Материалдар / Латын әліпбиіне көшу- заман талабы (Дебат)

Латын әліпбиіне көшу- заман талабы (Дебат)

Материал туралы қысқаша түсінік

Латын әліпбиіне көшудің маңыздылығы туралы терең мағлұмат беру, қоғамдық пікір қалыптастыру. Қоғамда өздерін көрсете және өз еліне пайдалы бола алатын, Жаңа Қазақстандық Патриотизмнің құндылықтары мен мұраттары жүйесін иеленетін патриот ұрпақ тәрбиелеу.

Канатбаева Гүлназ Темірбекқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

29 Маусым 2018

2529

5 рет жүктелген

Барлық пәндер Ойындар, Сценарийлер Басқа

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Дебат тақырыбы:Латын әліпбиіне көшу- заман талабыМерзімі: 25. 01. 2018 ж.Класс: 10 Мұғалім: Канатбаева Гүлназ Темірбекқызы

Латын әліпбиіне көшу- заман талабы(Дебат)Мақсаты:Латын әліпбиіне көшудің маңыздылығы туралы терең мағлұмат беру, қоғамдық пікір қалыптастыру.Қоғамда өздерін көрсете және өз еліне пайдалы бола алатын, Жаңа Қазақстандық Патриотизмнің құндылықтары мен мұраттары жүйесін иеленетін патриот ұрпақ тәрбиелеу.Дерек көздер: ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы (2017 жылғы 12 сәуір), бейнежазба, ғаламтор материалдары.Сабақтың техникалық құрал-жабдықтары:Интерактивті тақта,компьютер.БарысыІ Кіріспе бөлім. «Ой шақыру» Жүргізуші: Сәлеметсіздер ме, құрметті қонақтар, ұстаздар мен оқушылар!Мемлекет басшысы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында 2025 жылға дейін латын әліпбиіне көшуге кірісуіміз керектігін және болашақта барлық саладағы іс-қағаздар мен оқулықтар да осы қаріппен жазылуы тиіс екенін қадап айтты. Сондай-ақ, Үкіметке қазақ тілін латын әліпбиіне көшірудің нақты кестесін жасауды тапсырып, уақыт ұттырмай бұл жұмысты қазірден бастан қолға алу қажеттігін атап өтті.Демек, көп кешікпей егемен еліміздің латын әліпбиіне көшетіні айқындалды. Ал осы межелі мақсатқа кедергісіз қол жеткізу үшін не істеу керек? Бұл мәселені жан-жақты талқылау мақсатында республика көлемінде әрбір мекеме, ұйымдарда іс-шаралар ұйымдастырылуда. Бүгін біздің сыныпта да бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналған «Латын әліпбиіне көшу» туралы өз ой-пікірімізді ортаға салуға жиналып отырмыз. Ғалымдар, әдебиетшілер, жалпы қауым арасында бұл мәселеге қатысты пікір екі жақты. Бірі қажет дейді, бірі қажет емес дейді. Пайдасы мен зияны жөнінде де пікірлер айтылып жатыр. Ендеше, «Латын әліпбиіне көшу – заман талабы» тақырыбындағы дебатымызды (пікірсайысты) бастаймыз.Дебат мазмұнымен таныстырып өтейін:1. Дебатқа 2 топ(даттаушы және жақтаушы), әр топта 2 оқушы қатысады.2. Дебатта әр топ өз позицияларын қорғап,дәлелдерімен оқушылар өз ойларын баяндайды.3. Дебатқа қатысып отырған оқушылары бір - бірлеріне сұрақ қояды.4. Дебат мектепішілік формат- Карл Поппер форматының құндылық кейсі бойынша өтеді.Жүргізуші: Ал енді құрметті оқушылар даттаушы топ пен жақтаушы топты анықтау үшін топ басшыларын ортаға шақырамын. Менің қолымда асық бар, сол асықтың бірінде "д" әрпі, бірінде "ж" әрпі белгіленген. "Д" әрпін алған топ даттаушы, "ж" әрпін алған топ жақтаушы топ болып есептеледі. (даттаушы-жақтаушы топтар анықталады,оқушылар өз позицияларын қорғауға дайындалу үшін 5 мин. уақыт беріледі. Оқушылар дайындалғанша уақыт сарапшысымен таныстырылады.Ойын барысы:

	Спикер	Уақыт	Спикердің рөлі
1	Жақтаушы 1	5 минут	Команданы таныстырады. Кейспен таныстырады.
2	Даттаушы2-Жақтаушы1	3 минут	Даттаушы 3 Жақтаушы1-ге сұрақтар қояды.
3	Даттаушы1	5 минут	Өз командасымен таныстыру. Жақтаушы 1-дің кейсін (келіспейтін жағдайларын) даттап, қарама-қарсы өз командасының кейсімен таныстырады.
4	Жақтаушы2-Даттаушы1	3 минут	Жақтаушы2 Даттаушы1-ге сұрақтар қояды.
5	Жақтаушы 2	5 минут	Даттау тобының айтқан даттауларына жақтау айтып, өз кейсін қалпына келтіреді.
6	Даттаушы1-Жақтаушы2	3 минут	Даттаушы1-Жақтаушы2-ге сұрақтар қояды.
7	Даттаушы 2	5 минут	Даттауды жалғастырады.Жақтаушы 2-нің кейбір сөздеріне өз түсініктеме-лерін айтады.
8	Жақтаушы1-Даттаушы2	3 минут	Жақтаушы1 Даттаушы2-ге сұрақтар қояды.
9	Жақтаушы 1	5 минут	Ойын барысына қорытынды анализ жасайды,өздері ұсынған механизмнің ұтымдылығын айтады.
10	Даттаушы 1	5 минут	Ойын барысына қорытынды анализ жасайды,өздері ұсынған механизмнің ұтымдылығын айтады.

