Материалдар / Қазақ халқының болжамдары

Қазақ халқының болжамдары

Материал туралы қысқаша түсінік

барлық мұғалімдерге арналған

Унгарбаева Аяужан Косниязовна

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

06 Маусым 2018

3188

8 рет жүктелген

Басқа Мақала Барлық сыныптар

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

КІРІСПЕ Адамзаттың тіршілігі өмір сүрген ортаға, табиғат болмысы мен құбылысына, төңіректегі жан-жануарлар, жәндік-мақұлықтар мен өсімдік әлеміне тығыз байланысты. Ертеде, ғылым мен техника дамымаған заманда, Құдайдан өзге сенері жоқ халық қарапайым күнкөрісі мен шаруашылығын қоршаған ортаның қилы-қилы жағдайына сәйкестіре қалыптастырып жүргізу мақсатында көп ізденіп, тиісті қаракет жасаған. Шаруа адамына егін егіп, өнімін молайту және төкпей-шашпай мезгілінде жинап алу, малды шығынсыз, жатқа ұшыратпай бағып өсіру, қауіп-қатерсіз сапар шегу, тағы басқа да тіршілік проблемалары жергілікті жердегі ауа райы құбылыстарын алдын-ала болжап білуді қажет етті. Ол үшін, бір жағынан, ауы райының өзгермелігі қалай, не себепті, қандай ізділікте жүретіні зерттелсе, екінші жағынан, ондай өзгеріс болар алдында үй және түз хайуандары, жәндік-мақұлықтар қандай әрекет — құлық танытатынын байқау керек еді. Ғасырлар бойы осы бағытта жүргізілген оңды, кейде сәтсіз бақылау, зерттеу ауа райы құбылыстарын болжаудың халықтық жүйесін жасақтатуға мүмкіндік берді. Ауа райын алдын ала болжаудың тәжірибеде ақталған халықтық нұсқалары баршылық. Олар әлі күнге дейін өз мәнін жойған жоқ. Әрине, нақтылы тұста кейбір ауытқулар болуы мүмкін. Өйткені, соңғы жылдары республиканың барлық аймақтарында қалыпты экология өзгерді. Әуе кеңістігі ластанды, өзен-көл сулары тартылды, жер асты сулары кермектенуде. Ондаған өсімдік тұқымын жойды. Топырақ эрозиясы біраз жер көлемін шарпыды. Мұның бәрі қай аймақта болса да, ауа райының қалыптасқан табиғи сипатына қолайсыз өзгерістер енгізді. Әйткенмен, талай жылғы өмір дәлелдеген халықтық тәжірибе нұсқалары негізін сақтап қала бермек. Олар ерте кезден ауа райын алдын ала бақылап, мал-жанның түрлі апаттардан аман сақтау үшін ерте қамданып отырған. Ауа райын болжаушылар табиғат құбылыстарын бақылап, күн есептеудің дәстүрлі әдістерін құпия ұстаған. Оны атадан балаға мұра етіп қалдырып отырған. Сонымен де олар аспан денелері мен табиғат құбылыстарын бақылап, естелікке алып отыруымен бірге, өз кезегінде мал-жанға қолайлы жаңа өріс, ел-жұртқа жайлы құтты қоныс таңдауда да шешуші рөл атқарып келген. Бүгінде сол игі дәстүр ұмытылып бара жатқаны жасырын емес. Себебі интернет дамыған заманда әлемнің кез келген түкпірінде қандай ауа райы екенін немесе алдағы аптада күн райы қандай болатынын үйде отырып та білетін болдық. Әйтсе де бұл болжамдар табиғи апаттар мен зілзалалардан кейде сақтап, кейде бармақ тістетіп жататыны да бар. Ал ертедегі қазақ халқы ауа райын қалай болжаған? Ендеше, назарларыңызға ата-бабаларымыздың ауа райы жайындағы жорамалдары мен ырымдарын ұсынып көрмекпіз.Құстарға байланысты болжамдар

Құр мен шіл қар астын қорғаласа, кешікпей-ақ боран болады;

Бозторғай ұясын ойпаңға салса, жаз қуаң болады.;

Бозторғай ұясын қыраңға салса, жаз жауынды болады;

Дуадақ қыстап қалса, қыс жайлы болады;

Қамыс торғайы ұясын биікке салса, жаз жаңбырлы болып, су көтеріледі.

