Менің Отаным - Қазақстан 6 сынып

Менің Отаным – Қазақстан – Моя Родина Казахстан

*Жаңа сөздер:*

байтақ - необъятный; обширный; широкий

қазба- ископаемые, раскопки

топырақ - почва, земля, грунт

қойнау - лощина, недра

қазыналы - богатый

қасиетті-священный

Мәтіндегі сөздер өзара байланысқа түсіп, сөз тіркесін құрап, олар сөйлемге айналуы үшін сөздің түбіріне жалғанантын қосымшалардың (жұрнақ пен жалғау) қызметі зор. Сол қосымшалар ретсіз жалғана алмайды. Қосымшалардың дұрыс жалғануын қамтамасыз ететін – сингармонизм заңы/үндестік заңы.

Үндестік заңының екі түрі бар:

1) буын үндестігі.

2) дыбыс үндестігі.

Буын үндестігі – түбір сөздің соңғы буынының жуан не жіңішке болуына қарай қосымшаның да жуан не жіңішке түрде жалғануы. Мысалы, берілген мәтіндегі бірінші сөйлемнің алғашқы 7 сөзінің соңғы буыны жуан болғандықтан, жуан қосымша, негізі және мотивтері, көпті деген сияқты сөздердің соңғы буыны жіңішке болғандықтан, жіңішке қосымша жалғанады.

Қазақ тілінде буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар да кездеседі. Олар:

-мен, -бен, -пен: баламен, жұлдызбен, жолдаспен;

-қор, -паз, -қой: еңбекқор, өнерпаз, әуесқой;

-тал, -дар, -тай: өсімтал, кіріптар, шешетай;

-хана: емхана, дәріхана;

-нікі, -дікі, -тікі: ауылдікі, қаланікі;

-кер, -гер, -кеш: айтыскер, қаламгер, арбакеш;

-кес, -күнем: даукес, пайдакүнем;

-ов(а), -ев(а), -ин(а): Әуезов(а), Серікбаев(а), Майлин(а);

Бей: – бейтарап, бейуақыт, бейтаныс.

Дыбыс үндестігі дегеніміз – қатар келген екі дыбыстың бір-біріне ықпал етіп үндесуі. Мысалы: ауылдық, қалаға, жұмысқа, мотивтері сияқты мысалдарда ауыл, қала сөздеріне қосымшаның ұяң дыбыстан басталып жалғануына сөздің соңындағы дауысты және үнді дыбыстар әсер еткен. Ал жұмыс сөзіне қосымшаның қатаңнан басталып жалғануына сөз соңындағы қатаң дыбыс әсер етіп тұр. Дыбыс үндестігі үшке бөлінеді: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал және тоғыспалы ықпал.

Закон сингармонизма (үндестік заңы)Это основной закон казахского языка. Коротко звучит так:

в составе казахского слова, как правило, могут быть

или только твердые гласные звуки - а, о, ы, ұ,

или только мягкие гласные звуки - ә, ө, і, ү, е.

И по такому же принципу слово продлевается. То есть мы добавляем к нему окончания или только с твердыми гласными, или только с мягкими гласными, ориентируясь на гласную в последнем слоге слова.

НО ЕСТЬ И ИСКЛЮЧЕНИЯ. Во всех нижеприведенных случаях в одном слове могут присутствовать и твердые, и мягкие гласные звуки. Это:

1. слова, вошедшие в казахский язык в раннем средневековье из арабского и персидского языков и воспринимаемые в настоящее время как исконно казах…

[Менің Отаным – Қазақстан

Жауабын жасыру

1. Кім қай елде тұратынын тап. Суретті сәйкестендір. - Кто в каком государстве живет?

2852149

• орыс

• американдық

• қазақ

2. Сөз тіркестерін біріктір. - Образуй словосочетания

3. Көпше формадағы жалғауларды жалға. - Прибавляй множественные окончания

4. Тәуелдік жалғау бар сөздерді көрсет. - Найдите слова с притяжательным окончанием

5. Сөйлемдер ішінен қосымшалары қате жалғанған сөздерді көрсет. - Из предложения найдите слова, где неправильно соединены окончания

6. Мәтінді оқып статистикалық мәліметті тап. - Прочитайте текст и найдите статистические данные.

7. Сөйлемді тыңдап, сөздерді сәйкестендір - Послушайте предложения и сопаставьте слова

8. Мәтінді тыңдап, қосымшалары дұрыс жалғанған сөздерді көрсет. - Послушайте текст. Найдите слова, где правильно присоедены окончания

9. Мәтінде жауабы бар сұрақты көрсет. - Покажите в тексте вопрос с ответом.

Қазақстанда неше ұлт өкілдері тұрады? - Сколько национальностей проживает в Казахстане?

Мәтінде Отан туралы қандай мақалдар бар? - Какая пословица имеется в тексте о Родине?

*Кітаптан 107-беттегі 4-тапсырманы орындап, парақшама жіберіңдер*