Медициналық мәселені шешу есебінде электрондык кестелерді қолдану практика

ШЖҚ "Талдықорған жоғарғы медицина колледжі" МКК

ГКП на ПХВ "Талдыкорганский высший медицинский колледж"

ТӘЖІРИБЕЛІК АШЫҚ САБАҚТЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ

Пәні: "Кәсіби қызметтегі ақпараттық технология"

Тақырыбы: Медициналық мәселені шешу есебінде электрондық кестелерді қолдану.

Мамандығы: Емдеу ісі

Курс: ІІІ

Талдықорған 2020 ж

Мамандығы: «Емдеу ісі»
Семестр  V
Курс: ІІІ

Тексерілді

ЦӘК2 төрайымы_________

«_____» _________2020 ж.

Колледж әдіскері_

_________________

Сабақ жоспары

Тақырыбы: Медициналық мәселені шешу есебінде электрондык кестелерді қолдану

Сабақ түрі: практикалық ашық сабақ     

Өткізу әдісі: түсіндіру-иллюстрациялық, ізденіс, миғашабуыл, кейс әдісі

Сабақтың типі: Практикалық іс-машықтықты қалыптастыру.

Сабақтың мақсаттары:

Білімділік – Медициналық есептерді электрондык есте арқылы шығаруды, енгізуді, тиімді қолдану тәсілдерін өңдеуді меңгерту.

Тәрбиелік – білімгерді жауапкершілікке, еңбекке баулу, мамандыққа бағдарлау, ақпараттық технологиялармен ұқыпты қолдануға тәрбиелеу.

Дамытушылық – білімгердің өзбетінше болашақ мамандық саласында медициналық есептеу жұмыстарын электрондык кесте көмегімен тиімді қолдану қабілеттерін дамыту.

Студент білуі керек:

• Медициналық есептерді электрондык есте арқылы шығаруды

• Статистикалық функцияларды

электрондық кестеде тиімді жұмыс дағдыларын қалыптастыру

Студент істеуі керек:

• Медициналық есептерді электрондык кестеде шығара білу

• Статистикалық функцияларды қолдануды

Пән аралық және пәнішілік байланыстар.

Пән аралық байланыс – Математика. Әлеуметтік медицина және денсаулықты басқару: Медициналық статистиканың негіздері.

Пән ішілік байланыстар: internet Power Point Ақпарат  қауіпсіздігі және оның құрамы

Сабақ уақыты

Практикалық сабақ – 180 минут (4 сағаттық)

Сабақтың көрнекілігі: интернет желісі. ZOOM бағдарламасы, Gooqle form онлайн құралы, Параграф Bilim платформасы, слайд, тәжірибелік жұмыс, интеллектуалды сұрақтар.

Сабақ құрылымы

Ұйымдастыру сәті – 5 минут

Кабинеттің және топтың сабаққа дайындығын тексеру, сабаққа қатыспаған оқушыларды белгілеу.

Трек білімдерін (теорияда алған) актуализациялау – 15 минут   

Миға шабуыл әдісі мен оқушылардың теориялық сабақтан алған білімдерін тексеру.

Қосымша №1

Тәжірбиелік жұмыстардың орындалу техникасын демонстрациялау және түсіндіру – 45 минут

Кейс әдісін қолданып, білімгердің компьютер көмегімен орындалатын жұмыстың орындалу техникасын сұрау. Оқушы ізденіс жұмысы көмегімен орындалу техникасын түсіндіру қажет. Оқушылардан қосымша толықтырулар сұралады.

Қосымша №2

Білімгерлердің өз бетінше жүргізетін жұмыстарына және бағалау критерийлеріне әдістемелік нұсқау жүргізу – 10 минут                

Білімгерлердің жұмыстарын бағалауды MS Excel бағдарлама көмегімен түсіндіру. 

Қосымша №3

Білімгерлердің өзбетінше жұмысы – 90 минут.

