КОНТРАБАНДАНЫҢ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Тақырып: КОНТРАБАНДАНЫҢ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМСЫ

Орындаған: Саматова Динара Қайратқызы

АНАТАЦИЯ

Мақалада контрабанданың жеке элементтері, олардың сот-медициналық сипаттамалары, сондай-ақ тергеу әдістемесінде осы деректердің орындалуы талданады. Құқық қорғау органдарының назарын контрабанда, оның өзара байланысы мен өзара тәуелділігіндегі күрделі жүйені құрайтын элементтері туралы барлық сот-медициналық маңызды ақпаратты жан-жақты зерттеу қажеттілігіне аударады.

В статье анализируется отдельные элементы контрабанды, их криминалистическая характеристика, а также реализация этих данных в методике расследования. Внимание правоохранителей акцентируется на необходимости всестороннего исследования всей криминалистически значимой информации о контрабанде, ее элементах, образующих сложную систему в своих взаимосвязях и взаимозависимостях.

The article analyzes individual elements of smuggling, their forensic characteristics, as well as the implementation of these data in the investigation methodology. The attention of law enforcement officers is focused on the need for a comprehensive study of all criminally significant information about smuggling, its elements that form a complex system in their relationships and interdependencies.

Қылмыстарды тергеудің жекелеген әдістемесі олардың криминалаистикалық сипаттамасымен тығыз байланысты.

Алғаш рет “криминалистикалық сипаттама” түсінігі Ленинград мемлекеттік университетінің профессоры П.И. Люблинский 1927 жылы ұсынды. Ол криминалистикалық сипаттаманы криминалистикамен қатар, сот медицинасы, криминалдық психологиядан құралатын ілім ретінде қарастырды.Осылардың негізінде қандай да бір оқиғаның криминалистикалық сипаттамасы қалыптасуы қажет. Ол үшін П.И. Люблинский “не, қайда, қашан, кім, кімнің көмегімен, неге, қандай әдіспен” деген классикалық рим формуласын қолданды. Осы кезден бастап, кеңестік криминалист ғалымдар тергеу тәжірибесін зерттей және жалпылай отырып, жекелеген қылмыс түрлеріне тән белгілермен, бірқатар заңдылықтарды анықтады.

1966 жылы В.А.Сергеев кримимналистикалық өзгешеліктері бар қылмыстардың ерекшелігін криминалистикалық сипаттама деп атауды ұсынып, бұл түсініктің күрделі құрылымға ие екендігін атап көрсетті.

1967 жылы А.Н. Колесниченко барлық қылмыстарға криминалистикалық маңызы бар жалпы белгілер тән екендігін айтты. Профессор С.П. Митичев қылмыстарды зерттеу кезінде криминалистикалық маңызы бар типтік белгілерге назар аудару қажет деп есептеді. Аталған зерттеулердің әрқайсысы қылмыстардың криминалистикалық смпаттамасыны элементтерін өз тұрғысынан бөліп көрсетті.

Қылмыстардың жекеленген түрлері мен топтарын тергеу әдістемесінің ұғымы мен міндеттері.

Жекеленген қылмыс түрлері мен топтарын тергеу әдістемесі – бұл криминалистиканың басқа бөлімдерімен тығыз байланыса отырып, криминалистік ілімнің бірыңғай жүйесін құрайтын қорытынды бөлім болып табылады. Қылмыстардың жекеленген түрлері мен топтарын тергеу әдістемесі – криминалистиканың жеке тарауы бола отырып, нақты заң талаптарына сәйкес тергеу әрекетін неғұрлым тиімді әрі нәтижелі жүргізуге ғылыми негізделген ұсыныстарды жасау мақсатында жекеленген қылмыс түрлерін ашу, тергеу, оларды алдын-алу шараларын ұйымдастыру мен жүзеге асыру заңдылықтарын зерттейді.

Криминалистикалық әдістемені қалыптастыру мүмкіндігі-әрбір криминалдық іс-әрекет жеке өзіне ғана тән ерекше белгілерді, сонымен қатар барлық қылмыстарға тән жалпы белгілерді иемденетіндігіне негізделеді. Мәселен, контрабанда, оны жасау уақыты, әдістемесі мен жағдайларына қарамастан жалпы белгілері бір болып келеді және басқа да қылмыс түрлерінен: тауарларды, валютаны, құндылықтарды немесе өзге де заттарды заңсыз жолмен өткізу және т.б. осы белгілері арқылы ажыратылады.

