Қазақстандық мұнайшы әулеттері

ӘӨК 94 ҚАЗ Қолжазба құқығында

Молдалиева Дина

Қазақстандық мұнайшы әулеттері

6М020300 – Тарих

мамандығы бойыншагуманитарлық ғылымдар магистрі академиялық

дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Р Е Ф Е Р А Т Ы

Қазақстан Республикасы

Атырау, 2017

Құрылымы.Диссертация кіріспеден,екі бөлім, жеті тараудан және қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы көлемі 83 бет, әдебиеттер тізімі 35.

Өзектілігі. Тәуелсіздік тек саяси құрылымда ғана емес, ең алдымен экономикалық жүйеде қалыптасары ақиқат. Сондықтан да, еліміздің экономикалық тарихы және оған үлес қосқан тұлғалар жан-жақты зерттелуі қажет.

Диссертацияның тақырыбы жалпы ғылымдармен, мемлекеттік деңгейде қабылданған бағдарламалармен өте тығыз байланысты. Отандық мұнайшы мамандарды әлемдік стандарттар негізінде даярлауда, бұрынғы тәжірибені ғылыми саралау, бүгінгі күн талаптарына сай пайымдаудың Елбасының алға қойған бағдарламалық мақсаттарымен ұштасып жатуы жұмыстың өзекті екенін дәлелдейді. Президент көрсеткендей Тәуелсіз Қазақстанның жан-жақты рухани дамуында Еңбек әулеттерінің атқаратын мәні зор. Қазақстан тарих ғылымында мұнай-газ өндірісі саласындағы әулеттер мәселесі арнайы зерттеу нысанына алынбаған. Соңғы мәлімет бойынша ең алғашқы мұнайшы мамандығын игерген Шырдабаевтардың әулеттік жұмыс өтілі 999 жылды құрап отыр. Дәл осындай еңбек өтілдері Өтебаевтар, Өтесіновтар, Балғымбаевтар әулеттерінде де бар.

Қазақстандық мұнайшы әулеттерінің мысалында еңбекшілердің белсенділігіне және бастамашылдығына қолдау көрсету, жанұяның рөлін арттыру. Осы жанұя мүшелерінің қоғамда өзіндік орнын табуына жағдай жасау, ұрпақтар сабақтастығын жалғастыру бойынша мемлекеттік саясатты тиімді іске асыруды қамтамасыз ету және кәсіпорындар мен ұйымдарда еңбеккерлер әулеттерін қалыптастыруға қолайлы жағдайлар жасау, еңбеккерлер арасында кәсіби шеберлік сабақтастығы дәстүрін, кәсіпорынға және өз мамандығына деген адалдық қасиеттерін қалыптастыру бағытындағы Қазақстандық тәжірибені зерттеу.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақ жерінен қара алтын көзі табылып, өндіріске ене бастағанына 115 жылдан астам уақытта бірнеше зерттеулер жарық көрді, мамандардың қалыптасуы жөнінде түрлі пікірлер айтылып, тарихнамалық мәселеге айналды. Мұнай кәсіпшілігі туралы алғашқы монографиялық зерттеулер кеңестік кезеңде жазылды.Монографияларда қара алтын кен орындарын ашудағы орталық биліктің көмегі, партия мен кеңес органдарының қызметі ғана емес алғашқы қазақ мұнайшылары мен олардың ұрпақтары туралы мәліметтер бар. Кеңестік тарихнамада қара алтын өндіру хақында Е.И.Сауткиннің [1], Қ.Е.Темірғалиевтің [2] еңбектерінде қазақ мұнайшылары ерекше көрініс тапты. Бұл еңбектердегі мұнайшы мамандар туралы дәйекті деректер мен пайымдаулар бүгінгі күнге дейін ғылыми маңыздылығын жоғалтқан жоқ.

Зерттеуші Е.И.Сауткиннің пікірінше Қазақстанда қара алтын мамандарын даярлау өзге мұнайлы аудандарымен салыстырғанда ерекше болған. КСРО-ның өзге мұнайлы аймақтарында мамандар мұнай өндірісінде істейтін жұмысшылардан дайындалса, Қазақстанда мүлде басқаша, олар теміржол, құрылыс салаларындағы еңбекшілер есебінен дайындалды. [1, с. 99].

Қ.Е.Темірғалиев мұнай кені мамандардың тұрмыс жағдайын қозғайды. Әлеуметтік мәселелердің оңды шешілмеуі олардың тұрақтамауына себеп болғандығы туралы айтады. Зерттеуші әлеуметтік тұрмыс мәселелері оң шешімін таппағандықтан, мұнай өнеркәсібінде жұмысшы мамандар тұрақтамады деп пайымдайды. [2, с. 69]. Құспан Еспендіұлы Темірғалиев көп жылдар мұнайлы өлкеде ашылған мұғалімдер институтында басшы болып,жергілікті мұрағат материалдар қорын алғаш айналымға енгізді. Ол туралы университетіміз қабырғасында 2016 жылы арнайы Қайырғали Азилов магистрлік диссертация қорғағанын да айтқан орынды. Қазақстандық мұнайшы кадрларды дайындаудағы сандық және сапалық өзгерістерді өндірістің өзге де салалары мамандарымен салыстырып зерттеген А.Н.Нүсіпбековтің [3] монографиясы Қазақстан тарих ғылымында маман кадр мәселесін зерттеу жөніндегі өзіндік ерекшелігі бар еңбек болды. Мұнай өндіру ісіндегі жұмысшы мамандардың қалыптасып дамуында демографиялық, географиялық жағдайларға мән беріп, мұнайлы өлке Жайық - Жем ауданында жергілікті халық тығыз қоныстанғандықтан, ұлттық маман кадр дайындау жеңіл болғандығын атап көрсетіп, мұнай өндірушілердің жас және жыныстық құрамын, әйел жұмысшылардың өндіріске тартылу мәселесін көмір, руда кен өндірістерімен салыстырып зерттейді [3, с. 196, 212]. Кеңестік кезеңде жарық көрген Қазақстан темір жол саласы кадрларын зерттеген М.Х.Асылбековтің монографиялық еңбегінде де салыстырмалы зерттеуге қажетті мәліметтерді кездестіруімізге болады. [4]. Монографияның біз үшін құндылығы онда жұмысшылар әулеттері туралы деректер беріледі.

