Инфляция және тұрғындардың өмір сүру қабілеті

ҚОРҚЫТ АТА АТЫНДАҒЫ ҚЫЗЫЛОРДА УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және құқық институты

Тақырыбы: Инфляция және тұрғындардың өмір сүру қабілеті

Орындаған: САРСЕНБАЙ ЖАҢЫЛ

Эк-19-1 оқу тобы

Қызылорда 2021ж.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ .......................................................................................................

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Халықтың әлеуметтік жағдайы олардың қаражаттануындағы төлемдік мүмкіншіліктеріне тікелей байланысты. Орташа есептегі халықтың төлемдік мүмкіншілігінің өсуі, экономика саласындағы өндірілген өнім мен қызмет өсуіне тікелей байланысты. Себебі, өндірілген өнімнің тауарлық бағасында және көрсететін қызметтердің тұтынуында өзіндік шығындар мен қосымша құны қоса есептелінеді.

Тауардың өзіндік құнындағы шығындардың бірі еңбек табыстылығы болса, қосымша құн қоғамдық жалпы щығындар сұраныстарын қамтамасыз етеді. Осыған орай халықтың төлемдік қабілеті, игерілген материалдық ресурстардың игілігіндегі халыққа арналған тауарлық-материалдық байлыққа айналуына тікелей байланысты.

Әркімнің төлемдік қабілетінің жетілуі жолында оның еңбек етуіне байланысты халықтың табыстануында құқықтық әділеттілік оның негізгі мәселелерінің бірі болып табылады.

Халықтың төлемдік қабілетін әкімшілдік басқару жүйесінің шешімдерімен реттелінсе, нарықтық экономика әркімнің өзіндік қабілеттіліктегі табыстану мүмкіншілік еркіндігін туғызды. Осыған орай біреулер төмен, біреулер орта, енді біреулер бай өмір сүруіне қоғамдық биліктегілердің кінәсі жоқ деп есептеуге де болады. Қоғамдағы адамдардың дамуы тек мемлекеттік бағдарламаға ғана үміт арту мен тоқталынып қалмай өз әрекетіне де тікелей байланысты.

Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі.Халықтың төлемдік қабілеттілігінің теориялық және тәжірибелік негіздерін қарастыруға А.Смит пен Д. Рикардоның, П.П. Гензельдің, Ф. Ниттидің, Дж. Мильдің, Д. Локтың еңбектерінде көп көңіл бөлінген. Олар адамдардың байлығы мен экономикалық дамуына және олардың жалпы теориялық талқылау мәселесіне көп көңіл бөлген.

Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Халықтың төлемдік қабілеті артқан сайын экономикадағы өндірілген тауарлар мен көрсетілген қызметтер айналымы жылдамдай түседі. Осыған орай, инфляция жағдайындағы халықтың төлем қабілеттілігін есепке алу арқылы теориялық-әдістемелік және тәжірибелік негізін тұжырымдау.

Аталған мақсатқа сай мына төмендегі міндеттерді шешуді қажет етеді:

• Инфляция жағдайында халықтың төлем қабілеттілігін теориялық тұрғыдан зерделеу;

• Халықтың төлем қабілеттілігін есептеуде олардың мүмкіншіліктерін айқындау;

• Қызылорда облысы тұрғындарының тұрмыс-тіршілігін, әлеуметтік жағдайын жан-жақты талдау;

• Халықтың төлем қабілеттілігін есептеуде табыстылық пен сатып алу мүмкіндіктерін анықтау;

• Табыс мөлшері бойынша төлем қабілеттілігін болжам жасау.

1. Инфляция түсінігі және оның түрлері мен пайда болу себептері

1. Инфляция түсінігі және оның түрлері

Инфляция-кез келген әлеуметтік-экономикалық ортадағы пайда болатын процестерге байланысты болады. Инфляция жалпы баға деңгейінің жоғарылауымен және ақшаның құнсыздануынан туындайды.

Инфляцияның даму деңгейі, өсу қарқыны төмендегідей бөлімдерге бөлінеді:

1 Жай - мұнда нақты бағаның жоғарылауы жылына не бары 3-4 % аспаған жағдайда (эк-ға өте күшті әсер етпейді) бірақ бағаның жай құнсыздануына әкеп соғады.

2Ашық - жоғарылауы 5-10% ға тең болғанда. Экономикалық орта нақты өзгерістерге ұшырайды.

3 Гиперинфляция – нақты бағаның жоғарылауы 20%дан көбейген жағдайда эк-қ зиянға шығуы, шаруашылық кризистік жағдайларға ұшырауы.

Инфляцияның пайда болу жағдайы 2-ге бөлінеді:

1. Инфляцияның жандануы - болжамдарға байланысты, қорытынды жүзеге асырылу кезеңінде экономикалық өсімнің әсерінен пайда болады.

2. Инфляциялық дефицит - өндірістегі аппараттың дамуының жетіспеушілінен сұранысқа байланысты тауарлар мен қызмет етудегі қамтамасыз етілмеуінен туындайды.

