Оқыту мен тәрбиелеудегі өзекті мәселелерге қазақ этнопедагогикасының ықпалы

Оқыту мен тәрбиелеудегі өзекті мәселелерге қазақ этнопедагогикасының ықпалы

Тұрап Ж. М.

Алматы қаласы М.Әуезов атындағы №128 жалпы білім беретін мектептің әлеуметтік педагогы

Кілт сөздер:тәрбие,этнопедагогика,ұлттық тәрбие,адамгершілік тәрбиесі,жеке тұлға.

Қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі халықтардың мәдени - тарихи мұрасын, оның ішінде өскелең ұрпақты тәрбиелеудің озық бай дәстүрлері мен тәжірибесі бар этникалық педагогиканы жаңғырту болып табылады.

Қазақ халқының әлеуметтік-мәдени және рухани құндылықтары, оның дәстүрлері әрқашан адамның азаматтық қалыптасуында, оның адамгершілік және еңбек қасиеттерін қалыптастыруда, жалпы тұлғаны әлеуметтендіруде маңызды рөл атқарды. Сондықтан осы құбылыстардың тарихи рөлін объективті бағалау және әртүрлі білім беру институттарының қалыптастырушы әсерін зерттеу қажет. Өткеннің мәдениетін білу, түсіну және қайта өңдеу қазіргі жағдайда балалар мен жастарды тәрбиелеудің күрделі мәселелерін сәтті шешуде маңызды рөл атқарады. Этнопедагогиканы зерттемей және пайдаланбай, жеке тұлғаны толыққанды тәрбиелеу мүмкін емес. Қазіргі уақытта этнопедагогиканың дәстүрлері мен тәжірибесін қоғам белгілеген тәрбиелік міндеттерді шешудегі педагогикалық ғылымның әдіснамалық және теориялық ережелерімен біріктіру өзекті болып отыр. Қазақ халқының гуманистік және демократиялық мұраттары арқау болған этнопедагогиканың озық дәстүрлерін жаңғырту негізінде білім беру мен тәрбие мазмұнын жаңарту үдерісі айрықша маңызға ие болуда. Бұл идеалдар оларды шебер және мақсатты қолдана отырып, жас ұрпақты туған жерге, еңбекке деген сүйіспеншілік рухында тәрбиелеуге, үлкендерді құрметтеуге, әртүрлі ұлт өкілдеріне құрмет пен мейірімділікке, табиғатқа ұқыпты қарауға ықпал етуі мүмкін.

Тәрбиенің тұлғалық-әлеуметтік тұжырымдамасында қабылданған негізгі құндылықтар: адам, руханият, махаббат, еркіндік, шығармашылық, жауапкершілік, парыз, қауымдастық, тұлға мен қоғамның үйлесімділік мұраты – тәрбиедегі ізгілік өзегі болып табылады.

Адамзаттың негізгі өмірі, бақытының бастауы отбасылық өмір болғандықтан, жастарды отбасылық өмірге даярлау – маңыздылардың маңыздысы. Отбасылық өмірге дайындауды тәрбиедегі түрлі құндылықтар қатары арқылы қарастыруға болады. Атап айтар болсақ: рухани-адамгершілік тәрбиесі, еңбек тәрбиесі, имандылық тәрбиесі, жыныстық тәрбие, құқықтық тәрбие, экономикалық тәрбие, салауаттылық өмір салты, махаббат тәрбиесі, гендерлік тәрбие т.б.

Бүгінгі қазақ жастарын этномәдени құндылықтар негізінде отбасылық өмірге даярлау – әлеуметтендірудің өзекті мәселерінің бірі болмақ. Әлеуметтендірудің аясына тәрбие кіргенімен, оның мүмкіндігі тәрбиеге немесе білім беруге қарағанда мол. «Әлеуметтендіру» ұғымын психологиялық тұрғыдан ашар болсақ, адамзат қалыптастырған негізгі рухани құндылықтар жиынтығын индивидтің меңгеру үрдісінде тұлғаның қалыптасуы екендігін білер едік.

Қазіргі қоғамдағы халықтық педагогиканың және оның идеяларының рөлі демократиялық реформаларға, қоғамдық өмірді ізгілендіруге, сондай-ақ еліміздегі этносаралық тұрақтылықты сақтауға, патриотизмді бекітуге және халықтардың этникалық қайта өрлеуіне бағытталған мемлекеттік мүдделеріне байланысты артып келеді. Халық педагогикасы-мәдениеттің ажырамас және ажырамас бөлігі, халықтардың рухани байлығы - қазіргі педагогика ғылымының дамуының негізі. Бұл тұрғыда халық педагогикалық теориясын Н. Волков педагогикалық мәдениетті тарихи этникалық мәдениетті сақтау мен дамытудың ғасырлық тәжірибесіне негізделген әр этностың мәдениеті ретінде қарастырады, жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеу жүйесін жетілдірудің белгілі бір мүмкіндіктеріне ие.