Қазақстандық өндіріс салаларының маман кадр мәселесіне арналған С.К.Игибаевтың [5], А.Ш.Алтаевтың [6], Н.А.Абдуллаевтың [7], М.Ж.Ташеновтің [8] монографиялық, диссертациялық еңбектерінде де зерттеу тақырыбына қатысты материалдар көптеп кездеседі. Оларда партиялық негіз бойынша білікті мамандардың өндірістен партиялық, қоғамдық жұмыстарына жіберілуі, мемлекеттік ұйымдық тартудың негізсіздігі, вахталық жұмыс әдісі және кәсіптік техникалық оқу орындарының жабылуы көрсетілді. Еліміздегі мұнайшы маман кадрларды дярлаудағы аталған келеңсіздіктер тәуелсіздік алғаннан кейін ғана ашық айтылып саралана бастады.

Осы кезеңде тақырыпқа сәйкес жазылған Ә.Мұқтардың [9] зерттеуінде 1920-1940 жылдардағы мұнайшылар мен техникалық мамандарын дайындауау тарихының жетістіктері, сонымен қатар аштық пен нәубеттің демографиялық салдары да ерекше баяндалып, өлкеміздің алғашқы мұнайшылары Өтебаевтар мен Шырдабаевтар жайлы айтылады.Олардың мамандық алу,оқу жолдары да әңгімеленеді. Л.Нұрсұлтанованың еңбегінде қазақ мұнайшыларының төңкеріске дейінгі және одан кейінгі уақыттардағы әлеуметтік жағдайы, 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы соғыс кезіндегі табанды еңбектері жаңаша сипатталады.. Кейін. 2008 жылы Л.Н.Нұрсұлтанова мұнай өнеркәсібінің тәуелсіздік жылдары дамуы туралы докторлық диссертация қорғады [10].

2010 жылы қорғалған Л.Бердіғожиннің «Қазақстанның мұнай-газ өндірісі саласындағы жұмысшы, инженер-техникалық кадрларының қалыптасуы және өсуі (1890-1990 жж.)» [11] атты докторлық диссертациясы негізінен еліміздің ауыр өнеркәсіп салаларының біріне жататын мұнай-газ өндірісі мамандарының қалыптасып өсу жолдарын зерделеуге арналған. Диссертацияда 1890 жылдардан басталатын отандық мұнайшы маман-кадрлардың қалыптасу үрдісі және іргелес мемлекеттер мен шетелдік мамандарының бұл істегі қызметі, алғашқы жергілікті ұлттан жұмысшы, инженер-техникалық кадрларды дайындау және сандық және сапалық көрсеткіштері, жас ерекшеліктері мен жыныстық құрамы толық баяндалады. Мұнайшылардың ел дамуындағы зор еңбектері, еңбектері, олардың қоғамдық, өндірістік белсенділігі, мұнай ісін оқытып, мұнайшы маман даярлайтын дайындайтын білім орындарының қалыптасуы және дамуы, мұралық еңбек дәстүрі – мұнайшы әулеттерінің тарихы, жалпы жаңа келбетті Тәуелсіздік жылдары еліміздің экономикасының көшбасшысы болған мұнай-газ өнеркәсібінің тарихы зерттеле бастады.

Т.Төлепбергенов [12], Ә.Мұқтаров [13], М.Есалиевалардың [14] диссертациялық жұмыстары қара алтын игеруші ұжымдарындағы саяси-идеологиялық жұмыстар, 1920-1940 жылдардағы қара саласының дамуы, 1930 жылдардағы елдегі жаппай ашаршылық пен репрессияның мұнайшы мамандарға тигізген әсері, 1970-1990 жж. қара алтын мамандарын дайындау проблемаларына арналды. Мұнай-газ өнеркәсібіне байланысты ғасырлар тоғысында және 2000 жылдары сындарлы да, салмақты зерттеу еңбектері жазылды. Қ.С.Мұқитов өз зерттеулерінде мұнайшылардың Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қам-қарекет тіршілігін жазса [15], Л.Н.Нұрсұлтанова мұнай өндірісіндегі кәсіпкерлікті зерделейді [16]. Ал, Г.И.Көбенова диссертациясы «Ақтөбемұнайгаз» бірлестігі тарихына арналды [17]. Л.С.Серикованың мұнай-газ кешендерінің 1985-2000 жылдар аралығындағы дамуын саралаған зерттеуі [18].Себебі, диссертацияда Сафи Өтебаев және Өтебаевтардың мұнайшылар әулеті жан-жақты көрсетіледі.

Осынша көптеген зерттеу нәтижелеріне қарамастан, жүз жылдан астам ғұмыры бар отандық мұнай-газ өндірісінің жалпы тарихи ерекшелігі тұрғылықты халыққа тигізген әлеуметтік-экономикалық ықпалдастығын бір-біріне байланыстыра зерттеген ғалымдардың еңбектеріндегі қарама-қайшылықты пайымдауларын бір жүйеге тоғыстырып,осы саладағы ұлттық маман кадрларды даярлау кезеңдерін, мұнайшылар әулеттері тарихын жаңа методология негізінде ерекше зерттеуді қажетсінеді

Ғылыми жаңалығы. Диссертацияда мұнайшы әулеттерінің қазіргі таңдағы қоғамдағы орны, олардың саланың экономикалық-саяси әлеуетін көтерудегі өзіндік орындарын,фактологиялық деректер арқылы тұңғыш рет көрсетілген. Мұнай-газ саласында қалыптасқан еліміздегі мұнайшы әулеттерінің даму, өсіп-өркендеу кезеңдерінің тарихы ғылыми тұрғыда алғаш рет талданады. Еңбек адамдарының дәстүрлерін насихаттау, сол сияқты тарихтағы ұрпақтар сабақтастығын ғылыми зерделеу жұмыстың теориялық мәнін көрсетеді.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.Магистрлік диссертацияның зерттеу аясы Қазақстан мұнай-газ өндірісінде қалыптасқан мұнайшы династиялардың қалыптасу және өсу тарихын жаңа теориялық және әдіснамалық тұжырым бойынша зерделеуді мақсат етіп қояды. Соған байланысты төмендегідей міндеттер белгіленді:

– мұнайшы әулеттеріне қатысты тарихи деректерді тарихнамалық тұрғыда сараптау және жүйелі зерттеу;

– тарихи деректерге сүйене отырып, тұңғыш қазақ мұнайшы әулеттерінің сандық және сапалық құрамын нақтылау;

– қазақстандық инженер-техникалық зиялылардың кен орындарын ашудағы қажырлы еңбектерін зерделей отырып,өндіріс қызметкерлері мен ғалымдардың бірлесе атқарған іс-әрекеттерін насихаттау;

-мұнай саласындағы кадр дайындау, орнықтыру және нарыққа бейімдеп тәрбиелеу ісіндегі қазақ мұнайшылар әулеті тарихына назар аудару, осы арқылы ұрпақтар сабақтастығының тәрбиелік мән-мазмұнын көрсете білу.

