Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап
2 млн. ₸ табыс табыңыз!
0 / 1
Материалға шағымдану
Назар аударыңыз. Бұл материалды сайт қолданушысы жариялаған. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзса, осында жазыңыз. Біз ең жылдам уақытта материалды сайттан өшіреміз
Шағым жылдам қаралу үшін барынша толық ақпарат жіберіңіз
Сіздің сұранысыңыз сәтті жіберілді!
Жақын арада сайт әкімшілігі сізбен хабарласады
1 бонус = 1 теңге
Бонусты сайттағы қызметтерге жұмсай аласыз. Мысалы келесі материалды жеңілдікпен алуға болады
Бонусты жинап картаңызға (kaspi Gold, Halyk bank) шығарып аласыз
Бонусты жинап картаңызға (kaspi Gold, Halyk bank) шығарып аласыз
Түсінікті
Материалдар / ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
2024-2025 оқу жылына арналған
қысқа мерзімді сабақ жоспарларын
Жүктеп алғыңыз келеді ме?
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
Материал туралы қысқаша түсінік
Бүгінгі ұрпақ – тарихи кезеңде өмір сүріп, ұлттың, елдің, жердің болашағы үшін үлкен жауапкершілік міндетін арқалап отырған ұрпақ.
Ғасырлар бойы бабаларымыздың арманына айналған Тәуелсіздігімізге қол жеткізіп, егемендікті еншілеген ұрпақ. Олардың болашақта ұлттық дәстүр мен салт-сананы берік сақтайтын, саналы да парасатты болып өсуінің бір кілті ұстазда деп білеміз. Нағыз ұстаз қай ғасырда да - ұстаз болып қала бермек.Ұстазға қойылатын талап мен тілек қашан да ортақ. Ол - білімділік, имандылық, парасаттылық. Жас ұрпақтың жаңаша ойлауына, олардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуына әлемдік сапа деңгейіндегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша білім мазмұнын құру- жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мәселенің бірі.
Авторы:
Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады.
Толығырақ
18 Желтоқсан 2017
1466
1 рет жүктелгенТегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!
Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады
Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады
Кіріспе
«Сыни ойлау – ойлаған нәтижеге жету үшін танымдық техникаларды пайдалану арқылы шығармашылықпен әрі қарай бағыттай ойлану». Д.Халперн Бүгінгі ұрпақ – тарихи кезеңде өмір сүріп, ұлттың, елдің, жердің болашағы үшін үлкен жауапкершілік міндетін арқалап отырған ұрпақ.Ғасырлар бойы бабаларымыздың арманына айналған Тәуелсіздігімізге қол жеткізіп, егемендікті еншілеген ұрпақ. Олардың болашақта ұлттық дәстүр мен салт-сананы берік сақтайтын, саналы да парасатты болып өсуінің бір кілті ұстазда деп білеміз. Нағыз ұстаз қай ғасырда да - ұстаз болып қала бермек.Ұстазға қойылатын талап мен тілек қашан да ортақ. Ол - білімділік, имандылық, парасаттылық. Жас ұрпақтың жаңаша ойлауына, олардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуына әлемдік сапа деңгейіндегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша білім мазмұнын құру- жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мәселенің бірі. Қазіргі таңда жас ұстаздардың қазақ тілін жетік меңгерсе де, тіл байлығының жұтаңдықтары сезіледі .Сөз сөйлей білу, оны шәкірттеріне жеткізе білу, шешендік қабілет – ұстаздың ең басты қасиеттерінің бірі.Оқушыға тіл ерекшеліктерін, оның қыры мен сырын түсіндіруімен қатар, ұлтжандылыққа баулып, қазақ халқының баға жетпес мұраларын қайта жаңғыртып, асыл қасиеттерін бойына сіңіруі керек. Ол үшін әрқашан да ана тілінің рөлі айрықша.Сондықтан да халқымыз «Ана сүті – бой өсіреді, ана тілі - ой өсіреді»- деген. Қазақ тілі пәнінің мұғалімі сөз өнерінің асыл қазынасын жете меңгеруге және сол тілде әдеби таза сөйлеуге міндетті. Сондықтан оқушыларымызды шығармашылыққа баулымас бұрын, өз шығармашылығымызды шыңдауымыз керек. Мені қазақ тілі пән мұғалімі ретінде бірнеше сұрақ мазалады:
Оқыту барысындағы міндеттерім:
Сын тұрғысынан ойлау технологиясының ерекшеліктері Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы – әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйеге келтірген Джинни Л.Стил, Куртис С.Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаның негізі Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшылыққа алады. Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты, “Сорос-Қазақстан” қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады. “Сын тұрғысынан ойлау” ұғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар.. Сыни ойлау – белгілі бір мәселе туралы бар идеяларды жинақтап оларды қайта ой елегінен өткізу және шешім қабылдаумен аяқталатын күрделі психологиялық үрдіс» екенін атап көрсеткен. Сыни ойлау – адам өмірінің бір саласы. Себебі, бұл философия адамдарға көптеген жолдар мен шешімдер ішінен маңызды әрі пайдалы екенін, тек қажетті ақпараттарды ғана жинақтап, жаңа білімді бұрынғыдан ажырата алуға көмектеседі. Сыни ойлауды дамыту технологиясының дәстүрлі оқытудан басты айырмашылығы – білімнің дайын күйінде берілмеуі. Сын тұрғысынан ойлау – оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама.Технологияның басты мақсаты – дамыта оқыту негізінде “Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту” бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру. Бұл бағдарлама Қазақстан қоры жанынан 1998 ж. қазан айынан бастап жүргізіліп келеді. Жаңа технология ретінде ең озық әдістерді дер кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нәтиже шығара білу – әрбір ұстаздың басты міндеті. RWCT бағдарламасы – ағылшын тілінен аударғанда “Сын тұрғысынан ойлау үшін оқу мен жазу” дегенді білдіреді. Бұл бағдарлама оқытудың 60 түрлі стратегияларынан: әдістерінен тұрады 15.27. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы бойынша ол:-шыңдалған ойлау кез келген даму деңгейіне байланысты мәселелерге сыни көзбен қарау;-күрделі мәселелерді шешуге, аса маңызды, жауапты шешімдер қабылдауға құштарлық;-үйрету мен үйрену бірлігінен, үйренудің қызығушылығынан тұратын, үйренушінің сеніміне негізделген құрылым16.38. Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төменгі шаралар орындалуы шарт:1) сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек;2) оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру;3) әртүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау;4) үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс-әрекетін қолдау;5) кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларды әжуаға айналдырмау;6) оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету;7) сын тұрғысынан ойлауды бағалау. Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып, ішінен қажеттісін алуға үйретеді 17.86.Енді осы кезеңдердің мақсат-міндеттеріне толығырақ тоқталып өтейік. Қызығушылықты ояту. Үйрену процесі – бұрынғы білетін және жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді, өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да, сабақ қарастырылғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғату, ояту, ми қыртысына тітіркенгіш арқылы әсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге қызмет ететін “Топтау”, “Түртіп алу”, “Ойлану”, “Жұпта талқылау”, “Болжау”, “Әлемді шарлау” т.б. деген аттары бар әдістер (стратегиялар) жинақталған. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты – үйренушінің белсенділігін арттыру18.53.Өйткені, үйрену – енжарлықтан гөрі белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы біліммен ұштастырады. Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі Мағынаны тану (түсіне білу). Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауына көмектесетін оқыту стратегиялары бар. Соның бірі INSERT. Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында V – “білемін”, ― - “мен үшін түсініксіз”, + - “мен үшін жаңа ақпарат”, ? – “мені таң қалдырады” белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады. INSERT – оқығанын түсінуге, өз ойына басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететін ұтымды құрал. Бір әңгіменің соңына тез жету, оқығанды есте сақтау, мәнін жете түсіну – күрделі жұмыс. Сондықтан да, оқушылар арасында оқуға жеңіл-желпі қарау салдарынан түсіне алмау, өмірмен ұштастыра алмау жиі кездеседі. Мағынаны түсінуді жоғарыдағыдай ұйымдастыру – аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі. Үйретушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білім арасында көпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құруға дағдыландырады19.97.Тақырып туралы ой-толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын көзбен қарап, баға беруге үйретеді. Оқушылар өз ойларын, өздері байқаған ақпараттарды өз сөздерімен айта алады. Бұл сатыда оқушылар бір-бірімен әсерлі түрде ой алмастыру, ой түйістіру, өз үйрену жолын, кестесін жасау мақсатында басқалардың әр түрлі кестесін біліп үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта түйіп, жаңа өзгерістер жасайтын кезең болып табылады. Әр түрлі шығармашылықпен ой түйістіру болашақта қолданылатын мақсатты құрылымға жетелейді. Осы кезеңді тиімді етуге лайықталған “Бес жолды өлең”, “Венн диаграммасы”, “Еркін жазу”, “Семантикалық карта”, “Т кестесі” сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады.«Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау» технологиясында жазудың орны ерекше. Оқушыларды жазуға қызықтырудың бірден-бір жолы қойын дәптер болып табылады20.17. Жеке тұлғаның өзін-өзі бағалай алуды меңгеруі, өзін-өзі құрметтеудің жоғары деңгейі, «мен» бейнесінің айқын қалыптасуына сыни сыни ойлаудың болуы көмектеседі. Сыншылдыққа өзін-өзі сезінудің қалыптасуының, жеке тұлғаның инттеллектуалдық дамуының, ғылыми дүниетанымы орнығуының негізі болатын дұрыс ойлау заңдылықтарын пайымдауды дәйектеп-дәлелдеудің әдістері мен тәсілдерін танып-білу арқылы үйретуге болады. Жазу - көрікті ойлардың көрінісі. Жазу процесі күрделі процесс. Кез келген шығармашылық дүниені жазу, оны жарыққа шығару үшін әр адамда және балада жазу дағдысының болуы қажет. «Оқушы қандай да болмасын ақпаратты өздігінше игеріп, өз өміріне жарата алатын әмбебап тәсілдерді үйрену керек . Соның бір тәсілі – қойын дәптерге үзбей әрі үнемі жазу. Үнемі үзбей жазудың арқасында оқушылардың қойын дәптерлерінен нақсы ой түйіндерді кездестіруге болады. Жалпы оқушылардың қойын дәптерлеріндегі жазуды бақылау барысында байқағаным, олардың көпшілігі тілек, қажетті күндер, оқу кестелері, нақыл сөздер және өздеріне ұнаған ақындардың өлеңдерінен үзінді жазған. Қойын дәптер жазудың әр түрлі тақырыптар бойынша жазуға болатынын анықтадық және оның төмендегідей жобасын жасауға болады:- ұнаған нақыл сөздерді жазу;- бұрын соңды естімеген мақал – мәтел, сөз тіркестерін жазу; - нақыл сөздерге өзіндік ой-тұжырым жазу;- ой салған сыртқы құбылыстарды түрліше формамен жазу;- махаббат, сезімге байланысты қарпайым адамдардың өмірінен мысалдаржазу;- өнер, білім тақырыптарында өзің ұстаз немесе пір тұтқан адамдар жайлы жазу;- ата-анаңның түрлі қасиетін, шыққан тегін жазу;- «Жүрек жарды жырларым» (өз өлеңін жазу);-досың, құрбың, замандасың туралы пікіріңді жазу. Міне, жоғарыда айтылған ойларды ортаға салғаннан кейін, олар қойын дәптерді бір сарында емес, әр түрлі тақырыпта жүйелеп, саралап жазуды дағдыға айналдырды. Рефлекциялық әрекеттер барысында оқытудың жолдары талданады, өзіндік шешім қабылдауға жағдай туғызады. Сөйтіп, бала өзін-өзі дамыту, тәрбиелеу, өз әрекеттерін ұйымдастыру мүмкіндігін алады, өз ерекшелігі мен деңгейін таниды, шығармашылығын шыңдайды. «Авторға сұрақ қою» стратегиясы баршамызға мәлім. Осы қалыпта авторға, топтағы жолдасына, оқытушыға хат жазу тиімді болар. Сол сияқты таныс стратегияларды түрлендіріп жіберуге болады. Мысалы, «Елес құшағында» тәсілінде оқушылардың фантазиясын сұрақтар арқылы бір проблемаға бағыттауға болады: «Партаға жатып, барлық проблемалардан арылып, тек бүгінгі сабаққа ниеттеліңіздер. Тақырып