2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

Латын әліпбиіне көшу - заман талабы!

Материал туралы қысқаша түсінік

Дүйсебаева Динара Рахматуллақызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

25 Желтоқсан 2017

3023

1 рет жүктелген

Адам және қоғам Баяндамалар, реферат Мектепке дейінгі балалар

Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі

770 тг 578 тг

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Латын әліпбиіне көшу – заман талабыЕлбасымыз Н.Ә.Назарбаев өзінің кезекті Жолдауларының бірінде: "Біз алдағы уақытта да мемлекеттік тілді дамыту бағытындағы кешенді жобаларды жүзеге асыруды табандылықпен жалғастыра береміз.Қазақ алфавитін 2025 жылға қарай латын графикасына көшіруге дайындық жұмысын осы бастан қолға алу қажет.Бұл қазақ тілін жаңғыртып қана қоймай, оны осы заманға ақпараттың тіліне айналдырады "-деген болатын. Біз латын әліпбиіне көшу барысында не ұтамыз, латын әліпбиі бізге не береді? Латынға көшкенімізде ұтатын тұстарымызды былайша жіктеп көрсетуге болады:Ең алдымен,тіл тазалығы мәселесі, қазіргі әліпбиіміз бен жазуымыздағы халықтың өз еркімен қалап алмаған, кешегі бодандық жүйенің өктем саясатының әмірімен күшпен таңылған кейбір кірме әріптерден арылып, таза казақ әліпбиін калыптастыру бағытындағы игілікті қадам деп түсінеміз. Сондықтанда тіліміздегі жат дыбыстарды таңбалайтын әріптерді қысқартып, сол арқылы қазақ тілінің таза қалпын сақтауға мүмкіндік аламыз.Екіншіден, латын әліпбиіне көшу - қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына жол ашады. Қазақ тіліне компьютерлік жаңа технологиялар арқылы халықаралық ақпарат кеңістігіне кірігуге тиімді жолдар ашылады. Қарапайым ғана мысал келтірер болсақ, қазір ұялы телефондарымыздың өзінде латын қарпінде жазу оңай, ал кириллицада қазақшаны тере алмай қиналып жататынымыз бар.Себебі, латын әліпбиінің базасы қалыптасқан, әрі ауқымы кең.Үшіншіден, бүгінгі таңда кириллица жазуын әлемнің 12 мемлекеті ғана пайдаланады екен.Ал қалған мемлекеттердің көбі толықтай латын әліпбиіне көшкен. Түбі бір түркі дүниесі негізінен латынды қолданады. Біздерге олармен рухани, мәдени, ғылыми, экономикалық қарым-қатынасты, тығыз байланысты күшейтуіміз керек. Ол-табиғи іс. Сондай-ақ бүгінде әлемнің әр түкпірінде 5 миллионға жуық қазақтар тұратынын ескерсек, солардың 80 пайызы латын әліпбиін қолданатын көрінеді. Демек, біз болашақта латын әліпбиіне көшер болсақ, сол қандастарымызбен жақындаса түсеміз. Түсіне білген қоғам үшін мұның да маңызы зор екенін атап көрсеткім келеді. Тәуелсіз мемлекетіміз жылдан-жылға қарыштап, өсіп-өркендеп, отандық ғылым-білім саласы дамып келеді. Қуантарлығы бүгінде мектеп шәкірттері даярлық сынып, бастауыш сыныптардан-ақ ағылшынша үйренуде. Жастардың көбі ағылшын тілін жақсы меңгеруде. Әлеуметтік желілерде де ағылшынша жазатын жастардың дені күннен күнге артуда. Латын әліпбиі соған ұқсас болғандықтан, көп кешікпей көпшілік арасында кең таралып, ауқымы кеңейе түсетініне сенімдімін. Сондықтанда латын әліпбиіне көшуден қорқуға еш негіз жоқ деп ойлаймын.