- еңбекшілердің жасампаздық белсенділігіне және бастамашылдығына қолдау көрсету, отбасының рөлін арттыру, оның мүшелерінің қоғамда орын табуына жағдай жасау, ұрпақтар сабақтастығын жалғастыру бойынша мемлекеттік саясатты тиімді іске асыруды қамтамасыз ету, кәсіпорындар мен ұйымдарда еңбеккерлер әулеттерін қалыптастыруға қолайлы жағдайлар жасау, еңбеккерлер арасында кәсіби шеберлік сабақтастығы дәстүрін, кәсіпорынға және өз мамандығына адалдық қасиеттерін қалыптастыру бағытындағы Қазақстандық тәжірибені зерттеу.

Тақырыптың географиялық және хронологиялық шеңбері. Қазақстандағы қара алтынды өндіру Қарашұңғыл мұнай фонтанынан, 1899 жылдан басталантындығы белгілі.

1890-1920 жылдары Жайық-Жем ауданында қара алтынды іздестіру, өндіру жұмыстары жүргізілсе, ХХ ғасырдың 30-шы жылдарында Ақтөбе облысында, 60-шы жылдары Маңғыстау қара алтыны, 1980 жылдары Қызылордадағы Құмкөл кеніші, Батыс Қазақстанның Қарашығанақ кеніші арқылы мұнай-газ кешенінің кен орындары қалыптасып,өз өнімдерін де бере бастады. Бұл сонау тоқсаныншы жылдардың бас кезіндегі нарық қыспағынан қысылмай өтуімізге, ұлттық экономикамызды қайта құрып жандандыруға зор мүмкіндік болды.

Диссертацияның практикалық құндылығы ретіндетөл тарихымыздың әдістемелік қағидаларын басшылыққа ала отырып мол мәліметтер қоры арқылы жасалған басты тұжырымдар мен қорытындыларды, алынған нәтижелерді негізгі көзі ретінде ғылыми еңбектер, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар дайындауда пайдалануға , сол сияқты әлеуметтік-гуманитарлық бағыттағы болашақ бакалавр, магистр және доктор мамандары үшін ел тарихының теориялық және әдістемелік мәселелеріне байланысты арнайы курстар дайындауда қолдануға болады.

Диссертациялық жұмыстың деректік негізі. Зерттеу тақырыбының танымдық және тәлімдік бірлігін, тағылымын айқындайтын күрделі сипатты мәліметтерді сұрыптап, әртүрлі бағытта топтастыра зерттеуді басты нысаны етеді. Диссертацияның негізгі дерек көзі - мұрағатқорларындағы материалдар.

Атырау облыстық мемлекеттік мұрағаты (АтОММ) фондыларында мұнай-газ ісі, кадр дайындау және жекеленген мұнайшылар туралы тың деректер жинақталған. Жалпы ХХ ғасырдың 20-шы жылдарынан қазірге дейінгі мұнай өндірісі жөнінде және «Ембімұнай» бірлестігі туралы №146 фонд деректері, №193 фондыда жеке мұнайшы тұлғалар туралы деректер бар. Жеке тұлғалар туралы қосымша №346 фонд деректері де өте құнды.

Архивдеректері партия, кеңес қызметкерлері, қара алтын өндірісін ұйымдастырушылар С.Мұқашев, Қ.Ізімбергенов, Я.Лаврентьев, Н.Байбаков, С.Өтебаев, Р.Өтесінов, Б.Сағынғалиев, Қ.Мырзағалиев, М.Балғымбаев, О.Көшеков естеліктері мәліметтер қорына енгізілді.

Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізі. Диссертациялық зерттеу барысында талдау, жинақтау, индукция және дедукция, тарихи салыстырмалылық, жүйелік-құрылымдық, теориялық таным, модельдеу мен түрлендіру сияқты жалпы ғылыми, пәлсапалық, әлеуметтанушылық, тарихи зерделеуеу тәсілдері қолданылды.

Зерттеудің танымдық мүмкіндіктерін кеңейту үшін тарихи-типологиялық және салалық әдістерін де назардан тыс қалмады. Сондай-ақ, жұмыстың шынайылығын қамтамасыз етуде тарихи оқиғалар мен құбылыстардың ерекшеліктерін жалпы заңдылық ретінде қарастырудың әдіснамалық қателік екендігі, тарихи дамудың алуан түрлілігі, ұлттық және адамзаттық құндылықтардың өзара бірлігі туралы ұстанымдар ескерілді.

Зерттеу жұмысында көтерілген мәселелердің бағыт-бағдарын анықтауда кеңес қоғамы жөнінде әлемдік қоғамтану ғылымында қалыптасқан «әміршіл экономика», «модернизация», «этникалық стратификация» теорияларының маңыздылығын атаған жөн.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар:

– мұнайшы әулеттеріне байланысты тарихи зерттеу еңбектерін тарихнамалық негізде сараптап және жүйелілік тәсілмен зерттелді, олардың қатарында мұнай өндірісі жөніндегі монография авторлары; К.Сауткин,Қ.Темірғалиев, Ә.Мұқтар, Л.Н.Нұрсұлтанова, Л.Бердіғожин еңбектері бар;

– тарихи мәліметтерге сүйене отырып, тұңғыш қазақ мұнайшы әулеттерінің қалыптасуының әлеуметтік-экономикалық және географиялық негізі жасақталып, сандық және сапалық құрамына талдау жасалды;

Тәуелсіздік тұлғалары Нұрлан Балғымбаев, Равил Шырдабаев, Балтабек Қуандықов еңбектері арқылы жасалған тарихи деректерге сүйене отырып, тұңғыш қазақ мұнайшы әулеттерінің сандық және сапалық құрамы нақтыланды;

– қазақстандық инженер-техникалық интеллигенция өкілдерінің жаңа кен орындарын ашудағы қажырлы еңбектерін зерделей отырып,өндіріс қызметкерлері мен ғалымдардың бірлесе атқарған іс-әрекеттері насихатталды;

-мұнай саласындағы кадр дайындау, орнықтыру және нарыққа бейімдеп тәрбиелеу ісіндегі қазақ мұнайшылар әулеті тарихына назар аудару, сол арқылы ұрпақтар сабақтастығының тәрбиелік мәнін көрсетілді.