Бірінші кезеңде екі топтың 1-ші спикері 5 минут ойын айтады.Сұрақтар қойылады.Екінші кезеңде екі топ бір-біріне сұрақтар қояды.Үшінші кезеңде көрермендердің қолдауымен жеңімпаз топты анықтайды. Қорытындысы шыққанша парламентарииге Қорытындысы шығады. Жақтаушы топ: Даттаушы топ: Жақтаушы топтың 1-ші спикері: Толегенова Айғаным Сәлеметсіз бе, қарсылас топ және тыңдаушы қауым? - Сәлеметсіз бе, Тайм-кипер? Сөз бастауға рұқсат етіңіздер. Мен өз тобыммен таныстырып өтейін. 2-ші спикері: Есетова БаянБіздің резолюциямыз: «Латын әліппесіне көшу заман талабы» Біздің критерий: Елбасы көтерген мәселе орындалмай қоймайды. Біздің аргументіміз: I.Біз 2025 жылға дейін әліпбиімізді латын әрпіне көшіреміз. II.Бүгінгі қазақ жазуына түбегейлі реформа керек. 1- спикер: Осыдан бес мың жыл бұрын адам баласы жазу үлгісін тауып, ойы мен пікірін хатқа түсіру жүйесін жасаған болатын. Сол кезден бастап әріп пен жазу адамзат баласының өмірінің ажырамас бөлігі болып қана қоймай, оның тыныс-тіршілігі мен өмір сүру механизміне айналды. Ертедегі жазуларды бабалардың қолтаңбасы десек, бүгінгі күні құнды мұра ретінде мұражайларда сақтаулы. Қазақ ұлты да сан ғасырлар бойы алуан жазуды қолданып келгені аян. Соңғы екі ғасырдың өзінде бірнеше жазу үлгісіне ауысыппыз. Бүгінде «Латын әліпбиіне көшу қажет пе?» деген уақыт талабы тудырған сауал алдымыздан көлденең шықты. Латын жазуы қазаққа бейтаныс емес. Бұл әріп Қытай елінде 1961 жылдан 1983 жылға дейін қолданыста болған. Не үшін латын әрпіне көшуіміз керек? Саяси маңыздылығы жағынан айтқанда, кириллицамен сіңіп кірген отарлық санадан арылу үшін де оның саяси маңызы зор. Екіншіден, латын жазуы қолданысқа оңай, игеруге ыңғайлы. Оған қоса жаратылыс ғылымдары жағында да қолданыста дәлділігі мен ептілігін дүниежүзінің өмір тәжірибесі дәлелдеді. Қазақ мәдениеті дүниежүзінің әдебиетімен, мәдениетімен тезірек қауышу үшін латын әрпіне 10-15 жылдың ішінде біртіндеп көшуге болады. Әрі бұл әлем қазақтары латын әрпі арқылы ала-құлалықтан да арылар еді. Ортақ жазуымыз, ортақ ұлттық мәдениетімізді қалыптастырары анық. Латынға көшу жазу-сызуды өзгерту ғана емес. Бұл тілге реформа жасалады. Оның нәтижесі – білім - ғылым, әлеумет, саясат, яғни, мемлекеттің бар саласын қамтитын күрделі шаруа. Мысалы көрші жатқан Өзбекстан, Түркіменстан елдері КСРО ыдыраған соң XX ғасырдың аяғында сол латын әліпбиіне көшіп үлгерген. Олар қазір өзінің басымдығын сезініп отыр. Дамығандығын көрсетіп отыр. Біз де сол дамыған 30 елдің қатарына кіруді мақсат қойып отырмыз. Сол мақсатымызға жетуге септігін тигізер еді. Септігін тигізіп қана қоймайды. Өзге ұлт өкілдерінің мемлекеттік тілді үйренуде қазақтың ережеге бағынбайтын дыбыстық үндес әліпбилерін жаттауда жеңілдей түседі. Сондықтан Мемлекет басшысы «Қазақстан-2050» Стратегиялық бағыты түзілген Жолдауында латын қарпіне көшудің тиімділіктерін талдап айтып берді. Тіпті тіл ғылымы саласының мамандары бәрін зерттеп-зерделеуі үшін 2025 жылдан бастап нақты іске асырылатынын да нақты шегеледі. Есесіне латын әліпбиіне көшуді қазақ қоғамы қызу қолдап отыр. Даттаушы топ жағынан спикерге сұрақ берілді: - Сіз Өзбекстан мен Түркіменстан елдері латын әліпбиіне көшті дедіңіз, ендеше сол Өзбекстанның бүгінгі мектебіндегі қиындықтар туралы айтыңызшы? - Ғылыми қауым латын әліппиіне көшкен түркі халықтарының жағдайына жеке зерттеу жүргізіп келеді. Латын әліппиіне көшкен өзбек ағайындарда туындаған бір қиындық- өзбек мектебі латынша жазса, орыс мектептері бұрынғы кирилл жазуында қалып отыр. Себебі өзбек тіліндегі мектепке латын әріптерін меңгерген мұғалім, латынша шыққан оқулықтар, ал орыс мектебіне басқа кітап, басқа мұғалімдер керек екен. Орысша оқитындарға кітап қоры жеткілікті болса, өзбек мектебіндегі латынша оқитындарға