Қызыл қаз саздан соғатын ұясының іргесін биік етсе, жаз жаңбырлы болып, су көтеріледі.

Жыл құстары топтасып ұшса, жылымық күз созыла түседі. Жыл құстары қайтқанда төмен ұшса, қыс қатты болады.

Жарқабақтағы ұя биікке салынса, су тасқыны болады.

Саңырау құр бұтаққа қонақтаса, тұман түседі.

Қарға топтасып қарқылдаса, ауа райы бұзылады.

Шіл үйірін молайтса, қыс суық болады.

Қаз бен үйрек үстеріне қар шашып шомылса - күннің жылуына не бұрқасынға көрінеді;

Қаз бен үйрек қыстап қалса — қыс; қолайлы, көктем ерте кірмек;

Қаз бір аяғын кетеріп ұзақ тұрса не қанатын жиі қаққыласа, аяз тұрмақ;

Қызыл қаз былтырғы ұясын жөндемей жұмыртқаласа — жаз құрғақ, жөндеп биіктетсе — жаз жаңбырлы;

Қаз бен үйрек суға шомылып қиқулап, қанаттарын қомдап мазасызданса, ауа райы бұзылады;

Үйрек ұясын су жағасына таяу салса — жаз қуаң, судан қашық салса — жаз жауын-шашынды;

Қыста қаз қаңқылдаса, күн жылынады;

аязды күні үйрек қанатымен жиі желпіпсе, аяз сынады,

Қарлығаш келгенде терек бұтақтары жапырақ жаяды;

Қарлығаш бірде төмендеп, бірде биіктеп ұшса, дауыл соғады;

Қарлығаш жер бауырлай ұшса, жаңбыр жауады не жел тұрады;

Қарлығаш биіктей ұшса, ауа райы жақсарады, төмен қалықтаса, бұзылмақ.

Тырна қыстаған жақтаң оралуы — күннің жылынғаны;

Тырна тырауласа, қиқулап тљмен әрі шапшаң ұшса, жауын-шашынды болмақ;

Тырна дыбыс шығармай тым жоғары ұшса немесе билесе, күн жылынады;

Тырна үнемі биіктен ұшып төмендесе, ауа райы өзгереді;

Тырна арқаға беттей ұшса, жылылықты кұт, кері бағытта ұшса, кұн салқындайды;

Тырна жылы жаққа қайтқаннан кейін үш апта өткенде түнде аяз тұрады;

Тырна қазан айының басында көрінбесе, қыс бір ай кеш түседі.

Шағала төмен ұшса, теңіз бұрқанады;

Шағала су бетінде ұзақ, көбіне қалқып ұшса, ауа райы тынышталады;

Шағала жағалауда қалықтап, жартастар арасында, құм, таяз, қайраң жерлерде қиқулап ұшса, теңіз дауылы көтеріледі.

Балшықшы балшықтан шығып, далада ұшып жүруі — ауа райының жақсару белгісі.

Сандуғаш түн бойы тынбай сайраса, бұзылған ауа райы жайлы қалпына түседі, ауа райы бұзылар болса, үнсіз қалады.

Қызғыш құс кешкілік ән салса — ертеңгі күн ашық.

Көкек таңертең ерте көкектесе, су бетін тұман жауын, шық мол түседі;

Көкек ку-кулеген дауысы жиі естілсе — алдағы күн ашық.

Кептер гүрілдеп шуласа — жылылықтың нышаны; дем алып отырып бір аяғын қанатының астына тықса, күн салқындайды.

Кептер пана іздеп, жасырына бастаса, ауа райы бұзылады.

Қараторғай көрінгені — көктем туғаны;

Қараторғай мезгілінен ерте келсе — көктем шуақты;

Қараторғайдың кеш қайтуы — қоңыр күздің қолайлылығы және келер қыстың жұмсақтығы;

Қараторғай жүнін үрпитіп мазасызданса, ауа райы бұзылмақ;

Қараторғай бір жерден екінші жерге топтанып ұшып қоныс аударса, кешікпей жел тұрады, топтанып шырылдаса, күн көзі ашылады;

Қараторғай топтанып ұшып аспанда неше түрлі қимыл жасаса, күз ұзаққа созылады.

Бозторғай келгені — орман алаңының қардан ашылғаны;

Бозторғайдың ұя салғаны — көктемнің кіргені.