- еңбекшілердің жасампаздық белсенділігіне және бастамашылдығына қолдау көрсету, отбасының рөлін арттыру, оның мүшелерінің қоғамда орын табуына жағдай жасау, ұрпақтар сабақтастығын жалғастыру бойынша мемлекеттік саясатты тиімді іске асыруды қамтамасыз ету, кәсіпорындар мен ұйымдарда еңбеккерлер әулеттерін қалыптастыруға қолайлы жағдайлар жасау, еңбеккерлер арасында кәсіби шеберлік сабақтастығы дәстүрін, кәсіпорынға және өз мамандығына адалдық қасиеттерін қалыптастыру бағытындағы Қазақстандық тәжірибелер зерттелді.

«Қазақ мұнайшы әулеттері қалыптасуының алғышарттары»деп аталытын бірінші тараудың бірінші бөлімінде алғашқы мұнайшы әулеттері қалыптасуы айтылады. Қазақстан жерінен жүз жылдан асатын уақыт үстінде мұнай-газ кені өндіріліп, отанымыз әлем таныған ірі қара алтын қорына бай елдер қатарына енді.

ХІХ ғасырдың соңғы ширегі мен ХХ ғасыр басында алғашқы мұнай бұрқағы алынған уақытта уәл қазіргі жағдайды көзге елестетпесек те, ерен еңбекке толы 115 жылдық тарих беттерінде жер-жаһан таныған қазақстандық мұнайшы әулеттері қалыптасты.

Қазақ жеріндегі алғашқы мұнайшы кадрларының қалыптасуының төмендегідей әлеуметтік-географиялық алғышарттары болды.

Орыстың атақты ғалымы А.И.Левшиннің «Қырғыз-қазақ далалары мен ордаларына шолу» атты еңбегіне қосымша ретінде «Қырғыз-қазақтарға және Түркістанға жататын жерлердің картасы» жалғанған. 1831 жылы сызылған картада қазіргі Атырау облысы Мақат ауданына қарасты жерлерден Жәнібек, Білеулі құдықтары мен кейбір сорлар ғана көрсетіліпті. Бүгінгі елді мекендердің бірде-бірі белгіленбеген. Демек ол тұста осы аймақ елсіз болған.

1874 жылы Жайық-Жем алабын зерттеген Кирпичников бұл арада жер бетіне шығып жатқан мұнай бар екенін айта келіп, мұнда «ауыз су да, елді мекендермен байланыстыратын жолдар да жоқ» деп суреттепті. Одан 12 жыл өткен соң Новоковский «тұщы суы жоқ, мүлдем елсіз жер» екенін жазған.

Ал мұнай фирмалары Петербордан басталатын маршрутты былай көрсеткен: Петербор-Орал-Гурьев, Жәнібек, Әулие-Топырақсор-Әулие –Топырақ-Әулие-Құм, Ракөш. Демек, Гурьевтен бергі сапар елсізде өтеді екен. 1913 жылы Гурьев уезінің бастығы полковник И.Завьялов мұнай фирмаларына «бұрын адам мекендемеген Доссор мен Үлкен Ракөш кенттерінде полицилер ұстау үшін» қаражат бөлуді нұсқап, қатынас қағаз жіберген. Бұған қарағанда қазіргі Доссордағы бірінші мұнай бұрқағынан кейінгі 15-20 жыл аралығында маңайда екі елді мекен пайда болған. Ескерілетін нәрсе Каспий теңізі сағасында Рәкөш атты балықшы кенті ертеректен бар. Ал үлкен Рәкөш – мұнда мұнай айыру зауыттары мен пристань тұрғызылғаннан кейін пайда болған кент.

1912 жылдың желтоқсанында Қаратөбе және Былан болыстарының арасында жер үшін жанжал туады. Өзара келісімге жетпеген соң оязға шағым түсіріледі. Сонда байлар ата-бабасы қоныстанған жерлерді емес, мал жайылымдары мен тұщы құдықтарды бір-бірінен қызғанған екен.

Осы тұста ояз Былан, Кермеқас, Қаратөбе, Саркөл болыстарының шекараларын нақтылап, хаттаған. Меже сызықтары Каспий теңізіне таяу бірер қыстақтан басқа жерлердің бәрінде зираттар мен құдықтардың үстімен жүргізіліпті. Ал кәсіп иелеріне жер кесіп берген құжаттарда да елді мекен көрсетілмей молалар мен жайылымдардың аттары жазылған. Қыстақтар не қоралар кездесе қалса жер патша заңына сәйкес алынсын деген. Бұдан шығатын тұжырым: ата-бабаларымыз қанға сінген дағды бойынша қоныстанған жерлері мен құдықтарына қожамын деп жүре берген.

«Қазақстандық мұнайшы әулеттерінің қалыптасуы»атты екінші бөлімде әулет деген мағынаны «», «жанұялық», «мирасқорлық», «-туыстық» деген таза әлеуметтік сапа емес, кеңестік тұсында белгілі өндіріс орныққан кәсіби өз ата кәсібін , туыстарына үйретуі негізінде қазіргі индустриялық дамудың қай болса да : металлургтердің, теміржолшылардың, , ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің әулеттері қалыптасты. .Н.Леманның мұнай кәсіпшілігі 1898-1909 жылдардағы жазбаларында Қарашүңгіл Ракушадағы қазақ жұмысшылары Шырдабаев Байділдә кездеседі [19, 11-п.].

Шырдабаев Байділдә ( –) мен Шырдабаев қазіргі Атырау облысы ауданы Жаршық дүниеге келген.

.Шырдабаев (1893-1968) еңбек Ракушада жұысшы бастаған. 1920 жылдары өндірісті қалпына келтіруде ерен еткен. 1929 жылы 17 – 5 қыркүйек аралығында Мәскеудегі «Қызылсормово» тәжірибеден өтеді [19, 50, 52-пп.].