Қабылдану формасына байланысты.

1. Инфляциялық сұраныс - баға деңгейінің өзгерісі. Сұраныс жиынтығының артықшылығын түсінігі, экономикада өндіріс қабілеттілігінен көбіне артық ақша, шығын жұмыстары. Өндірістік сектор нақты өнім көлеміндегі осы артық сұранысты қамтамасыз етуге жағдайы жоқ, қолда бар ресурстардың барлығымен толығымен пайдаланған. Мұндағы жағдайдағы артық сұраныс өнім бағасының жоғарылауына әкеп соғады, яғни аз тауарға көп ақшаның жұмсалуы инфляциялық сұраныс тудырады.

Өндірістік шығынның жоғарылауына немесе ұсыныстың төмендеуіне байланысты инфляция. Бағаның теориялық өсімі-белгіленген шығын деңгейінің өсімі, өнім бірлігінің шығындарының көбеюіне әкеліп соғатын факторлар болып иабылады.

Өнім бірлігінің шығындарының өсімі- пайдаланушының кемуіне, бағаның деңгейіне әсер етеді. Қорыта келе экономика секторында өндірісте қызмет көрсету және тауарға деген сұраныс қысқарады, яғни бұл бағаның өсіміне әкеледі. Мұндай жағдайда «инфляциялық сұраныс» жағдайындағы формаға сәйкес жұмыс атқарады.Инфляцияның басты сапалық көрсеткіштері болып-шығындар деңгейі (өсімі) еңбек ақы шығындары, шикізат энергия бағасының өсімі жатады. Жоба тиімділігіне әсер етуші факторлардың бірі болып инфляция жатады. Инфляция процесі - экономикадағы бағаның жоғарылауымен сипаты немесе ресурстардың әрбір түрлеріне , өнімге, қызмет көрсетуге бағаның өсуі. Инфляцияның өсуі - жалпы баға деңгейінің өзгерісі.

Қағаз ақша байлықтың тек белгісі ғана. Қағаз ақша қазына сақтау қызметін толық атқара алмайды. Қор сақтау үшін адамдар ақшасына құнды заттар алуға ұмтылады. Қор ретінде қағаз ақша шектелуі көлемде ғана сақталады. Олардың көбі айналымға шығарылады, айналымдағы ақша көлемі қажеттіліктен тыс өседі. Артық ақша сұранымды арттырады. Артық сұраным, өз кезегінде бағаларға қатты ықпал жасап, оларды көтеріп жібереді.

Алайда бағаның өсуі айналымдағы тек қана ақшаның шектен тыс коп болуынан болған жоқ. Бағаның үнемі осу процесі XX ғасырдың басынан байқалады (XIX ғасырда тауарлар бағасының өсуі мен төмендеуі үнемі алмасып отыратын). Барлық дамыған капиталистік елдерде тауарлар мен қызметтер бағасының деңгейі XX ғасырда елеулі гүрде өсті (мысалға АҚШ-та бөлшек сауда бағасы 17 есе өсті). Ғалым - экономистер бұл құбылысты олигополистік бағаның қалыптасуынан деп есептейді.

Сонымен бағалардың өсуі бір жағынан өндірістің даму, осу себептерінен болса, екінші жағынан сол тауарларға деген ұсыныстан туды. Соңғысында тауарлар мен қызмет бағаларының өсуі нарықтық өндіріс шығындарына және тауарлар мәмілесі құндарының жоғарылауына жауап (реакциясы) ретінде болды.

Қазақстанда инфляцияның пайда болуына келесі себептер себепші болды:

• қоғамдық өндірістің терең деформациясы мен диспропорциясы;

• экономиканың құрылымдық ауытқуы; тауар өнімдерін өндірушілердің монополизмі;

• милитаризацияланған экономика;

• мемлекеттік бюджеттің ақшасын тиімсіз пайдалану.

Қазақстандағы инфляциялық тетіктердің іс-қимылы мемлекеттік  қаржыландырылумен және жеңілдік несиелендірумен ынталандырылды. Бағаны либерализациялау және өндірісті қысқарту кезінде осыған ерген жалақыны көтеру сұраныс инфляциясының өндірістің шығындар инфляциясына қайта өсуіне әкелді. Ақшалай жүйенің бұзылуы және елде қаржы шиеленісуін құру; айырбас үрдістерінің табиғилануы; ұлттық өнімді бөлудегі нақты өзгерістер; халықтың мүліктік қабаттасуының күшеюі; инвестициялардың қысқаруы; тауарлар мен қызмет көрсетулерге бағалардың әркелкі өсуі инфляцияның салдарлары болып табылады.

Қазақстанда инфляция 2020 жылдың желтоқсан айында 0,9%-ды, ал 2020

жылы - 7,5%-ды құрады.

2020 жылда(2020 жылғы желтоқсан 2019 жылғы желтоқсанға) баға азық-түлік тауарларына–11,3%, азық-түлік емес тауарларына–5,5%,ақылы қызметтерге 4,2% жоғарылады.