Бозторғай ұзақ шырылдаса, аспанға шырқап шығып әндетсе, күн кезі жарқырап, ауа райы жақсарады;

Бозторғай күзде топтасып, ұзақ шиқылдасса, қар ауады;

Бозторғай үнсіз жүрсе, жаңбыр жауады.

Шымшық таңертең шиқылдай бастаса, түнде аяз тұрады;

Шымшық қосылып жиі-жиі шиқылдаса, күн жылынады.

Сауысқан үй жағалай үшып, шатыр ішіне қонақтаса, боран болмақ.

Қарға ерте көктемде қарға шомылса, күн жылынады;

Қарға жазда аузын ашып қарқылдай берсе, найзағай ойнайды;

Қарға ағаш бұтақтарына жайғасып немесе шуылдасып топтанып ұшса, күн суытып, боран соғады;

Қарға қыста терек басына қонақтап қарқылдаса, аяз тұрады;

Қарғалар жиналып шуласып, төңіректі басына көтерсе, қар жауады;

Қарғалар бастарын әр жаққа қаратып отырса - күн ашық желсіз;

Қарға ағаш діңгегіне жақын қонақтаса - күн желді.

Ұзақтың келгені - көктемнің кіргені;

Ұзақ әдеттегіден ерте оралса, көктем қолайлы болмақ;

Ұзақ жазда көкке жайылса, кешікпей жаңбыр жауады;

Ұзақ қыста тұмсығын қанатының астына тықса, аяз тұрады;

Ұзақ теректің ұшар басына қонса, күн жылынады, орта тұсына қонып, бұтақтардың арасына тығылса, аяз кушейеді.

Тауық жүнін үрпитіп қытқылдаса, ауа райы бұзылады;

Тауық құмға аунап, қанаттарын қаққылап сілкініссе, қауырсынын тарағыштаса, жаңбыр жауады;

Қораз кешке шақырса, ауа райы өзгереді, күндіз жиі-жиі шақырса, күн жылынады;

Тауық үстіне, төңірегіне топырақ шашса, күн шуақты болмақ;

Тауық мезгілінен бұрын күзде түлесе - қыс жылы;

Тауық ұясына ерте қонақтаса, қыста аяз тұрмақ, жазда жаңбыр жаумақ;

Тауық бір аяғын бауырына алып, екінші аяғымен қаздиып ұзақ тұрса, күн суытады;

Жануарларға байланысты болжамдар

Қойлар күзде, қыста өріске шығар алдында ойнақшып секіріп, бірін-бірі қуалап сүзіссе, аяз тұрар, мұндай әрекеттері жылы маусымда байқалса, ауа райы бұзылар;

Қой қысты күні қорадан ерте өргізерде шықпсай шегіншектеп, маңырап, шулай берсе, ауа райы бұзылады;

Қой қысқы жайылымда үйіріліп топтасса немессе сапырылысып ілгері-кейін жүре берсе, үрит-соқ сүзіссе, қорадағы көңді тұяғымен тепкілесе, тістерін жиі-жиі қайраса, кешікпей боран соғады;

Қой қыс басында қора қабырғасын жиектеп шашырай жатса, қыс қаһарсыз жұмсақ болар;

Қой тұяғымен төсін жиі қасыса, сойғанда қарын түгі қалың болса, қыста қар қалың болар;

Қойлар қыста қораға топырламай, еркін кірсе, таңертең желге қарсы қарап күйсеп жатса, ауа райы тұрақтанып, жақсарады;

Күзде тау беткейіндегі отар үнемі өрді беттеп жайылса, қозылар енелерінен қалғыштап, отардан бөліне берсе, күздің соңы, қыстың басында сақа қойлар аузына бір-бір тал шөп тістеп өрістен қайтса қыс қатты болар;

қозылар қоралы қойдың алдын орап жайылса — қыс қолайлы;

Жүні қобырап, дымқыл тартса, жиі-жиі пысқырынса, лақ, қозы секендеп ойнақтаса, сақа қойлар құлағын қаққыласа, жаңбыр жауар;

Қойлар сілкініп сүйкеніссе, маңырап шуласа, жауын басылып, күн көзі ашылар.

Мизан туған күні түйе бір жағын ықтап, жайсыз жатса — келер қыс қатты; басып құбылаға беріп, төрт аяғын керіп жатса — жайлы;

Қыста түйе ернін жиі жыбырлатып, жылқы оқыранып, құр жұтынса, көктем ерте туады;

Жылқы жиі пысқырынса, ауа райы бұзылады;

Суатқа айдаған Қара мал пысқырынып тебінсе, жанбыр жауады;

Сиыр танауын тартып, мойнын жиі-жиі былғақтатып мазаланса, дауыл не боран соғады.