Өндірістегі үлгілі қызметі үшін мүшелігіне сайланады. жыл Доссор шеберханасында еңбек , Ленин орденімен .

Т.Шырдабаев (1897-1953) 1913-1932 мұнай кәсіпшіліктерінде етіп, кейін -кеңес органдарына қызметке .

Байділдә, Тымықбай кішісі Шашпан (1901-1969) еңбек жолын механикалық шеберханада көмекші болып .

1956 жылға дейін құрал-жабдықтарын шебер атанып Ленин, Қызыл ту ордендерімен . Ағаларының ісін, кіші Шырдабаев (1903-1981) жалғастырып, жыл Доссор шеберханасында жөндеуші, , Қосшағыл кәсіпшілігінде техникалық бөлімі бастығы қызметін .

Шырдабаевтар әулетінен Ұлы Отан қатысқан, осы Тәжіғара . 1941-1945 жылдары жауды қосқан үлесі үшін Отан соғысы марапатталады.

Шырдабаевтар әулетінің өнеркәсібінде биіктерден көрінген , ол 1980-1990 жылдар. басын Равиль Шырдабаев (1940 жылы ) бастады.

Амангелді Шырдабаев (1943 жылы ) мұнайлы өлкеде мұнай- саласын зерттейтін ғалым танылған тұлға. «Өзенмұнай» еңбек жолын Мағауия Тәжіғараұлы (1946 жылы туған) жылдар «Ембімұнай» Балықшы барлау- басқармасында еңбек .

1985 жылы Мәскеу институтын бітіріп, маңы бұрғылау , Теңіз кенішінің қатысты.

Қазірде Атырау облысы «Ембі-Ведьойл» кәсіпорында бас . Маңғыстау түбегінде өндірісінде аты шыққан Шырдабаев (1953 жылы ) есімі де әулет құрамында . 1976 жылы Уфа институтын, 1990 жылы қазақ институтын бітірген .Шырдабаев «Өзенмұнай» басқармасында , Балықшы бұрғылау басқармасында механик, «» басқармасында өндірістік бөлім , «Маңғыстаумұнайгаз» бірлестігі -президенті, «Қазақойл» ұлттық мұнай тете-президенті, «ТеңізШевройл» кәсіпорнының қызметтерін атқарды.

1917 жылғы Қазан дейін мұнай өңдірісінде жасап, қарапайым мұнайшыдан өндіріс дейінгі лауазымдарды Шырдабаевтар әулеті, бүгінгі тәуелсіз еліміздің -энергетикалық жүйесінің өз үлестерін қосуда.

1917 жылғы Қазан төңкерісіне мұнай өндірісінде еңбек , кейін есімдері ғасыр уақыт бойы өлке тарихымен терең келесі әулет, ол Өтебаевтар әулеті.

Өтебай 1860 Қарабау өңірінде кедей шаруа отбасында дүниеге . Ата-анадан айырылып, жетімдіктің көрген ол он екі бастап араласқан. Өтекең құдай қосқан екеуі өмірге 11 перзент әкелді. ажалдан аман қалған 8 барлығы да (Ғұсман, , Қали, Бәтима, Қаби, Нұрым, ) мұнай кәсібіне , Қазақтың қара алтынын игеруге араласты [20].

Өтебайұлы Ғұсман (1989-1919) 1916 жылы қатар жерлестерімен Қарабаудан Доссорға болып жұмыс (мұнайды жер шығарушы маман).

, дүрбелеңге толы 1919 ол дүние . Одан қалған ұл Уәли (1913 туған) 1927-1930 жылдары орнында ұста болып жасап, кейінен мұнай техникумын .

1933-1934 жылдары «Ембімұнай» Гурьевтегі Тасымалдау , Доссордағы ФЗУ- жасайды.

1916 жылы Ғұсманмен мұнай кәсібіне Қали інісі келген болатын (1900-1979 .) [20].

Алғашқыда Жұбатқанов , Қарамендиевтермен бірге жұмыс істейді. ФЗУ-дан шебері мамандығын , Доссор, Сағыз, кен орындарында етеді. 1938 жылы Құлсары орнын игеруге салысып, 1969 жылы құрмет шыққанға шейін қазіргі Құлсары қаласындағы үй , жөндеу цехында , жоғары дәрежелі өңдеу маманы болады. Қали Өтебайұлының қолтаңбасы үйлер өткен өмірден белгі беріп, әлі де кездеседі.

Қалидың да әке жолымен . Қалидың сыңары Бәтима 1945-1951 Қосшағыл, Нармонданақтамұнайшылардың балаларына мектеп, әрі интернатта болып қызмет етеді. да балалары өз мұнайшылық кәсібінен .

Өтебайдың ұлы Омар жастайынан әкесіне қолғанат , балық кәсіпшілігіне , жұмыс тауқыметін .

Кейін Нармонданақ, , Құлсары, Иманқара-Қойқара өңірлерінде мұнай жұмыстарын жүргізуге қатысады. 1960 құрметті демалысқа шыққанға осы салада істейді. Одан тараған екі ұл-қыздың алдыңғыларын , алтауы мұнай өндірісіне қатысы бар.

Бір ұлы Омарұлы бүгінде Құмкөлмұнай кәсіпорынның тете-.

1924 жылы Өтебайұлы Қабида (1904 жылғы) кен орнында кәсібіне орналасады. Қаби Құлсары барлау-бұрғылау директорының орынбасары, барлау учаскелерінде (, Алтыкөл, Қаратон, Қызылқұдық, Тереңөзек, Қарсақ, ) үй құрылысы бөлімінің бастығы зейнеткерлікке шыққанға еңбек етті. деген баласы ұзақ бұрғылау мекемелерінде қызметте болып, зейнеткерлікке . Қазір Атырау қаласында тұрады. оның ұлдары Қызылорда облысының орындарында (Бектас, , Майбұлақ, Қызқия, Қоныс) мұнай ,зерттеумен айналысатын кәсіпорындарда еңбек жүр.

Өтебайдың ең ұлы мұнай өндірісінің абызы Сафи Өтебаев. Ол бір әулеттің емес, мұнайшылар әулетінің басында ірі тұлға.