«Латыншаға көшудің терең логикасы бар. Бұл қазіргі заманғы технологиялық ортаның, коммуникацияның, сондай-ақ, ХХІ ғасырдағы ғылыми және білім беру үрдісінің ерекшеліктеріне байланысты», - деп Елбасы айтқандай, латын әліпбиіне көшу – заман талабы. Ал ғалымдарымыз осы қаріпті қолдану арқылы әлемдегі ең дамыған өркениетті елдермен тереземізді теңестіре аламыз деген пікір айтып, оның тиімді тұстарын дәлелдеп бағуда. Ендігі кезекте, сол ғалымдарымыздың жан-жақты еңбегі сараланып, түрлі әдістемелік жұмыстар жүргізілетінін түрлі ақпарат көздерінен оқып-біліп танысып жатырмыз.Сол ғалымдарымыздың еңбегін бағалап, ел болашағы үшін қабылданғалы отырған маңызды шешімге қолдау білдіру, жақсыны үйренбекке ұмтылу – жүрегі «елім» деп соққан әрбір қазақстандықтың абыройлы міндеті деп түсінемін! Назар қойып, тыңдағандарыңыз үшін рақмет!

Латын әрпі туралы Жалпы латын әрпінің тарихы Нәзірдің «Жаңа әліп-биінде» толық жазылған. Бірақ бұл жалпы алғанда білу үшін керек болса да, қазіргі қай әріп жақсы, қай әріп жеңіл деген таласқа келгенде латыншаларға да, бізге де пайдасы шамалы, дәлелдігі жоқ. Дегенмен латын әрпінің тарихына, оның араб әрпінің баспасына қалай келгенін айтып өткен жөн. Араб әрпі ең әуелі жазба түрде жарық көрген. Баспасы болмаған. Уақыт өте келе даму үдерісі арқылы баспа машиналар пайда болған соң ғана бізге жетті. Ең қызығы латын әрпін алғаш шығарған латын елі қазір жоқ. Латын бұл кезде жоғалған ел. Қазіргі Еуропа мәдениеті дамымай тұрып, әріпті төресінен арабтан үйренген. Қазіргі қолданыстағы әріптері тегі арабтың тамыры. Тек өзгеріске ұшыраған. Айналып келген кезде мәдениетті ел өнерді, табиғатты өздеріне икемдеп, сыртқы түрлерін өз қажеттіліктеріне қарай өңдеп алады. Ал біз бұл жағынан қалыс қалып қойғанбыз. Қалай бар солай қабылдауды әдетке айналдырып алғанбыз. Тегінде латын әрпін алған елдер неге алып отыр? Алуларына қандай себеп бар? Олардың себебі бізде бар ма, осы мәселеге жауап іздеп көрсек. Мәселен латын әрпін әзірбайжан алса, оларда бұрын сөзге өлшенген дыбыс заңында әріп болмаған. Жазу ережелері, емлелері тіпті жоқ болатын. Қазір латын әрпін алғанмен, емлелері жоқ. Осы күні олар латын әрпімен жазған сөзді дұрыс оқи алмайды. Аталған ел латын әрпінің түрін тексермей, өз тілдеріндегі дыбыстарын есептемей алып отыр. Міне, бұл еліктеу жасаудың қажеті жоқ. Бұл арты жақсылыққа әкелмейді. Сондықтан әріптің өзі мәдениетке керек деген пікірді дұрыс ұстанған жөн. Жоғарыда көрсетілген зерттеулер қоғам қайраткері, ғалым, лингвист, математик - Елдос Омарұлының еңбегі бойынша түйінделді. Ал «ХХ ғасыр басындағы қазақ тілі» жөніндегі зерттеулер еңбегінде «Латын әрпін алу туралы» мақаланың авторы Қ.Нұрымұлы былай дейді: « Біздің 7 жылдан бергі бала оқытып келе жатқан тәжірибемізге қарағанда, араб әрпінің кемшілігін көріп келе жатқан жоқпыз ба? Алғашқы жылдары, «аор» жазса келе жылдары а-ны қалдырып «ор» жазды. Өткен түркішілдер жиылысында, бір мықынды әріпке көшуге қаулы етті. Қысқасы Ақаңдар (Ахмет Байтұрсын) қалай мақтанса да әріпіміз құбылмалы екендігінде дау жоқ.» Аталған пікірге қарап отырып, қазіргі орыс әрпінің де бізге кері әсері барын айта кеткен жөн. Бұл біріншіден тәуелсіз ел бола тұра, өзіміздің төл әріпке икемделген әліппеміздің болмауы. Ал латын әрпіне өту арқылы біз грамматикалық, фонетикалық, морфологиялық жағынан болсын жеңілдікті сезінеміз. Байқап отырғандарыңыздай, Ахмет Байтұрсыновтың жасаған «төте» жазуы бүгінде қытай қазақтарының арасында жақсы сақталған. Дегенмен аталған әріптің құны жоқ. Себебі оның құны тек архив ақтаруға негізделмесе, ол ендігі ескілік болып қала бермек. Сондықтан ХХ ғасырдың басында латын әрпіне өту туралы дау туған екен оның бір мәнісі бар. ХХІ ғасыр ширегінде бұл мәселе қайта қолға алынса, ендігі іске кірісу керек.