2020 жылғы қаңтардан бастап ТБИ–ді есептегенде азық–түлік тауарларының үлесі –39,0%, азық–түлік емес тауарлар – 28,9%, ақылы қызметтер 32,1% құрады.

«Күтілетін төлем балансының тапшылығы аясында айырбастау бағамының бағаларға тасымалдануы ұлғайған фискалдық импульс инфляцияға әсер етеді, оның инфляцияға ықпалы 2021 жылы да жалғасады. Тиісінше, 2021 жылы мұнай бағасының біртіндеп өсуі және ішкі экономиканың қалпына келуі аясында жылдық инфляция 4-6% дәлізінің жоғарғы шекарасына жақын қалыптасады және 2022 жылы да осы дәлізде болады. Осыған байланысты инфляция болжамы мынадай таргеттерге сәйкес келеді: 2021-2022 жылдары 4-6%, 2023-2024 жылдары 4-5% және 2025 жылы 3-4%.»

ҚР Премьер-Министрі Асқар Маминнің төрағалығымен өткен Үкімет отырысында Қазақстанның 2021-2025 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамы қаралды. ҚР Ұлттық Банкінің Төрағасы Ерболат Досаев баяндамасы

АЗЫҚ-ТҮЛІК ИНФЛЯЦИЯСЫ

Өндіріс орындарының жабылуына және кірістердің төмендеуіне байланысты тұтынушылық белсенділіктің төмендеуіне қарамастан, COVID-19 пандемиясы басталғаннан бері жыл сайынғы азық-түлік бағаларының өсуінің жеделдеуі байқалады.

Бұл негізінен ТЖ режимі мен шекаралардың жабылуы жағдайында жеткізу тізбегінің бұзылуына байланысты.

Халық Иммунитетті жоғарылату үшін қолданатын тағамдардың жекелеген түрлеріне (сарымсақ, имбирь, жемістер, атап айтқанда цитрус жемістері) сұраныстың артуы байқалды. Осы кезеңде болашақта пайдалану үшін азық-түлік сатып алу тіркелді. Азық-түлік инфляциясын жеделдетудің ұқсас тенденциялары әлемнің көптеген елдерінде болды.

1.2 Тұрғындардың төлемдік қабілеттілігіне талдау

Экономиканың өсуі - әлеуметтік проблемаларды үйлесімді шешудің негізі, адамдардың тұрмыс деңгейінің көтеріліп, табыстарының молаюының қайнар көзі. Міне осы заңдылыққа сүйене отырып Елбасы Н.Ә Назарбаев өзінің Қазақстан халқына арналған дәстүрлі Жолдауында «біз әлемдік өркенниет көшінің соңында қалмауға тиіспіз» деген стратегиялық мәні зор тұжырым жасады.

Қазақстан Республикасы қазір әлеуметтік-экономикалық дамудың негізгі өлшемдері бойынша әлемдегі дамыған, яғни орта деңгейден жоғары табысы бар мемлекеттер қатарынан көрінуге қабілетті.

Әлеуметтік қорғау жүйесінің негізгі қаржыландыру көзі мен жалпы реттеушісі – мемлекет болып табылады. Заңнамаға сәйкес азаматтардың жекелеген санаттарына мемлекет қаражаты есебінен әлеуметтік көмек көрсетіледі. Қызылорда облысы әкімшілік тарапынан жасалып жатқан шараларға қарамастан кедейшілік пен жұмыссыздық, әлі де сақталып отыр.

Халықтың кірісі – қоғамнан және оның институттарынан олардың иелігіндегі өндіріс факторларының (еңбек, капитал, жер, кәсіпкерлік) қызмет ету нәтижелеріне сәйкес адамдардың иелігіне түсетін және материалды, рухани қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған құрал.

. Облыстың қазіргі әлеуметтік- экономикалық жағдайларын толық сипаттау үшін тұрғындардың кедейшілік жағдайына және оларды әлеуметтік қорғау мәселеріне тоқталғанды жөн көрдік.

Кесте1 Облыс халқының тұрмыс деңгейінің негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері

Көрсеткіштер	2014ж.	2015ж.	2016ж.	2017ж.	2018ж.
Халық саны ,мың адам	713,0	726,7	739,7	753,1	769,1
Халықтың табиғи өсімі,(-) кемуі: адам	15 404	15 495	15 248	15 909	16000
1000 адамға шаққанда	21,79	21,53	21,60	21,31	21,6
Экономикада қамтылған халық,мың адам	318,9	329,1	334,4	311,1	317,2
Жұмыссыз халық саны, мың  адам	18,6	18,5	18,3	16,4	15,9
оның ішінде: жұмыссыз ретінде тіркелген азаматтар саны	1,5	1,4	1,2	1,8	1,8
Халықтың атаулы ақшалай табысының бағасы (орта есеппен жан басына шаққанда,айына), теңгемен	40 451	45 417	48 256	53 337	770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз! Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі. Толығырақ Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз! Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз! Жариялау Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз! Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз! Жариялау Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2024-2025 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Экономика пәні бойынша барлық материалдарды көру Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