Кейс әдісі бойынша. Білімгер өзбетінше тапсырмаларды компьютер көмегімен орындап, дәптеріне орындалған іс-әрекетін толтыру қажет. Оны алынатын тапсырмалар мен қорғау керек.

Компьютер көмегімен орындалатын тәжірибелік жұмыс 

Қосымша №4

Тест тапсырмасы  бағдарлама көмегімен алынады 

Қосымша№5

Сабақты қорытындылау, білімді бағалау – 10 минут

Білімгерлердің түсінбеген сұрақтарына жауап беру, бағалау қорытынды баға шығару

Үйгетапсырма беру – 5 минут

Пән оқытушысы: Калкеева Б.Н. __________

Қосымша №1

1. MS Excel  бағдарламасының электронды кестенің кеңейтілімі, құжат атауы./ Кітап.xls/
2. MS Excel  бағдарламасының негізгі элементтерінің қызметін көрсету./ Тақырып жолағы, мәзір жолағы, құрал саймандар тақтасы, формула жолағы, жұмыс аймағы электрондық кесте, айналдыру жолағы, қалып күй жолағы/
3. Ұяшыққа қандай мәліметтерді енгізуге болады./ формула, сан, мәтін/
4. Бағана және жолдың белгіленуі./ баған латын әріптерімен, жол араб цифрларымен белгіленеді/
5. Ұяшықтағы мәліметтерді өңдеу./ F2 пернесі немесе тышқанды шеру арқылы/
6. Ұяшықтағы мәліметтердің статистикалық көрсеткіштерін есептеу /Мода, Дисперия, Сумма, Орташа мән шығару.
7. Енгізу мен түзету формулулар қатарымен жұмыс/ Формула жолағы арқылы/
8. Ұяшықтағы мәліметтерді фильтрлеу, ұяшық адресі /Фильтр- сүзгілеу, сұрыптау -сортировка, ұяшық адресі дегеніміз бағанмен жолдың қилысуынан пайда болған тік төртбұрыш/
9. Мәліметтерді пішімдеу/ сандақ, туралау, шрифт, жиектеу, түс, қорғау/
10. Авто пішін мәзірін қолдану/ айларды, апталарды, сандарды, бірізділік, санаралық толтырулар/

Медициналық мәселені шешу есебінде электронды кестелерді қолдану

Excel даярлайтын құжат Жұмыс кітабы деп аталады. Жұмыс кітабы жұмыс парағынан тұрады. Жұмыс парағының құрылымы кестенің құрылымындай және ол бір немесе бірнеше кестені қамтиды. Әрбір парақтың аты төменгі жағында орналасқан таңбашада көрініп тұрады. Осы таңбашаның көмегімен кітаптып арақтауға болады. Таңбашаны тышқаннның батырмасын екі рет басу арқылы өзгертуге болады. Әрбір жұмыс парағы жолар мен бағандардан тұрады. Бағандардың аты латын алфавитінің бас әріптерімен жазылады. Бір жұмыс парағы 256-ға дейін баған санын қамти алады. Бағандар А-дан Z әріптерінің комбинацияларымен белгіленеді, ал жолдар 1-ден бастап 65536-ға дейін нөмірленеді.

Бағандар мен жолдардың қиылысуы ұяшықтарды береді. Ол электрондық кестенің мәлімет енгізетін ең кіші элементі болып табылады. Әр бір ұяшықтың жол мен бағандардың белгіленуінен тұратын адресі болады. Мысалы: А9, D21, F5, G7, L16.

Әрқашанда ұяшықтардың біреуі ағымдық ұяшық болып есептеледі және жақтаумен ерекшеленіп тұрады. Осы жақтау кестелік меңзердің рөлін атқарады және тышқанның немесе басқару пернелердің көмегімен экранда жылжыта аламыз. Мәліметтерді енгізу, пішіндеу және басқада іс-әрекеттер осы ағымдағы осы ұяшықта жүзеге асырылады. Бірнеше ұяшықтар тобын ұяшықтар ауқымы/диапозон/ деп атаймыз. Ауқымдар тік төртбұрыш қалыпты болады. Оларды былай белгілейді: A7: E25. Мұндағы А7 – тік төртбұрыштың сол жақ жоғарағы, ал Е25 – оң жақ төменгі бұрыштары.