Өтебаев Сафи (1909-2007) – -кен инженері. жұмысшы факультетін (1930), Әзербайжан институтын (1935) бітірген. Қазақстан өнеркәсібін ұйымдастырушылардың бірі. Еңбек 1925 жылы Доссорда көмекшісі болудан . 1936 жылы Мақат бұрғылау цеғының инженері, бастығы, «» тресінің бас , Мақат, Құлсары, Комсомол директоры. 1945 жылы аупарткомының І хатшысы, 1951 «Қазақстанмұнай» бірлестігінің бастығы, 1957 Гурьев Халық кеңесінің, Батыс Қазақсатан өлкелік шаруашылығы кеңесінің , 1965 жылы Қазақ КСР өндіру өнеркәсібі бірлестігінің, «Маңғышылақмұнай» бастығы, Қазақ КСР жоспарлау комитеті, ақпарат ғылыми зерттеу директорының орынбасары. Қазақ -інің еңбек сіңірген ғылым техника қайраткері (1969). КСРО «Құрметті » (1969), Отан соғысы, , Қазан революциясы, Еңбек Қызыл , «Құрмет белгісі» ордендерімен, марапатталған. С.Өтебаев еліміздің «Барыс», «» ордендерімен де [21].

«Мұнайшы әулеттерінің кен орындарын өндірістік қызметі»атты үшінші бөлімде жаңа кен орындарын ашу айтылады.

1950-1953 Қазақстандағы шаруашылық құрылысын Орталықтан шырқау шегіне .Бұл кезеңде өнеркәсібін басқару жөніндегі өкілеттіліктің үш болды: 1) КСРО- ерекше өкілеттілігіндегі кәсіпорындар; 2) мен Қазақстан бірлесіп жататын кәсіпорындар; 3) Қазақстанның кәсіпорындар.

Бірінші КСРО-ның өкілеттілігі тарайтын Қазақстан өнеркәсібінің түсті ,көмір,мұнай, салалары жатты.

«Мұнайшы әулеттерінің саланың -саяси әлеуетін нығайтудағы »атты төртінші бөлімде Қазақстан мұнай-газ өнеркәсібінің қалыптасып, инженер-техникалық өкілдерінің еңбегі ерекше. Қазақстандық мұнайшы инженерлер, 1930 бастап қалыптаса бастады.

істе Мәскеудегі академик атындағы мұнай , Бакудегі Әзізбеков атындағы -кен академиясы үлес қосты. 1930 жылдары Алматыда қазақ инженерлерінің «білім » тау-кен институты ашылып, қыртысын зерттеп, кен ашатын геолог даярлана бастады. Қазақстандық -газ саласы кадрларын даярлаудағы 1960 жылдардан басталады.

ғылымында инженер-техникалық түсінігі, қалыптасып, дамуын ісі де осы бастау алды.

« Балғымбаев - мемлекет қоғам қайраткері»атты екінші бөлімде 1950-1960 жылдары ірі мұнай- кенішінің ашылуымен , бүгінде әлем таныған әулеттері Балғымбаевтар мұнай өндірісіне орныға бастады. Сұлтанмұратұлы (1895-1972) жанұясында келген Өтеп, Салтанат, , Нұрман еліміздің -энергетикалық комплексіне сіңісіп, қарапайым инженерден өндіріс дейінгі сатысынан өтті.

Өтеп (1917-1966) – партия қызметкері. Фин Ұлы Отан соғыстарына қатысушы. мұнай техникумын (1938), Қазақстан ОК жанындағы партия мектебін (1952). 1945-1952 жылдары Қазақстан КП аупарткомында нұсқаушы. ІІ . 1952-1959 жылдары Гурьев бөлім меңгерушісі. аупарткомының бірінші . 1959-1963 жылдары Гурьев қалалық төрағасы. 1963 жылы «Қазақстанмұнай» бастығының орынбасары. Өзен, кен орындарын қатысқан. Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет » ордендерімен және марапатталған .

Балғымбаев (1929-1994) – инженер-бұрғышы. мұнай институтын (1935). Қазақ КСР-інің еңбек геолог-барлаушысы (1976). 1955-1964 Қаратон бұрғылау кеңесінде инженер. Мақат кеңесінде өндірістік техникалық бастығы, бас , директор. 1964-1977 жылдары Қарақия барлау экспедициясында инженер, бастық, «Маңғыстаумұнайгазбарлау» кешендік бас инженері. 1977-1981 Ауғанстан Республикасы -кен істері және -газ өнеркәсібі министрінің қызметін атқарды. 1981-1986 жылдары «» өндірістік бірлестігінің директоры .

Мақаш (1931-2005) – инженер- Мәскеу мұнай бітірген (1955), геология- ғылымдарының кандидаты, Қазақ КСР-інің сіңген геологы, Құрметті мұнайшысы (1981) Қазақстан Мемлекеттік лауреаты (1994), Теңіз орнын тұңғыш . (1988). 1955-1993 жылдары Биікжал терең бұрғылау коллектор, геолог, геолог, геология бастығы. «Ембімұнай» бас геологі. 1983-1997 «Ембімұнайгаз» АҚ ғылыми-зерттеу лабораториясында бөлімінің бастығы. 1993 дербес зейнеткер. «Құрмет » орденімен және марапатталған .

Балғымбаев (1951 ж.т., ) Қазақ политехника институтын , “Балықшы” барлау- басқармасында бұрғышы бастап, басқарма орынбасары болған. 1991 «Мұнайгаз» Холдинг басқарма бастығы, 1995 Жетібай КУЭСТ кәсіпорны бас орынбасары, 1993 жылы «» акационерлік қоғамының тете- т.б. кәсіпорындарда басшылық қызметте.

Балғымбаев Саламат Өтепұлы (1952-2002) -инженер. Қазақ политехника бітіріп, 1962 жылы химия зауытында , 1971 жылдан «Жайықмұнай» Балықшы барлау- басқармасында инженер . Теңіз кенішін қатысты. 1990-1993 жылдары Вьетнамда етті. 1996 жылдан «Қайнармұнай» еңбек етіп, кәсіпкерлікпен айналысуда. «Равил Шырдабаев - өндіріс ұйымдастырушысы»атты бөлімде Шырдабаевтар әулетінің мұнай өнеркәсібінде көрінген тұсы, 1980-1990 жылдар. Көш Равиль Тәжіғараұлы (1940 жылы туған) . Доссор механика жөндеуші болып жолын бастаған , 1968 жылы Мәскеу институтын бітіреді. 1968-1992 әртүрлі деңгейде партия- органдарында басшы қызметін . 1992 жылы құрылған «Теңізмұнайгаз» бас директоры , 1993 жылы 6 сәуірде «» Қазақстан-Америка бірлескен директоры болды.

