«МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР АРҚЫЛЫ КОММУНИКАТИВТІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ»

Жаңа ұрпақты ұлттық мәдениетке баулу қазіргі заманның өзекті педагогикалық мәселесіне айналуда, өйткені әрбір халық тарихи қалыптасқан тәрбиелік дәстүрлер мен ерекшеліктерді сақтап қана қоймай, тарихи ұлттық тұлға мен жеке басын жоғалтпау үшін оларды болашаққа көшіруге тырысады. Ұлттық мәдениет бала үшін әлемдік мәдениеттің байлығын игерудегі, жалпыадамзаттық құндылықтарды иемденудегі, өзінің жеке мәдениетін қалыптастырудағы алғашқы қадам болады. Халықтың дәстүрлерімен таныстыру әсіресе мектепке дейінгі жылдары маңызды. Бала қоғамның болашақ толыққанды мүшесі болып табылады, ол мәдениетке және әлеуметтік белсенділікке ену арқылы этностың мәдени мұрасын игеруі, сақтауы, дамытуы және одан әрі беруі керек.

Жоғарыда айтылғандар, сондай-ақ мектеп жасына дейінгі балалардың даму ерекшеліктері, ең алдымен, ойлаудың және басқа зияткерлік процестердің қарқынды дамуында, мотивациялық саланың айтарлықтай өзгеруінде, ересектер әлеміндегі әлеуметтік қатынастарға бағдарлануда мыналарды болжауға негіз береді: мектепке дейінгі балалық шақ кезеңі мақсатты этномәдени тәрбиені бастау үшін ең оңтайлы болып табылады.

Мектепке дейінгі жастағы этномәдени тәрбиенің мақсаты-балаларды өз халқының мәдениетімен таныстыру; ұлттық сананы дамыту; әртүрлі этникалық топтардың өкілдеріне мейірімді қарым-қатынасты тәрбиелеу; басқа мәдени ұлттық құндылықтарды білуге және қабылдауға тұрақты қызығушылықты дамыту, этномәдени құзыреттілікті қалыптастыру.

Мектеп жасына дейінгі бала үшін этномәдени құзыреттілік – дамып келе жатқан сипаттама. Баланың саналы қабылдауға, өзара әрекеттесуге, полиэтникалық шындықтағы ынтымақтастыққа толық дайындығы туралы айтудың қажеті жоқ. Көп жағдайда этномәдени құзыреттілік балаларда өздерінің ұлттық мәдениеті, полимәдени ортаның ерекшелігі, көрінетін сезімдер мен қатынастардың сипаты туралы идеялардың болуымен байланысты. Этномәдени құзыреттіліктің үш негізгі компонентін қарастырамыз.

Балалардың этномәдени құзыреттілігін қалыптастырудың маңызды шарты мектеп жасына дейінгі балаларды көпмәдениетті тәрбиелеу саласындағы педагогтардың кәсіби құзыреттілігі болып табылады, ол этномәдени тәрбие бойынша жұмыс тәсілдері мен тәсілдерін білуден, дағдылардан, тәжірибеден, меңгеруден тұрады. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының әдістемелік кабинетінде мұғалімдердің құзыреттілік деңгейін арттыру үшін біз оларға жұмыс істеуге көмектесетін бағдарламалар мен құралдардың таңдауын жинадық: "Мектеп жасына дейінгі балаларды қазақ халық мәдениетінің бастауларымен таныстыру Б.Балаусаев және Т.Тәжібаев "Мұра”. “Мектеп жасына дейінгі балаларды дәстүрлі отандық мәдениетке баулу бағдарламасы", «Әрбір ұлттың баласы өз ұлтыныңарасында өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан, тәрбиелі баланы сол ұлттәрбиесімен тәрбиелеуге міндетті» деп Мағжан Жұмабаев атамыз жазғандай, бүгінгі оқушы – егеменді еліміздің ертеңгі болашағы екенін ескерсек, осы балалардан қоғамның тұлғасы боларбілімді, тәрбиелі, мәдениетті, ұлтжанды азаматтаршыға қояр ма екен? » деген ой көпшілігімізді толғандырады.

Біз балаларды таныстыра бастайтын бірінші нәрсе-ауызша халық шығармашылығы. Балалармен, әрине, орыс халық питомниктері, пестушкалар, әндер, олар мұғалімдер режим сәттерінде, жуыну, серуендеу, ояну, түскі ас кезінде пайдаланады:

Алтын ұяң — Отан қымбат,

Құт-берекең — атаң қымбат,

Аймалайтын — анаң қымбат,

Асқар тауың — әкең қымбат.

Отан үшін отқа түс — күймейсің,

Арың үшін алыссаң — өлмейсің.