Мәліметтер типі. Кестенің ұяшықтарына мәліметтердің келесі үш типінің біреуін ғана енгізе аламыз. Ол мынадай типтер:
• Сан
• Формула
• Мәтін

Енгізілетін мәліметтің сан немесе формула екенін оның алғашқы символына қарап анықтайды. Егер енгізілетін символдың біріншісі сан болса, онда оны сандық типке жатқызамыз. Егер біріншісі теңдік белгісі болса, формула деп қабылдайды. Егербіріншісимволымызәріпнемесе апостроф болса, мәтіндепқабылдайды.

Мәліметтерді енгізу Enter пернесін басумен жүзеге асырылады. Енгізілген мәліметтерді енгізбей алып тастау үшін немесе ұяшықтың бастапқы мәндерін қалпына келтіру үшін esc пернсін басамыз немесе формулалар жолындағы Болдырмау (отмена) батырмасын шертеміз.
Excel-де енгізілген сандық мәліметтер автоматты түрде ұяшықтардың оң жақ шетіне орналасады.

Сандық пішімде. Экономикалық есептерде санның үш түрлі пішімде жазылуы қолдананылады: кәдімгі сандық пішім, қаржылық және мерзімдік. Кәдімгі сандық пішім әртүрлі сандық шамаларды жазуға арналған. Мысалы: қайсы бір тауардың санын, пайзын жас мөлшерін және т.б.  Ақша сомасын енгізу қаржылық пішімде жүзеге асырылады. Уақыт мезгілін жазу үшін мерзімдік пішім пайдалынылады.
Мәтіндік пішім. Мәтіндік пішім мәтіндік жолдар мен цифрмен көрсетілген сандық емес мәліметтерді жазу үшін қолданады. Бұларға жататындар: регистрациялық нөмірлер, поштаның индексі, телефонның нөмірі.

Ағымдағы ұяшықтың немесе ерекшеленген ауқымдығы мәлдіметтердің пішімін өзгерту үшін Пішім>Ұяшықтар (Формат > Ячейки) командасын пайдаланады. АшылғанҰяшықтарды пішімдеу (Формат ячеек) сұхбат терезесіндегі қыстырмалардан мәліметтердің жазылу пішімін таңдап алады. Сол терезеде мәтіннің бағытын көрсетіп, оны түзеу, қарпін өзгерту, символдардың жазлуын, фонның түсін, жақтаудың түрін анықтайтын параметірлерді енгізуге болады.

Excel програмысының кестесіндегі есептеулер формулалардың көмегімен жүзеге асырылады. Формулалар тұрақты сандардан, ұяшықтарға сілтеме мен Excel функцияларынан тұрады. Егер ұяшықтарға формулалар енгізілген болса, онда жұмыс парағында осы формуланың есептеу нәтижесі белгіленіп тұрады. Ұяшықтағы сандық нәтижені емес, оған енгізілген формуланы көру үшін сол ұяшықты ерекшеп алып, формулалар жолында бейнеленген жазуға көз салу керек.

Ұяшықтарда адрес көрсетіледі оны ұяшықтарға сілтеме деп атаймыз. Есептеу нәтижесі формуладағы пайдалынылған ұяшықтарға тәуелді болады. Тәуелді ұяшықтағы мәндер бастапқы ұяшықтағы мәндердің өзгеруіне байланысты өзгеріп тұрады.

Ұяшықтарға сілтемені әртүрлі тәсілдермен беруге болады:
• біріншіден, ұяшықтың адресін қолмен теруге болады;
• екінші тәсілі қажетті ұяшыққа тышқанмен шерту арқылы ерекшелеп енгізуге болады.