бойынша Сізді ерекше толғандырған бір сұрақты таңдап алыңыз. Ол туралы не жазасыз? Жазудың формасы қандай болмақ? Проблеманы қалайша айқындайсыз? Оны шешудің жоларын қарастырыңыз. Шешім Сіздің өміріңізде қолданыс табады деп ойлайсыз ба?» Жазу тапсырмасын INSERT кестесінің тапсырмаларымен ұштастырған да тиімді. Оларға жауапты кесте түрінде және де жеке сөз бен тіркестерді келтіру арқылы емес, бірінен соң біріне кезекпен және жүйелі сөйлемдер арқылы беруге де болады: алдымен оқушылар бұрын білетін, таныс ақпаратты бірнеше минут аумағында жазып, одан соң осы сабақта танысқан жаңа мәліметтерді келтіреді, осыдан кейін өзінің бұрынғы түсініктеріне қайшы мағлұматтар төңірегінде ой қозғаған соң түсініксіз немесе келіспейтін я сұрақ, күмән туғызатын, тағы да білгісі келетін сабақтың жәйттері мен мәселелері туралы жазуы керек 22.53. Концептуалды кесте, Венн диаграмаларын тура осылай түрлендіруге болады. Әдетте бұл кестелерді толықтырғанда жеке сөздер мен сөз тіркестерін қолданамыз. Алайда оларды толымды жасауға да болады: оқушылар мұнда өз ойлары мен пайымдауларын сөйлем арқылы құрастырған тиімді. Мәселен, бүгінгі сабақ тақырыбы Мұхтар Әуезовтың «Қараш-қараш оқиғасы» болса, тақтаға «Бақтұғыл мен Жарасбай», «Абыл мен Қабыл», «қозы» деген үш ұғым жазылады, олардың үшіншісі сабақ мазмұнына тікелей қатынасы жоқ. Солай бола тұра оқушылар берілген ұғымдардың байланысы туралы өзіндік ойларын қағазға түсіруі керек23.53.Осындай ойлар тұрғысында ұйымдастырып ұсынылған жұмыстар аз да болса нәтижеге көрсете бастағандай болып көрінеді маған. Олай деп айтуға оқушылардың жұмыстары негіз.
Қазақ әдебиеті сабағында сыни тұрғыда ойлату арқылы оқушыны шығармашылыққа баулуМен өзімнің іс тәжірибемде негізге қойған міндетім-оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.Ендеше, әдебиет пәнінен сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы өткізген бірнеше сабағыма (үзінді) тоқталып өтейін. Балаларға өздерін тапқырлыққа, білгірлікке,қиялдауға итермелейтін ойындар мен тапсырмалар өте ұнайды. Осы мақсатта түрлі әдіс- тәсілді қолдандым:1.Арнаулы бір тақырыпқа «Болжау» стратегиясы бойынша талдау жасау.Кітап оқуға құмарлықты қалай тудыру керек деген мәселе барлығымызды ойландырары сөзсіз. Қызығушылығын арттыру арқылы ғана бала кітапқа құмарланады. «Болжау» стратегиясы кез келген сабақтың «Қызығушылықты ояту» кезеңінде қолданамын. Бұл мен үшін ең басты мәселе.Сонымен қатар оқушы барлық жұмыстарды өзінің шығармашылық қайнауынан өткізу арқылы ғана сабақты бағалап, мәселені шешуге ұмтылады. Ол сол арқылы ешкімге ұқсамайтын жол іздейді,өзінше болжайды және сол болжамды мен мән беріп тыңдауым керек. Бұл оқушы үшін соншалықты маңызды екенін білемін. Болжау стратегиясын қолдану арқылы менің ұтқаным оқушы өтілетін жаңа тақырыпты оқып, сол тақырыпқа қосымша деректер айтып жатады. Мысалы М. Шахановтың «Отырар» тақырыбындағы сабағымда «Отырар» поэмасындағы хандар бейнесін 3 тақырыпта талдадым: 1. НамысШыңғыс хан1.Шыңғыс хан үшін намыс деген не?2. Шағатайға қандай өкпе айтады? Мәтіннен тауып оқы.Қайыр ханҚайыр хан үшін намыс деген не? 2. Не құнды?1.Шыңғыс хан баласы Шағатайды неге үйретеді?1.Қайыр хан үшін не бағалы?2.Шыңғыс хан Қайыр хан туралы недейді?3. Сатқындыққа көзқарас1. Шыңғыс хан өзіне көмек көрсеткен Қарашоқы туралы не дейді?2. Шыңғыс хан оған қандай үкім шығарады?1.Қайыр хан сатқынды кім деп бағалайды?2.Қария өз баласының сатқындығына Қайыр ханнан қандай жаза сұрайды? (Өз ойларын ортаға салып ,дәлелдейді).2.Логикалық ойлауын дамытатын ойындар мен тапсырмаларды шешу.Өтілген тақырып бойынша сол тақырыпқа байланысты оқушыларыма сөзжұмбақ, есепжұмбақ құрастыруды тапсырамын.Көбіне, бұл әдісті өткен тақырыптан жаңа тақырыпқа апарар «баспалдақ» ретінде қолданамын.Шарты: Егер төмендегі сұрақтарға жауап беріп, жауабын шешетін болсаңыз, белгілі бір жазушының шығармасының аты шығады. Іске сәт!
