Математика сабағында сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдану

Оқу құзыреттілігін қалыптастыру: бастауыш сынып мұғалімінің жұмыс жүйесі

Ахметова Айдана Ахметкызы

«Абай атындағы мамандандырылған қазақ мектеп - гимназиясы» КММ

В данной статье рассказывается о видах эффективных методов и приемов, применяемых в развитии читательской компетентности, общей функциональной грамотности учащихся младших классов. В данной статье мы раскрываем роль и значение активных методов обучения в формировании читательской грамотности учащихся.

This article describes the types of effective methods and techniques used in the development of reading skills, general functional literacy of primary schoolchildren. In this article, we reveal the role and importance of active teaching methods in the formation reading literacy of students.

Оқу сауаттылығы, функционалдық сауаттылық,тиімді әдіс– тәсілдер, жаңа технологиялар.

Жаңа ғасыр бастаған ұрпақ келесі ұрпаққа қарыз болып қалмау үшін қолдан келгеннің бәрін жасайтыны түсінікті. Әрқашан білімі, рухани байлығы бар ұлттың ешқашан ұлдары мен қыздары болмайды. Сондықтан біздің басты байлығымыз-білім. Болашақ - бұл білім мен ғылымға байланысты. Қазіргі жас ұрпақтың білімі мен тәрбиесіне қарамастан, елдің болашағы да сол дәрежеде болады. Сондықтан бүгінгі мұғалімнің басты мақсаты-қоғам талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы істерінде қоғамды өркендететін, дамытатын, мемлекет өркениетінің игілігіне жұмыс істейтін, шет елдермен еркін тілдесетін, өмірде оқығанын пайдаланатын, ана тілінде сөйлейтін азаматты дайындау. Сауатсыздық ауруы адамға ерте жастан беріледі. Бұл әсіресе 1-ден 3-ке дейінгі кезеңде байқалады. үшінші сынып оқушысы ешқашан кітапханаға бармаса, оқулықтан басқа бірде-бір кітап оқымаса, ертеңгі сауатсыздық туады. Ғалымдардың пікірі бойынша 8-сыныпта білім алушылардың 60 пайызы өз бетінше жазуға және оқуға деген ынтасын жоғалтады. Түлектердің үштен бір бөлігінің де оқуға уақыты жоқ сияқты. Ресми мәліметтерге сәйкес, мектеп жасындағы оқушылардың 40% - ы көркем мәтінді түсінуде қиындықтарға тап болатыны дәлелденді. Олар мектепте білім алған кезде, ол қызметке келгенде қарапайым жазу үлгісін білмейтінін көрсетті. Тіпті олар әртүрлі жағдайларда кездескен құжаттарды (нысандарды) толтыра алмады және олардағы ақпараттың мәнін түсіне алмады. Жалпы, барлық зерттеушілердің пікірінше, адамдардың сауаттылық деңгейінің төмендеуі оларға тиісті білім берілмеуімен, Мұқият оқытылмауымен, оқырман болуға үйретілмеуімен байланысты. Сондықтан бүгінгі таңда оқу мен жазудағы функционалдық және сауатсыздықпен күрес лингвистер мен оқытушыларға жүктелген міндеттердің бірі болып табылады. Елбасының айтуынша, "білім беру тек оқумен шектелмеуі керек, керісінше, әлеуметтік бейімделу процесіне бейімделуі керек".^[1] Сондықтан жоғарыда келтірілген мәліметтер мен деректер қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады, оған оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту кіреді. Сондықтан оқушылардың оқу функционалдық сауаттылығын дамыту үшін олардың мәтінді оқу және түсіну қабілетін арттыру, яғни оқушыларды мектепте алған білімдерін өмірде тиімді қолдануға үйрету қажет. ^[2]

Әлемдік қоғамдастық қатарында өзінің лайықты орнын анықтаған біздің мемлекетіміз үшін қазіргі заманғы талаптарға байланысты өз көзқарастары, саяси тұжырымдамалары бар, білімді және жоғары білікті жас ұрпақты тәрбиелеу қажет екендігінде күмән жоқ. Қазіргі заман балалардың Функционалды сауатты болуын талап етеді, олардың бірі оқу сауаттылығы. Оқу сауаттылығы:

* Ақпаратты іздеу;

* Мәтінді түсіндіру;

* Ойлау және бағалау.

Оқу сауаттылығы, басқаша айтқанда, баланың оқылған ақпаратты толық қабылдау және одан ең бастысы алу қабілеті.