Суыр ініне ерте жатса, қыс қатты болады.

Суыр інінің аузын қораласа, көктемде су тасқыны болады.

Суыр інінен ерте шықса, кешікпей күн жылынады.

Суыр мезгілсіз жайылса, ауа райы бұзылады.

Жаңбыр жауып тұрғанда ала тышқан шақырса, кешікпей жауын басылады.

Сұр тышқан шақыруын қойып, інге тығылса, кешікпей қар жауады.

Дала тышқандары шұбырып шөп жинаса, кешікпей жауын-шашын болады.

Ала тышқан қырға шығып шақырса, ауа райы бұзылады.

Көртышқан ін қазғанда топырағын жақын үйсе, қыс қатты болады. Топырақты алыстау үйсе, қыс жайлы болады. Көртышқан інін өзен жағасына жақын жерден қазса, жаз қуаң болады. Егер өзеннен алыстау қазса, жаз жауынды болады.

Су бетінде шабақ шоршып ойнаса, жаңбыр жауады.

Көлбақа жағаға шығып, сазға бауыр басса, жаңбыр жауады. Көлбақа қыста құрқылдаса, қыс жайлы болады. Көлбақа жазда құрқылдаса, күн ыстығы көтеріледі.

Бүгелік жылқы бауырында болса, қыс жайлы болады, егер жылқы басына шығып ұшса, қыс қатты болады.

Жылқы жазда ыққа қарап жусаса, қыс қатты болады. Жылқы ішін тартса, ауа райы бұзылады.

Жылқы оқыранып жусаса, боран соғады. Жылқы қыста оқыранып, ерінін жыбырлатса, кешікпей күн жылынып, қар суын ішеді.

Жылқы жазда қырға шығып үйездесе, қыс қатты болады.

Түйе пысқырса, боран соғады. Түйе ерінін жыбырлатса, жылымық болады. Түйе сары ала күзден ықтаса, қыс қатты болады.

Ит пен мысық иіріліп жатса немесе тұмсығын бауырына тығып ұйықтаса, жауын-шашын болады.Мысық үйден шықпай бұйыға берсе, күн суытады.

Тауық қораланып, жерді қопсытса, күн суытады.

Аңдарға байланысты болжамдар

Аю үңгірін таудың биігірек жеріне салса, келер көктемде су көп тасиды.

Бұғы мүйізін шайқаса, ауа райы бұзылады. Бұғы кеш шақырса, қыс жайлы болады.

Қыста киік, қарақұйрық өзеннің мұзын басып, солтүстік қапталына шықса, кешікпей күн жылынып, сең жүреді.

Қыста киік, қарақұйрық сексеуілді паналаса, боран болады.

Қоянның бүйрегі майлы болса, қыс аязды болады.

Қоян жазды күні өте көп тараса – алдағы қыс қатты;

Қоян қыста үйді төңіректесе, аяз тұрады.

Тиін күзде ұясын теректің төменгі діңіне салса - келер қыс аязды, жоғары діңіне салса - жылы;

Тиін жаңғақты көп жинаса - алдағы қыс ұзақ әрі суық.

Доңыз әлсін-әлсін қатты шыңғыра берсе, жауын-шашын болмақ.

Қарға жатса, не керіліп ұзақ жатса, таяуда књн жылынбақ;

– итаяққа құйған асты аз ішіп, бұйығып жата берсе, жаңбыр жауады, мезгілсіз қайта-қайта ұлуы - жаманшылық белгісі не табиғат апатының хабары.

Мысық бұйығып ұзақ ұйықтаса, күн жылынады;

Мысық жуынса - күн шуақ;

Жәндіктерге байланысты болжамдар

Ара шырын жинаудан ерте оралса, ауа райынын қолайлылығы сақталады;

Ара ұясына кеш қайтса, ұясына топталып жиналса, таласса және қатты гуілдесе, жаңбыр жауады;

Ара таңертең ойнаса, шырын жинауға ұясынан ерте ұшса, көк жапырақ жайған мойыл мен шетен ағашына тобымен жиналып гуілдессе, ауа райы ашылады;

Ара жауын-шашында ұясынан ұшып, қайта қонып гуілдессе, ауа райы жақсарады;

Ара ашулы және қызғанышты құлық танытса — жаз құрғақ, қуаң;

Ара жаңбыр бұлты төніп келгенде жұмысын тоқтатпаса, жаңбыр жаумайды;

Аралар ұясынан ұзап шықпаса, ауа райы бұзылады;

Аралар омарта тесігін ашық қалдырса — жылы, балауызып бітесе — келер қыс суық;

Аралар ұя қабырғаларына топтанып отырса, аптап түседі.

