Материалдар / Кальций және оның қосылыстары

Кальций және оның қосылыстары

Материал туралы қысқаша түсінік

• оқушыларға кальцийдің периодтық жүйедегі орны, атом құрылысы, физикалық және химиялық қасиеттері туралы толық мәлімет беру. • Периодтық жүйедегі негізгі топша элементтерімен салыстыру. • Химиялық реакция теңдеулерін сауатты жазуға дағдыландыру. • химия пәні талап ететін ұқыптылыққа, төзімділікке, ұйымшылдыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу • кальций элементінің табиғатта кездесетін қосылыстары, физикалық және химиялық қасиеттері, қолданылуы туралы ақпарат алады. • Күнделікті тұрмыста қолданылатын заттардың және минералдардың, қосылыстардың

Қожантаева Ақмарал Ғабитқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

23 Желтоқсан 2018

1929

0 рет жүктелген

Химия Сабақ жоспары 9 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Бекітемін:	Пәні: Химия	Күні:			Сыныбы: 9А,Ә,Б,В
Сабақтың тақырыбы	Шығармашылық жұмыс ««Батыр – елдің қорғаны» «Батыр – елдің қорғаны» «Батыр – елдің қорғаны» «Батыр – елдің қорғаны» « Металдардың электрохимиялық кернеу қатары Батыр – елдің қорғаны Кальций және оның қосылыстары
Негізгі мақсат	оқушыларға кальцийдің периодтық жүйедегі орны, атом құрылысы, физикалық және химиялық қасиеттері туралы толық мәлімет беру. Периодтық жүйедегі негізгі топша элементтерімен салыстыру. Химиялық реакция теңдеулерін сауатты жазуға дағдыландыру. химия пәні талап ететін ұқыптылыққа, төзімділікке, ұйымшылдыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу
Оқу нәтижелері	кальций элементінің табиғатта кездесетін қосылыстары, физикалық және химиялық қасиеттері, қолданылуы туралы ақпарат алады. Күнделікті тұрмыста қолданылатын заттардың және минералдардың, қосылыстардың негізгі құрам бөлігі кальций элементінен тұратындығын біледі Периодтық жүйе бойынша және негізгі сандық анықтамаларды қолдана отырып, элементке сипаттама беруді үйренеді. Химиялық реакция теңдеулерін сауатты жазуға дағдыланады.
Іс- әрекет түрлері	«Топтастыру», Жигсо-2, эксперт – 1. Миға шабуыл «Доп қарлы кесек», « Кезектен тыс сұрақтар» «Суды сүтке айналдыру, сүтті суға айналдыру тәжірибесі»,«Трансляция», «Интерпретация»
Ресурстар:	Оқулық , периодтық жүйе, стикер, маркер, А4, лазерь, интербелсенді тақта, химиялық реактивтермен құрал-жабдықтар, слаид
Сыныпты ұйымдастыру:	Сәлемдесу, түгендеу және зейіндерін бір ортаға тоғыстыру. (2минут)
Тапсырма	Мұғалімнің әрекеті			Оқушының әрекеті
ОЖТ	Сергіту жаттығуын жасату			Сергіту жаттығуын жасайды
1-тапсырма (7минут) Жигсо-1 Эксперт-1	1. Мыс хлоридінің ерітіндісіне массасы 5,6 г темір тақташаны салды. Темір толық еріді. Бөлінген мыстың массасы қандай? 2. Cu + HNO_3(КОНЦ)→ Cu + HNO_{3(СҰЙЫТ)}→ Тотығу-тотықсыздану процесі арқылы теңестіріңіздер. 3. Неге темір ыдыста тотияйынның (мыс купоросының) ерітіндісін сақтауға болмайды. Жауаптарыңызды химиялық реакциялармен дәлелдеңіздер.			Оқушылар топ бойынша сұрақтарға жауап береді.