Қазіргі уақытта оқу сауаттылығын қалыптастыру үшін әртүрлі технологияларды қолдануға болады. Осындай технологиялардың бірі оқу және жазу арқылы оқушылардың сыни ойлауын дамыту технологиясы, сондай-ақ оқыту мен оқытудың жаңа әдістері болып табылады. Сыни ойлауды дамыту технологиясының негізгі принциптері топтық жұмысқа, еркін ойлауға, жазбаша және ауызша пікір алмасуға, мәтіннің мағынасын ашуға, автор таңдаған сөздер мен сөз тіркестерінің негізіндегі ұғымдарды түсінуге, өзара әрекеттесуге негізделген. Оқу сауаттылығы түсінуден басталады және сөздердің, грамматика мен тілдің, мәтіндік құрылымдардың мағыналарын талдауды қамтиды. Оқу сауаттылығына сәйкес оқушылар мектепте және сабақтан тыс уақытта не оқып жатқанын, қандай мақсатта оқып жатқанын білуі керек.^[3]

Әртүрлі жаңа технологиялар, әдістермен оқушылардың оқу сауаттылығын қалыптастыруға, соның ішінде мәтінмен сауатты жұмыс істей білуге ықпал ететін құралдардың бірі болып табылады. Бұл мақалада біз оқушылардың оқу сауаттылығын қалыптастырудағы белсенді оқыту әдістерінің рөлі мен маңызын ашамыз. Әр мұғалімнің міндеті - оқушылардың оқу сауаттылығын қалыптастыру, интерактивті әдістер мен әдістерді сауатты және сауатты пайдалану, бұл мәтінмен сауатты жұмыс жасауға әкеледі. Интерактивті білім беру стратегияларын үнемі қайта құру, әртүрлі жаңа технологияларды игеру, уақыт тенденцияларын сақтай отырып, жақсы нәтижелер мен мақсаттарға қол жеткізуге болады. ^[4]

Оқушылардың функционалдық және оқу сауаттылығын қалыптастырудың тиімді әдістері:

1.Студенттердің оқыған мәтінін қаншалықты түсінгенін немесе түсінбегенін білу үшін келесі сұрақтарды қоюға болады:

1. Оқылған мәтінді өз сөзіңізбен көрсетіңіз.

2. Мәтінді оқығаныңызды қалай немесе қалай дәлелдедіңіз?

3. Мәтіннің мазмұнын өзіңіз түсіндіріңіз.

4. Мәтіндегі ақпаратты жіктеңіз?

5. Негізгі идеяны бірнеше сөйлеммен қорытындылаңыз.

6. Мәтіндегі негізгі идея мен басқа құбылыстар, жағдайлар немесе ұғымдар арасындағы айырмашылық неде?

7. Мәтінде көтерілген мәселемен салыстырғанда қандай проблема болуы мүмкін?

8. Мәтінде оқиғаның немесе құбылыстың одан әрі дамуын, оның себебі мен салдарын (нәтиже) болжау.

"Әдеби үйірме (Топтық зерттеу)"әдісі

Бұл әдіс мәтіннің мазмұнын талдауда өте тиімді. Сыныптағы барлық оқушылар кішкентай топтың құрамында қызығушылықпен жұмыс істейді, оларға команда үшін жауапкершілікті үйретеді. Бұл сонымен қатар материалды жан-жақты ойлау тұрғысынан қарастыруға және түсінуге мүмкіндік береді. Мәтін сонымен қатар материалдық болып қана қоймайды, сонымен қатар қол жеткізуге болатын ресурстарды кеңінен іздеу және пайдалану дағдыларын дамытады.

Әдісті іске асыру тәсілдері:

1-қадам: мұғалім сыныпта зерттеу үшін дәлелденген және қызықты мәтінді таңдайды (мұғалім мәтінді енгізбестен бұрын зерттеу жұмысына байланысты қажеттіліктерді дайындауы керек, егер бұл үй тапсырмасы емес, сабақ барысында жасалған жұмыс туралы болса).

2-қадам: мұғалім сыныпты алты шағын топқа бөліп, мәтінмен таныстырады. Мұғалім бастапқы құралдар жиынтығымен таныстырады және рөлді құру процесінде осы құралдарды қалай қолдану керектігін түсіндіреді.

Бұрма экспозиция. Оның міндеті - тарихтың мазмұнын өз көзқарасыңызбен немесе өз ойларыңыз негізінде ұсыну;

Қуғыншы. Оның міндеті - мәтін кейіпкерлерін бақылау, олардың әрекеттерін, мінезін бақылау, әр қимылынан хабардар болу;

Өтініш беруші. Оның міндеті-мәтін мен ондағы проблема туралы көп ақпарат жинау /кино, көркем әдебиет, әлемдік әдебиет, музыка өнері, поэзия, теледидар бағдарламасы және т. б./ ;

Сөзтапкыш. Оның міндеті - сынып дауыстап оқығысы келетін мәтіннің маңызды, қызықты бөліктерін табу және мәтіннің тақырыбын, афоризмдер мен мақал-мәтелдерді, тұрақты тіркестерді, құбылыстарды (жолдарды), өрнектерді (сандарды) табу;

Сұрақтың авторы. Оның міндеті-негізгі оқиғаларды немесе әңгімелесудің жалпы мазмұнын қамтитын топтық сұрақтарды презентацияға дайындау. Ең бастысы, оқушылар сұрақтардың санын, яғни жабық және ашық сұрақтарды қалыптастырады және осы тақырып бойынша сөйлесуге, кезекпен сөйлеуге, талқылауға қатысудан тартынбайды.