Өрмекші кешкісін жаңадан өрмек тоқыса, өзі жұрт көзіне көбірек керінсе, ертеңіне ауа райы жақсарады;

Өрмекші өрмекті шеңберлеп тоқыса, ауа райы ашылады;

Өрмекшінің өрмек торы көп болса, күн ысиды;

Өрмекші өрмегін жерге жақын тоқыса, күн жылынады;

Өрмекші өрмектің арқау (бас) жібін ұзын өрсе, қолайлы ауа райы тұрақтанады;

Өрмекші өрмегін тездетіп ере бастаса, өзіне ұя салуға кіріссе, күн суытады;

Өрмекші өрмектің ұзын желі аралықтарын көлденен қысқа жіптермен бекітіп, жаңа торын жиілетсе, жел көтеріледі немесе жаңбыр жауады;

Көбелек гүлге қонбаса, ауа райы жақсарады;

Көбелек сіркіреген жауында ықтасыннан шығып ұшса күн көзі ашылады;

Көбелектер бұтақтар арасын, қуысын немесе басқа ықтасындарды паналаса, найзағай ойнайды.

Шегірткелер кешкісін топтанып секіріп немесе шөп басына қонып ұзақ шырылдаса, ауа райы жақсарады;

Шегірткелердің даладағы шырылы әдеттегіден қатты шықса — ауа райы құрғақ;

Табиғат құбылыстарына байланысты болжамдар

Күн құлақтанып батса, ауа райы оңалуға тиіс. Күн құлақтанып шықса, ауа райы суытып, жауын-шашын болуға тиіс. Күн қораланса, қар қалың түседі.

Күн көзін бұлт шалса, қыс қарлы, жаз жаңбырлы болады.

Күн батарда көк жиек ашық болып, қызыл шапақ шашса, ауа-райы жылынады.

Күн көзі мұнартып шықса, ыстық көтеріледі.

Күн қызыл шапаққа оранып батса, ертеңінде ыстық болады.

Ай қораланса, қыс қатты болады. Ай шалқалап туса, ауарайы мал-жанға жайсыз болады.

Ай мен Үркер тоғыс кезінде бір-біріне алшақ болса, ауа райы мал-жанға жайсыз болады. Ай мен Үркер тоғыс кезінде бір-біріне жақын болса, ауа райы мал-жанға жайлы болады.

Үркер суға түссе, ауа райы жауынды болады. Үркер қырға түссе, құрғақшылық болады.

Жаз айларында көк жүзі бозаң тартса, қыс қатты болады.

Қыста бұлт желге қарсы көшсе, көп кешікпей қар жауады.

Бұлт ортасынан ыдыраса, ауа райы күрт бұзылады.

Бұлт шет пұшпақтап ыдыраса, ауа райы оңалуға бет алғаны.

Көк жиектен будақ бұлт шығып, өркештене көтерілген кезде ыдырап кетсе, қатты жел тұрып, үскірік аяз болуға тиіс.

Көк жиектен көтерілген будақ бұлт көк жүзін жапса, аттың қара қапталынан келетін қар жауады.

Ұзақ уақыт оңтүстіктен соққан жел бағытын өзгертіп, шығыс жақтан соғатын болса, ауа райы оңалады.

Егер ұзақ уақыт оңтүстіктен соққан жел бағытын өзгертіп, батыстан соқса, ауа райы бүлінеді. Онда жаз болса аңызақ жел соғып, қыста ызғырық соғады.

Шық қалың түссе, шөп қалың бітеді.

Көктемнің алғашқы жаңбырында күн күркіресе, шөп шүйгін шығады.

Жаздың желтеңі қыстың боранына сай келеді.

Жаз құйынды болса, қыс қатал болады.

Қазан айында күн күркіресе, қыс қысқа болады.

Жаз найзағайлы болса, қыс жұмсақ өтеді.

Шөп буыны ерте қатса, қыс жайсыз болады.

Сарымсақ қабығы қалың бітсе, қыс қатты болады.