2- тапсырма. Миға шабуыл «Доп қарлы кесек» (3минут)	1. Оңай балқитын металл? /сынап/ 2. Тез магниттелуге және магниттік қасиетін жоюға бейім металл (темір) 3. Электр шамының қылын жасайтын, ең қиын балқитын металл (вольфрам) 4. Тыңайтқыш ретінде қолданылатын сілтілік металл? /Калий/ 5. Негізгі топшаның металдары (s. p элементтер) 6. Неліктен темір «аспан тасы» деп аталған? (себебі метеориттің құрамында темір бар) 7. Сүйекті қаптайтын элемент? /Кальций/ 8. . Дүние бөлігінің атымен аталатын элемент? /Европий/ 9. Бастапқы буыны палуанға тән, екінші буыны өнерпазға тән элемент? (Күш - ән) 10. Тайқазан 7 металдан құйылған, ол қандай металдар? (темір, мырыш, қалайы, қорғасын, күміс, алтын, мыс) 11. Адамзат баласы қандай элементті алғаш өндірді (мыс) 12. Футбол терминінде кездесетін элемент (гольми) 13. Қандай элементтер қалыпты жағдайда сұйық күйде кездеседі(бром) 14. Иілгіштік қасиеті жоғары металды атаңыз және қанша мм-ге жайылады? 15. Электрөткізгіштігі бойынша І, ІІ, ІІІ орында тұрған металдарды атаңыздар?			Оқушылар сұрақтарға тез жауап береді.
3- тапсырма. « Кезектен тыс сұрақтар» (3минут)	1. Сілтілік жер металдарды ата (кальций - Са, странций – Sr, барий – Ва, радий - Rа) 2. Кальцийге периодтық жүйе бойынша сипаттама беріңіздер? ІV - период, ІІ - топтың негізгі топша элементі. № 20 элементі,, Аr ( Са) – 40 3. Кальцийдің атомдық құрылысына тоқталу 40 /20 Са ( 20 р, 20n) 20е 4. Кальцийдің қандай қосылыстарын білесіздер?			Оқушылар жаңа тақырып бойынша берілген сұрақтарға жауап береді.
Эксперименттік кезең. Суды сүтке айналдыру, сүтті суға айналдыру тәжірибесі (10минут)	Кальций хлориді (CaCl₂) ерітіндісіне натрий карбонатын (Na₂CO₃) қосып, ақ түсті тұнба аламыз, бұл тұнба кальций карбонаты (CaCO₃). Түзілген ақ түсті тұнбаға тұз қышқылын қосу арқылы бастапқы зат кальций хлориді (CaCl₂) алынады. Тәжірибе барысында жүрген химиялық реакция теңдеуі: СaCl₂ + Na₂CO₃→ CaCO₃↓ + 2NaCl CaCO₃ +2HCl → СaCl₂ +H₂O +CO₂↑			Оқушылар экспериментті бақылау арқылы, тиісті раекция теңдеулерін жазады.
4-тапсырма Трансляция (6минут)	Гипс – CaCO₃ Ангидрид – CaSO₄ Алебастр – CaSO₄1,5H₂O Кальций карбиді – CaC₂ Доломит – CaCO₃MgCO₃ Кальций гидро карбонаты – Ca(HCO₃)₂ Әк сүті – Ca(OH)₂ Кальций гидриді – CaC₂ Әктас – CaCO₃ Сөндірілмеген әк - CaO			Оқушылар сөз түрінде берілген химиялық атауларды химиялық форулаға айналдырады және тиісті раекция теңдеулерін жазады.
5-тапсырма Тізбек	Ca(OH)₂→CaCO₃→Ca(HCO₃)₂→CaCO₃→CaO→CaCl₂ Ca→Ca(OH)₂→CaCl₂→Ca(NO₃)₂→CaO			Оқушылар химиялық айналымдарды жүзеге асырады.
Қорытындылау	Әрбір оқушы сабақ мазмұнына сәйкес өз ойын білдіреді, өзге оқушылар ойын жалғастырып алып кетуге сөз береді.			Әрбір оқушы өз ойымен бөлісе отырып өзге оқушылар ойларын жалғастырып әкетеді.
Үйге тапсырма беру	Кальций 146-148беттер №1-7 тапсырмалар мен жаттығулар.
Бағалау	Оқушылардың сабаққа қатысу белсенділігі мен жауаптарының сауаттылығы мен ғылымилығы ескеріле отырып формативті бағалау жасалады.
Кері байланыс	Стикерге өздерінің бүгінгі сабақтан алған әсерлері, алған ақпараттарының құндылығы мен маңыздылығы туралы ойларын білдіреді.		Жаңа сабақты қаншалықты түсінгендерін, көңіл-күйді білдіретін смаиликтер арқылы көрсетеді.

Жаңа сабақты игеру;

Атом құрылысы:

Мg Ca

1s² 2s² 2p⁶ 3s² 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s²

Магний және кальций қосылыстарында +2 тотығу дәрежесін көрсетеді.

