Қазақстандағы
этногенез және этникалық
процестер

10 сынып
Сабақтың тақырыбы:
№17 орта мектеп КММ

Оқу мақсаттары
10.2.1.1 - Қазақстандағы этникалық процестерді
түсіндіру үшін «антропогенез», «этногенез»,
«этнос» ұғымдарын пайдалану;
10.2.1.2 - этникалық процестердің сабақтастығын
анықтай отырып, Қазақстан аумағындағы
этногенездің кезеңдерін айқындау

Бағалау критерийлері:
Білу және түсіну
«антропогенез», «этногенез», «этнос» ұғымдарын
түсінеді.
Талдау
-Қазақстан аумағындағы этникалық үдерістердің
кезеңдерін белгілейді, түсіндіре алады.
-Қазақ халының қалыптасуына әсер еткен факторларды
мәдени, тілдік, шаруашылық, саяси тұрғыда талдайды.
Рефлексия
«Қазақ халқының қалыптасуында қандай кезең шешуші
рөл атқарды?» 150-200 сөз.

«Этнос»
«Этногенез»
«Антропогенез»

Зерттеу сұрақтары:

1.Қазақстан аумағындағы этногенез және
этникалық процестер қалай жүрді?
2. Қазақстандағы этникалық процестерді
қандай кезеңдерге бөліп қарастырамыз?
3.Қазақстан аумағындағы этностардың
қалыптасуына қандай факторлар әсер етті?
4. Қазақ халқы қалай қалыптасты?

Этностың өмірлік циклін ұсыну:

1. территорияны анықтау;
2. территорияда бір немесе бірнеше
этностардың өмір сүруі;
3. белгілі бір этностың пайда болуы туралы
аңыз-дастандардың орын алуы;
4. этностың күшейе бастауы;
5. этностың шарықтау кезеңі;
6. этнос дамуының бәсеңденуі;
7. тұрақтылық.

Тапсырма
Қазақ халқының қалыптасу үрдісін этностың
өмірлік циклі негізде көрсету. Топтар
өздерінің жұмыс нәтижелерін басқа
топтардың жұмыстарымен салыстырады,
айырмашылықтарын талдайды.

Этностың негізгі
белгілері қандай?

Талқылау сұрақтары:

Халықтың қалыптасуына қанша уақыт
керек?
Қазақ халқының қалыптасу үдерісі қандай
кезеңдерге бөлінеді?
Бұл кезеңде қандай тайпалар/
мемлекеттер өмір сүрді?
Бұл тайпалар/ мемлекеттер қазақ
халқының қалыптасуында қандай рөл
атқарды?

Топтық жұмыс.

1-топ Арғытүріктер дәуірі. Халық болып
қалыптасудың ежелгі тарихи кезеңі. Б.з.б.II
мыңжылдықтан б.з. VI ғасырына дейінгі кезең.
2-топ Түркілік кезең. Қазақ халқы қалыптасуының
орта ғасырлардағы тарихи кезеңі. VI ғасырдың
орта шенінен IX ғасырдың ортасына дейін.
3-топ Арғы қазақтар кезеңі. IX ғасырдың орта
шенінен XIII ғасырдың басына дейін.
4-топ Алаш қауымдастығы кезеңі. XIII ғасырдың
ортасынан XV ғасырдың соңына дейін.
5-топ Қазақ халқының қалыптасуы. XV ғасырдың
ортасынан бастап.

Критерий:

Қазақ халқының қалыптасу үдерісі қандай
кезеңдерге бөлінеді?
Өздері алып отырған кезеңнің ерекшелігі неде?
Өздері алып отырған кезеңде қандай тайпалар/
мемлекеттер өмір сүрді?
Өздері алып отырған кезеңде қандай
этникалық өзгерістер орын алды?
Өздері алып отырған кезеңде тайпалар/
мемлекеттер қазақ халқының қалыптасуында
қандай рөл атқарды?

Сұрақ:
Халықтың қалыптасуына
қандай факторлар әсер
етеді?

Тапсырма:
1-топ Қазақ халқының антропологиялық деректер бойынша
қалыптасуы. Қола дәуірінен бастап кейінгі орта ғасыр кезеңі
аралығындағы антропологиялық ерекшеліктерін салыстырады,
ұқсастықтар мен байланысты анықтайды.
2-топ Қазақ халқының мәдени факторлар бойынша қалыптасуы.
Қола дәуірінен бастап кейінгі орта ғасыр кезеңі аралығындағы
салт-дәстүр, әдет-ғұрып түрінде мұраға қалған мәдениеттің
ортақтастығын анықтайды.
3-топ Қазақ халқының шаруашылық фактор бойынша қалыптасуы.
Қола дәуірінен бастап кейінгі орта ғасыр кезеңі аралығындағы
әлеуметтік және шаруашылық әдістерінің ортақтығын анықтайды.
4- топ Тілдік деректер бойынша қалыптасуы. Қола дәуірінен
бастап кейінгі орта ғасыр кезеңі аралығындағы ортақ тілдік
ерекшелікті анықтайды. Әлеуметтік қарым-қатынас тілінің
ортақтығы
5-топ. Саяси ерекшеліктер бойынша қалыптасуы Саяси және
аумақтық кеңістіктің ортақтығын анықтайды.

Интерпретация

Т Шежіре ағашына этникалық процестердің
сабақтастығын көрсете отырып, Қазақстан
аумағындағы этногенездің кезеңдерін
белгілейді

Үйге тапсырма
•Ой толғау «Қазақ халқының
қалыптасуында қандай кезең шешуші рөл
атқарды?» 150-200 сөз.

Кері байланыс:

-Не таң қалдырды.....
- Менің сұрағым бар...

Пайдаланылған әдебиет
•Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінгі күнге дейін. 5 томдық. ІІ том. Атамұра, 2010
•
•№ 311. Қазақ халқының қалыптасуы /этногенезi/
•http://lms.nci.kz/history/view?f=311&id=10&lang=kaz
•
•Қазақ халқы шығу тегінің антропологиялық аспектілері
http://e-history.kz/ru/contents/view/500
•
•Қазақстан аумағындағы этникалық процестер http://e-history.kz/ru/contents/view/432

•Қазақ халқы қалыптасуының кезеңдері
•http://www.almau.edu.kz/download/10839/iketnogenezkaznaroda.pdf

• Қазақстан тарихы . Көне заманнан бүгінге дейін. Бес томдық, Алматы, 2010 жыл. 2-
том, 5-тарау , 285-бет.
•
•Қазақ халқының этногенезі мен этникалық тарихы: оқу-әдістемелік кешен/ А.
Б. Қалыш. - Алматы: Қазақ университеті, 2013.- 148 бет.