ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ.

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ.

Қазіргі таңда жаңартылған білім мазмұны бойынша қaзaқ тілі мен әдебиеті сабaқтарында жаңа технологиялaрды қолданудың маңыздылығы өте зор. Қазақ тілі мен әдебиет сабағы әрі тартымды, әрі қызықты, әрі сaпалы болуы әр пән мұғалімдерінің өзіне, білім деңгейіне, кәсіби шеберлігіне бaйланысты. Оқу-тәрбие негізі- сабақ. Сондықтан сабақ тартымды, әсерлі, мақсатты, айқын, қызықты және толық мәнді болуы тиіс.

Оқу үрдісінде қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда сан-алуан жаңа технологиялар мен әдіс-тәсілдері сапалы білім беруде үлкен рөл атқарады. Атап айтатын болсам, «Сын тұрғысынан ойлау», М.М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы», Қ.Бітібаеваның «Логикалық модельмен оқыту технологиясы», Н.Оразханова «Сатылай кешенді талдау», Ақпараттық технология сабақ барысында оқушыларға сапалы және терең білім беруде атқаратын қызметі орасан зор.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы – әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі.

Мақсаты – барлық жастағы оқушыларға кез-келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. «Сыни тұрғысынан ойлау» ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар.

Бұл технология сабақ жүйесінде іштей үш кезеңге бөлінеді:

І. Қызығушылықтарын ояту.

Үйрену процесi бұрынғы бiлетiн мен жаңа бiлiмдi ұштастырудан тұрады. Үйренушi жаңа ұғымдарды, түсiнiктердi өзiнiң бұрынғы бiлiмiн жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседi.

ІІ. Мағынаны ажырату.

Бұл кезеңде үйренушi жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс iстейдi, тапсырмалар орындайды, оның өз бетiмен жұмыс жасап, белсендiлiк көрсетуiне жағдай жасалады.

ІІІ. Ой толғаныс. Оқуды қорытындылауы.

Оқушы алған білімін пайдалана отырып шешім қабылдайды, топпен бөлініп берілген тапсырмалары болса, өздері дәлелдейді, көрсетеді, бағалайды.

Мұғалімніңнегізгірөлі:

• Баланыңөзініңбілімінесүйенеотырып, ойдыайтабілугебағыттаужәнеқызығушылығынарттыру.

• Қатежауаптысынамау.

• Сұрақтынақтықоябілужәнеаяғынадейіншыдамдылықпентыңдау.

• Дұрысжауаптыбірденқабылдамау.

• Оқушылардыңпікірлерінтыңдау.

• Сын тұрғысынанойлауғажеткізетінанықпікірлеріналмасуға, ойларынеркінсалуғажеткізетінжағдайжасау.

Оқу мен жазудысынитұрғыдандамытудыңбастыжолысабақөткізубарысында СТО стратегияларынтиімдіқолданабілу. Стратегиялардыәрсабақтыңмақсат-міндетінесәйкестиімдіқолданумұғалімніңшеберлігіне, ізденісінебайланысты. Сонда ғанаоқушыныңоқуы мен жазуына, тілдікәрекеткеөзгерісенгізугеболады. Өзойынайтуғаеркіндікберілгенін бала сезінгендеғанаашыладыжәненәтижеліболады.

       Оқушылардыңауызшатіліндамытатынтөмендегідейстратегияларқолдануғаболады:

«Инсерт» стратегиясы – ұтымдықұрал. Әңгіменітүсініпоқуынтексеруге, әңгіменімазмұндау, мәтіндітүсініпоқуүшінкерек. Бұрынғыбілім мен жаңаныұштастырып, жаңатүсініктудыратынкөпіржасатады.

«Пікірталас. Дәлелденген эссе» стратегиясы.   Бұлстартегияныоқушылардыңжазбашатіліндамытубарысындақолдануғаөтетиімді.

«Шығупарағы» стратегиясы

1. Бізбүгінгісабақтаненіүйрендік?

2. Қандайсұрақ бар?

3. Пікіріңіз…

“Кубизм” стратегиясы

1. Суреттеу – түрі, түсі, формасы, көлемі, портреті.

2. Салыстыру – ұқсастығы, ерекшелігі, неменайналысуғаболатындығы.

3. Талдау – қалайістелінген, неденжасалған, неніңнәтижесінде, зертте, не болуымүмкін.

4. Таңдау – не туралыойлануғажетелейді, талқылаунемесеқарсыпікірайту.

5. Қолдану – бұдан не істеугеболады, қолданысы, қалай, қайдақолдануғаболады.

6. Бағалау – ойменбайланыстыру, жақсы-жаманжағы, мүмкінболатынжағдайлары, бірнешесебептері, келісу не қарсышығу

«Соңғысөзді мен айтайын» стратегиясы. Мәтінбойыншақорытындышығару, негізгіидеясынашу.

“Жигсо- II” стратегиясы.

