Қазақстанның дәстүрлі тоқыма өнері.

Қысқа мерзімді сабақ жоспары.

Бөлім: Мектеп:
Күні: Мұғалім:
Сынып: 9 Қатысқан оқушылар саны:
Қатыспағандар:

Сабақ тақырыбы Қазақстанның дәстүрлі тоқыма өнері. Қазақ кілемдері. Алаша.
Осы сабақта қол
жеткізілетін оқу
мақсаттары (оқу
бағдарламасына сілтеме)
9.1.2.1 өнер туындыларының тарихи және мәдени шығармаларындағы
материалдар мен стильдерді жариялауда көпшілік назарының әсерін
қарастыра отырып, салысытрмалы талдауды жасау;
9.1.3.1 шығармашылық ойды жүзеге асыру мен дамытуда алғашқы
және қазіргі ақпарат көздерін мақсатты түрде және өнімді қолдану
(ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану);
9.2.2.2 әртүрлі өнеркәсіпте технологиялық және өдірістік үдерістер
туралы білімдері мен түсінігін көрсету
Сабақмақсаттары Халқымыздың ұмытылып бара жатқан мәдени мұрасы – тоқыма өнерін
жаңғырту және халқымыздың ежелден келе жатқан көне де, ізгі дәстүрі
арқылы қазіргі заманымызға лайықты сапа түр беріп сәндік
қолөнерді дамыту;
Кілемдер түрлерін меңгереді;
Қазіргі кілемдер үлгілерін зерттейді.
Бағалау критерийлері Оқушылар жеке немесе топтық жұмыс жасауы мүмкін.
• Тоқыма өнерінің тарихын және түрлерін біледі;
• Кілем тоқу өнерінің түрлерін анықтай алады;
• Алаша өнерінің тарихын, түрлерін біледі.
• Кәзіргі кілемдер үлгілерін біледі;
• Таныстырылым барысында пікірталастарға қатысады;
Тілдікмақсаттар

Қазақстанның дәстүрлі тоқыма өнері. Қазақ кілемдері.
Глоссари:
Алаша – бүктеуге, жинауға, алып-салуға қолайлы мүлік. Мұны ұсталатын
орнына қарай әрі енді, әрі көлемді етіп жасайды.
Кілем тоқу - Кілем — әсемдік үшін, сондай-ақ үйдің жылылығын сақтау,
дыбысты бәсеңдету үшін пайдаланылатын түрлі-түсті ою-өрнек салып
тоқылған бұйым. Кілем бір немесе бірнеше қабатты, түкті немесе тықыр
болып келеді. Түкті кілем бірнеше қабаттан тұрады. Мұндай кілемнің
негізі және арқауы жекеленген жіптерден, бірақ бір-біріне тығыз
орналасқан түйіндерден тұрады. Жіптердің ұшы біркелкі қырқылғаннан
кейін пайда болатын қалың түк мұндай түйіндерді көрсетпей жауып
тұрады.
Гобелен –қолдантоқыған кілем-сурет.
Түрлітүсті жібек жәнежүнжіптерденбөлекбөлектоқылып,
кейінбіріктіріледі. Тар мағынада — 1662 ж.
құрылған Париж мануфактурасының өнімі;
бояушыГобелендересіміменаталған.
Терминдер: тоқу, теру, кілем, дәстүрлі.
Құндылықтарды
дарыту
Зерттеу, п рактикалықжұмысжасаубарысындаоқушыларбір-
біріменынтымақтастыққарым-қатынастажұмысжасайды, өздерін және өз
жұмыстарын алға жылжыту мақсатында еңбектенеді, ізденеді, өзара
бағалау кезінде шыншылдық құндылығы артады.
Жаһандық
Азаматтық
Қазақстанның дәстүрлі тоқыма өнерін өзге елдердің тоқыма өнерімен
салыстырады, ұқсастығын, айырмашылығын анықтайды.

Пәнаралықбайланыстар Тарих, физика, геометрия.
Мысалы, Кілем тарихымен, түрлерімен танысқанда тарих пәніне, қажетті
құрал-жабдықтары яғни тоқыма жіптерін бояу үшін қолданылатын
бояғыш заттарды анықтау үшін физика пәніне, кілем, алашаға салынатын
ою-өрнектер, нақыштар тепе-тең түсу үшін геометрия піндерімен
байланыстыруға болады.
АКТ қолданудағдылары Кілем, алаша, гобелен өнерін зерттеу, мәлімет жинақтау үшін интернет
желісін пайдалану (бейнежазбалар, презентациялар, слайдтар көрсету
т.б), фотосуреттер көру.
Бастапқы білім

Сәндік қолданбалы өнер түрлерін біледі, тоқыма өнерімен таныс.