Қазақ халқы мақал — мәтелдерді қанатты сөздер деп атайды, Шығыс халықтары-жіпке байланған інжу. Мұғалімдер әртүрлі халықтық мақал-мәтелдерді арнайы ұйымдастырылған іс-әрекетте де, күні бойы да жиі қолданады. Сонымен қатар, мұғалімдер әр халықтың өз мақал-мәтелдері бар екеніне назар аударады, біз еңбек туралы айтамыз, бірақ олар мағынасы жағынан өте ұқсас.

Халықтардың салт — дәстүрлерімен танысу-этномәдени тәрбие жұмысының маңызды бағыттарының бірі. Ең алдымен, бұл орыс халық күнтізбесінің мерекелері, олар "туғаннан мектепке дейін" жалпы білім беру бағдарламасына сәйкес, біз қазіргі уақытта жұмыс істейтін редакциясымен орта топтан өткізіледі. Үлкен және дайындық топтарының балалары Қазақ халықтарының дәстүрлі мерекелерімен таныстырылады. Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптармен танысу халық әнінен, музыкасынан, биінен бөлінбейді. Біздің балабақшада мектеп жасына дейінгі балаларды әртүрлі халықтардың музыкалық дәстүрлерімен таныстыру жұмыстары жүйелі түрде жүргізілуде. Музыкалық сабақтарда қазақ халық билерінің қозғалыстарымен қатар, басқа ұлттардың би қимылдары балалармен бірге оқытыла бастады, нәтижесінде балалар мерекелерінің репертуарында басқа ұлттардың орыс және халық музыкасына арналған көптеген композициялар болды. Біз Қазақ халықтарының әндері мен ойындарын тыңдадық, Солтүстік халықтардың ойындарының фонотекасын жинадық. Олар халықтық би ансамбльдерінің қойылымдары бар бейнефильмдерді қарауды қолданды. Балалардың қызығушылығын сақтау үшін ұлттық костюмдер тігілді.

Әр түрлі ұлт өкілдерінің балалардың тікелей білім беру іс-әрекетінде және ойын-сауық пен мерекелерде қолданылатын қызықты ашық ойындары бар. Бұл тарихи ойындары - "асық ату", "мысық пен тышқан","ляңгі тастау", "арқан тартыс және басқалар. Ойындармен қатар балалар фольклорды игереді: жеребе, санау, тіл бұрау, т.б. .Этномәдени тәрбие жұмысы аясында "Қазақ халықтары" ұзақ мерзімді жобасы жүргізілді.

"Батырлар бұрышы"," басқа ұлттардың бұрышы", онда мұғалімдер балалармен және ата-аналармен бірге халықтың өмір салтына қатысты материалдар жинайды: тұрмыстық заттар, ұлттық костюмдер, халықтардың мәдениеті, өмірі мен дәстүрлері туралы толық білуге көмектесетін иллюстрациялар мен кітаптар. Жоба аяқталғаннан кейін балалар әртүрлі топтардағы экскурсияларға бару арқылы оның нәтижелерімен танысуға мүмкіндік алды. Балалар әртүрлі халықтардың тарихы мен мәдениетіне ерекше қызығушылық танытты. Бұл балалардың сұрақтарында, иллюстрацияларды қарастыруға, ұлттық костюмдермен, тұрмыстық заттармен суреттерді бояуға, рөлдік ойындарда (Солтүстік аңшылар, көшпенділер) көрініс тапты.

Балалардың этникалық сәйкестігін қалыптастырудың ең тиімді факторы олардың тікелей әлеуметтік ортасы, атап айтқанда отбасы болып табылады, сондықтан ата-аналармен, ал біздің жағдайда ата-әжелермен тығыз байланыс орнатылса, басқа ұлттың адамдарына деген қызығушылықты арттыру бойынша жұмыс тиімдірек болады. Олар балабақшаның көмекшілері ғана емес, сонымен қатар білім беру процесінің тең қатысушылары болды. Туған мәдениет баланың санасына, ең алдымен, отбасы мәдениеті ретінде енеді, мұны түсіну үшін ата-аналармен әңгімелер, кеңестер, дөңгелек үстелдер өткізілді. Әр түрлі ұлттардың мәдениеті туралы білімді байыту үшін мұғалімдер халықтық ойындарды (музыкалық және мобильді), әндерді, билерді қоса отырып, бірлескен мерекелер мен ойын-сауықтар өткізеді. Барлық балалар, қызметкерлер осындай достық мерекелерін дайындауға қатысты: ойындар мен билерді, өлеңдер мен әндерді үйренді, балабақшаның музыкалық залын безендіруге қатысты. Ата-аналар костюмдер жасауға, барлық қатысушылардың бірлескен шай кешіне ұлттық тағамдар дайындауға, барлығы асыға күткен мерекені аяқтауға белсенді қатысты.

Этномәдени тәрбие жұмысының нәтижесі әр түрлі ұлт өкілдері ретінде балалардың бір-біріне деген шыдамды және ұқыпты қарым-қатынасы, әр түрлі халықтардың ерекше мәдениетіне тұрақты қызығушылық болды.