«Сыни ойлау – ойлаған нәтижеге жету үшін танымдық техникаларды пайдалану арқылы шығармашылықпен әрі қарай бағыттай ойлану». Д.Халперн Бүгінгі ұрпақ – тарихи кезеңде өмір сүріп, ұлттың, елдің, жердің болашағы үшін үлкен жауапкершілік міндетін арқалап отырған ұрпақ.Ғасырлар бойы бабаларымыздың арманына айналған Тәуелсіздігімізге қол жеткізіп, егемендікті еншілеген ұрпақ. Олардың болашақта ұлттық дәстүр мен салт-сананы берік сақтайтын, саналы да парасатты болып өсуінің бір кілті ұстазда деп білеміз. Нағыз ұстаз қай ғасырда да - ұстаз болып қала бермек.Ұстазға қойылатын талап мен тілек қашан да ортақ. Ол - білімділік, имандылық, парасаттылық. Жас ұрпақтың жаңаша ойлауына, олардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуына әлемдік сапа деңгейіндегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша білім мазмұнын құру- жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мәселенің бірі. Қазіргі таңда жас ұстаздардың қазақ тілін жетік меңгерсе де, тіл байлығының жұтаңдықтары сезіледі .Сөз сөйлей білу, оны шәкірттеріне жеткізе білу, шешендік қабілет – ұстаздың ең басты қасиеттерінің бірі.Оқушыға тіл ерекшеліктерін, оның қыры мен сырын түсіндіруімен қатар, ұлтжандылыққа баулып, қазақ халқының баға жетпес мұраларын қайта жаңғыртып, асыл қасиеттерін бойына сіңіруі керек. Ол үшін әрқашан да ана тілінің рөлі айрықша.Сондықтан да халқымыз «Ана сүті – бой өсіреді, ана тілі - ой өсіреді»- деген. Қазақ тілі пәнінің мұғалімі сөз өнерінің асыл қазынасын жете меңгеруге және сол тілде әдеби таза сөйлеуге міндетті. Сондықтан оқушыларымызды шығармашылыққа баулымас бұрын, өз шығармашылығымызды шыңдауымыз керек. Мені қазақ тілі пән мұғалімі ретінде бірнеше сұрақ мазалады:
- Оқушының көркем әдебиет оқуға деген қызығушылығын қалай арттыруға болады?
- Тілдік қорын қалай дамытуға болады?
- Өздігінен жұмыс жасауды қалай ұйымдастыруға болады?
- Шығармашылыққа қалай баулуға болады?
Оқыту барысындағы міндеттерім:
- Сын тұрғысынан ойлай алатын тұлға тәрбиелеу;
- Сын тұрғысынан ойлаудың әдіс-тәсілдерін сабақ барысында жүйелі түрде ұйымдастыру;
- Көркем әдебиетке деген қызығушылығын арттыру мақсатында нұсқау беру.