Сабақбарысы
Сабақтыңжосп
арланғанкезеңд
ері
Сабақтағыжоспарланғаніс-әрекет Ресурстар
Сабақтың басы
«Сұраққа жетіп
ал» белсенді
әдісі
3 минут






Жаңа оқу жылындағы алғашқы сабақ болғандықтан мұғалім
оқушыларды 9 сыныпта жүргізілетін тақырыптармен
таныстырады.
Оқушылардың алдыңғы білімдерін тексеру мақсатында «сұраққа
жетіп ал» белсенді әдісі қолданылады. Ол үшін мұғалім кішірек
допты сұрақ қоя отырып бір оқушыға лақтырады.Ол оқушы келесі
оқушыға сұрақ қоя отырып допты лақтырады.
Сұрақтар:
- Сәндік қолданбалы өнер дегеніміз не?
- Тоқыма өнерінің түрлерін атаңыз;
- Алаша өнері дегенді қалай түсінесіз?
- Кілем, гобелен тоқу өнері дегеніміз не?
Осылайша мұғалім 3 минут ішінде оқушылардың алдыңғы
білімдерін анықтайды.
Сәндік қолданбалы өнер және тоқыма түрлері туралы презентация көрсетіледі.











Сабақтың
ортасы
«қаламсап»
әдісі топқа
біріктіру
2 минут




Зерттеу
жұмысы
13 минут
Тапсырма

Дескриптор







Тоқу өнері – қазақ халқының ежелден келе жатқан, ең
алғаш киімі мен үй жабдығының негізі болған қадірменді
өнер. Бұл тамаша өнер қазіргі талап тілектер тұрғысынан
жалғастырып, тұрмыспен бірге ұласа дамып, одан сайын
жетіліп, адамдарды сұлулыққа, әсемділікке жетелеуде.
Адамдардың тұрмыс хәлдері үнемі өрлеуіне сай олардың
мәдени тұрмыстық тілектері өсе түсуде. Сондықтан да әр
адам киген киімінің қазіргі сән үлгісіне сәйкес бола отырып,
қайталанбас әсем ерекшелігін, даралығын таныта білуге
тырысады. Міне, осыған орай бізге көмекке келген өнердің
бірі – тоқыма. Тоқымамен айналысқанда адам жеке басына
аса қажет нәрсені жасау үшін тоқымайды: осы тоқу үстіндегі
түрлі түсті бояулар әлемінің үйлесімділігін, алуан түрлі сән
үлгілерін таңдап, түрлі тоқу әдістерін меңгеруі адамның
талғамын, шеберлігін, ой-өрісін жетілдіріп, көркемдікті
сезіну қабілетін дамытады. Соған орай, тоқу өнері басқа да
істер сияқты үйренуді, ізденуді қажет етеді. Қазақ
қолөнершілері тоқу ісіне көбінесе жүннен иірілген жіптерді
пайдаланған.

Іліп тоқуға арналған иірім жіп түрлері.
Зығыр
Мақта

Таныстырылы
м
10 минут
Өзара бағалау
«Басбармақ»
әдісі







Кері байланыс
«Ой толғау»
3 минут




















Сабақты
қорыту
1 минут


Мохер
Жүн
Ангор
Кашемир
Альпак
Вискоза
Фасонды
Жүн – жануарлардан алынатын табиғи материал. Оны
қазақ халқы мыңдаған жылдар бұрын іске асырған. Қой ,
ешкі, қоян, түйе жүндерінен жіп иіріп мата өндіруге, тоқыма,
кілем, алаша тоқуға қолданған. Қой жүні – күзем және жабағы
жүніне бөлінеді. Қойдың қозысынан алынған жүнді қозы жүн
деп атайды. Қой жүнін қырқып алған соң, оны жуып кептіреді
де, сабауға дайындайды. Жүнді сабау технологиясына сабау
мен тулақ құралдары қажет. Содан кейін жүнді тарақпен
тарап, қолмен түтеді. Жүнді машинамен, қолмен иіруге
болады. Өндірісте жүн иіру технологиясында жүн иіретін
арнайы машиналар кеңінен қолданылады. Сонымен қатар
күнделікті тұрмыста да жүн иіруге арналған жүн иіруші
аппараттар қолданылады.

