Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуына бөлшек бейнелер/пазл/ ойындарының тиімділігі

Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуына бөлшек бейнелер/пазл/ ойындарының тиімділігі

(әдістемелік көмекші құрал)

Алғы сөз

Ойын баланың алдынан өмір есігін

ашып, оның шығармашылық қабілетін

дамытады, ойынсыз ақыл-ойдың

қалыптасуы мүмкін емес.

В.Сухомлинский

Бөлшек бейнелер /пазл/ - жиналмалы сурет, мозаика. Ағылшын тілінен аударғанда "жұмбақ", "басқатырғыш" деген мағына береді. Бөлшек бейнелер /пазл/ адамның ойын шыңдап, мидың белсенді жұмыс істеуіне ықпал етеді. Бөлшек бейнелер /пазл/ қиын математикалық әрі логикалық есептерді шешуге көмектеседі, сондай-ақ жаңа ақпараттар ойлап табуға негізделген.

Шағын бөліктерге бөлінген суреттер бұрыннан пайда болды. Алдымен олар таза сәндік сипатқа ие болды және интерьер терезелерін, қабырғаларын, төбелерін және басқа да бөлшектерін безендірді. Бірақ 20 ғасырда үлкендерге арналған ойын сәніне айналды, онда көптеген ұсақ бөліктерден сол уақыттағы белгілі суретшілердің әдемі картиналарын жинау қажет болды. Өте тез ересек ойын балалар бөлмелері мен пазлдарға көшті, бүкіл әлемдегі миллиондаған кішкентай жанкүйерлердің жүрегін жаулап алды.

Баланың дамып келе жатқан ағзасы жан-жақтан алған білімі мен дағдыларын үнемі қолдануды және бекітуді талап . Әдетте, оқытудың ең заманауи және оң әдістері ойын арқылы оқытуға негізделген. Балалар ойнай отырып, көптеген ақпаратты оңай түсініп, есте сақтайды. Сонымен қатар ойын барысында баланың тек есте сақтау қабілеті ғана емес, қиялы да дамиды. Баланың ой-өрісінің дамуына тиімді әсерін тигізетін ойындардың бірі - бөлшек бейнелер /пазл/ ойыны. Бөлшек бейнелер /пазл/ - бұл шыдамдылық, ұқыптылық пен ілтипатты талап ететін түрлі жастағы балаларға арналған қызықты дамыту және оқыту ойыны . Бөлшек бейнелер /пазл/ ойынының көмегімен бала көптеген машықтар мен дағдыларды дамытып қана қоймай, логикалық ойлауды, іс-қимыл жоспарын құруды үйренеді.

Бұл кітапта бөлшек бейнелер /пазл/ ойындарының баланың дамуына тигізетін пайдасы туралы және ойын түрлерінің жоспары берілген

Бөлшек бейнелердің /пазл/ қысқаша тарихы

Бөлшек бейнелер /пазл/ – басқатырғыш, адамды ұшқыр ойлауға үйрететін, логикасын дамытатын ойын түрі. Ойын үлкен көлемдегі біртұтас суреттің жеке-жеке бөлшектерін жинап құрастыру арқылы жүргізіледі. Пазлдың өзіндік ерекшелігі – арнайы жалғастырушы «кілттері» құралған суреттің бөлініп кетуіне жол бермейтіндігінде. Бәріміздің пазлды уақытылы тез жинап, құрастырғанымызда Алатаудың шыңын бағындырғандай керемет сезімге бөленетініміз сөзсіз.

Бөлшек  бейнелердің қайда және қалай пайда болды, оны кім ойлап тапты?

Бөлшек бейнелерді /пазл/ алғаш өндіруші фабрика 1909 жылы ашылған, оған дейін тек қана ауқатты ата-аналардың балалары ойнай алатын болған. Пазлдың алғаш ойлап табылған күні нақты белгісіз. Кейбір деректерге сүйенсек, 1760-1764 жылдар арасында пайда болған екен. Оқытушы-әдіскер Джон Спилсбери оқушыларға арнап географиялық карта жасайды, одан соң Жағрафия пәнін қызықты өткізу үшін түрлі әдістерді іздейді. Ізденімпаз Джон картаны ағаш тақтайшаға желімдеп, патшалықтардың шекаралары бойынша қияды. Содан кейін шәкірттеріне орындарын дәл тауып қоюды тапсырады. Дәл осылай ең алғаш пазл дүниеге келген. Аталмыш ойын түрінің білім жүйесінде айтарлықтай нәтиже беріп, оқушылардың ойлау қабілетінің дамуына үлкен үлес қосқандықтан, Спилсбери өмірінде басқатырғыштың географиялық негізде отыз түрін жасап кеткен. Өзі дүниеден өткеннен кейін әйелі Сара Мэй пазлды жасап сатып, оның ісін жалғастырған. Кейін оқушылар үшін пазл – дидактикалық материал да, бас қатыратын, ойды ұштайтын ойын да болды. Сол кездерде пазлды аса құштарлықпен қолданған екен. Тек жиырмасыншы ғасырда ағаш тақтайшаны картонмен алмастырғаннан кейін, көптеп шығарылып, құны қолжетімді болды. Бүгінгі таңда пазлдар балалардың сүйікті ойыншығына айналды.

Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуына бөлшек бейнелер/пазл/ ойындарының тиімділігі

Пазл ойынының мақсаты: балалардың логикалық ойлауын, зейінін, көру жадын, жинақтауды, ақпаратты жинай және талдай білуді қалыптастырады.

Балалардың дамуына пазлдың әсері:

Пазл ойыны тиімділігі неде?

Қолдың ұсақ моторикасын дамытуда пазлдардың орны аз емес. Бөліктерден суреттер жинау кезінде бала жеке бөліктер мен бүтін арасындағы байланысты түсінуді үйренеді. Сондай-ақ, бұл ойын назар мен жадты жаттықтыруға көмектеседі.

Кіші жастағы балаларда мұндай дағды әлсіз дамыған, ал бөлшектерді орналастыру кезінде балаға оның дамуына жағымды әсер ететін ең көп әрекеттерді орындауға тура келеді:

* тиісті бөлшекті көзімен таңдайды;

* қолында шағын бөліктерді ұстап тұрады;

* бөлшектерді тиісті орынға қояды •

Ересек адам үшін барлық аталған әрекеттерді орындау ешқандай қиындық тудырмайды, бірақ мектепке дейінгі жастағы бала үшін бұл манипуляциялар өте жиі қиындықтар туғызады.

Пазлға деген қызығушылық баланың шығармашылық қабілеттерін аша алады. Бала сурет арқылы әңгімелеуге үйренеді.Ойын қанша қарапайым болғанмен, тиімділігі өте зор. Пазл құрастыру арқылы баланың қолдарының ұсақ моторикасы дамып, келешекте тез жазып үйренуге және қолжазба проблемаларын шешуге көмектеседі.

Пазл жинау қиын тапсырмалардың шешімдерін тез табу қабілетін жаттықтырады. Суреттегі пазлдың орнын анықтау үшін балаға бірден бірнеше факторларды ескеру қажет:

• элемент нысаны

• онда не бейнеленген

• оның жұмысы қазіргі уақытта қандай сатыда.

Мұның бәрі балаға болашақ өмірде пайдалы, өйткені оның барлық ересек шешімдері кешенді сипатта болуы тиіс.

Пазл шығармашылық пен кеңістік ойлауға және есте сақтау қабілеттерінің дамуына ықпал етеді. Пазлмен жұмыс жасауда бала үнемі нәтижесінде не болуы тиіс екенін есте сақтап, пазлдың бір бөлігін тұтас суретпен сәйкестендіру керек.Пазлды жинау кезінде тұтас суретті қайта қайта көруге мүмкіндік бермеу өте тиімді, балаға жұмыс басында суретке мұқият қарап, содан кейін қиындық болған жағдайда ғана көмекке жүгінуды ұсыну.

Пазл түрлері:

• элементтер саны 3-4 ден бірнеше 100 ге дейін

• материал: картон, ағаш, резеңке, пластмасс

• сүйікті ертегілер кейіпкерлері, жануарлар, табиғат суреттері және т.б

• тегіс пішіндер және 3D формат бойынша

Пазлдың күрделілік дәрежесін қалай бағалауға болады?

Күрделілік деңгейіне, ең алдымен, келесі факторлар әсер етеді:

• бөліктер саны

• бөліктердің өлшемдері

• дәрежесі егжей-тегжейлі суреттер мен түс дифференциациясы

• баланың пазлдарды жинаудағы тәжірибесі

• дайындау сапасы (картонның қалыңдығы, элементтердің деформациясына төзімділігі, кесу дәлдігі)

• жинақтау кезінде көмектесе алатын басқа да сипаттамалар (суреттің контурлары, бөліктер пішіндері және т. б.).)

Баланың қай жасынан бастап пазлды қолдануға болады?