Салыстырмалы сілтеме. Формулаларды бір ұяшықтан екіншісіне көшіргенде нәтиже қандай болатыны сілтеменің адрестеуіне тікелей тәуелді. Кәдімгі жағдайда формуладағы ұяшықтарға сілтеме салыстырмалы болып табылады. Бұл формулаларды бірұяшықтан екінші ұяшыққа көшіргенде сілтеменің адресі автоматты түрде өзгереді деген сөз. Мысалы: В2 ұяшығында одан бір жол солға қарай және төмен орналасқан А3 ұяшығына сілтеме орналассын. Егер осы формула көшірлсе, онда сілтеменің салыстырмалы көрсеткіші сақталады. Мысалы: А9, D25, F5 салыстырмалы сілтем болып табылады.

Абсолют сілтеме. Абсаолют адрестеу кезінде формула көшірілгенде сілтеменің адресі өзгермейді, сілтеме көрсетіп тұрған ұяшық тұрақты болып қалады. Формулаларды редактерлеу кезінде адрестеу әдісін өзгерту үшін ұяшықтың сілтемесін ерекшелеп алып F4 басу керек. Абсалют адрестелінген ұяшықтың нөмірінің алдына $ белгісін қояды. Мысалы: $А$16, $А9, А$7. Соңғы екі жағдайда ұяшық нөмірлерінің бірі абсолют, екіншісі салыстырмалы болып есептеледі, бұл аралас сілтеменің мысалдары.

Әдетте кестелер қайталатын, бір тектес мәліметтен тұратындықтан, Excel программасының енгізуді автоматтандыратын құралдары бар. Оларға жататындар автотолтыру, формулалар мен автотолтыру.

Автотолтыру. Мәтіндік мәліметтерді автоматтандыру үшін авто толтыру әдісін қолданады. Оны жұмыс парағының бір бағанына бір неше рет қайталанатын мәтіндік жолды енгізгенде пайдаланады.  Мәтінді енгізу кезінде программа оны жоғарғы жолдармен салыстырып, бірдей элементтер кездессе автоматты түрде толтырады.

Сандарды автолтыру. Сандармен жұмыс істеген кезде автолтыру әдісі пайдаланады. Ағымдығы ұяшықтың қоршауының төменгі бұрышында кішкентай қара түсті шаршы орналасқан. Оны толтыру маркері деп атайды. Тышқанның нұсқағышын сол маркерге алып барса, оның пішіні кішкентай крест тәрізді болып өзгереді. Сол кезде маркерді тік немесе көлденең тасымалдау арқылы автолтыру жүзеге асырылады.

Прогресия бойынша толтыру. Ол үшін  Түзету>Толтыру> Прогрессия (Правка > Заполнить > Прогрессия) орындау керек. Ашылған прогрессия сұхбат терезесінде прогрессияның тегі, қадам мөлшері, шектік мәні таңдап алынады. ОК батырмасын басқаннан кейін Excel программасы берілген ережелер бойынша ұяшықтарды автоматты түрде толтырып береді.

Формулаларды автолтыру. Бұл амалсандарды автотолтыру сияқты жүзеге асырылады. Автоттолтыру кезінде формулалардың басқа ұяшықтарға сілтеменің  ерекшеліктері ескеріледі: салыстырмалы сілтемелер сәйкесінше көшірменің салыстырмалы орналасуына байланысты өзгереді. Ал абсолют сілтемелер өзгермей сол қалпында қалады. Мысалы: үшінші С Бағанындамәні А және В бағандарының сәйкес ұяшықтардағы мәндерінің қосындысына тең формула есептелсін. С1 ұяшығында =A1+B1 формуласын енгіземіз, осы формаланы автотолтыру әдісімен үшінші бағанның барллық ұяшықтарына көшіреміз.