1. Оқушылардыүйтоптарына 4 адамнанбөлеміз. (Оқушысанынабайланысты). Жаңатақырыпжайында не білетіндерінортағасалады, жазады.

2. Оларға 1-4 дейіннөмірбөлеміз.

3. Солнөмірлеріарқылы 4 жұмыстобынқұрамыз.

4. Мәтіннемесетапсырматұтасбәрінетаратылады, жекеоқытылады.

5. Әржұмыстобына эксперт парақтарытаратылады.

6. Эксперт парақтарыбойыншажауаптарыдәптерінежазады.

7. Қайтаүйтобынаоралады.

8. Алдымен 1 эксперт парағынанбастапжауаптарынтобынатүсіндіреді.

9. Әрүйтобында эксперт парағыбойыншасұрақтарталданыпболғансоң, алғашқыжазғандарынабасқатүспентолықтыруларенгізіледі.

10. Ортадан 1 спикер қорғайды.

3. Оқушылардыңжазбашатіліндамытатынстратегиялар:

«Еркінжазустратегиясы» Эссе жазу-5 минут. Мұғалімоқушылардыңойына не келедіекенінжазыпалуынұсынады. Эссе - адамөзінтолғандырғанішіндегіойын, сезімінқысқағана, шағыншығармаретіндежазу.

«РАФТ» стратегиясы.

Р-кімболасың (кімжазады)

А-кімгежазасың

Ф-қайтүрдежазасың (форма: хат, шығарма, ресмиқағаз, баяндама, құттықтау, сенім хат, қолхат, арыз, түсініктемет.б.)

Т-қандайтақырыпта.

«Стоп кадр» әдісі . Берілген ақпаратты кадрға салу.

   «Венн диаграммасы» стратегиясы.

Бір-біріменайқасқанекішеңбердіңекіжағынасалыстыруғаберілетінобъектілердіңсипаттамаларыжазылады. Ал айқасқанжергеекеуінеортақсипаттартізіледі. Салыстыруғаарналғантапсырмаларды осы диаграммағасалыпоқушыларқағазғатолтырады, яғнисалыстырусияқтыкүрделіойлауоперациясынмеңгереді.

«Үшқадамдысұхбат» стратегиясы

Үшадамнан топ құралады.

А-интервью алушы

В-интервью беруші

С-хатшы

А В-ғасұраққояды, Сжазыпотырады.

В С –ғасұраққояды, А жазыпотырады.

С А-ғасұраққояды, Вжазыпотырады.

     «Бес жолдыөлең» стратегиясы. Алғанмағлұматтардыөзіндікқорытындылайтынжәнетақырыптықтолықмазмұнын аз сөзбенсипаттайтын, қысқа да нұсқатүрдетірексөздерменжазылатынөлеңжолдары.

1 жол – тақырыптысипаттайтынзатесім;

2 жол – мәтінніңмағынасынашатын, негізгімәселенісипаттайтынекі сын есім;

3 жол – мәтіндегітақырыпбойыншаіс-әрекеттікөрсететінүшетістік;

4 жол – тақырыпқақатыстытөртсөзденқұралғансөйлем;

5 жол – тақырыптыайқындайтынбіріншісөзге синоним соз.

«Ой қозғау» стратегиясы.

Берілгентақырыпбойыншаоқушыныңөздерібілетінмәліметтерін 1 параққатізбектепжаздырту;

Серіктесімен ой бөлісу;

Өздерібілетіндерінортаға салу.

«ББҮ» стратегиясы. Оқушыларбіртақырыпбойыншабілгендерін, білгілерікелетініжәне не үйренгендерінкестегетолтырылады.

Сын тұрғысынанойлаудыдамытусабақтарыныңнегізіндеоқушыларарасында: - бір-бірініңпікірінтыңдау, сыйлауғаынтымақтықарым-қатынастыңнегізіқаланды; - өзінжеке дара тұлғаретіндетануғажолашуға; - бір-бірінеқұрметпенқарауға; - өзойынашық, еркінайтуға, пікіралмасуға; - өзін-өзі, бірін-бірібағалауға; - мұғалімменеркінсөйлесіп, пікіралмастыруға; - достарыныңойынтыңдайотырып, проблеманышешужолдарыніздейотырып, қиындықтышешугекөмектесуге; - белсендішығармашылықтыойлауғанегізболады.

Қазаіргі білім беру жүйесінде жеке тұлға бағытталған оқыту технологиялары кеңінен қолданылып жүр. Осындай жеке тұлғаның дамуына бағытталған, оқу – тәрбие процесін гуманизациялауда тиімділігінің бірі – М.М.Жанпейісова ұсынған модульдік оқыту технологиясы.

Технологияның өзектілігі – оның білімді меңгеруге емес, тұлғаның танымдылық қабілеттерін және танымдық процестерді: яғни, жадының алуан түрлерін ( есту, көру, қимыл және т.б) ойлауды, ынтаны, қабылдау қабілетін дамытуға бағытталған, сондай – ақ тұлғаның қауіпсіздігін, өзін – өзі бекіту, қарым – қатынас, ойын, белсенді сөздік қорын дамытуға бағытталған және дарынды балалармен тұрақты, жүйелі жұмыс істеу мүмкіндігі.

М. Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясының» маңызы ерекше. Себебі аталмыш технология әдістері оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге, қорытындылар жасауға, жүйелі білім алуға жетелейді, өзін-өзі өзгені де бағалай білуге үйретеді. Бұл технологияның бір ерекшелігі сабақтың негізгі кезеңдерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады.

Модульдікоқытутехнологиясыныңнегізі – модуль. Осы технологияныбасшылыққа ала отырып, бағдарламадаберілгентақырыптарлогикалықбіржүйегекелтіріліп, модульдергебөлінеді. Бұлмодульдікоқытудыңнегізгіидеясы – жаңғырту. Оныңмазмұны:

1. оқытудыңжалпымақсатынқою;

2. жалпықұрылғанмақсаттынақтыландыруғакөшу;

3. оқушылардыңбілімдеңгейіналдын-ала бағалау;

4. оқуәрекеттерініңжиынтығы;

5. нәтиженібағалау

Оқушылардыоқумақсатыменмодульментаныстырамын. Оқушылар: оқумақсатын, өзінеқойылатынталапты, лексикалықжәнеграмматикалықтақырыпты, модульдіңмазмұнын, жұмысүрдісін, нәтижесініңбағаланыпжәнетүзетіліпотыратынынбіледі.

Оқытумодуліүшқұрылымдықбөлімнентұрады:

1. кіріспе (модульге, тақырыпқаенгізу);

2. сөйлесубөлімі (оқушылардыңөзарасөйлесуінұйымдастыру);

3. қорытындыбөлімі (бақылау, тест).

Модульдік технология мұғалімніңалдындатұрғанкөптегенмәселелердішешугекөмектеседі:

• жалпыбілімсапасынжоғарылату;

• сабақтыңтиімділігінжоғарылату;

• дарындыоқушыларменжұмысжүйесінжасау;

• оқушылардыңмақсаттарынажетужолындағыжетістіктерінесепкеалужүйесінжасау;

• жекетұлғаныңөзін-өзіреттеуі, өзінөзітәрбиелеуі, өзін-өзідамытуы.

Модульдік технология алғақойғанмақсатқаоқушыларменбірлесеотырыппроблемалардышешугемүмкіндікбереді.

«Сатылай кешенді талдау» оқушыларға сапалы және терең білім беруде атқаратын қызметі орасан зор.

Сатылай кешенді талдауға тоқталатын болсақ . Тақырыбы,

1. Жанрлық түрі 2. Авторы 3. Оқиға орны 4. Кейіпкерлері:

а) іс-әрекеті, кәсібі; ә) мінездеме; б) портреті.

Композициялық құрылымы:

І. Оқиғаның басталуы ІІ. Оқиғаның дамуы ІІІ. Оқиғаның шиеленісуі

ІV. Оқиғаның шарықтау шегі V. Оқиғаның аяқталуы

7. Әдеби – теориялық ұғымдармен жұмыс

а) Әңгіменің юморлық тұсын баяндау. ә) Диалогты тауып оқу.

8. Пәнаралық байланыс;

9. Әңгіменің түйіні, тәрбиелік мәні.

Мұғалім нені білуі керек:

- Жаңа технология көмегімен шешілетін мәселені;

- Сабақта қолданатын әдіс-тәсілдерді;

- Жаңа технологияны қолдану арқылы алынатын нәтижені;

Мұғалім не істеуі керек:

- Әртүрлі типтегі сабақтарды өткізу;

- Жаңа технологияда пайдаланатын жекелеген әдістер мен тәсілдерді қолдану;

- Өткізген сабақтарға талдау жасау.

Жаңа технологиялар мынадай мүмкіндік береді:

- Оқушыны өз қабілетіне, болашағына сенуіне;

- Оқушыны ынталандыруға;

- Оқушы мен оқытушының ынтымақтастық қарым-қатынасына;

- Оқушының өз білімін бағалай білуіне;

- Баға әділдігіне;

- Білім көрсетудің әділ сайысына бағыттауға.

Еліміздің болашағы- ұрпақ тәрбиесінде. Жас ұрпақтың әлеуметтік ортадағы сан салалы қарым -қатынасы мен іс – әрекетін ұйымдастыру барысында халықтық тәжірибе мен ізгі қасиеттерді оның бойына дарыту қашаннан игі мақсат болып келеді.  Осыған байланысты, бүгінгі таңда оқушыларға жан - жақты тәрбие беру.

«Елімізге, бойына ата-бабамыздың ел мен жерге деген сүйіспеншілік қасиеті дарыған, егеменді елімізге аянбай қызмет ететін, ой өрісі кең, алғыр да жүректі, сауатты да салауатты азаматтар қажет.»

Павлодар облысы, Ақсу қаласы “Сарышығанақ ауылының орта мектебі”КММ Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі: Абдрахманова Гульмира Сайлауовна