Ұршық – жүнді қолмен иіруге арналған негізгі аспап. Бұл
қарапайым аспап, әр елдің ұршығының сыртқы қалпы өзінше
ерекшеленеді. Қазақтың ұршығы 30см шамасында сабы
конус тәрізденіп келеді. Ең жуан жеріне сақина кигізілген.
Оның ішкі тесігінің диаметрі-2, 5 мм, ал, сыртқы өлшемі -
30мм.
Тоқыма үшін қажетті құралдар
1.Біз
2.Жіп
1. Қарапайым сым темірден жасалған біз. Бұл көбінесе шұлық
тоқуға, мойын орағыш тоқуға, баскиім, т.б. тоқуға арналған.
Оны қазіргі таңда пластмассадан, ағаштан, бамбуктен,
сүйектен жасауға болады .
2. Екі басы сым темірден жасалған, ортасына түтікше
пластмасса кигізілген қарапайым -біз
3. Ілмек біз. Аты айтып тұрғандай іліп тоқуға арналған біздің
бір түрі. Ілмек біздің бір түрі. Ілмек біздің әр түрлісі болады.
Мысалы ата-бабаларымыздың бұл бізді қойдың кәрі жілігінің
басындағы кішкентай бөлініп шығатын сүйегінен жасаған. Ал
қазіргі заманда арнайы сауда орындарынан сатып алуға
болады. Бұл бізді қолданғанда жуан жіптерді жуан ілмек
бізбен, ал жіңішке ілмек бізбен тоқу керек. Тоқыма тоқу үшін
таза жүннен, мақтадан, вискозадан, синтетикадан, жүн мен
синтетикадан аралас иірілген жіптер пайдаланылады.
Сондай-ақ бұрын пайдаланылған жіптерді де тарқатып, қайта
пайдалануға болады. Ілмекпен тоқу үшін кез келген жіпті
пайдалануға болады, жүннен, мақтадан иірілген немесе жібек
жіптер, т.б.Әдетте үстіге киетін киімдерді бостау иірген, ал
дастарқан, салфетка, сумка сияқты заттарды ширақ иірілген
жіппен тоқиды. Бөлшектерінің сыртқы пішіні үлгімен есепке
сәйкес шалуды қосу, қысқарту, сирек те жиі тоқу арқылы
жасалады. Тоқу түрлері: тура және кері қатарлармен тоқу.
Айналдырып шеңбер жасай білу. Тізбек бірнеше үлпілдек

Үйге тапсырма
1 минут
шалудан жасалған тізбектер алғашқы қатар тоқылуға тиіс бар
бұйымның бастапқы негізі болып саналады. Ілмектің ұшына
бір шалу жасайды да жіпті ілмекке орап, алғашқы шалудың
ортасына өткізіп алады. Осылайша қайталана
береді. Ілмекпен тоқуда негізгі элементтері – бос шалу,
біріктіру бағаншасы, шалмасыз бағанша, шалмалы бағанша,
екі шалмалы бағанша, үш шалмалы бағанша, төрт шалмалы
бағанша, пико, жарты баған ша және т.б.
Ілмек бізбен тоқу кең тарап, тоқу арқылы жасалған
бұйымдар жоғары бағаланатындықтан әр түрлі басылым
беттерінде шеберлер өзінің өнерін көрсету үшін ілмек бізбен
тоқудың шартты белгілерін ойлап тауып, сол арқылы халыққа
белгілі бір бұйымды тоқу әдісін көрсетеді. [1] Тоқымашы
әуелі шалу түрлерін жете, терең меңгеру қажет. Негізгі шалу
түрлері мыналар:
Оқушыларды «қаламсап» әдісі арқылы 3 топқа біріктіру.
Тоқыма өнеріндегі кілем, алаша, гобелен тоқу өнерлері түрлі-
түсті қағазға жазылып жеребе таратылады. Әр топ
оқушылары берілген тоқыма өнері туралы мәліметтер
жинақтайды.

Тапсырма: Әр топқа тиісті кілем, алаша, гобелен тоқу өнерлерінің
тарихын, тоқылу жолдарын, ерекшеліктерін зерттеңіздер.
Қазақстандық және әлемдік тоқыма өнерінен мысалдар
келтіріңіздер.
Дескриптор:
- кілем, гобелен, алаша өнерінің тарихын біледі;
- кілем, гобелен, алаша өнерінің түрлерін анықтайды;
- тоқылу жолдарын, ерекшеліктерін зерттейді;
- қазіргі кілемдер түрлерін анықтайды.
- мәліметті сызба, сурет ретінде флипчартқа түсіреді;
- зерттеу жұмысына таныстырылым жасайды.
Оқушылар жоғарыда аталған тоқыма өнері туралы туралы
мәліметтер жинақтап флипчартқа сызба, сурет ретінде түсіреді,
бояуда орындайды, креативті таныстырылым жасауға
дайындалады.
Зерттеулерін біткен топ қол шапалақтап белгі береді және
таныстырылымға шығады. Дескрипторге сәйкес әр топ тоқыма
өнерінің үш түрі бойынша таныстырылым жасайды.
Таныстырылым аяқталған соң өзге топ оқушылары басбармақ
әдісінде өзара бағалау жүргізіп, әр топтан бір оқушы ауызша кері
байланыс береді.

