кез келген адамды ауруға алып баратын тіке жолдың бірі. Сондықтан әр адамға денсаулығын сақтау және иммундық жүйені нығайту маңызды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Сапин, М.Р. Анатомия и физиология человека (с возрастными особенностями детского организма): Учебник для студ. образоват. учреждений сред. проф. образования / М.Р. Сапин, В.И. Сивоглазов. - М.: ИЦ Академия, 2009.[1 – 384с]

2.Любимова, З.В. Возрастная анатомия и физиология в 2 т. Т.1 организм человека, его регуляторные и интегративные системы: Учебник для СПО / З.В. Любимова, А.А. Никитина. – Люберцы: Юрайт, 2016.[1 – 447 c]

3. Дене тәрбиесінің негіздері Е.Уақбаев Алматы. 2001 [35-77]

4.«Білгенге[10-21б] энциклопедиялық анықтама

5.О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0

6.Сергеев, И. Ю. Физиология человека и животных в 3 т. Т. 2 кровь, иммунитет, гормоны, репродукция, кровообращение : учебник и практикум для академического бакалавриата / И. Ю. Сергеев, В. А. Дубынин, А. А. Каменский. — Москва : Издательство Юрайт, 2019. — 258 с.

7. Апчел, В.Я. Физиология человека и животных: Учебник для студ. Учреждений высш. Пед. Проф. Образования / В.Я. Апчел, Ю.А. Даринский, В.Н. Голубев.. – М.: ИЦ Академия, 2013. – 448 c.