- Оқушылардың ойлау қабілеттерінің деңгейін анықтау.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясының ерекшеліктері Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы – әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйеге келтірген Джинни Л.Стил, Куртис С.Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаның негізі Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшылыққа алады. Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты, “Сорос-Қазақстан” қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады. “Сын тұрғысынан ойлау” ұғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар.. Сыни ойлау – белгілі бір мәселе туралы бар идеяларды жинақтап оларды қайта ой елегінен өткізу және шешім қабылдаумен аяқталатын күрделі психологиялық үрдіс» екенін атап көрсеткен. Сыни ойлау – адам өмірінің бір саласы. Себебі, бұл философия адамдарға көптеген жолдар мен шешімдер ішінен маңызды әрі пайдалы екенін, тек қажетті ақпараттарды ғана жинақтап, жаңа білімді бұрынғыдан ажырата алуға көмектеседі. Сыни ойлауды дамыту технологиясының дәстүрлі оқытудан басты айырмашылығы – білімнің дайын күйінде берілмеуі. Сын тұрғысынан ойлау – оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама.Технологияның басты мақсаты – дамыта оқыту негізінде “Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту” бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру. Бұл бағдарлама Қазақстан қоры жанынан 1998 ж. қазан айынан бастап жүргізіліп келеді. Жаңа технология ретінде ең озық әдістерді дер кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нәтиже шығара білу – әрбір ұстаздың басты міндеті. RWCT бағдарламасы – ағылшын тілінен аударғанда “Сын тұрғысынан ойлау үшін оқу мен жазу” дегенді білдіреді. Бұл бағдарлама оқытудың 60 түрлі стратегияларынан: әдістерінен тұрады 15.27. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы бойынша ол:-шыңдалған ойлау кез келген даму деңгейіне байланысты мәселелерге сыни көзбен қарау;-күрделі мәселелерді шешуге, аса маңызды, жауапты шешімдер қабылдауға құштарлық;-үйрету мен үйрену бірлігінен, үйренудің қызығушылығынан тұратын, үйренушінің сеніміне негізделген құрылым16.38. Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төменгі шаралар орындалуы шарт:1) сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек;2) оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру;3) әртүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау;4) үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс-әрекетін қолдау;5) кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларды әжуаға айналдырмау;6) оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету;7) сын тұрғысынан ойлауды бағалау. Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып, ішінен қажеттісін алуға үйретеді 17.86.Енді осы кезеңдердің мақсат-міндеттеріне толығырақ тоқталып өтейік. Қызығушылықты ояту. Үйрену процесі – бұрынғы білетін және жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді, өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да, сабақ қарастырылғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғату, ояту, ми қыртысына тітіркенгіш арқылы әсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге қызмет ететін “Топтау”, “Түртіп алу”, “Ойлану”, “Жұпта талқылау”, “Болжау”, “Әлемді шарлау” т.б. деген аттары бар әдістер (стратегиялар) жинақталған. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты – үйренушінің белсенділігін арттыру18.53.Өйткені, үйрену – енжарлықтан гөрі белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы біліммен ұштастырады. Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі Мағынаны тану (түсіне білу). Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауына көмектесетін оқыту стратегиялары бар. Соның бірі INSERT. Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында V – “білемін”, ― - “мен үшін түсініксіз”, + - “мен үшін жаңа ақпарат”, ? – “мені таң қалдырады” белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады. INSERT – оқығанын түсінуге, өз ойына басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететін ұтымды құрал. Бір әңгіменің соңына тез жету, оқығанды есте сақтау, мәнін жете түсіну – күрделі жұмыс. Сондықтан да, оқушылар арасында оқуға жеңіл-желпі қарау салдарынан түсіне алмау, өмірмен ұштастыра алмау жиі кездеседі. Мағынаны түсінуді жоғарыдағыдай ұйымдастыру – аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі. Үйретушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білім арасында көпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құруға дағдыландырады19.97.