Оқушылардан бүгінгі сабаққа байланысты кері байланыс алынады.
Ол үшін «білемін», «білмеймін», «білгім келеді» деген үш бағаннан
тұратын «Ой толғау» кері байланыс парақшасы беріледі.
Оқушылар өз ойларын осы кестеге жазады.

Сабақты қорыта келе
мұғалім сабақта
белсенді түрде жұмыс
жасаған оқушыларды
айтып шығады және
қолдау көрсетеді.

Sketchbook (сурет
дәптері), түрлі-түсті
қаламдар, өшіргіш алып
келу.
Киіз басу және ши тоқу өнері туралы оқушыларымен әңгімелесу.
Өткен сабақтар бойынша оқушылардың білімдерін тексеру.

-Балалар, киізден дайындалған бұйымдарды атаңызшы.
- Жарайсыңдар, ал киізді қалай жасаған екен?
- Бұл өнер қашан және қалай туындаған?
-Шиді тоқу өнері туралы айтып беріңізші.

Сонымен, балалар, қорытынды жасайық, мұндай бұйымдарды
орындау үшін келесі сабақта қандай материалдарды біз алып
келуіміз керек????
- Дұрыс, киіз басу яғни дайындау үшін, жүн, орауға арналған тор,
кір сабын алып келуіміз керек және су керек.
- Ши тоқу үшін: ши дала қамысы, тас, жүннен жасалған жіптер
және ағаштан жасалған станок (сырық) қажет.
- Ши ораудың екі түрі бар.
Біріншісі — тоқулы тұрған даяр шидің өрнегіне сала отырып орау;
Екіншісі — жаңа өрнек сүретінін үлгісімен тоқу.
Шиді бірінші түрмен тоқу үшін оларды бір-бірлеп тоқылған даяр
шидің өрнегінің үстіне салып, дәл келтіріп, әр түсті оралған шидің
буындарын, санап отырып орайды. Осылай ораған шилерді
араласып кетпеу үшін өрнегіне сәйкес келтіріп, өз алдына бөлектел
шуда жіппен тізіп отыру керек.

- Және сурет қажет…

- Киіз басу технологиясын еске салайық.
Киіз басуға қойдың күзде қырқып алынған күзем жүнін
пайдаланған. Алдымен, киізге арналған жүнді тазалайды. Ол үшін
жүнді тулаққа салып, сабау ағашпен тулақтың жан-жағынан
отырып алып сабаған. Жүн сабалып болған соң «тулақ шашу»
деген ырым жасалады.
- Жүнді басу үшін, сабынды ыссы сумен ерітіп жүнге жағады.
Жүнді қолмен қаңып, пішін бойынша орналастырады. Қазақта
оюлы киізді текемет, сырмақ деп екіге бөледі. Текеметтің жай
киізден айырмашылығы бір түсті (ақ немесе қара) жүнді шиге
төсеген соң бетіне бояған жүннен ою салады. Тұсқа ілінетін
өрнектеліп жұқалау қылып жасалған киізді түскиіз деп атаған.
Киізден бұдан басқа да тұрмыстық заттар киіз кебенек, киіз қалпақ,
байпақ, кесеқап, шәйнекқап, кірқап, сандыққап, жер жастық,
асмалдық (түйенің жабуы), тоқым, жабу, т.б. істеген.
- Киіз шамамен бір тәулік ішінде кебеді.

- Фильцевание технологиясы туралы естідіндерме? ( арнайы ине
арқылы ойыншықтар жасалады).
- Дұрыс, енді осы бұйымдарды орындауға кірісейік.

- Алдымен нобай дайындаймыз
- Келесі слайдтарға қараныз. Бәрі де киізден жасалған!
- Дизайнерлерді киіз өте қатты қызықтырады…
Енді құрғақ киіз басу техникасына арналған бейнетаспа
көрейік.
Біз бүгін А 4 форматтағы қағаз бетінде нобай орындаймыз.
Мұндай бұйымдардын қандайын таңдайсыз? Ойланыныз.
Мүмкін, бұл киіз мойынорағыш немесе сөмке болама екен? Бұл
сіздің таңдауыныз және бұйымдар сіздің идеяныз – бұл сіздің
қиялыныз.