1-2 жастағы балаға 4-6 бөліктен туратын жұмсақ пазлдар ұсынылады. Ең бірінші пазлда баланың күн сайын көретін таныс және бір нысанды бейнеленген сурет болуы қажет. Пазлдар ашық түсті, кішкентай мойынсұнбайтын саусақтарымен ұстауға ыңғайлы болуы тиіс.

2-3 жастағы балаға 3-54 бөліктен тұратын тақырыптық пазлдарды таңдаған қолайлы.Тақырыптық пазлдар балаға «көп-аз», «жеуге жарамды-жарамсыз» және т.б ұғымдар туралы түсініктерін дамытады, жаунуарлардың төлдерін және үйшіктерін ажыратуға көмектеседі.

3-5 жастағы баланың қоршаған ортаға деген қызығушылығы мол.60-100 бөліктен тұратын пазл ұсынылады.Осы жастағы балаларды әлем карталары немесе шоқжұлдыздары бейнеленген пазлдар, балықтар, орман аңдары бар пазлдар көбінесе қызықтырады. Олар мамандық немесе жағдай бейнеленген пазлдарды бағалайды. 3-5 жастағы баланың сөздік қоры белсенді дамып жатқан уақыт болғандықтан әріптер бейнеленген пазлдар өте орынды.

5-6 жастағы балаға 120-250 элементтен туратын пазлдарды ұсынуға болады. Бұл жаста, пазлдарды жинақтау, баланың өзінің қызығушылығына байланысты. 5-6 жастағы балаға онлайн пазлдар өте қызықты болып көрінеді.

Пазл ойының бөліктерін біртіндеп қосу қажет. Егер бала 7-10 бөлікті жинап, бірінші ойынды жеңіп алса, келесі ойын 18-20 бөліктен тұруы мүмкін.

Балаға пазл жинауға қалай үйрету керек?

Басқатырғышты тәрбиеші баламен бірге игеру керек.Егер сәби бөліктерді жинақтау принципін түсінбесе, оларды дұрыс біріктіре алмай көп уақытын нәтижесіз өткізссе, пазлға деген қызығушылығын жоғалтып алуы мүмкін.Сондықтан баланы асықтырмай, онық ынтасын сыйлап, оған қолдау көрсету өте қажет.

Ойын бастамас бұрын, тәрбиеші не жасайтыны туралы түсінік бере отырып, пазлды өзі жинайды. Жинағаннан кейін, жинақталған эскиз бен суретті салыстырады.

Келесі кезең- пазлды жинақтауға үйрету. Жинақталған пазлдың арасынан бірнеше бөлігін алып тәрбиеші балаға береді, ол пазлдың босап қалған ұяшықтарына, ойланып, дұрыс бөлікті табуға тырысу керек. Егер бала тапқан бөлігін салып, ол дұрыс шықпаса, оған дұрыс жолын көрсетіп жібереді.

Пазлдың бөліктері бір суретке жинақталу үшін, балаға алдымен паздың барлық бөліктерін қарап шығу керек екенін түсіндіру қажет.Ол үшін баланың алдына пазлдың бөліктерін суреттері бар жағымен қою керек.Содан кейін суретті жинақтауға кірісе алады.Бала суретті жинаудың ыңғайлы кезектілігін өзі табады: алдымен суреттін контурынан немесе жақсы көрінетін суреттерден бастауға болады. Қарапайым суреттерді жинауға үйреніп, күрделі суреттерде қиыншылықтар кездессе балаға көмек көрсету қажет. Баланың жетістіктерін бағалап отыру, оны міндетті түрде мақтап, ынталандыруды ұмытпаңыз.

Оқу қызметінде қолданылатын пазл-ойын түрлері

Математика оқу қызметінде қолданатын ойындар:

«1 ден 5 ке дейінгі сандар» /3-4 жас/ және «1 ден 10ға дейінгі сандар» /4-5 жас

Ойынның мақсаты: есте сақтау және көру қабілетін дамытады, кеңістік ойлауды қалыптастырады, сандарды тез есте сақтауға мүмкіндік береді.

Логикалық ойлауды дамытады: салыстыру, талдау, жалпылау, қорытынды жасау.

Міндеті: жолақшалардан 1 ден 5 ке дейінгі немесе 1 ден 10-ға дейінгі сандарды жинақтау.

Ойын барысы: 1 ден 5 ке дейінгі сандарды қою арқылы суретті жинайды

Төмендегі көрсетілген суреттерде бала тек 1-5 ке немесе 1-10 ға дейінгі сандарын біліп қана қоймай, орман жануарларымен, жыл мезгілдерімен, ертегілермен танысады.