Контрабанда (италиан contrabando – жарлыққа қарсы) – тауарларды,валютаны, құндылықтарды немесе өзге де заттарды‚ солардың ішінде зияткерлік меншік заттарын кеден шекарасы арқылы заңсыз ірі көлемде алып өту. Ол кеден бақылауынан тыс немесе жасырын не құжаттарды немесе кедендік сәйкестендіру құралдарын алдаушылықпен пайдаланып не кеден шекарасы арқылы алып өтуге тыйым салынған немесе шек қойылған тауарларды‚ заттарды және алып өтудің арнаулы ережелері белгіленген құндылықтарды мағлұмдамада көрсетпей немесе өтірік көрсетіп жасалады. Контрабанда экономикалық қылмысқа жатады.

Қылмыстық тұрғыдан контрабандалық қылмыскердің жеке басы тергеу объектісі ретінде, жасалған қылмыс туралы ақпарат көзі ретінде үлкен қызығушылық тудырады.

Тергеу практикасы контрабандистің екі негізгі түрін анықтады: ситуациялық және қаскүнем.

"Ситуациялық" контрабандашы жеке тұлғаның жалпы оң көзқарасындағы уақытша ауытқулармен сипатталады. Ол бұл жағдайдың салдарынан, материалдық пайда алуға азғырудың немесе біреуге қызмет көрсетуге деген ұмтылыстың әсерінен қылмыс жасайды.

"Қаскүнем" контрабандист айтарлықтай қоғамдық қауіп көрсетеді, өйткені айқын бейнеленген құқыққа қарсы бағыттағы пайда табу сипатымен ерекшеленеді. Ол тек тікелей ниетпен, мұқият жасалған жоспарға сәйкес әрекет етеді, контрабандадан максималды пайда алуды мақсат етіп, шекарадағы объективті және субъективті факторлар мен жағдайларды терең талдайды және ескереді. Тергеу тәжірибесін талдау қаскүнем контрабандашылардың 75% - дан астамы ұйымдасқан топтардың құрамында және айтарлықтай уақыт ішінде қылмыс жасағанын көрсетеді. Бұл контрабандашылар билік пен басқару органдарының, сондай-ақ құқық қорғау органдарының сыбайлас жемқорлыққа қатысады. Байыту және қажетті нәтижелерге қол жеткізу жолында олар ешқандай кедергілердің алдында тоқтамайды.

Контрабандисттің нақты түрін анықтауға «профайлинг» көмектеседі.

Профайлинг ("ағылш. профиль" - профиль) - бұл жеке ақпараттық белгілерді: сыртқы келбеттің сипаттамаларын, ауызша және вербальды емес мінез-құлықты, вегетатиканы талдау негізінде адамның мінез-құлқын бағалау мен болжаудың психологиялық әдістерінің жиынтығы. Профайлингте жеке тұлғаны Зерттеудің негізі-жедел сипат, екінші компонент-өтірікті инструментальды тану (ақпаратты тексеру). Шығу-бұл ұсыныстар мен болжау мүмкіндігі бар жеке профиль.

Бастапқыда "профильдеу" термині криминалистикада (профильдеу) қылмыскердің іздеу психологиялық портретін (жеке басын) құру тұрғысынан қолданылды. Қазіргі уақытта термин жедел-іздестіру қызметімен қатар кеңінен қолданылады, профайлинг кадрларды іріктеу, көліктегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету, жеке тұлғаны жедел (жедел) диагностикалау қажет болған жағдайда психологиялық практикада қолданылады. Профайлингтің негізі бақылау және құрылымдық сауалнама болып табылады, ал кейде адам туралы жасырын психологиялық ақпарат анықталады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Кудин В.А., Статный В.М. Профайлинг в деятельности органов внутренних дел: от теории и методологии к практике // Вестник Санкт-Петербургского университета МВД России. 2013.

2. Психология лжи и обмана: как разоблачить лжеца / Евгений Спирица, ПИТЕР, 2017.

3. Психологический профайлинг. Практикум: учебное пособие для студентов высших учебных заведений, обучающихся по укрупненной группе специальностей "Юриспруденция" / Т. В. Мальцева, В. Е. Петров. - Москва: РИОР: ИНФРА-М, 2020.

4. Профайлинг в деятельности органов внутренних дел / О. А. Ульянина, В. В. Вахнина, Т. В. Мальцева, Т. В. Михайлова. — Академия управления МВД России Москва, 2019.

5. Экман, Пол. Психология лжи. Обмани меня, если сможешь. — 2-е издание. — СПб.: Питер, 2010. — 304 с. — ISBN 978-5-498-07580-8. — (Сам себе психолог.)

6. Профайлинг в деятельности органов внутренних дел: учебное пособие для студентов высших учебных заведений, обучающихся по специальностям "Юриспруденция" и "Правоохранительная деятельность" / В. Л. Цветков и др. - Москва : ЮНИТИ, 2015.

7. Записки профайлера: на основе практического опыта / Анна Кулик, Михаил Мостовюк, Евгения Гусева.: Издательские решения, 2016