Суреттерге қараныз ( мысал суреттер)
Сурет қандай кезеңдерден тұрады?
Әр сурет 3 кезеңден тұрды:
1. Композициялық дұрыс орналастыру (компоновка);
2. Құрастыру және пропорциялық қатынастарды зерттеу;
3. Композицияның пластикалық және түстік шешімдері.
Нобай бойынша жұмыс жасау кезде түске көңіл аудару қажет.

Түстер үйлесімділігіне арналған кестелерді зерттеу қажет.
Қараныз…
Табиғаттың өзі – түстер үйлесімділігінің мысалы: гулдер түстері
т.б.
Акварель техникаларын көрсету: мөлдірлету,шаю. Гуашьпен
жұмыс істеу кезіңде суды көп қолданбаймыз, акварельде керісінше
– суды көп қолданамыз. Акварельде қылқаламмен қағаз бетінде 3
қабаттан артық жүруге болмайды.
- Ең маңыздысы - түспен сараптама жасау.
- Нобайды бояу алдында түстерді бөлек қағазда зерттеп қараныз.
Тәжірбиелік жұмысты бастамас бұрын қауіпсіздік техникасымен
таныстырыңыз.
Көркем еңбек сабақтарына арналған қауіпсіздік техникасы:
• жұмысты тек қана мұғалімнің рұқсатымен бастау;
• оқытушының рұқсатынсыз оқу, жұмыс орнын тастап
кетпеу;
• құрал-саймандарды тек қажетті жағдайда ғана пайдалану;
• жұмыс орнын таза ұстап, материалдар мен құралдарды
тиімді жұмыс істеу;
• жұмыс кезінде бөтен жаққа назар аудармау;
• басқа оқушылардың жұмысына кедергі жасамау;
• жұмыс бітісімен материалдар мен құралдарды өз
орындарына жиып қою.
3.Тәжірбиелік жұмыс кезеңі.

Зерттеу, тәжірбиелік, шығармашылық дағдыларды дамытуға,
түспен тәжірбие жасауға арналған тапсырма:
Киіз басу (немесе ши тоқу) техникасындағы шығармашылық
жұмысқа нобай орындау.

Бағалау критерийлкрі және дескрипторлармен таныстыру.

Тапсырмаға арналған дескрипторлар:
*Киізден жасалған бұйымдар композицияларын зерттейді;
* Киіз басу (техника ши) шығармашылық жұмысына
арналған нобайдыА 4 қағаз форматында әдемі эстетикалық
талаптарға сай, сауатты орналастыра отырып, орындайды;
*Сызық, пішін және бояужаққышта түспен эксперименттер
жұмыстарын жүргізеді.

Дифференциация: оқушылардың таңдауы бойынша
қарапайым және күрделі нобайлар алынады. тәжірбиелік жұмыс
арасында көзге жаттығулыр қолданылады. Тәжірбиелік жұмыс
орындау барысында мұғалімнің кері байланысы жүзеге
асырылады:
• қателермен жұмыс – түзету, ескертулер, ұсыныстар,
кеңестер;
• мақұлдау, мақтау.

Саралап оқыту Бағалау – оқушылардың
материалды меңгеру
деңгейін қалай тексеруді
жоспарлайсыз?
Денсаулық және
қауіпсіздік техникасының
сақталуы
Зерттеу жұмысы кезінде
дифферениациялық тапсырманы
оқушылар өздері таңдап алады.
Таныстырылым түріне қарай яғни
электронды презентация жасайды
немесе флипчартқа сызба ретінде
сызып таныстырады.
Өзара бағалау
«Басбармақ» әдісі

Кері байланыс
«Ой толғау»


Практикалық жұмыс
барысына құрал -
саймандарды қолданғанда
сақ болу, пышақты жоғары
көтермеу, сызғыштарды,
циркуль т.б. заттарды
лақтырмай ұқыпты ұстау,
қолөнер бұйымдарымен
ноутбуктарды қолданғанда
қауіпсіз пайдалану және
сақтау.
Сабақбойыншарефлексия