Елбасы мемлекеттік тілді латын қарпіне көшіру жөніндегі жобаны іске асыру үшін құрылған жұмыс тобының мүшелерімен кездесті.Жиында Мемлекет басшысына қоғамдық талқылаулар барысында келіп түскен ұсыныстарды ескере отырып әзірленген қазақ тілінің латын қарпіне негізделген бірыңғай стандартының жобасы ұсынылды.Қазақстан Президенті мемлекеттік тілді реформалау рухани жаңғыру бағдарламасы аясындағы маңызды мәселелердің бірі екенін атап өтті.– Бұл күндері қазақ тілінің жаңа әліпбиіне байланысты мәселе қоғамда қызу талқылануда. Оған көптеген адам қатысты. Латын қарпіне көшу туралы идея біз тәуелсіздік алған кезден туындаған болатын. Қазақ жазуының латын қарпіне көшуі әрдайым менің айрықша бақылауымда болды, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.Осы ретте, Елбасы латын қарпіне көшу үдерісінің тарихи мәні бар екеніне тоқталып, бұл мәселені бірлесе шешу қажеттігін айтты.– Әлемде ешбір ел өзінің жаңа әліпбиін бүкіл халық болып осылайша талқылаған емес. Біз үшін әрбір адамның пікірін білу маңызды. Латын қарпіне көшуге байланысты Президент Әкімшілігіне 300-ден астам өтініш келіп түсті. Жастардың бұл үдерісті қолдағаны қуантады, – деді Мемлекет басшысы.Нұрсұлтан Назарбаев қазақ тілінің жаңа әліпбиінің жобасын талқылауға жетекші қоғамдық бірлестіктердің, ғылыми орта мен жұртшылықтың белсенді түрде атсалысқанына назар аударды.Кездесу барысында Қазақстан Президентіне атқарылған жұмыстардың нәтижелері жөнінде А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының директоры Е.Қажыбек және Ш.Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығының директоры Е.Тілешов баяндады.Елбасы жиынға қатысушылардың есебі мен пікірлерін тыңдап, айрықша мән беруді қажет ететін жекелеген мәселелерге тоқталды.– Жалпы, атқарылып жатқан жұмыстардың негізгі бағыттарын қолдаймын. Жобаны іске асыру барысында әлемдік тәжірибе ескерілді. Бұл өте маңызды. Сонымен бірге, қазақ әліпбиін латын қарпіне көшіру үдерісіне қатысты ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жалғастыру қажет, – деді Мемлекет басшысы.Қазақстан Президенті бұл реформа басқа тілдердің дамуына нұқсан келтірмей, азаматтардың құқықтарын бұзбауға тиіс екеніне ерекше тоқталды.– Қазақ тілінің латын қарпіне көшуі орыс тілді азаматтардың құқықтарын, орыс тілі мен басқа да тілдердің мүмкіндіктерін шектемейді. Орыс тілінің кирилл қарпінде қолданылуы өзгеріссіз қалады. Ол бұрынғыдай қызмет атқара беретін болады. Жаңа әліпбиге көшу қазақ тілін

578тг - Сатып алу

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!