Жастарды Абай мұрасы арқылы тәрбиелеу

Жастарды Абай мұрасымен таныстыру,

ұлы тұлға туралы ойды танымал ету

Биыл біз ұлы Абайдың туғанына 175 жыл толғалы отыр. Абай тек жазушы, ақын ғана емес, сонымен бірге ұлы ойшыл, философ, жақсы психолог және ұстаз болған. Оның туындылары бүгінгі күнге дейін өзекті болып табылады, өйткені ол өз шығармасында бізді туылғаннан бастап қартайғанға дейін бірге жүретін құндылықтарды сипаттады.

Қазақ халқының санасындағы рухани-адамгершілік іргелі тіректердің бірі - көрнекті ағартушы Абай Құнанбаевтың шығармашылық мұрасы. Оның шығармаларында халық шығармашылығы дәстүрлері және қоғам мәселелерін түсіну барынша көрініс тапқан.

Біздің қалада, мектептерде, жоғары оқу орындарында мектеп оқушыларынан бастап ересектерге дейін көптеген адамдар белсенді Абай шығармаларынан үзінді оқу эстафетасында қатысқан. Осының арқасында біз тағы да Абай мұрасының тереңіне үңіліп, оған деген құрмет пен құрметті таныттық, оны жетілдіруді қазіргі ұрпақты тәрбиелеудің тиімді әдісі ретінде пайдаландық.

Абай Құнанбаев өз шығармаларында жастарды адамгершілікке тәрбиелеу мәселесіне ерекше назар аударды. Ол адамгершілікке тәрбиелеу мәселесіне өзінің философиялық-педагогикалық көзқарастарын білдірді.

Әр адамның өмірінде адамгершілік принциптері мен адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың жалпыадамзаттық негізгі проблемаларына ерекше назар аударылады.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,
Жоқ-барды, ертегіні термек үшін.
Көкірегі сезімді, тілі орамды,
Жаздым үлгі жастарға бермек үшін - деп Абай өзі шығармашылығының тақырыбын осылай анықтады. Жастарға - өз халқының болашағы үшін және олардың жарқын болашағы үшін осылайша жазды.

Абай арнайы философиялық-педагогикалық еңбектер жазбағанымен, жастардың тәлімгерінің барлық дерлік еңбектері халықтың қызығушылықтары, адамгершілік мұраттары мен даналығына, қазақтың ұлттық интеллигенциясы - ақындар мен композиторлардың шығармашылығына, Шығыс халықтарының әлеуметтік ойларының жетістіктеріне негізделген моральдық-этикалық өңдеулермен сіңген.

Абайдың адамгершілік қағидалары мен адамгершілік құндылықтардың өмір сүру процесінде қалыптасуы туралы ойлары моральдың «құдайдың тағдыры» туралы діни ілімге қарама-қарсы бүгінгі таңда өзекті болып табылады. Абайдың пікірінше, адам туа біткен дайын жеке қасиеттерімен туылмайды. Барлық ізгілік ұғымдары, барлық мінез-құлық ережелері оның өмірі мен жұмысы барысында жинақталады. Ол жастарды шақырады:

Әсемпаз болма әрнеге,
Өнерпаз болсаң, арқалан.
Сен де — бір кірпіш, дүниеге
Кетігін тап та, бар қалан!

Абайды адамның эстетикалық, этикалық келбеті, оның білімі мен тәрбиесі, оның сезімдері мен ақыл-ой әлемі, оның мұраттары мен өмір мақсаты қызықтырады.

Адамдар туа біткен теңдікке қарамастан, әрі қарай, Абай бір-бірімен моральдық жағынан тең емес деп санайды: біреулері азғын, ашкөз, ақымақ, айлакер, басқалары, керісінше, адамгершілікті, ізгілікті, ақылды, қарапайым және т.б.

Абай өзінің ең жоғары этикалық идеалын адамгершілік формуласында: «Адам бол! Ол онымен ең алдымен жастарға жүгінеді. «Адам Бол!» шығармасының этикалық мағынасы адамның тағайындалуының өмірдегі рөлін жоғары бағалаудан тұрады. Адам өзінің түсінігінде парасаттылық пен адамгершілікті, еңбек пен білімді, достық пен сүйіспеншілікті біріктіруі керек.

Абай жастарды тәрбиелеуде отбасы тәрбиесіне ерекше мән берген. Бірінші және ең маңызды тәрбиешілер, мұғалімдер, Абай айтқандай, ата-ана.

Абай адам бойынан адамгершілік қасиеттерді табиғаттан алмайды, ол тек тәрбие барысында ғана адамгершілікке немесе азғындыққа айналады деп баса айтты.

Абайдың айтуынша, сүйікті адам - ​​балалардың бірінші және басты тәлімгері.

Сондай-ақ, Абай өзінің редакциялауларында қазақ балаларының әдет-ғұрпы ата-аналарының, тәлімгерлерінің дұрыс тәрбиесіздігінен, надан құрдастарының зиянды әсерінен нашарлайтындығын бірнеше рет еске салады.