Тақырып туралы ой-толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын көзбен қарап, баға беруге үйретеді. Оқушылар өз ойларын, өздері байқаған ақпараттарды өз сөздерімен айта алады. Бұл сатыда оқушылар бір-бірімен әсерлі түрде ой алмастыру, ой түйістіру, өз үйрену жолын, кестесін жасау мақсатында басқалардың әр түрлі кестесін біліп үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта түйіп, жаңа өзгерістер жасайтын кезең болып табылады. Әр түрлі шығармашылықпен ой түйістіру болашақта қолданылатын мақсатты құрылымға жетелейді. Осы кезеңді тиімді етуге лайықталған “Бес жолды өлең”, “Венн диаграммасы”, “Еркін жазу”, “Семантикалық карта”, “Т кестесі” сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады.«Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау» технологиясында жазудың орны ерекше. Оқушыларды жазуға қызықтырудың бірден-бір жолы қойын дәптер болып табылады20.17. Жеке тұлғаның өзін-өзі бағалай алуды меңгеруі, өзін-өзі құрметтеудің жоғары деңгейі, «мен» бейнесінің айқын қалыптасуына сыни сыни ойлаудың болуы көмектеседі. Сыншылдыққа өзін-өзі сезінудің қалыптасуының, жеке тұлғаның инттеллектуалдық дамуының, ғылыми дүниетанымы орнығуының негізі болатын дұрыс ойлау заңдылықтарын пайымдауды дәйектеп-дәлелдеудің әдістері мен тәсілдерін танып-білу арқылы үйретуге болады. Жазу - көрікті ойлардың көрінісі. Жазу процесі күрделі процесс. Кез келген шығармашылық дүниені жазу, оны жарыққа шығару үшін әр адамда және балада жазу дағдысының болуы қажет. «Оқушы қандай да болмасын ақпаратты өздігінше игеріп, өз өміріне жарата алатын әмбебап тәсілдерді үйрену керек . Соның бір тәсілі – қойын дәптерге үзбей әрі үнемі жазу. Үнемі үзбей жазудың арқасында оқушылардың қойын дәптерлерінен нақсы ой түйіндерді кездестіруге болады. Жалпы оқушылардың қойын дәптерлеріндегі жазуды бақылау барысында байқағаным, олардың көпшілігі тілек, қажетті күндер, оқу кестелері, нақыл сөздер және өздеріне ұнаған ақындардың өлеңдерінен үзінді жазған. Қойын дәптер жазудың әр түрлі тақырыптар бойынша жазуға болатынын анықтадық және оның төмендегідей жобасын жасауға болады:- ұнаған нақыл сөздерді жазу;- бұрын соңды естімеген мақал – мәтел, сөз тіркестерін жазу; - нақыл сөздерге өзіндік ой-тұжырым жазу;- ой салған сыртқы құбылыстарды түрліше формамен жазу;- махаббат, сезімге байланысты қарпайым адамдардың өмірінен мысалдаржазу;- өнер, білім тақырыптарында өзің ұстаз немесе пір тұтқан адамдар жайлы жазу;- ата-анаңның түрлі қасиетін, шыққан тегін жазу;- «Жүрек жарды жырларым» (өз өлеңін жазу);-досың, құрбың, замандасың туралы пікіріңді жазу. Міне, жоғарыда айтылған ойларды ортаға салғаннан кейін, олар қойын дәптерді бір сарында емес, әр түрлі тақырыпта жүйелеп, саралап жазуды дағдыға айналдырды. Рефлекциялық әрекеттер барысында оқытудың жолдары талданады, өзіндік шешім қабылдауға жағдай туғызады. Сөйтіп, бала өзін-өзі дамыту, тәрбиелеу, өз әрекеттерін ұйымдастыру мүмкіндігін алады, өз ерекшелігі мен деңгейін таниды, шығармашылығын шыңдайды. «Авторға сұрақ қою» стратегиясы баршамызға мәлім. Осы қалыпта авторға, топтағы жолдасына, оқытушыға хат жазу тиімді болар. Сол сияқты таныс стратегияларды түрлендіріп жіберуге болады. Мысалы, «Елес құшағында» тәсілінде оқушылардың фантазиясын сұрақтар арқылы бір проблемаға бағыттауға болады: «Партаға жатып, барлық проблемалардан арылып, тек бүгінгі сабаққа ниеттеліңіздер. Тақырып бойынша Сізді ерекше толғандырған бір сұрақты таңдап алыңыз. Ол туралы не жазасыз? Жазудың формасы қандай болмақ? Проблеманы қалайша айқындайсыз? Оны шешудің жоларын қарастырыңыз. Шешім Сіздің өміріңізде қолданыс табады деп ойлайсыз ба?» Жазу тапсырмасын INSERT кестесінің тапсырмаларымен ұштастырған да тиімді. Оларға жауапты кесте түрінде және де жеке сөз бен тіркестерді келтіру арқылы емес, бірінен соң біріне кезекпен және жүйелі сөйлемдер арқылы беруге де болады: алдымен оқушылар бұрын білетін, таныс ақпаратты бірнеше минут аумағында жазып, одан соң осы сабақта танысқан жаңа мәліметтерді келтіреді, осыдан кейін өзінің бұрынғы түсініктеріне қайшы мағлұматтар төңірегінде ой қозғаған соң түсініксіз немесе келіспейтін я сұрақ, күмән туғызатын, тағы да білгісі келетін сабақтың жәйттері мен мәселелері туралы жазуы керек 22.53. Концептуалды кесте, Венн диаграмаларын тура осылай түрлендіруге болады. Әдетте бұл кестелерді толықтырғанда жеке сөздер мен сөз тіркестерін қолданамыз. Алайда оларды толымды жасауға да болады: оқушылар мұнда өз ойлары мен пайымдауларын сөйлем арқылы құрастырған тиімді. Мәселен, бүгінгі сабақ тақырыбы Мұхтар Әуезовтың «Қараш-қараш оқиғасы» болса, тақтаға «Бақтұғыл мен Жарасбай», «Абыл мен Қабыл», «қозы» деген үш ұғым жазылады, олардың үшіншісі сабақ мазмұнына тікелей қатынасы жоқ. Солай бола тұра оқушылар берілген ұғымдардың байланысы туралы өзіндік ойларын қағазға түсіруі керек23.53.Осындай ойлар тұрғысында ұйымдастырып ұсынылған жұмыстар аз да болса нәтижеге көрсете бастағандай болып көрінеді маған. Олай деп айтуға оқушылардың жұмыстары негіз.