Жұлдызды қолмен көрсетсе, қолға сүйел шығады деген ырым бар.

Күннің күркірегенін алғаш естіген адам бір темірді алып, ауырған жеріне тигізсе, ауру жазылады немесе арқасын қабырғаға үйкесе, ауру-сырқау жоламайды.

Найзағай ойнап, жауын жауғаннан кейін жаңбыр суына жалаң аяқ жүрсе, адам ауырмайды немесе бұрынғы ауруынан айығады.

Жаңа ай туғанда түскен келіншек баланы көп туады.

Екі жас үйленген түні жұлдыз көп болса, олардың ұрпақтары да көп болады.

Күн алғаш күркірегенде тілеген тілек қабыл болады.

Жазғытұры күн алғаш күркірегенде: «Мал желіні сау болсын, сүт мол болсын!» - деп, шөмішпен ақ алып шығып, жабыққа жағады, босағаға төгеді.

Біреудің үйі өртенсе, арты жақсылық болады деп ырымдайды.

Өреден жас құрт алып жесе, жаңбыр жауады.

Ауыл жанындағы суда жүрген құсты атуға, үркітуге болмайды.

Балапан шығарған құсты атпайды.

Күн күркіремей суға түспейді, дала жуасын жемейді.

ерте жалт ойнаса, кешікпей күн суытады;

ертеңгі күн күркірі суықтық хабары;

алғашқы рет күн күркірегенде жел арқадан тұрса ай бойы салқын, шығыстан тұрса-құрғақ, солтүстіктен соқса-жылы болмақ;

бұлт тым жоғары және тез көшсе, ауа райы жақсарады;

алғашқы күндері жайма-шуақсыз ауа райы серпінді болса, ол ай бойы құбылады;

ай ортасында ауа райы қандай болса, жаз бойы да сондай, жылы жел ессе-жаз қолайлы, жел арқадан соғып, салқындаса-жаз қоңыр салқын, жаңбыр жауса-бүкіл жаз жаңбырлы.

Сәуірде күн күркіреп, көктемнің хабарын жеткізеді;

Сәуірдің екінші он күнде әуелі суық жел есіп, соңынан жылы леп береді;

Сәуірдің үшінші он күнде ірі өзендерде сен жүріп, су тасиды. Тау өзендерінің тасқыны арыпдайды;

Сәуірде аспан ашық көкшіл түске енсе, күн жылынып, жанбыр жауады;

Сәуірде түн жарық болса, кешікпей жер тоңазиды;

Сәуірде өзен сулары көп тасыса — жаз ыстық.

алғашқы күн ашық, жылы болса — айдың соңы салқын немесе керісінше;

Мамыр ай бойы жылылық болса — бүкіл жаздағы ауа райы бір қалыпты;

Мамыр жаңбырлы болса — маусым ылғалсыз, қыркүйекте жаңбыр сирейді;

Мамырда қайыңнан шырын көп бөлінсе, үйеңкі мезгілінен бұрын түбіттенсе, үйеңкі мен қандыағаш қайыңнан бұрын жапырақ жайса — жаз жаңбырлы;

Мамырда қайың үйеңкі мен қандыағаштан бұрын жапырақ жайса — жаз ыссы;

Маусысның алғашқы екі күні жауын-шашынды болса — ай бойы құрғақ;

Маусымда күн сәулесі күңгірттенсе — күшті найзағай жарқылдайды;

Маусымда жел бір жақтан ұзақ соғып, кенет бағытын өзгертсе, үлпілдек бүрін ашып, ұлпасын шашса, күн шығарда ауа қапырық болса, таңертең күн үсті-үстіне ұзақ күркіресе, тоғай үстіне тұман қонса, ауа райы ұзақ уақыт бір қалыпты тыныш тұрып, соңынан жел күшейсе — жаңбыр жауады:

Кемпірқосақ таңертең тартылса — жауып хабаршысы;

Кемпірқосақтың қызыл бояуы қалыңдаса — жел тұрып, кейін ауа райы ашылады;

Кемпірқосақ күнбатыстан көрінсе — ауа райы жақсарады;

Кемпірқосақ жаңбырдан соң тез тараса — ауа райы ашылады, ұзақ тұрса — жауын-шашын әкеледі;

Мырза (жомарт) күз – дәнді дақылдар мен жеміс-жидектер пісіп молайған шақ.

Сары (алтын) күз – ағаштардың, өсімдіктердің жапыр

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!