Бұл бөлімді сабақ туралы өз пікіріңізді білдіру үшін
пайдаланыңыз. Өз сабағыңыз туралы сол жақ бағанда
берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:
Күні:
Сынып: 9
Сабақ 2
Уақыт: 40 минут
Мұғалімнің аты-жөні:
Сабақ тақырыбы Кілем тоқу. Гобелен. Қазіргі кілемдер үлгілері
Осы сабақта қол
жеткізілетін оқу
мақсаттары (оқу
бағдарламасына
сілтеме)
9.1.6.4 шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі технологиялар мен
өнер материалдарын қолдану бойынша өзіндік (оригиналды) шешімдерді
ұсыну
Сабақ мақсаттары





Барлық оқушылыр:Гобелен өнері туралы түсінік алады, оның шығу
тарихын біле отырып, тоқылу технологиясын үйренеді. Оқушыларды қазіргі
заман талабына сай қолөнер бұйымын жасауды үйреніп, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа, өздігінен ойлау қабілеттерін және саусақ қимылдарының
шеберлігі дамиды. Оқушылар ұқыптылыққа, іскерлікке, ұлттық дәстүрді
білуге, шеберлікке, әсемдікті сезіне білуге, шыдамдылыққа, өз бетінше
жұмысты орындауға тәрбиеленеді
Оқушылардың басым бөлігі: Гобелен өнері туралы түсінік алады, тоқылу
технологиясын үйренеді. Оқушыларды қазіргі заман талабына сай қолөнер
бұйымын жасауды үйреніп, саусақ қимылдарының шеберлігі дамиды.
Оқушылар ұқыптылыққа, іскерлікке, өз бетінше жұмысты орындауға
тәрбиеленеді
Кейбір оқушылар: Гобеленнің шығу тарихын біле отырып, тоқылу
технологиясын үйренеді. Оқушыларды ізденімпаздыққа, шығармашылыққа,
өздігінен ойлау қабілеттерін және саусақ қимылдарының шеберлігі дамиды.
Ұлттық дәстүрді білуге, шеберлікке, әсемдікті сезіне білуге, шыдамдылыққа,
өз бетінше жұмысты орындауға тәрбиеленеді
Бағалау
критерийлері
Оқушылар топтық жұмыс жасайды.
❖ Кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтарды біледі;
❖ Кілем тоқуға арналған материалдарды, шикізаттарды біледі;
❖ Кілем тоқу технологиясын түсінеді;
Тілдікмақсаттар

Гобелен, кілемше, Франция, Италия, Испания, Германия елдерінде дамып,
кейін Ресей, Балтық бойы, Кавказ елі
Кілем тоқу материалдары мен құрал-жабдықтары
Глоссари:
Кілем — әсемдік үшін, сондай-ақ үйдің жылылығын сақтау, дыбысты
бәсеңдету үшін пайдаланылатын түрлі-түсті ою-өрнек салып тоқылған
бұйым. Кілем бір немесе бірнеше қабатты, түкті немесе тықыр болып келеді.
Түкті кілем бірнеше қабаттан тұрады. Мұндай кілемнің негізі және арқауы
жекеленген жіптерден, бірақ бір-біріне тығыз орналасқан түйіндерден
тұрады. Жіптердің ұшы біркелкі қырқылғаннан кейін пайда болатын қалың
түк мұндай түйіндерді көрсетпей жауып тұрады.
Терминдер: тоқу, теру, кілем, дәстүрлі, тоқыма жіптері, қондырғы (станок).
Құндылықтарды
дарыту
Зерттеу, практикалықжұмысжасаубарысындаоқушыларбір -
біріменынтымақтастыққарым-қатынастажұмысжасайды, өздерін және өз
жұмыстарын алға жылжыту мақсатында еңбектенеді, ізденеді, өзара бағалау
кезінде шыншылдық құндылығы артады.
Жаһандық
Азаматтық
Кілем тоқу өнерін зерттеу барысында, материалдармен, құрал-жабдықтарды
анықтау кезінде әлемдік кілем тоқу технологиясымен танысады,
ұқсастықтарын табады.
Пәнаралықбайлан Тарих, физика, геометрия.

ыстар Мысалы, Кілем тарихымен, түрлерімен танысқанда тарих пәніне, қажетті
құрал-жабдықтары яғни тоқыма жіптерін бояу үшін қолданылатын бояғыш
заттарды анықтау үшін физика пәніне, кілем, алашаға салынатын ою-
өрнектер, нақыштар тепе-тең түсу үшін геоме трия піндерімен
байланыстыруға болады.

АКТ
қолданудағдылары
Кілем, алаша, гобелен өнерін зерттеу, мәлімет жинақтау үшін интернет
желісін пайдалану (бейнежазбалар, презентациялар, слайдтар көрсету т.б),
фотосуреттер көру.
Бастапқы білім

Кілем тоқу өнерін, тарихын, түрлерін біледі.