Әрбір кейінгі ұрпақ өз дамуында бар тәжірибеге, өз халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің жетістіктеріне сүйенеді. Осының арқасында жастарды тәрбиелеу мен білім берудің теориясы мен практикасын дамытудағы сабақтастық қамтамасыз етіледі, оны қазіргі жағдайда прогрессивті ұлттық дәстүрлермен, әдет-ғұрыптармен, салт-дәстүрлермен және халықтың өмірлік тәжірибесімен тығыз байланыссыз жүзеге асыру қиын. Осылайша, қазіргі педагогика халықтың білім беру тәжірибесіне, этникалық мәдениеттің рухани тамырларына жүгінуді талап етеді, бұл тек ұлттық өзін-өзі танудың даму заңдылықтарын, ұлттық тәжірибе мен тәрбие дәстүрлерін, әртүрлі халықтардың мәдениетінде жалпы және ерекше, әр халықтың өзіндік ерекшелігі мен біртұтастығын білу негізінде мүмкін болады. Этнопедагогиканы оқыту мен қолданусыз жеке тұлғаны толыққанды тәрбиелеу мүмкін емес.

Бүгінгі таңда ұлттық сана-сезімді, мәдениетті, халықтық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды мәдениеттің мінез-құлқы мен руханиятының моральдық тәжірибесімен бірлікте жаңғырту ерекше өзектілікке ие. Ол адамның материалдық және рухани құндылықтарды құрудағы рөлінің жоғарылауымен анықталады және үйлесімді тұлғаның қалыптасуы мен дамуына ықпал етеді. Бұл міндеттерді жүзеге асыру халық педагогикасының тәрбиелік әлеуетін іске асыруға байланысты.

Халық педагогикасы деп ауызша халық шығармашылығында, дәстүрлерде, әдет-ғұрыптарда, әдет-ғұрыптарда сақталған және адамдардың практикалық қызметінде қолданылатын, жас ұрпақты өмірге жан-жақты дайындауға бағытталған көптеген алдыңғы ұрпақтар жинаған және тексерген тәрбие тәжірибесі түсініледі.

Этнопедагогика тәрбие құбылысына ғылыми көзқарасты білдіреді және педагогиканың халықтың мәдени дәстүрлерімен өзара байланысын, өзара байланысын, өзара әсерін талдайды.

Қазақ этнопедагогикасы өз құрамында этнологияны, этнопсихологияны, этномәдениетті, этнофософияны біріктіретін педагогикалық ғылымның құрамдас бөлігі болып табылады және білімнің интеграцияланған саласы ретінде әрекет етеді.

Қазақ халқының халық педагогикасында өмір сүрудің, тұрмыстың, дәстүрлердің тарихи және табиғи жағдайлары, адамдардың өзара қарым-қатынасы ашылады. Педагогикалық құндылықтар этнопедагогикалық мәдениеттің мәнін құрайтын халық өнерінің көптеген шығармаларында, салт-дәстүрлерінде, әдет-ғұрыптарында, әдет-ғұрыптарында, әдет-ғұрыптарында, қазақтардың мінез-құлқында анықталған.

Осылайша, қазақ этнопедагогикасы қазақ халқының ұлттық мәдениетінің құрамдас бөлігі болып табылады, жалпыадамзаттық және Ұлттық-ерекше диалектикалық бірлікті біріктіреді; дәстүрлі тәрбие мектептерініңөзіндік ерекшелігі халықтың рухани мәдениетінің ерекшелігімен, ұлттық психологияның, әдет-ғұрыптардың, дәстүрлердің тарихи, географиялық ерекшеліктерімен, халықтың көшпелі өмір салтына байланысты еңбек қызметінің ерекшелігімен түсіндіріледі.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Kалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. Алматы , «Білім», 2003.

2. Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. Алматы, «Білім», 1995.

3. Kожахметова К.Ж. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық мәселелері. Алматы, 1993

4. Табылды Ә. Қазақ этнопедагогикасы және оқыту әдістемесі. Алматы, «Білім», 2004.

5. Ғаббасов С. Халық педагогикасының негіздері. Алматы, 1995.