1994 13 маусымда Қазақстан Республикасы № 1729 жарлығымен Республикада «мұнай-газ өнеркәсібі » құрылады. Елдегі мұнай- саласындағы барлық жұмысын қадағалау, шетелдік Қазақстан Заңдарын басшылыққа тексеру, елдің мұнай-газ жүргізу алғашқы Равиль Тәжіғараұлына .

«Балтабек Қуандықов - ғалым»атты бөлімде Балтабек Қуандықов 1971 ж .И.Ленин Политехникалық институттың факультетін геолог- мамандығы бойынша .

1999 жылы геология- ғылымдары бойынша ғылым докторы .

Білікті басшы қоғамдық ұйымдарға мүше. 1998 жылы Экономикалық Евразия корреспондент-мүшесі , 2006 жылы Халықаралық ресурсы Академиясының мүшесі болды. бірге, Американдыұ -мұнайшылар ассоциясының . Ол бірнеше еңбектердің авторы. Қуандықовтың 80- астам ғылыми мақалалары еңбектері бар, ішінде 10 монография және 1 көпшілікке ұсынылған.

Еліне еңбегі үшін мемлекет оған 1997 жылы «Құрмет» табыс етілді.1991 Қазақстан Республикасының өнеркәсіпке еңбек қызметтері болды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Сауткин Е.. Профсоюзы в за развитие промышленности Казахской (1928-1937 гг.). – УФА, 1960. – 143 .

2. Темиргалиев К.. Деятельность КПСС созданию и нефтяной промышленности Казахстане (1920-1970 гг.): ... док. ист. . – Джамбул, 1971. – 411 с.; же. Борьба нефть Казахстана ( руководство развитием промышленности 1920-1970 гг.). – -Ата, 1982. – 178 с.

3. А.Н. и развитие рабочего класса (1917-1940 гг.). – Алма – , 1966. – 243 с.

4. Асылбеков .Х. Формирование развитие кадров Казахстана. – Алма – , 1981. – 264 с.

5. Игибаев .К. Промышленные дореволюционного Казахстана: , состав, положение (1861-1917 .): дисс.... док. . наук. – Усть-, 1990. – 431 с.

6. Алтаев .Ш. Социальное рабочих промышленности (1970-1990 гг.): дисс.... . ист. наук. – , 1996. – 322 с.

7. Абдуллаев .А. Формирование кадров промышленности в 1950-1975 годы: .... док. ист. . – М, 1998. – 411 с.

8. М.Ж. класс Казахстана 1960-1985 . (на примере ): дисс.... док. . наук. – Екатеринбург, 1997. – 471 .

9. Мұқтар Ә. Қазақ мұнайының . – Атырау, 2004. – 188 б.

10 Л.Н. становления и нефтяной промышленности (конец XIX . – начало ХХ .). – Алматы, 2004. - 101 с.; же. Развития промышленности Казахстана годы Великой Войны (1941-1945 гг.). – , 2005. – 155 с.

11. Бердіғожин .Б. Қазақстан мұнв- өнеркәсібі. Кадрлық әлеуеті. - Алматы, 2012. -368

12. Тулепбергенов Т.. Идейно – воспитательная партийных организации в трудовых нефтяной и промышленности (1976-1985 гг.): ... канд. ист. . –Москва, 1990. – 221 с.

13. А.К. Урало-Эмбинского бассейна (1920-1940 гг.): ... канд. ист. . – Алма-Ата, 1993. – 228 .

14. Есалиева М.. Рабочие кадры промышленности Казахстана (1970-1990 .): дисс... канд. . наук. – Алматы, 1995. – 158 .

15. Мұхитов Қ.С. Ұлы соғысы мен қарсаңында Қазақстан Мұнай өнеркәсібінің даму (1938-1945 жж.): тар. ғыл. ... дисс. – Алматы, 2000. – 128 .

16. Нұрсұлтанова Л.. История становление развитие предпринимательства нефтяной промышленности : автореф... канд. . наук. – Алматы, 2002. – 30 .

17. Көбенова Г.. Зарождение и «Ақтөбемұнай газ»: ... канд. ист. . – Уральск, 2004. – 139 с.

18. Л.С. Қазақстанның -газ кешендерінің тарихы (1985-2000 жж.): . ғыл. канд... дисс. – , 2006. – 184 б.

19. АОММ. 146-қор, 3-, 514-іс.

20. Катешова А. Өтебай әулеті // Астана. – 2004. – 21 мамыр; Н. Өтебаев Сафи (өмірбаян ). – Алматы, 2006; АтОММ. 193-қор, 4-, 16-іс, 1-20 пп.; Сафи Утебаев // Нефть газ. – 1999. – № 2; – 2004. – № 2.

21. Ана . – 1998. – 16 сәуір; Нұржанов . Қазақ мұнайының атасы Өтебаев // Мұнайшы. – 2005. – 1 шілде;Өтебаев . Өмір мұрағаты. – Алматы, 1988; . 50 лет нефтяной Казахстана. – Алма-, 1967. – 22 с.; Соныкі. арқылы. – Алматы, 1976. – 160 .

22. Бердіғожин О. Өмірдің өзі // Коммунистік еңбек. – 1968. – 25 ; Бердіғожин О. -газ барлаушылар // құрылыс. – 1958. – 14 март; Соныкі. байлығын тез іске қосуға көңіл бөлу // Социалистік құрылыс. – 1959. – 17 май; . Мұнай тыңын игерейік // Коммунистік . – 1965. – 8 январь.

23. Мұқашев . Өнегелі өмір. – Алматы, 1998. – 72 б.