Табиғатта таралуы: Кальций табиғатта көп таралған элементке жатады. Жер қыртысындағы құрамы бойынша ол бесінші орында, оның массалық үлесі – 3,4%. Табиғатта кальций косылыстарын кез келген жерде кездестіруге болады: кальций тұздарынан таулы массивтер және сазды тау жыныстары түзілген, теңіз және өзен суларының, өсімдік және жануарлар организімінің құрамына кіреді. Адам организімінде сүйекте ,тіс эмальінде, қанда 1 кг-ға дейін кальций болады.

Көп таралған қосылыстардың бірі – кальций карбонаты СаСО₃ әр түрлі минаралдар түзеді: бор, мәрмәр, әктас, ұлутас, кальций, маржан (жемчуг), кораллдар, перламутр және көптеген аралас минералдар, олардың көпшілігі өте бағалы болып келеді.

Shape4

CaF₂

Флюорит

Ca₃(РО₄)₂

фосфорит апатит

маг. селикаты

асбест.

доломит

Табиғатта сонымен бірге гипс CaSO₄ *2H₂O фосфориттер және апатиттер Сa₃(PO₄)₂, флюорит СаҒ₂ және т.б. кездеседі.

Магний табиғатта таралуы бойынша сегізінші орында, массалық үлесі бойынша 1,9% . Ол 200-ге жуық минералдардың құрамына кіреді. Олардың маңыздылары: магнезит MgCO₃, доломит MgCO₃*CaCO₃, карналлит KCl*MgCl₂*6H₂O, оливин Mg₂SiO₄, асбест 3MgO * 2H₂O* 2SiO₂.

Алынуы: Кальций металын өнеркәсіпте екі жолмен алады:

1.электролиз әдісімен алу үшін балқыған Калций хлориді (CaCl₂) арқылы тұрақты ток жіберіп, катодта таза кальций металын алады:

Са²⁺ +2e → Ca⁰ (элек.тогы)

2. Al не Mg ұнтағының әктаспен аралас қоспасын вакумда 1100 – 1200°С-та қыздыру арқылы алады. Калций көмегімен уран, торий, ванадий, хром, цирконий, бериллий, тантал сияқты қиын балқитын, сирек те шашыранды, ілеспе металдарды тотықсыздандырып өндіреді.

Физикалық қасиеттері: Кальций - күмістей ақ түсті жеңіл металл. Оның тығыздығы сілтілік жер металдардың тығыздығына жақын. Кальцийдің ауамен әрекеттесуі нәтижесінде түзілген оксид қабықшамен лезде қапталады, сонымен оны сілтілік металдар секілді керосин қабатының астында сақтайды.

Кальций едәуір қатты металл, балқу температурасы - 840̊ С.

Магний ақ түсті металл, ауамен жанасқанда бірден жұқа және тығыз қорғаныш оксид қабықшасымен қапталады, сондықтанда мөлдір емес. Ауадан және судан қорықпайтын металдардың ішінде магний , ең жеңілі. Магний алюминийден 1,5 есе, мыстан 5 есе жеңіл, сондықтан ол маңызды конструкциялық материал. Мg пластикалығы басым, жеңіл созылады және иіледі.

Химиялық қасиеттері: Сілтілік металдарға қарағанда кальцийдің химиялық белсенділігі аздау, ал магнийдікі одан да төмен. Химиялық реакцияларда олар белсенді тотықсыздандырғыштар. Жай заттардан бейметалдар, ал күрделі заттардан су, қышқылдар, тұздар, оксидтер олар үшін тотықтырғыштар бола алады.

Жай заттармен:

Са + Н₂ = СаН₂ кальций гидриді
Са + Сl₂ = СаСl₂ кальций хлориді
2Са + О₂ = 2СаО кальций оксиді
Ca + 2С =СаС₂ кальций карбиді
Mg +Cl₂ = MgCl₂ магний хлориді
3 Mg + N₂ = Mg₃N₂ магний нитриді

Күрделі заттармен:

Ca + 2НОН = Са(ОН)₂ + Н₂↑
Ca + 2HCl=СаСl₂ + Н₂↑
Mg + H₂O = MgO + H₂↑
TiCl₄ + 2Mg = Ti + 2MgCl₂

Осы реакциялардың барлығында кальций - тотықсыздандырғыш.