Сабақбарысы
Сабақтыңжоспар
ланғанкезеңдері
Сабақтағыжоспарланғаніс-әрекет Ресурстар
Сабақтың басы
«Мозаика»
белсенді әдісі
5 минут


















Презентация
5 минут


Зерттеу жұмысы
Тапсырма
15 минут





Дескриптор




Оқушылармен амандасу, шаттық шеңберін құру, тілек
айту.Түске бөлу арқылы топқа бөлу, Ақ, Жасыл, Қызыл.
Әркімге керек қолөнер.Он саусаққа, он өнер.
Түгел болар дүниең.Біліп алсаң оны егер.
Өткенді пысықтау. «Кір жаю» әдісі
Топтық жұмыс.
«Ақ» тобы Кілемнің қандай түрлерін білесіңдер?
«Жасыл» Кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтарды ата?
«Қызыл» Тықыр кілем тоқудың технологиясы?
3.Ой қозғау.Слайд көрсету. Сұрақтарға жауап береу. –
Суретерде не бейнеленген? Қалайойлайсың?
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.
Топқа біріктірген соң оқушыларға жетелеуші сұрақтар
қойылады.
1. Суреттен не байқадыңыздар?
2. Бұл заттар не үшін қажет деп ойлайсыздар?
3. Бүгінгі сабаққа қандай қатысы бар?
Оқушылардан жауаптар ала отырып бүгінгі сабақты ң
тақырыбын анықтаймыз.

Тақырып анықталған соң оқушыларға сабақтың оқу
мақсаттары таныстырылады.

Кілем – үй жасауы деп санаймыз, оны жерге төсеуге,
қабырғаға ілуге болады және кілем иірілген тоқыма жіппен
тоқылады. Кілем - сәндік қолданбалы өнер түріне
жатқызамыз және шалу әдісімен тоқылады.
Кілем түкті және түксіз болып бөлінеді. Түк салып тоқу
өнері көбінесе Қызылорда, Торғай, Қостанай, Шымкент
өңірлерінде жақсы дамыған.
Гобелен –суретті, түксіз, қабырғаға ілінетін және жерге
төселетін кілем, яғни қолмен тоқылған кескіндеме. Гобелен
– сәндік қолданбалы өнер түріне жатады.
Гобелен өнерінің шығу тарихы 20-шы ғасырдың басынан
басталады. Гобелен дербес суретшілік өнер туындысы
ретінде алғаш Франция, Италия, Испания, Германия
елдерінде дамып, кейін Ресей, Балтық бойы, Кавказға кең
тараған ертеден келе жатқан алаша, тықыр кілем тоқу өнері
гобеленнің қазақ халқының дәстүрлі қолөнеріне жат емес.

