ЛАТЫН ӘЛІПБИІ НЕГІЗІНДЕГІ ҚАЗАҚ ЖАЗУЫ

Қарағанды қаласы «№51ҚББМО» КММ

Қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі ХурманМ

ЛАТЫН ӘЛІПБИІ НЕГІЗІНДЕГІ ҚАЗАҚ ЖАЗУЫ

Мақаланы қалам өзі тілегенін

жазса,- сөз кестелі болады.

Ә. Бөкейхан

Қазақ тіліндегі дыбыстық жүйесін арнайы зерттеп, әліпби құрастырған қазақтың алғашқы ұстазы, ғалымы - Ахмет Байтұрсынұлы.Ахмет Байтұрсынұлы - өзінің бүкіл саналы өмірін қазақ жазба тілін лексикалық шұбарлықтан , басқа тілдердің синтаксистік ықпалынан тазартумен айналысқан, қазақ тілі ғылымын дамытқан ірі тұлға.. А.Байтұрсынұлы қоғам, ғылым және мәдениеттің өркендеуі жазу арқылы іске асатынын жақсы түсінді. Ғалым сауатсыздықты жою үшін әріп ,оқулық мәселесі кезек күттірмейтін мәселе екенін біліп, 1910 жылы бастап, араб жазуының қазақ тілі үшін қолайлы емес жақтарын түзеп, оны тілдің дыбыстық ерекшеліктеріне сай етіп, сингармониялық ұлттық әліпби түзеді. Сөйтіп, Ахмет Байтұрсынұлының полиграфиялық жағынан қолайлы-қолайсыз жерлерін, оқыту үдерісінде тиімді-тиімсіз жақтарын таразылай отырып, 24 әріптен тұратын әліпби құрастырады.

Латын графикасына ( таңбасы) негізделген қазақ әліпбиін жасау ісінде тіліміздегі дыбыс жүйесіндегі төл дыбыстар мен өзге тілден енген кірме дыбыстарды жеке –жеке қарастырып,әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері мен жазу барысында туындайтын әр түрлі заңдылықты ескеруге тиіспіз.Демек , бұл іс кез-келген адамның қолынан келе бермейді, тіл мамандарының ғылыми тұрғыда қарастырған, зерттеу жұмыстарына үңілу керек. Сондықтан әр әріп ,таңба, фонеманы жазу сырын білетін , тіл жанашыр ғылымдарымыздың көзқарасына жүгінген жөн. Осы орайда, латын графикасын қазақ әліпбиіне икемдеу бағытында өзінің салмақта ойлары мен ғылыми маңызды зерттеулері бар, білікті ғалым Әлімхан Жүнісбеков еңбектерінің маңызы зор. Қазіргі таңда Әлімхан Жүнісбеков бастаған ғалымдар қазақ тілі дыбыс жүйесіндегі 28 фонеманы (9 дауысты 19 дауыссыз) латын графикасымен таңбалап, жаңа қазақ әліпбиін дайындап отыр. Бұған қоса, кірме сөздерді таңбалау үшін «в», «ф», «һ» әріптерін әліпбиге алу туралы пікір айтылды. Себебі, бұл әріптер 1938 жылығы әліпбиге енген, қазақ тілімізге әбден сіңісіп, кеткен. Менің ойымша , латын әліпбиіне көшу өте орынды ,-деп ойлаймын.

Бүгінгі таңда әлемнің 70% елдері латын әліпбиі арқылы бір –бірімен толық қарым-қатынас жасайды.Себебі, еліміз шарықтап даму үшін білім , ғылым , саясат техника , мәдениет пен өнер , спорт тағы басқа жазба ақпараттың барлығы дерлік латын графикасымен беріледі.Демек, латын әліпбиі біздің еліміздің әлемдегі дамыған , 30 елдің қатарына қосылу талабының орындалуы жолында маңызды роль атқаратыны сөзсіз.

Тіл-тарихи , мәдени құндылық . Әр халықтың тілі – адамдардың маңызды қарым-қатынас құралы болумен бірге , ұлттың мәдени , рухани асыл қазынасы , баға жетпес байлығы . «Тілге құрмет – елге құрмет
Тілді өркендету, дамыту - баршаның ісі !». Сондықтан еліміз өркендеп , даму үшін қазақтың жазба тілін ,сөз байлығын дамыту, баршаның ісі екенін , ұмытпайық ағайын !