Психикалық дамуы тежелген балаларды оқытуда ақпараттық-компьютерлік технологияларды қолдану

ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ - КОМПЬЮТЕРЛІК

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

Мекемтас Л.Қ., «Жамбыл облысы әкімдігінің білім басқармасы Тараз қаласы әкімдігінің білім бөлімінің психологиялық-педагогикалық түзету кабинеті» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің дефектолог мұғалімі

Lyazzatmekemtas@mail.ru

Аннотация. Мақалада ақпараттық - компьютерлік технологияларды қолдану арқылы психикалық дамуы тежелген (ПДТ) балаларды оқытудың өзекті мәселелері көрсетілген. Ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктері - білім беру үдерісінің сапасын арттыруға ықпал етуге сонымен қатар, топтағы оқу-тәрбие процесін айтарлықтай байытуға, сапалы жаңашылдық енгізуде және оның тиімділігін арттыруға мүмкіндіктер ашып береді.

Түйін сөздер: Инклюзия, ақпараттық-компьютерлік технологиялар (АКТ) , психикалық дамуы тежелген (ПДТ) балалар, жаңашылдық, білім беру, көмек көрсету.

Ерекше білімді қажет ететін балаларға білім беру бүгінгі таңда еліміздің білім беру жүйесінің маңызды салаларының бірі болып табылады. Қазіргі кезде жалпы білім беру мекемелерінде психикалық дамуы тежелген (ПДТ) балаларға арналған мамандандырылған сыныптар бар, онда бағдарлама нақты балалардың ерекшеліктері мен қажеттіліктеріне сәйкес реттеледі. Психикалық дамуы тежелген балалар (ПДТ) және олардың сау құрдастары секілді білім алуға бірдей құқықтарға ие, бұл ҚР Конституциясының 30-бабы, ҚР-ның «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы», «Білім туралы» және «Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» заңдарының нормаларына сәйкес реттеледі.

Қазіргі қоғамда мүмкіндігі шектеулі балалардың білім алуы олардың табысты әлеуметтенуінің, қоғам өміріне еркін қатысуының, әртүрлі қызмет түрлерінде өз-өзіне көмек көрсете алу мүмкіндігі басты және міндетті шарттарының бірі болып табылады. Оқуда оң нәтижеге қол жеткізу үшін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған оқу материалы бейімделеді. Компьютерлік технологиялардың интерактивтілігі мұғалімге материалды мүмкіндігі шектеулі балалардың ерекшеліктеріне сай оңтайлы бейімдеуге мүмкіндік береді.

Психикалық дамуы тежелген балалар - психикалық процестерінің даму қарқыны артта қалған және эмоционалды - ерікті санасы жетілмеген балаларды айтамыз, оны арнайы ұйымдастырылған оқыту мен тәрбиелеудің көмегімен жеңуге болады.

ПДТ балаларда психомоторлы тежелу, қозғыштық, гиперактивтілік, импульсивтілік, сондай-ақ алаңдаушылық пен агрессия сезімі байқалады. Мамандар ПДТ балаларды «психикалық дамуының жасына байланысты әлеуеті іске асырылмаған, жалпы психикалық жетілмеген балалар» деп атайды. Бұл ақау олардың одан әрі толық дамуына кедергі келтіруі мүмкін, тек оқуда ғана емес, сонымен қатар құрдастарымен қарым-қатынаста да кедергі келтіреді деп көрсетеді, сондықтан баланы мұқият бақылап, оның бойында жоғарыда аталған белгілерді уақытында анықтап, баланың бұл ерекшелігін жеңіп шығу өте маңызды. Бұл орайда ақпараттық-компьютерлік технологиялары бұл мәселелерді шешуде баға жетпес көмекші бола алады.

Неліктен десеңіз, компьютер күрделі мәселені жеңуге оңай және тез көмектесе алады, жауап мынада: кез келген ойындарда қарапайымнан күрделіге жету үшін балалар саусақтарымен белгілі бір пернелерді басуды үйренуі керек, бұл қолдың ұсақ бұлшықеттерін, балалардың моторикасын дамытады. Ал қол қимылдары компьютер экранындағы бейнелердің әртүрлі қозғалысын тудырады, оны бала өз көзімен қадағалайды. Ойын тапсырмасын шешудің дұрыстығы баланың экрандағы кескінді қалаған бағытқа қозғалту үшін қажетті пернені (яғни қолды) жылжытуды үйренеді. Баланың қарапайым ұсақ қол моторикасының өзін түзету үшін тіпті тәжірибелі мамандарғада кейде бірнеше ай қажет болады. Ал компьютерлік құралдар арқылы бұндай нәтижеге қол жеткізу уақыты да тез, қолданылатын әдіснамаларда оңай, балаға қиындық туғызбайды.

Соңғы ақпараттық- компьютерлік технологиялар оқытудың барлық кезеңдерінде қолдануға болатын түбегейлі жаңа мүмкіндіктерді ұсынады, олар:

- жаңа материалды енгізу кезінде;

- білімді бақылау кезінде;

- материалды бекіту кезінде;

- материалды жалпылау және жүйелеу кезінде.

Баланың компьютермен жұмыс жасау процесінде жағымды эмоционалдық реакциялар дамиды. Оның үстіне психикалық процестерді түзету және дамыту байқалады. Оқу компьютерлік ойындар балалардың білімді жақсы меңгеруіне көмектеседі және жаңа білімді игеруге ынталандырады.

АКТ ақпаратты сапалы жаңа деңгейде қабылдауға мүмкіндік береді, бұл баланың танымдық белсенділігін айтарлықтай арттырады.

Бала орындаған әрбір тапсырмадан жетістікке жетіп отырғанын сезінуі маңызды, әр уақытта өз жұмысының бағасын көруі қажет. Бұл үшін компьютерлік оқыту құралдары өте қолайлы.