ондай мүмкіндік жоқ, орыс әліппиін танымайды. Әрине мұндай кемшіліктер уақытша ғана. Даттаушы топ. Даттаушы топтың 1-ші спикері: - Сәлеметсіз бе,құрметті төреші? - Сәлеметсіз бе, Тайм-кипер? - Сәлеметсіз бе, қарсылас топ және тыңдаушылар? Сөз бастауға рұқсат етіңіздер. Мен өз тобыммен таныстырып өтейін. Топтың 1-ші спикері: мен Түркпенов Данияр2-ші спикері: Муханов ЖаңажолБіздің резолюциямыз: Латын әліппесіне көшу қажеттіліктен туып тұрған нәрсе емес. Біздің критерий: Елбасы мәселе көтерді, оны халық шешеді. Біздің аргументіміз: 1) Рухани бай мұрамыз, сан ғасырлық әдебиетіміз оқусыз, қараусыз қалады. 2) Латын әліппесіне көшу бүгінгі ұрпаққа да, келешек ұрпаққа да пайдасыз. 3) Ұлтты екіге бөледі. Бір кездері араб харпінен кириллицаға бір-ақ күнде ауысып жаңалық жасаған едік. Ол тұста ғалымдардың барлығы кириллица қоғамның көш ілгері дамуы үшін қажет деп атойлаған. Енді міне бірауыздан латын әрпі қажет деп бір ырғақта әндете бастады. Әрине байыбына бармай байбалам салудан аулақпыз. Дегенмен, дана халық «келісіп пішкен тон келте болмас» дейді. Көпшілік қауым жақтап жүрген бұл әліпби ақпараттық-технологиялар саласын дамытуға септігін тигізгенімен, ол бәрібір бізге қазақтың туған тіліндей қызмет ете алмайды. Өз басым латынға көшуге қарсымын. Өйткені, осы арқылы біз сан ғасырлық әдеби, тарихи бай мұраларымыздан айырылып қаламыз. Жұрттың бәрі жаппай латынды игере бастаса, әлгі құнды жазба мұраларымыз оқусыз, қараусыз қалмай ма? Жарайды, латынды кейінгі буын меңгеріп алды делік, ал ауылдағы ағайын тағы да сол сауатсыз күйінде қалмақ па? Латын әліпбиі қазақ тілін көркейтеді дегенге сенбеймін. Сондықтан латын әліпбиін қолданысқа енгізуге түбегейлі қарсымын. Жақтаушы топ жағынан спикерге сұрақ берілді: -Құрметті спикер, әліпби ауыстыруды тілді ауыстыру дегенмен шатыстырып тұрған жоқсыз ба? Біз әліппи ауыстыру жөнінде әңгіме қозғап жатырмыз. - Елінің болашағын ойлаған әр азамат мәселенің байыбына тереңірек бару керек. Әліпби өзгертуді бұрынғы кирилл әріптерін латын әріптерімен ауыстыра салу деп түсінетіндер бар. Ғалымдарымыз 30-31 әріптен тұратын әліпби жасауды нысана етіп отыр. Бұл бұрынғы 42 әріптің қысқарып, 10 таңбасы алып тасталынатынын көрсетеді. Алынып тасталынған таңбаларға қатысты ереже де жойылады. Әліппи ауыстыру қажеттіліктен туып тұрған мәселе емес. Әлемдегі латын әліппиін қолданушылар деңгейінен көрінейік деген бәсекелестіктен туған мәселе тәрізді. Қазақ тіліміздің мәртебесін кириллицада жүріп –ақ көтеруге болар еді. ІІ кезең Екі топ бір- біріне сұрақтар беріп, жауаптар беріледі. Бірінші сұрақ: Даттаушы топ жақтаушы топқа:- Қазіргі таңда қолданыста жүрген жазу үлгілері аз емес, неге латын әліпбиін алуымыз керек? Жауап: Дұрыс айтасыз, қазіргі таңда қолданыста жүрген жазу үлгілері аз емес. Бірақ әлем халықтарының көпшілігі латын әліпбиін қолданып отыр. Деректерге сүйенер болсақ, дүние жүзі елдерінің көбі осы әріпті қолдануда. Латын әліпбиін жат санаған елдердің өзі тауар маркалары мен еларалық құнды қағаздарын осы әріппен таңбалап келеді. Қытай халқының бұл әріпке ауысқанына ширек ғасыр болыпты. Олар осылайша өзіне ғана түсінікті жергілікті диалектіде сөйлейтін қытайлықтарды бір жазуға икемдеген екен. Әрине, бір жағынан Қытай мен бізді салыстыруға келмейді. Құмырсқадай қаптаған елдің әр ауданының өзінде бір Қазақстанның халқы тұрып жатыр. Сондықтан әр диалектіде сөйлеп кеткен халықты бір әріпке келтіру мұқтаждықтан жасалған дүние деп қарасақ та болатындай. Ал, біздің елде ондай зәрулік туындап отырған жоқ. Біздің басты бағытымыз – латын әліпбиін қолданысқа енгізу арқылы әлемнің даму көшіне ілесу. Екінші сұрақ: - Ел арасында әліпби ауыстыруға бет алған екенбіз

770 ₸ - Сатып алу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!