Мақала: СӨЗ БАЙЛЫҒЫН МӘТІНДЕР АРҚЫЛЫ ЖЕТІЛДІРУ

Қостанай облысы Қашар кенті

№ 1 Қашар орта мектебі

Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Джагалтаева Кунжан Кабаевна

Сөз байлығын мәтіндер арқылы жетілдіру

Сөз байлығы – оралымды тілге қойылар талаптың бірі. Айтушының сөзі тыңдарман қауымға тартымды болуы үшін сөз байлығы жақсы, сөздік қоры мол болуы тиіс. Адамдар сөйлегенде бос қайталауларға бой алдырып, сөз жұтаңдығын танытады, тілдің коммуникациялық сапасын күрт төмендетіп жібереді. Әрбір айтылған сөздің салмақты болғаны жөн. Құр бос ауаға айтылған сөздің еш қадірі жоқ. Ол айтушының сөз байлығының төмендігін көрсетеді. Әдемі сөйлеуді, дұрыс сөйлеуді тіл мәдениетін үйрену арқылы жетілдіруге болады. Сөздік қорын молайту үшін кітапты көбірек оқу керек, аса көрнекті қаламгерлерден, тіл нақышы келісті сөз зергерлерінен үйрену керек.

Мәтінмен жұмыс түрлерінде мәтінді қабылдауға оқушыны психологиялық дайындау бірінші орынға қойылу керек. Оқушыны мәтінге қызықтырудың рөлі аса зор. Оқушы үшін әдеби мәтінің оның ойынан, көңілінен шығуы негізгі мақсат болып тұрғанда ғана қалған жұмыстар меңгеруге бағытталған іс - әрекет арқылы мұғалімнің бағыттауы, жетектеуімен өзіңнен –өзі іске асуы мүмкін дегенді айтқым келеді.

Оқушыны тақырыпқа бағыттау, шығарманың тақырыбын игерту, шығарма қандай тақырыпта, ол жөнінде не айтуға болатынын білгізу, келесі шығарманың идеясын оқушымен бірге талдап ашу, оқушыны әсерін ортаға салғызу , білімін көрсетуге мүмкіндік беру- бұлардың барлығы мұғалімнің басты міндеті.

Қазіргі таңда мектеп оқушыларының мұғалімнен күтері көп, оларды сабаққа белсене қатыстыру үшін әр сабақ барысын жаңа формада, жаңа әдісте жүргізу шарт.

Оқушының жұмыс жасауына коллобаративті ортаны жасау, тапсырманы оқушының қабылдап, меңгеру үшін сабаққа дейін өте көп ізденіп жұмыс жасау мұғалімнің күтілетін талап. Оқушы қолайлы ортада, өзіңе қажет немесе қызық ақпаратты мәтінмен жұмыс істеу арқылы алатынын сенімді болса, онда ол мәтіннің қай тілде екені бала үшін аса қажет емес. Мысалы, мәтінді деңгейлі сұрақтар қою арқылы меңгерту, оқушы тапсырманы орындайды, автор болады, болжам жасайды, талдайды, баға береді, алған блімі негізінде ойын жинақтайды, кері байланыс жазады немесе ауызша айтады.

Мысалы: мотивациясы әлсіз оқушыларға мұғалім сурет бойынша тапсырма береді

Кез келген әдеби мәтінмен жұмыс істейтін бала жұптасып та жұмыс жасайды. Жұптық жұмыс өз ойын сенімсіз, баяу әрекетететін балалар үшін тиімді. Жанындағы жұптың ойын тыңдау кезінде, тапсырманы жұптасып орындау кезінде оқушының ішкі ойын түсінуге көмектеседі. Оқушылар жұпта әңгімелесу арқылы оқушының не айтқысы келетін, қандай ой қосатына біршама көмегі тиеді.

А л бағалау кезіңде оқушылар алған білімін өзіңе қаншалықты керектігін, құндылығын анықтайды, бір – бірінді бағлайды, топта, жұпта талқылайды, өздерінің пікірін айтады.

Міне, жоғарыда айтып отырған ойлары баланы қазақша әдеби мәтіндерді меңгере отырып әдеби тілде сөйлетуге, сөздік қорын байытуға бағытталған. Тілдің қажеттілігі оқушының сөздерді түсінуіне, есіне сақтау қабілеттерінің айтуына, , сөздік қорының молаюына әсерін тигізеді.