Жаңа компьютерлік технологиялар арнайы білім беруде, ең алдымен, бұзушылықтарды түзету және "ерекше" балалардың жалпы дамуы үшін қолданылатынын атап өту керек, көптеген авторлар компьютерлік бағдарламалардың балаларды логопедиялық сабақтарға ынталандыруға оң әсерін тигізеді деп мәлімдейді.

Компьютерлік тапсырмалар түзету әдістері мен технологияларының мүмкіндіктерін кеңейтеді.

Логопедиялық жұмыста компьютерлік технологияларды қолдану психикалық дамуы тежелген балалардың оқу мотивациясын жақсартады, олардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады, сондай-ақ, компьютерлік ортаны модельдеу арқылы сабақты қызықты, заманауи, эмоционалды етеді.

Айта кету қажет, ерекше балалармен жұмыс істеуде компьютерлік технологияны қолдану көп функциялы болып табылады.

Бұл дегеніміз, сабақтың мақсатына сәйкес балалардың білімін меңгеру және негізгі қасиеттерін дамыту ғана емес, сонымен қатар зейінін, қол-көзін үйлестіруді, танымдық белсенділікті дамытуды білдіреді. ПДТ балалардың іс-әрекетін ерікті түрде реттеу де дамиды: өз қызметін берілген ережелер мен талаптарға бағындыру, эмоционалды импульстарды тежеу, іс-әрекеттерді жоспарлау және олардың әрекеттерінің нәтижелерін болжай білу. Компьютерді пайдалану балаға белгілі бір дәрежеде тапсырманың дұрыстығын өз бетінше бағалауға мүмкіндік береді, ол өз іс-әрекетінің нәтижесін монитордан көреді.

Компьютерді пайдалану балаға белгілі бір дәрежеде тапсырманың дұрыстығын дербес бағалауға мүмкіндік береді, мониторда ол өз әрекеттерінің нәтижесін көреді.

Ақпараттық-компьютерлік технологияларды қолдану кезінде психикалық дамуы тежелген балалар: сенсорлық дамуда – дыбыстарға еліктейді; сурет пен дыбысты салыстыруға үйренеді; психикалық процестерде - олар ақпаратты тезірек және жақсы есте сақтайды; қабылдаудың әртүрлі арналарын қолдануды меңгереді; тәжірибеде - өмірлік жағдайларды үлгілейді, қоғамдық құбылыстармен, жануарлар мен өсімдіктер әлемінің алуан түрлілігімен, кәсіптермен және т.б. танымдық дүниелермен танысады.

АКТ-ларды қолдану баланың оқу және даму процесін қарапайым және тиімді етуге мүмкіндік береді, күнделікті қолмен жұмыс жасаудан босатады, арнайы білім берудің жаңа мүмкіндіктерін ашады.

Компьютерлік технологиялардың біздің өмірімізге берік орныққаны соншалық, компьютерлерді оқу процесінде пайдалану табиғи болып көрінеді және мотивация деңгейін арттырудың сонымен қатар жеке көзқарасқа қол жеткізудің, шығармашылық қабілеттерін дамытудың және балалар ұжымында қолайлы эмоционалды фон құрудың тиімді әдістерінің бірі болып табылады.

Оқу процесінде АКТ-ны қолданудағы беретін мүмкіндіктері:

• оқу процесін жеке және сараланған ету;

• оқу барысында өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру, қателер бойынша өз бетінше жұмыс жасай алу;

• берілген ақпаратты визуализациалай алу;

• әртүрлі жағдайларда ең оңтайлы шешім қабылдау қабілетін қалыптастыру;

• оқу мотивациясын арттыру;

• танымдық белсенділік мәдениетін қалыптастыру;

Қазіргі заманғы технологиялар мен оларды көрсету әдістері оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес болуы қажет. Балалармен сабақ интерактивті түрде өтіледі. Бұл сабақты көрнекі түрде айқындауға мүмкіндік береді, есте сақтаудың бірнеше түріне бірден әсер етеді және балаларды сабақта белсенді жұмыс істеуге ынталандырады.

АКТ-лар оқушылардың ғана емес, мұғалімдердің де жайлылығына бағытталған, арнайы бағдарламалар субъективті бағалауды қоспағанда, баланың іс-әрекетінің нәтижелерін объективті бағалауға көмектеседі.

Қорытындылай айтқанда, жоғарыда айтқандай ПДТ балармен жұмыс жасау барысында оларды өз қатарларымен теңестіру үшін дәстүрлі оқу әдісін қолданғанға қарағанда АКТ-ларды қолданған әлде қайда нәтижелі және баланың құрдастары білетін ақпаратты тезірек меңгеріп, қуып жетіп алуына үлкен үлесін қосатыны сөзсіз.

ПДТ балалардың қарапайым оқу дағдысынан тез жалығып, оқуға деген қызығушылығын жоғалтады, осы орайда АКТ-лар оқу процессін қызықты, жаңа, көрнекі болуымен ПДТ балаларға өте көп септігін тигізіп, олардың оқуға, танып білуге деген қызығушылықтарын арттыруда.

Пайдаланылған әдеби дереккөздердің тізімі:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы // http://www.akorda.kz/kz/official_documents/constitution

2. Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 8 тамыздағы № 345-ІІ Заңы (2019.01.04. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) // https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=51032460#pos=0;0

3. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы (2019.19.04. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен) // https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30119920#pos=1;-99

4. Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы 2002 жылғы 11 шілдедегі № 343-ІІ Қазақстан Республикасының Заңы (2018.02.07. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен) //

5. Түзету педагогикасы бойынша мақалалар