Кальций оксиді — ақ түсті қиын балқитын зат. Техникада оны "сөндірілмеген әк" деп атайды. Оны әктасты жоғары температурада (1000 C⁰ шамасында) қыздырып, ыдырату арқылы алады:

СаС0₃ == СаО + СО₂↑- 180кДж

Кальций оксиді — нағыз негіздік оксид. Кальций сілтілікжер металл болғандықтан, оның оксиді сумен оңай әрекеттесіп кальций гидроксидін, яғни сілтісін түзеді:
СаО + Н₂0 = Са(ОН)₂ + 70 кДж

Бұл реакция өте қуатты жүреді, су бұрқылдап "қайнап" жатады, тіпті біразы буланады. Нөтижесінде, сөндірілген әк деп аталатын көпсіген кеуек ақ ұнтақ түзіледі. Кальций гидроксиді суда аз ериді. Оның қанық ерітіндісі лабораторияда әк суы деген атпен жиі колданылады. Кальций гидроксиді ерітіндіде иондарға толық диссоциацияланады:

Са(ОН)₂ = Са²⁺ + 2ОН^-

Сілті ерітіндісінің түзілгені фенолфталеиннің таңкурай түске боялуынан байқалады. Кальций гидроксиді қышқылдармен және қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп бейтараптанады. Бұл реакцияны лабораторияда көмірқышқыл газын анықтау үшін қолданады. Әқ суына көмір қышқыл газын жібергенде, ол алдымен ерімейтін карбонат түзіп, лайлана бастайды:

Са(ОН)₂ + CO₂ = СаСО₃↓ + Н₂О

Газды одан әрі жібере берсе, лай көрінбей кетеді, өйткені суда ерімейтін орта тұз ерімтал қышқыл тұзға айналады:

СаСО₃ + Н₂О + СО₂ = Са(НСО₃)₂

Қатты күйдегі кальций гидроксидінің Са(ОН), судағы жүзгіні, түсі ақ болғандықтан, техникада әк сүті деп аталады. Сөндірілген әк құрылыста кеңінен қолданылады. Әк сүтін құрылыста әктеу үшін пайдаланады, ал сөндірілген әктің құммен қоспасын кірпіш қалағанда және сылағанда байланыстырушы зат ретінде жүмсайды. Бұл қоспа көмірқышқыл газымен әрекеттесіп, қатты карбонат (бор) түзеді.

Зертханалық жұмыс: Суды сүтке айналдыру, сүтті суға айналдыру тәжірибесі

Кальций хлориді (CaCl₂) ерітіндісіне натрий карбонатын (Na₂CO₃) қосып, ақ түсті тұнба аламыз, бұл тұнба кальций карбонаты (CaCO₃). Түзілген ақ түсті тұнбаға тұз қышқылын қосу арқылы бастапқы зат кальций хлориді (CaCl₂) алынады. Тәжірибе барысында жүрген химиялық реакция теңдеуі:

СaCl₂ + Na₂CO₃→ CaCO₃↓ + 2NaCl

CaCO₃ +2HCl → СaCl₂ +H₂O +CO₂↑

Кальций тұздарының құрылыста үлкен маңызы бар. Олардың сумен химиялық байланысып, кристалгидраттар түзетін қабілетін кеңінен пайдаланады. Мәселен, табиғи гипсті CaS0₄ • 2Н₂0 өртегенде, өзінің кристалдық суының біразын жоғалтып, алебастрға айналады:

CaS0₄ • 2Н₂O = CaS0₄ • 0,5Н₂0 + 1,5Н₂0

Алебастр ұнтағын сумен араластырғанда кері реакция жүріп, қайтадан гипс түзіледі. Гипстің бұл қасиетін тек құрылыста қолданып коймайды, оны әшекейлер жасағанда және медицинада пайдаланады.

Табиғи сулардың құрамындағы кальций және магний гирокарбонаттары су қоймасына түседі. Сонда олар ыдырайды немесе көптеген тірі организмдердің қаңқасын, бақалшығын, сауытын құруға қатысуы мүмкін.Осындай организмдер тіршілігін жойғаннан кейін, қалдықтары су құймаларының түбінде жиналады. Олардың қаңқаларынан (сүйектері) жүздеген жылдардан кейін ұлутас, бор және басқа минералдардың шөгінділері түзіледі.

Табиғатта минералдардың ауысуы осылай жүреді де, жер қыртысында бос саңылаулар, яғни опырылған жер және жаңа шөгінділер түзіледі. Карбонаттардың гидрокарбонаттарға және керісінше айналу процестері атмосферада көмірқышқыл газының құрамын тұрақты ұстап тұруда маңызды рөл атқарады.

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!