Адамның жетілуі, ағартушының көзқарасы бойынша, үш негізгі қасиеттермен анықталады: ақыл, жүрек, ерік. Абай өз халқының болашағын білім алудан, ағартушылықтан, ғылым мен өнердің дамуынан, табандылық пен шығармашылықтан көрді. Ол былай деп жазды: «Білімі, махаббаты, әділеттілігі көбірек - сол әлемде бийлітін данышпан, ғалым».

Ойшыл өз халқын белсенді түрде бір орында тұрмауға, үнемі рухани дамып, жетілдіріп, байытып отыруға шақырады. «Сөздер кітабында» бүкіл әлеммен достықты нығайта отырып, достарын көбейтіп, өзінің бет-бейнесін, ұлттық және адами қадір-қасиетін сақтай отырып, ұлы Абайдың барлық халықтардан үйренуге шақыруы.

Ұлы ақын, ойшыл, гуманист Абай Құнанбаев үшін ең бастысы - адамгершілік, адам өмірінің құндылығы, өмірде өз орнын табу.

«Адам бол!» адамгершілік қағидаттарын алға тарту. Абай жастарға достық пен жолдастықтың, ерлі-зайыптылыққа деген сүйіспеншіліктің, парыз бен ар-ожданның, батылдық пен сұлулықтың этикалық стандарттарының тұтас кодексін жасайды.

Абай жастарға достық пен жолдастық этикалық стандарттардың тұтас кодексін, некеде сүйіспеншілікті, борыш пен ар-ожданды, адамдар арасындағы қарым-қатынастың батылдығы мен сұлулығын және т.б. Осыған байланысты мұндай жұмыстарға тән: «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат», «Интернатта оқу» және басқалары. Егер Абай кейбір өлеңдерінде адам болу үшін не істеу керектігін үйретсе, кейбіреулерінде ер адам болу үшін не істеуге болмайтынын үйретеді. Мысалы, «Ғылым таппай мақтанба,орын таппай баптанба, құмарланып шаттанба...» және басқалары.

Тәрбиенің жоғарғы мақсаты, Абай айтқандай, баладан еңбекқор жұмысшы және патриот қалыптастыру, ал оқытудың мақсаты - ғаламды тану, білім алу, білім мен мамандық алу.

Абай еңбек пен ағартушылықты адамгершілік тәрбиесінің басты құралы деп санайды. Абай еңбекті адамның өмірлік қажеттілігі және оның адамгершілігінің негізі ретінде дәріптейді.

Абайдың қажеттіліктердегі байсалдылығы және одан да көп әрекеттері өсиет рөлін атқарады. Барлығының және бәрінің өлшемін білу - бұл үлкен мәселе.

Адал адам айналасындағы адамдар алдындағы өзінің моральдық жауапкершілігін сезінеді, өйткені ар-ұждан - бұл оның іс-әрекетін бағалау. Уақытында өзін азғындық әрекеттерден аулақ ұстау үшін Абай өзінің ар-ұжданына үнемі есеп беріп отырады.

Сонымен, Абай өзінің поэзиясы мен прозасында өзінің «Адам бол!» Жоғары этикалық идеалының ең жалпы адамгершілік принциптерін тұжырымдады. Біріншіден, бұл ауыр жұмыс, екіншіден, білімге деген ұмтылыс, парасаттылық, үшіншіден, байсалдылық, төртіншіден, ар-ұят және бесіншіден, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі ұстау.

Мен де Абай сияқты адам бойындағы басты құндылық - білім мен адамгершілік қасиеттер деп санаймын. Білім беру оқытумен ұштастырылуы керек. Ата-ана оқытудың негізі болып табылады.

Менің ойымша, жастарға ұрпақтан-ұрпаққа берілетін жағымды тәжірибені үйрену әсер етуі мүмкін және әсер етуі керек.

Бұл жерде этикалық әңгімелер басты назарда болуы керек. Абай шығармаларына сүйене отырып, қызыл сызық - Адам Бол! Көп факторлы өмірлік құндылықтар мен принциптерді біріктіретін адам бол!

Абай әрбір қазақ баласын елдің патриоты етіп тәрбиелеуге шақырды. Оның мұрасы - салиқалы патриотизм мектебі, өз халқын құрметтеудің негізі. Сондықтан, жас өспірімнің білімді болуын қаласақ, Абайдың шығармашылығын бала бақшадан бастап жоғары білімді оқұ орындарыда оқып, өлеңдерінің мағынасына терең үңілуіміз керек.

Біз өз елімізді Абай қалай сүйген болса, солай сүюді үйренуіміз керек. Абайдың бай мұрасы қазақ ұлтының жаңа қасиеттерін қалыптастыруға қызмет етеді.

Президент Қ.Тоқаев атап өткендей: «Біз әр қазақтың құрметті жерде домбырасы болуы керек екенін бәріміз жақсы білеміз. Менің ойымша, әр отбасында Абайдың кітабы мен Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романы болуы керек.Кейінгі ұрпақ Абайдың жарқын жолымен жүруі керек, бұл ұлы ақын армандаған. Осы мақсатта бізге Абайдың өсиеттерін орындау үшін оның мұрасы мен өмір салтын зерттеу керек».