Мәнерлеп сырғанау спортының физиологиялық әсері.

Батыс Қазақстан инновоциялық-технологиялық университеті

«Қоғамдық пәндер және дене мәдениеті» кафедрасы

Тақырыбы:Мәнерлеп сырғанау спортының жалпы ағзаға әсері

Орындаған:«Дене шынықтыру және спорт» білім беру бағдарламасының 3 курс студенті Мұстафин Р.Б.

Жетекші: PhD қауымдастырылған профессоры Мендигалиева А.С.

Орал, 2023жыл

Мазмұны:

1.Кіріспе

2.Мәнерлеп сырғанау спортының шығу тегі

3.Қазақстанда бұл спорт түрінің дамуы

4.Мәнерлеп сырғанаудың физиологиялық әсері

5.Пайдаланылған әдебиеттер

1.Кіріспе

Мәнерлеп сырғанау – конькимен сырғанаушының мұзда аяғын жұмыс істеуіне, сондай-ақ қонуға және айналуына көмектесетін, түбінде қалың болат жүздері және алдыңғы жағында тістелген ойықтары бар арнайы жасалған конькимен сырғанау аяқ киім. Таңдаудың ерекше стилі әртүрлі болуы мүмкін.

Мәнерлеп сырғанау – жекелеген спортшылар немесе спортшылар командалары мұз айдынында өнер көрсететін спорт түрі. Ерлер де, әйелдер де жекелей, жұптық коньки тебу және мұзда билеу жарыстарында бақ сынасады.

Спортшылар спортшыларды талғампаздық, шеберлік пен бақылауға негізделген әділқазылар алқасына әсер ету үшін әр түрлі қимылдар жасайды. Қозғалыстарға ауада секіру және спиральдау, мұзда айналу және бірқатар әр түрлі қадамдар жатады.Мәнерлеп сырғанаудағы жалпы мақсат - төрешілер тарапынан мүмкіндігінше жоғары ұпай жинау. Жарыстың сипатына қарай ұпай жинаудың әртүрлі тәсілдері бар.

Мәнерлеп сырғанаудың барлық жарыстарында спортшылар төрешілерден ең жоғары ұпай алу үшін бірнеше түрлі қимылдар жасауы керек. Қалыпты жұмыс кезінде спортшылар бірнеше айналу, секіру және адымдарды орындайды.Конькимен сырғанау жарыстарында спортшылар бір-бірімен жоғары ұпай жинау мақсатында әрекеттерді орындайды, мысалы, серіктесін аспанға лақтырып, оны әртүрлі бағытта айналдырады.

Мұз биі жұптық сырғанауға біршама ұқсас, бірақ ол аяғымен жұмыс істеуге және үйлестіруге бағытталған, өйткені серіктестер жоғарыда ойналатын әуенмен бірге билейді.Мәнерлеп сырғанау мұз үстінде жүрудің практикалық тәсілінен қазіргі кездегі өнер мен спорттың талғампаз үйлесіміне дейін дамыды.

Мәнерлеп сырғанау спортшылары әр түрлі қойылымдарды сақтауы керек. Bunny ережесінде бірде бір бәсекелес үш немесе төрт рет секіруді екі реттен артық жасай алмайтындығы айтылған.[1]

1-Сурет. Мәнерлеп сырғанау

2.Мәнерлеп сырғанау спортының шығу тегі

Тарихы сонау қола дәуірден басталатын осы спорттың отанын әдетте Голландия деп атайды. Себебі, дәл Нидерланд елінде XII-XIV ғасырларда металл кескіші бар конькилер жасала бастаған. Ал археологиялық зерттеулердің нәтижесі алғашқы конькилердің жануарлардың сүйегінен жасалғанын (Одесса маңынан табылған) және олардың қалың қарда қозғалу үшін қолданылғанын көрсетеді.Мәнерлеп сырғанау алғаш рет Ұлыбританияда пайда болған. 1763 ж. Лондонда Б.Вест мәнерлеп сырғанаудан алғаш рет өнер көрсеткен. Мәнерлеп сырғанаумен айналысатын әлемдегі ең ежелгі әрі әйгілі клуб 1742 жылы Эдинбург қаласында болған.

Мәнерлеп сырғанау ойындары 1924 жылы басталғаннан бері қысқы Олимпиаданың бір бөлігі болды, оған дейін 1908 және 1920 жазғы Олимпиада ойындарында пайда болды.

Америка Құрама Штаттары жалпы саны 49 медальмен Олимпиадалық мәнерлеп сырғанаудан қазіргі әлем көшбасшысы. Ең жақын қарсыластар 26 және 20 медальмен Ресей мен Австрия. Жарыс барысында Кеңес Одағы да 24 медаль жеңіп алды.[2]

3.Қазақстанда бұл спорт түрінің дамуы

Қазақстанда жасанды мұзда алғашқы сырғанау Алма-ата және Өскемен қалаларында 70-жылдың бірінші жартысында жүзеге асты. Кейін оларға Қарағанды, Теміртау және Ақтөбе қалалары қосылды. Сондай –ақ «Медеу» мұз айдыны пайда болды, алайда ол мәнерлеп сырғанауға келмеді.

Қазақстанда мәнерлеп сырғанау Алматы қаласында 1950 жылдардан бастап дами бастады, осы уақыт ішінде бірқатар жоғары халықаралық дәрежедегі спортшылар даярланды.

Қазақстандағы мәнерлеп сырғанаудың тағы бір қарқынды дамыған қаласы Қарағанды болатын. 1956 жылы Н.Н.Карасев қарағандылық мәнерлеп сырғанау мектебінің негізін қалады.

Қазақстанда алғашқы жарыстар 1956 жылы өтті. Қазақстандықтар арасында жұптасып сынға түсуден Е.Стекольникова мен Д.Казарлыга 1996 ж. Харбинде өткен III Қысқы Азия ойындарында алтын, ал 1996 жылы Кореяның Кангвон қаласында өткен IV Қысқы Азия ойындарында М.Халтурина мен Е.Крюков күміс жүлдені еншіледі. Қазір мәнерлеп сырғанаушылар үйірмелері Алматы, Астана, Орал, Ақтөбе, Теміртау, Қарағанды, Өскемен қалаларында жұмыс істейді. 2014 ж. 15 ақпанда Сочидегі қысқы олимпиадада Денис Тен Қазақстан тарихындағы бұл спорт түрінен алғашқы медаль - қола медальды жеңіп алды.

Денис Тен 1993 жылы 13 маусымда Алматыда дүниеге келген. Ұлты – кәріс. Кезінде Корей империясының Жапониядан азаттық алар тұсында әскер генералы болған танымал Мин Гын Хоның ұрпағы.

Қазақстандағы ең бірінші әлемдік додаға қатысқан мәнерлеп сырғанаушы. Мұз айдынында шыр көбелек айналып билегенде бильман деген қиын элементті ерлер арасында өте шебер орындай алатын санаулы спортшының қатарына кіреді.

Денис Тенді отбасында бетінен қақпай өсірген. Соның арқасында жас спортшы мәнерлеп сырғанаудан өзге теннис, акробатика, таэквондо, каратэ үйірмелеріне барған және жүзумен айналысқан. Би және көркемсурет мектептерінде де білім алған. Музыка мектебінің 5 сыныбын тәмамдап, хорда ән салған.

Әкесі Юрий Тен – инженер. Анасы Оксана – кәсіби музыкант, скрипкадан сабақ береді. Анасының арқасында Денис музыкаға жақын болып өсті. Жастайынан шығармашылық қабілетін шыңдау үшін анасы музыкалық аспаптармен таныстырып, өнерге баулыған.

Соңында мәнерлеп сырғанауды таңдаған ол, 2003 жылы "Хрусталь коньки" турнирінде осы спорт түрінің белгілі шебері Елена Буянова (Водорезова) көзіне түседі. Осы кісінің шақыруымен Мәскеуге аттанады.

Денис Тен 2018жылы 19шілдеде Алматыда қапыда қаза болды.

2-Сурет. Денис Тен

Бұл Қазақстанда жас буын жанкүйерлері үшін мәнерлеп сырғанау Денис Теннен басталды деуге негіз бола алады.Қазіргі таңда мәнерлеп сырғанаудан халықаралық жарыстарда Қазақстан атынан тұрақты негізде бір спортшы қатысып жүр. Ол 2016 жылғы жасөспірімдер арасындағы Олимпиаданың қола жүлдегері, сондай-ақ 2019 жылғы Әлем Чемпионатының күміс жүлдегері - Элизабет Тұрсынбаева.[3]

3-Сурет. 2019жылғы Әлем Чемпионатының күміс жүлдегері Элизабет Тұрсынбаева.

4.Мәнерлеп сырғанаудың физиологиялық әсері

Суық қысқы күндері жоғары дене белсенділігіне қол жеткізу және суық тиюден аулақ болу оңай емес, өйткені қозғалу жетіспеушілігі ағзаның барлық органдары мен жүйелерінің қызметін төмендетеді. Осы мәселелерді шешу үшін ең жақсы құралдардың бірі, сондай– ақ ресейліктердің ең сүйікті қысқы ойын-сауық орындарының бірі-Конькимен сырғанау. Денсаулықты нығайтуға ықпал ететін спорт түрі. Конькимен сырғанау жеңілдікті, ептілікті және қозғалыстарды үйлестіруді дамытады, хореография, би, музыка элементтерімен ашық ауада көп қырлы қозғалыс белсенділігін ұштастырады. Конькимен сырғанауға денсаулық жағдайы бойынша шектеулері жоқ барлық тілек білдірушілер жіберіледі.Бұл спорт түрімен айналысудың артықшылығы:

1.Конькимен сырғанау бұлшықеттерді тамаша созады және жаттықтырады.

2.Дененің жалпы икемділігі бірнеше есе өседі.

3.Калорияны жағу есебінен дене пропорциялары өзгереді.

4.Ағзаның респираторлық инфекциялардың әсеріне қарсылық білдіруі артады.

5.Қозғалыс үйлесімі жақсарады.

6.Шыдамды болуға көмектеседі және жүрек ұстамаларының қаупін азайтады [4].

Қорытынды

Қорытындылай келе,мен бұл спорттың адам өміріне маңызы бар екенін айтар едім. Бұл спорт түрін біздің елде дамытуды қолға алып , жастарымыз осы спортқа қызығушылықты арттыруымыз керек. Бұл спорт түрімен шұғылданған адам өте жеңіл жүреді. Және өзін-өзі ептілікке үйретеді. Бұл спорт түрімен айналысу арқылы біз денсаулығымыздың жақсара түсетінін , артық салмақтың болмайтындығын айтқым келеді.

5.Пайдаланылған әдебиет

1.Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ .

2.https://alau.info/kaz/sport/vidy_sporta/?cid=0&rid=5

3.Қазақ энциклопедиясы, 7 - том

4.https://kaz.inform.kz/amp/kazakstanda-manerlep-syrganau-sporty-kalay-damyp-zhatyr_a3890538/