Латын әліпбиі-өркениет жолы

Латын әліпбиі-өркениет жолы

Қазіргі уақытта латын жазуын Жер халқының 30-35% пайдаланады. Латын жазуының тарихы Ежелгі Римде бастау алады. Бастапқыда ол тек Рим тұрғындары мен Римнің айналасындағы кішкентай аймақ (Лациум) болды. Оны римдіктер ойлап тапқан жоқ, мұнда грек колонистері Батыс-грек алфавиті мен жергілікті этрус хатының нәтижесі болды.

VI-VII ғасырларда ежелгі түркі жазуы пайда болды.V-XV ғасыр аралығында түркі тілі Еуразияның басым бөлігінде ұлтаралық қатынас тілі болды. Мысалы, Алтын Ордада Ресми құжаттар мен халықаралық хат алмасу негізінен түркі тілінде жүргізілді.

X-XX ғасырдан бастап 900 жылға дейін Қазақстан аумағында араб графигі қолданылды. Руникалық жазбадан кету, араб тілі мен араб графикасының таралуы исламды қабылдағаннан кейін басталды.

1929 жылғы 7 тамызда КСРО Орталық Атқару Комитеті мен КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің Президиумы латындандырылған жаңа әліпби – «Біртұтас түркі алфавитін» енгізу туралы қаулы қабылдады.

Латындырылған алфавит ресми түрде 1929 жылдан 1940 жылға дейін қолданылды, содан кейін кириллицамен ауыстырылды.

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2017 жылы 12 сәуірде «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында: «Біріншіден, қазақ тілін біртіндеп латын әліпбиіне көшіру жұмыстарын бастауымыз керек деп мәлімдеді.

Іс жүзінде барлық түркі тілдес мемлекеттер (Әзірбайжан, Түркіменстан, Өзбекстан) бұрыннан латын әліпбиіне көшкендігі, латын графигінің түркі тілдерінің фонетикалық құрылымын дәл бейнелейтіндігін көрсетеді, коим-ҒА Қазақ жатады.

Көптеген ғалымдардың пікірін ескере отырып, латын әліпбиіне көшу мұндай қиындық тудырмайды. Өйткені, біріншіден, латын әліпбиіне көшудің негізгі тиімділігі-бұл тілді өзгертпей символды ауыстыру.Екіншіден, егер қарапайым тілмен сөйлессе, сөзді немесе дыбысты естисіз, сондай-ақ жазыңыз. Менің ойымша, қазіргі кезеңде білім беру саласындағы жаңа реформаны іске асыру, яғни білім берудің жаңартылған мазмұны латын әліпбиіне көшуге өз үлесін қосады. Бұл туралы бастауыш буыннан бастап тілдің үш тұғырлығы басымдығының басы куәландырады.

Сөз соңында латын әліпбиіне көшу ұлт санасын бұзудан босатуға, түркі және жаһандық әлеммен бірігуге, бұрын қолданылған қазақ халқына әліпбиге қайта оралуға және ұлттық сананың жандануына мүмкіндік береді. "Латын әліпбиіне көшудің терең логикасы бар. Бұл заманауи технологиялық ортаның, коммуникацияның, сондай-ақ ХХІ ғасырдағы ғылыми және білім беру процесінің ерекшеліктеріне байланысты", - деді Мемлекет басшысы латын әліпбиіне көшу-уақыт талабы. Атап айтқанда, ол осы қаріптің көмегімен біз терезелерді әлемнің ең дамыған өркениетті елдерімен теңестіре аламыз және оның тиімді жақтарын дәлелдей аламыз деп атап өтті.

Бекенова Айзада Сайлаубайқызы,

Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының

«Қостанай қаласы білім бөлімінің

№ 14 негізгі орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиеті пәні

мұғалімі