Диссертация мазмұны бойынша жарияланымдар

1.KaZaKH woman– oil in tHe great patriotic warber\\ EUROPEAN JOURNAL OF NATURAL HISTORY No2, 2015,51 .Historical sciences

2. LABOR HEROISM KAZAKH WOMEN - PETROLEUM IN 1941-1945.\\ ЦЕНТР НАУКОВИХ ПУБЛІКАЦІЙ ЗБІРНИК НАУКОВИХ ПУБЛІКАЦІЙ «ВЕЛЕС» МІЖНАРОДНА КОНФЕРЕНЦІЯ «IV ОСІННІ НАУКОВІ ЧИТАННЯ» (м. Київ | 12 жовтня 2015 р.) 1 частина м. Київ – 2015

3. ФОРМИРОВАНИЯ КАЗАХСТАНСКОЙ ЭЛИТЫ НЕФТЯНОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ КАЗАХСТАНА В 1930 ГОДЫ.\\ международ.конф.Элиста.-2015

4. СТАНОВЛЕНИЯ НЕФТЯНОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ КАЗАХСТАНА.\\ международ.конф.Элиста.-2015

5.DYNASTY OF PETROLEUM – BALGYMBAYEV.\\ г. Киева: сборник со статьями (уровень стандарта, академический уровень). – К. : мультидисциплинар- ный научный журнал «Архивариус», 2016. – 100с. НЭБ: 9999-9264 Тираж – 300 экз.

6. FROM THE HISTORY OF TRAINING FOR THE OIL INDUSTRY OF KAZAKHSTAN.\\ г. Киева: сборник со статьями (уровень стандарта, академический уровень). – К. : мультидисциплинар- ный научный журнал «Архивариус», 2016. – 100с. НЭБ: 9999-9264 Тираж – 300 экз.

7. 1920 – 1980 жылдардағы мұнайшы мамандар тарихы әдебиеттерде.\\ «ҰЛТТЫҚ ТАРИХТЫ ЗЕРДЕЛЕУДЕГІ ӨЛКЕТАНУ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ» халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияМАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ЖИНАҒЫ12 қазан 2016

8. Қазақстандық мұнайшылар элитасының қалыптасуы.\\ Қазақ тарихы\\2017,№2

РЕЗЮМЕ 

на автореферат диссертации на соискание академической степени магистр истории по специальности 6М020300-История

Молдалиева Дина

Казахстанская династии нефтяники

Объектом исследования Уже больше века в казахстанской земле добывается нефть и газ, благодаря чему наша страна входит в число известных всему миру стран богатым крупным запасом углеводорода. В последней четверти ХІХ века и в начале ХХ века, когда был получен первый фонтан нефти, хоть мы и не представляли нынешнее состояние, но на 115-летних страницах истории, полных отважного труда, сформировались всемирно прославленные династии нефтяников. Среди них были образцами для других семейства нефтяников: Шырдабаевых, Утебаевы; начинающиеся с 1920 годов – Бердыгужины, Кудабаевы, Балжановы, начавшие производственную деятельность с 1950 годов Балгымбаевы, Отесиновы, Марабаевы и образовавшиеся в последующие годы Сагытжановы, Куандыковы, Кемеловы, Бешимовы, Сагынгалиевы, Нурсултановы – послужили огромным вкладом в улучшении династий кадров инженерно - технической специализации нефтяной промышленности.

Актуальность темы. Если считать подъем тяжелой промышленности первостепенной задачей, то,бесспорно, важно и то, что нужно увеличить число специалистов-профессионалов, знающих до мельчайших тонкостей свое дело.Опыт показывает, что без грамотных, хорошо знающих технику опытных специалистов невозможно присоединиться к числу развитых индустриальных стран.На сегодняшний день нужны специалисты, в совершенстве знающие аспекты научно-технического прогресса, изменения в технологии, понимающие перспективы ее развития, имеющие организаторские способности, способность представить качественный продукт на мировой арене.

Целью диссертационной работы является исследование истории формирования и развития кадровых специалистов нефтегазовой промышленности Казахстана на основе новой теоретико-методологической концепции.

Научная новизна диссертации.В данной диссертационной работе впервые всесторонне исследовано жизнь и деятельность С.Балгимбаева.Новизну исследования представляют также впервые введенные в научный оборот архивные источники.

Степень внедрения. Основные положения диссертационного исследования изложены в шестидесяти научных трудах, опубликованных в зарубежных и республиканских научных изданиях, в докладах на международных, республиканских и региональных научных конференциях.

Практическая значимость. Результаты исследования могут быть использованы при подготовке обобщающих трудов по истории нефтегазовых регионов Казахстана, а также учебников и учебных пособий по истории Казахстана.

SUMMARY

On the author's abstract of the thesis for an academic degree Master of History in the specialty 6M020300-History

Moldalieva Dina

Kazakh dynasty oil workers

The object of the study For more than a century, oil and gas have been extracted in Kazakhstan's land, making our country one of the world's most rich countries with a large hydrocarbon reserve. In the last quarter of the nineteenth century and at the beginning of the 20th century, when the first oil fountain was received, although we did not represent the current state, 115-year-old pages of history full of brave labor formed the world-famous dynasties of oil workers. Among them were samples for other families of oil workers: Shyrdabaev, Utebaev; Beginning in the 1920s - Berdyguzhin, Kudabaev, Balzhanov, the Balgymbayevs, the Otisinovs, the Marabayevs and the Sagitzhanovs, the Kuandykovs, the Kemelovs, the Beshimovs, the Sagyngalievs, the Nursultanovs that were formed in the subsequent years have contributed immensely to the improvement of the dynasties of the cadres of engineering and technical specialization Oil industry.

Relevance of the topic. If you consider the rise of heavy industry as the primary task, then, undoubtedly, it is also important that you need to increase the number of professional professionals who know their business to the smallest detail. The experience shows that it is impossible to join the number of developed industrial countries without competent, well- . To date, we need specialists who are fully aware of the aspects of scientific and technological progress, changes in technology, understand the prospects for its development, have organizational skills, methods To present a quality product on the world stage.

The purpose of the thesis is to study the history of the formation and development of cadre specialists in the oil and gas industry in Kazakhstan on the basis of a new theoretical and methodological concept.

Scientific novelty of the dissertation. In this thesis, the life and work of S. Balgimbaev was comprehensively studied for the first time. The novelty of the research is also the archival sources introduced for the first time into scientific circulation.

Degree of implementation. The main provisions of the dissertation research are outlined in sixty scientific papers published in foreign and national scientific publications, in reports at international, republican and regional scientific conferences.

Practical significance. The results of the research can be used in the preparation of generalizing works on the history of Kazakhstan's oil and gas regions, as well as textbooks and teaching aids on the history of Kazakhstan.