Дәнекер. Оның міндеті - мәтінді, ондағы негізгі идеяларды немесе оқиғаларды бүгінгі нақты өмірмен байланыстыру.

3- қадам: оқушылар зерттеу құралдарымен танысады. Ол зерттеу туралы сұрақтар қояды және топтарды рөлдерге бөледі.

4-қадам: оқушылар оқытушының қатысуымен пікірталас өткізуге және дәлел келтіруге, басқа ақпарат көздерін пайдалануға құқылы.

5-қадам: білім алушылар өз зерттеулерін жоспарлайды. Мұғалім оларды аралап, зерттеу ұсыныстарын суретке түсіре алады.

6-қадам: оқушылар мәтінді толығымен қамту үшін зерттеу бөлімдерін талқылайды.

7-қадам: тәрбиеленушілердің мәтінді оқу уақыты бірнеше минутты, кейде бірнеше күнді алуы мүмкін. Мұғалім сыныптың ортасында тұрады және әр оқушының жауапты тапсырмасы бар екеніне көз жеткізеді. Бұл топтардың зерттеу жұмыстарына көмектеседі.

8-қадам: топ сынып презентациясын жоспарлайды. Олар өздерінің маңызды жаңалықтарын көрсетеді. Таныстырылым белсенді және қызықты болуы керек. Сонымен қатар, оған топтың барлық мүшелері қатысуы керек.

"Данышпан үкі" әдісі

Бұл әдіс ойлаудың бірнеше түрін дамытуға және оқылатын мәтінді тереңірек түсінуге көмектеседі. Ол үшін студенттердің әрқайсысы мәтінді өз бетінше оқиды және оны топта, содан кейін сыныпта талқылайды.

Әдісті іске асыру тәсілдері:

1- қадам. Студенттерді топтастыру. Мәтінді оқуға уақыт беріңіз.

2-қадам. Мәтінмен жұмыс істеу негіздері.

Мәтінде негізгі (жаңа) терминдерді тауып, оларды алфавиттік ретпен жазыңыз. Алдыңғы идеяларыңызға қайшы келетін мәтінде сіз күтпеген ақпаратты табыңыз. Сіз үшін жаңа болған ақпаратты жазып алыңыз.

3-қадам. Маңызды өмірлік даналық. Мәтіннің негізгі идеясын бір сөйлемде білдіріңіз.

4-қадам. Белгілі және белгісіз. Мәтінде бұрын белгілі және мүлдем белгісіз ақпаратты табыңыз.

5-қадам. Иллюстрациялық дисплей. Мәтіннің негізгі ойынын сурет, диаграмма, мультфильм және т. б. қолданып көріңіз.

6-қадам. Мысал шығару. Оқылған мәтіннен болашақта қажет болатын маңызды тұжырымдар жасауға бола ма?

7-қадам. Талқылауға арналған маңызды тақырыптар. Сыныпта ерекше назар аударуға болатын ойларды, пікірлерді табыңыз.^[5]

Функционалдық сауаттылықты және оқушының оқу сауаттылығын қалыптастыру бірыңғай әдістемелік жүйені құруды талап етеді. Бұл оқыту мақсатынан бастап оқытудың түпкілікті нәтижесіне дейінгі диапазондағы компоненттердің бірлігімен іске асырылады. Сондықтан мақсатқа жетудің негізгі құралы болып табылатын білім мазмұны оқушының функционалдық сауаттылығына негізделуі және оны сынып қиындатуы керек. Бастауыш сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда ахуалдық тапсырмалар кешенін, рөлдік ойындарды, қатысу, рөлдік ойындар, тұлғаға бағытталған оқыту және Сұрақ-жауап әдістері арқылы іске асырылатын дағдыларды қалыптастыратын диалогтік тапсырмаларды орындаудың жоғары тиімділігі байқалатын болады. Қоғам жеке тұлғаны қаншалықты жетілдірсе, соғұрлым жетілген тұлға қоғамды дамытады. Сондықтан, жеке тұлғаны қалыптастыруда Елбасының "Болашақтың іргесін бірге қалаймыз" Жолдауының негізгі ұранын ұстану артық болмайды, өйткені біз болашақ ұрпақтың функционалды сауатты болуын біз назарда ұстау керекпіз.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Н.А.Назарбаев. Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты. // Ана тілі газеті. № 5, 2-8 ақпан, 2012 жыл.

2. Жалпы орта білім беретін мектептерде оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы /әдістемелік нұсқау хат, Астана, 2018 жыл.

3.http://orleu-atr.kz/wp-content/uploads/2020/02/

4.https://multiurok.ru/files/ok-ushylardyn-ok-u-sauattylyg-yn-arttyru-zholdary.html

5. Н.А.Оразахынова. Әдебиетті сатылай кешенді талдау //әдістемелік құрал, Алматы, 2012 жыл.