Автотолтыру кезіндегі сілтемелердің жаңару ережелері келесі кестеде көрсетілген:

Бастапқы ұяшықтардағы сілтеме Келесі ұяшықтағы сілтеме
Оңға толтыру кезінде Төмен толтыру кезінде
А1 (салыстырмалы) В1 А2
$А1 (бағанабойыншаабсоллют) $А1 $А2
А$1 (жолбойынша абсолют) В$1 А$1
$А$1 (абсолют) $А$1 $А$1

Ms Excel бағдарламасы қарапайым есептеулерді оңай орындауға мүмкіндік беретін бағдарлама. Алу, қосу, азайту және бөлу амалдарынан басқа, бұл бағдарлама мәндер жинағының орташа арифметикалық амалдарын математикалық финанстық, статистикалық және логикалық функциялардың ауқымды жиыны ендірілген. Өрнек- бұл Excel бағдарлаасы орындайтын жазылған есептеулер. Ұяшыққа өрнекті енгізген кезде бағдарлама оны еске сақтап қалады, бірақ ұяшықтың өзінде есептеу нәтижсі ғана көрініс табады. Ехсеl бағдарламасында өрнектің барлығы «=» теңдік таңбасынан басталады. Өрнекті көру үшін осы өрнек орналасқан ұяшықты шерту керек. өрнек өрнектер өрнектер жолағында көрініс табады. Өрнекті енгізу аяқталғаннан кезде ұяшықта оның өзі емес, осы өрнек бойынша Ехсеl бағдарламасындағы өрнектерді өңдеуге болады. А1.А300 аралығындағы ұяшықта > = Мысалы, өрнектегі қатені түзету үшін өрнект ішертіп, өрнектің жолындағы Функциялар есептеулерді ықшамдык үйде жазу үшін қолданылады және мынадай түрде жазылады: Бір қатар функциялар МАКС (тізім) - тізімдегі еңүлкен (максимум) шаманы табады. СУММ(тізім) -көрстеілген тізімнің қосындысын есептейді. Мысалы, СУММ(А1:А300) функциясы  А1.А300 аралығындағы  ұяшықта орналасқан мәндердің қосындысы табады. Қосу функциясы өте жиі қолданылатындықтан, оған саймандар тақтасында автоматты түрде қосу батырмасы  меншіктіеліп қойылған. Қосу амалын жылдам орындау үшін осы батырманы пайдалануға болады .Формулаға Excel программасында қолданылатын кез келген функцияны енгізу үшін, Енгізу, Функциялар (Вставка,Функций) командасын орындаймыз немесе саймандар тақтасындағы fx. батырмасын шертеміз. MS Excel -дегітеңдік «=» белгісінен басталатынын символдар тізбегін формула деп атаймыз. Символдар тізбегі құрамына тұрақты мәндер, ұяшыққа сілтемелер, атаулар, функциялар немесе операторлардың бірі немесе бірнешеуі қамтылуы мүмкін. Формула жұмысының нәтижесінд еқандайда бір жаңа мән есептелініп шығады. MS Excel-де функциялар жұмыс кітабындағы стандартты есептеулерді орындау үшін қолданылады.S А1.А300 аралығындағы ұяшықта орналасқан мәндердің қосындысы табады. Қосу функциясы өте жиі қолданылатындықтан, оған саймандар тақтасында автоматты түрде қосу батырмасы>=Ms Excel бағдарламасы қарапайым есептеулерді оңай орындауға мүмкіндік беретін бағдарлам а. Алу, қосу, азайту және бөлу амалдарынан басқа, бұл бағдарлама мәндер жинағының орташа арифметикалық амалдарын математикалық финанстық, статистикалық және логикалық функциялардың ауқымды жиыны ендірілген. Өрнек- бұл Excel бағдарлаасы орындайтын жазылған есептеулер. Ұяшыққа өрнекті енгізген кезде бағдарлама оны еске сақтап қалады, бірақ ұяшықтың өзінде есе