Қазақ әдебиеті сабағында сыни тұрғыда ойлату арқылы оқушыны шығармашылыққа баулуМен өзімнің іс тәжірибемде негізге қойған міндетім-оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.Ендеше, әдебиет пәнінен сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы өткізген бірнеше сабағыма (үзінді) тоқталып өтейін. Балаларға өздерін тапқырлыққа, білгірлікке,қиялдауға итермелейтін ойындар мен тапсырмалар өте ұнайды. Осы мақсатта түрлі әдіс- тәсілді қолдандым:1.Арнаулы бір тақырыпқа «Болжау» стратегиясы бойынша талдау жасау.Кітап оқуға құмарлықты қалай тудыру керек деген мәселе барлығымызды ойландырары сөзсіз. Қызығушылығын арттыру арқылы ғана бала кітапқа құмарланады. «Болжау» стратегиясы кез келген сабақтың «Қызығушылықты ояту» кезеңінде қолданамын. Бұл мен үшін ең басты мәселе.Сонымен қатар оқушы барлық жұмыстарды өзінің шығармашылық қайнауынан өткізу арқылы ғана сабақты бағалап, мәселені шешуге ұмтылады. Ол сол арқылы ешкімге ұқсамайтын жол іздейді,өзінше болжайды және сол болжамды мен мән беріп тыңдауым керек. Бұл оқушы үшін соншалықты маңызды екенін білемін. Болжау стратегиясын қолдану арқылы менің ұтқаным оқушы өтілетін жаңа тақырыпты оқып, сол тақырыпқа қосымша деректер айтып жатады. Мысалы М. Шахановтың «Отырар» тақырыбындағы сабағымда «Отырар» поэмасындағы хандар бейнесін 3 тақырыпта талдадым: 1. НамысШыңғыс хан1.Шыңғыс хан үшін намыс деген не?2. Шағатайға қандай өкпе айтады? Мәтіннен тауып оқы.Қайыр ханҚайыр хан үшін намыс деген не? 2. Не құнды?1.Шыңғыс хан баласы Шағатайды неге үйретеді?1.Қайыр хан үшін не бағалы?2.Шыңғыс хан Қайыр хан туралы недейді?3. Сатқындыққа көзқарас1. Шыңғыс хан өзіне көмек көрсеткен Қарашоқы туралы не дейді?2. Шыңғыс хан оған қандай үкім шығарады?1.Қайыр хан сатқынды кім деп бағалайды?2.Қария өз баласының сатқындығына Қайыр ханнан қандай жаза сұрайды? (Өз ойларын ортаға салып ,дәлелдейді).2.Логикалық ойлауын дамытатын ойындар мен тапсырмаларды шешу.Өтілген тақырып бойынша сол тақырыпқа байланысты оқушыларыма сөзжұмбақ, есепжұмбақ құрастыруды тапсырамын.Көбіне, бұл әдісті өткен тақырыптан жаңа тақырыпқа апарар «баспалдақ» ретінде қолданамын.Шарты: Егер төмендегі сұрақтарға жауап беріп, жауабын шешетін болсаңыз, белгілі бір жазушының шығармасының аты шығады. Іске сәт!
| 1 | 7 | 1 | 14 | / | 18 | 24 | 20 | 10 | 32 | 9 | 6 | 35 | 10 | / | 3 | 29 | 16 | 3 | 24 |
Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз
Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация
жариялап табыс табыңыз!
Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз.
(kaspi Gold, Halyk bank)
Ресми байқаулар тізімі
Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!
Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған
Осы аптаның ең үздік материалдары  Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары
Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз  Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз  Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ |