ОҚУШЫЛАР АРАСЫНДАҒЫ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ

ОҚУШЫЛАР АРАСЫНДАҒЫ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ

Э.Н.Айтжанова

          п.ғ.м.,аға оқытушы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қаласы

Э.Н.Айтжанова

         п.ғ.м.,аға оқытушы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қаласы

п.ғ.м.,аға оқытушы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қаласы

Ж.А.Жанарқұлқызы, Е.Ж.Медетқызы

6В01301-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығының 2 курс студенті, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қаласы

Аннотация: Бұл мақалада бастауыш сынып оқушыларының арасындағы құқық бұзушылықтың өзектілігі және оның түрлері айқындалады. Мектептегі кибербуллингті еңсеру туралы идеялар мазмұндалады

Кілт сөздер: Құқық бұзушылық, ғаламторлық қысым, қылмыс, оқушылар,қатігездік,агрессия, төбелес.

      п.ғ.м.,аға оқытушы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қаласы

      п.ғ.м.,аға оқытушы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қаласы

      п.ғ.м.,аға оқытушы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қалас

Э.Н.Айтжанова

          п.ғ.м.,аға оқытушы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қалас

Құқық бұзушылық — қоғамға зиян келтіретін және заң бойынша жазаланатын қоғамға қарсы әрекет. Бүгінгі таңда қоғамның алдында тұрған басты міндеттердің бірі — балалар мен жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын-алу, кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың өсуіне жол бермеу. Дегенмен тәрбиесі мол. «Тәртіпке бас иген адам құл болмайды, тәртіпсіз ел болмайды» деп Б.Момышұлы айтқандай, еңбек тәртібін сақтап, заңды құрметтеп, тыныш жүрсе, одан ешкім де ұтылмайды. 

Қылмыстың алдын  алудың бірден-бір жолы – оқушылардың мектептен тыс уақытта қосымша біліммен қамтылуын дұрыс ұйымдастыру.

Жалпы, құқық тәртібін бұзуға бейім балалар қайдан шығады? Жасыратыны жоқ, қоғамдық тәртіпті бұзған, қылмыс жасаған, сөйтіп ішкі істер бөлімдерінде есепте тұрған балалардың басым бөлігі жайсыз отбасылардан шығады. Ал енді бір тобы кейбір ата-аналардың бала тағдырына алаңдамауынан, оларды өз беттерінше қалдырып, мектептен тыс уақыттарында немен айналысып жүргендерін қадағаламауынан пайда болады.  Осыған байланысты жас ұрпаққа құқықтық тәрбие беру – жан-жақты тәрбиенің маңызды бір саласындағы жасөспірімдердің құқықтық тәрбиесі болып табылады. Құқықтық мәселелерді сөз ету, оны тыңдаушысына жеткізіп бере білу аса қиын өнер. Жасөспірімдердің арасындағы құқықбұзушылықтың алдын алу және оны болдырмау жұмыстарының негізінде тек қана білімді болумен шектеліп қоймай, сонымен бірге тәжірибелі, көпті көрген, адамдардың жүрегіне барар кілтті таба білер тәрбиеші болу да маңызды болып табылады.

«Ел болам десең, бесігіңді түзе» деп айтқандай, әрбір ата-ана өз баласының тәртібі мен тәрбиесіне аса мән беріп, бос уақытта немен айналысатынына қатаң бақылау жасалып отырса, жасөспірімдер арасында болатын құқықбұзушылық пен қылмыстың болмауына көп септігін тигізер бірден бір себеп болатын еді. Нақты айтсақ, құқықтық білім беру арқылы жасөспірім құқықтың не екенің ұғынады және оның санасы қалыптасып, дамиды. Құқықты ұғынумен қоса, тұлғаны заңды құрметтеуге, қорғауға, орындауға дағдыландыру мен заңның әділдігіне сендіру - құқықтық сананың негізгі  белгілері болып табылады. Аталған белгілер оқушыларды құқықтық тәрбиелеу - отбасынан және мектеп табалдырығынан бастап жүзеге асады.

Оқушылар арасындағы құқық бұзушылықтар кішігірім тәртіп бұзушылықтардан бастап ауыр қылмыстарға дейін болуы мүмкін. Мұндай жағдайлардың алдын алу және жастарға дұрыс шешім қабылдауға көмектесу үшін дұрыс тәрбиені, білім беруді және қолдауды қамтамасыз ету маңызды. Оқушылар арасындағы құқық бұзушылықтар әртүрлі түрлерді қамтуы мүмкін:

• Мектеп ережелері мен тәртібін бұзу (мысалы, сабаққа келмеу, кешігу, оқу кестесін сақтамау).

• Басқа студенттерді қорлау немесе қорқыту (қорқыту).

• Вандализм және мектептің немесе басқа оқушылардың мүлкін жою.

• Мектеп үй-жайларында немесе мектеп аумағында ұрлық.

• Есірткі немесе алкогольді сату немесе пайдалану.

• Физикалық агрессия немесе төбелес.

• Кибербуллинг және интернеттегі қатыгездік.

• Оқу тапсырмаларын орындау кезінде Плагиат немесе алаяқтық.

• Тыйым салынған сайттарға кіру немесе орынсыз мазмұнды тарату.

• Мектептегі сабақтарда немесе сабақтан тыс іс-шараларда тәртіпсіздік.

Осы және басқа да құқық бұзушылықтар қауіпсіз және қолдау ортасын қамтамасыз ету үшін мұғалімдердің, мектеп әкімшілігінің және ата-аналардың Мұқият бақылауын, қолдауын және араласуын қажет етеді.

Кибербуллинг-бұл интернет арқылы немесе цифрлық технологияны қолдану арқылы болатын қорқыту, қорқыту және зиян келтіру түрі. Бұл қауіпті хабарламалар жіберуді, әлеуметтік желілерде қорлайтын немесе орынсыз пікірлер жариялауды, адам туралы жалған қауесеттерді таратуды және т.б. қамтуы мүмкін. Кибербуллинг зардап шеккен адамның психикалық және эмоционалдық әл-ауқатына елеулі теріс әсер етуі мүмкін, сондықтан оның алдын алу және онымен күресу үшін шаралар қабылдау маңызды.

Кибербуллингке кез-келген адам тап болуы мүмкін. Бірақ бұл тәсілмен шабуыл жасайтындар негізінен кәмелет жасына толмаған мектеп оқушыларын нысанаға алады. Өйткені, қорғансыз балалар қорыққанынан өзіне қысым жасалып жатқаны туралы ешкімге айтпайды. Тіпті ата-анасы мен жақындарына тіс жармай, шабуылшының айтқанынан шықпайды.

Кибербуллинг жасайтындардың арасында педофилдер көп кездеседі. Олар балаларды алдап-арбап, желіге жалаңаш түскен видео не суреттерін салуға көндіреді. Кейін сол суреттерді жұртқа жария етемін деп қоқан-лоққы жасау арқылы кездесуге шақырады не ақша бопсалайды. Ал қысымға шыдамай, шарасыз күйге түскендері көп жағдайда өзіне қол салады. Сарапшылардың сөзінше, кибербуллинг қазір бүкіл әлемдегі өте өзекті проблемаға айналған. Өкініштісі, Қазақстанда да кибербуллингке ұшыраған балалар аз емес.

Балаларды ғаламторлық қысымнан қорғайтын заң 21 елде бар. Ал Қазақстанда кибербуллингтің құрбандары туралы ешкім статистика жүргізбейді. Сондықтан, мамандар Ұлыбритания мен Ресей тәжірибесінің негізінде буллингтен қорғану туралы кодекстің үлгісін әзірлеген. Онда тек виртуалды кеңістікте ғана емес, жалпы зомбылық көрген балаларға көмектесу жолдары туралы ата-аналар мен ұстаздарға нұсқаулар жазылған.

Сондай-ақ, мұндай жағдайға тап болмау үшін қандай әрекет ету қажеттігі айтылады. Енді қаланың білім басқармасы мен барша мектеп ұжымы осы бағдарламаны жетілдіріп, маусым айына дейін бекітуі тиіс. Сөйтіп, балаларды бопсалау мен қысымнан қорғап, аман алып қалуға болады.

Егер ұстаздар оқушының мінез-құлқында қандай да бір өзгеріс барын байқаса, оны мұқият бақылауға алуы қажет. Ал кибершабуылға ұшырағанын немесе жоғары сынып оқушыларынан теперіш көргенін анықтаса, жасырмай мектеп директоры мен ата-ананы да дереу хабардар етуі тиіс. Әрмен қарай, бұл құрықтан баланы құтқарудың жолдарын іздеуі керек. Егер мектеп ұжымының оқушыны тығырықтан шығаруға шамасы жетпесе, арнайы мамандардың көмегіне жүгінгені жөн. Кейін болған жайтты журналға тіркеп, оқушының мінезіндегі өзгерісті тағы бір ай бойы бақылауы қажет.

Қорытындылай келе, Балалар арасындағы зорлық-зомбылық пен онлайн қорлықты болдырмау үшін әр мектепте қамқоршылық кеңес құру ұсынылды. Кеңес мүшелері білім ошағындағы барлық мәселеден хабардар болып, оны жылдам шешу үшін күш салу қажет. Сондай-ақ, тәлімгерлер арасында сауалнама жүргізіп, әр жауапқа анализ жасауды әдетке айналдыру ұсынылды.

Ғаламтордағы қауіп-қатермен күресте ата-ананың рөлі маңызды. Олар баланың қауіпсіздігіне ең бірінші кезекте жауапты адамдар болуы тиіс дейді мамандар. Сондықтан, ата-аналарға балаларына интернеттегі қауіп туралы айтып, мінезіндегі кез-келген өзгерісті бақылау ұсынылды.

Егер қамқоршылар өз ұл-қыздарының күмәнді желілерге кіріп, қаскөйлердің құрбаны болғанын анықтаса, оларға ұрыспай, барынша қолдау көрсеткені жөн. Балаға оны түсінетінін жеткізе отырып, оны жұбату қажет. Кейін проблемамен бірге күресіп, баланы психологқа да көрсетіп алған дұрыс дейді зерттеушілер.

Пайдаланылған әдебиеттер:

https://informburo.kz/kaz/kiberbulling-balalardy-leumettk-zheldeg-aupszdgn-alay-amtamasyz-etemz.html

https://ntime.kz/оқушылар-арасындағы-құқық-бұзушылық/

http://196.alschool.kz/o-detskom-sade/290-oushylar-men-zhassprmder-arasynday-y-bzushylyty-aldyn-alu-turalytsndrme-zhmystary-zhrgzld.html