Таныстырылым
жасау
Бейнебаян
10 минут









Өзара бағалау
















Кері байланыс
5 минут
«сұхбат» әдісі





Гобеленнің отаны – Франция. Сонау орта ғасырларда өмір
сүрген ағайынды Гобелендер негізін салғандықтан,
солардың есімімен аталатын осы бір өнер түрінің қазақ
жерінде жылы қабылданып, тез таралуы – бізде негіздің
барлығынан. Ол қандай негіз? Гобеленге қараңыз да,
қазақтың тақыр кілемімен салыстырыңыз. Еш айырмасы
жоқ. Айырмасы – тек француздар ертерек қимылдап, оны
өздерінің өнерлері, бренд ретінде қалыптастыра
алғандығында. Егер оны өзімізге сіңіріп алғымыз келсе,
гобеленді «алашаның заманауи түрі» деп санауымыз қажет.
Түкті кілемді тоқу барысында тоқу мәнеріндегідей
техниканы қолдана отырып, сол түктерді кейбір жерлерде
10-15мм-дей ұзындықта қалдырып, кей жерлерінде тақырлай
қысқартып үйлестіріледі. Жалпы гобелен тоқу үлкен
сезімталдықты талап етеді.
Түкті кілем негізін құру үшін станок болу керек. Станок
ағаштан жасалынады. Гобелен өнері оқушыларды әсемдікті,
сұлулықты түсінуге, биік адамгершілік қасиеттерін
тәрбиелейді, олардың ой-өрісін, рухани байлығын
дамытады.
Халқымыздың көне мәдениетін әр сабақ жіпке сыйғызып,
бүгінгі заманға жеткізуде гобелен өнерінің де үлесі жыл
санап артып келе жатыр.
Қазақ гобеленінің негізін қалаған марқұм суретші Құрасбек
Тыныбеков десек, қазақ қыздарының ішінен осы салаға
тұңғыш сара жол салған – Бәтима Зәуірбекова. «Ана», «Дала
мадоннасы», «Сәукеле киген қыз», «Ұзату», «Күту» сынды
туындылардың авторы.
Гобелен өнерінің дамуына ерекше үлес қосқан Қазақстанда
суретшілер қатарына:
• Қ.Тыныбеков,
• Б.Зәуірбекова,
• И.Ярема,
• Ә.Бапанов, С.Бапанова,
• Қ.Жұбаниязова,
• А.Ихонова,
• Н.Павленко т.б.атауға болады.
Гобелен кілемі – сәндік бұйым. Оны қазіргі кезде тәжірибелі
суретшілер қолға алып, жаңа өрнекпен тоқуда. Гобелен
кілемінде белгілі бір тақырып бойынша қайталанбас
суреттер көрініс береді, оның жай кілемдерден
айырмашылығы суреті мен колориттік түстерінде.
Гобелен тоқу үшін:
1. Гобеленші-суретші алдымен тоқылмақшы гобеленнің
суретін кіші қағазға түсіріп алады.
2. Гобеленші-бояушы суреттегі түрлі-түстерге сәйкес
жіптерді алу үшін ақ жіптерді әр түрлі гүлдердің
жапырақтарын, тамырларын, ағаш қабықтарын пайдаланып
бояйды.
3. Гобеленші-картоньер кіші қагаздағы суретті тоқылмақшы
гобелен елшеміндей картонға бояулы етіп салады.
4. Гобеленші-тоқымашы салған суреті бойынша кілемді
тоқиды.
Сарамандық жұмыс.



















3-7 слайдтар
Бейнебаян
https://www.you
tube.com/results
?search_query=
%D0%BA%D1
%96%D0%BB
%D0%B5%D0
%BC+%D1%8
2%D0%BE%D
2%9B%D1%83
+%D2%9B%D
2%B1%D1%80
%D0%B0%D0
%BB%D0%B4
%D0%B0%D1
%80%D1%8B

Сабақты
қорытындылау


Үйге тапсырма

• Жұмыс киімін киеміз;
• Кергішті үстел бетіне дұрыс орналастыру;
• Ине ұстау кезінде инені оң қолыңмен ұста;
• Қайшыны құрбыңа үшкір жағымен ұсынба;
• Алдымен кергішті алдымызға алып, негізгі жіпті бос
тастап, ұшын инеден өткізіп, дұрыс отырамыз;
• Тоқылу әдісі кергіш бетінде оңнаң солға қарай жүргізу
арқылы және солдан оңға қарай жүргізу апқылы
орындалады;
• Тоқылу әдісінің арақашықтығы 3-4мм болады;
• Тоқылу әдісінде жіптер мата бетін толық жауып, суретті
нақтылай тоқу керек.

Оқушылар құрастырылған суреттер бойынша топта жұмыс
жасайды.
Тапсырма:
Сурет бойынша кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтар мен
материалдарды анықтаңыздар, қондырғының яғни
белағаштың (станок) түрлерін зерттеңіздер.
Дескриптор:
- Кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтарды анықтай
алады;
- Қондырғының (станок) түрлерін біледі;
- Қажетті шикізаттарды біледі;
- Флипчартқа сызба ретінде зерттеу жұмысын орындай
алады;
- Таныстырылым жасай алады.
Оқушылар зерттеу жұмыстарын бастайды. Топта өзара роль
бөлісіп алады, мысалы мәлімет іздейтін адам, флипчартқа
сызба, суретті салатын адам, спикер яғни таныстырылым
жасайтын адам. Роль бөлісу оқушылардың жұмыстарын
жеңілдететінін, нәтижелі жұмыс шығатынын мұғалім айтып
өтеді. Мәлімет іздеген адам топ ішінде міндетті түрде ақпарат
бөлісуі қажет.
Зерттеуді аяқтаған топ қол шапалақтап белгі береді және
таныстырылым жасайды.

Таныстырылым жасап болған соң мұғалім кілем тоқуға
арналған құрал-жабдықтар туралы слайдтарды және
бейнебаян көрсетеді. Мұндағы мақсат оқушылар тапсырманы
толық орындағандығын, зерттеуді толық жасағандығын
анықтау, оқушылар бір-бірлерін шынайы, әділ бағалау болып
табылады.

Тыңдап отырған оқушыларға өзара бағалау жүргізу үшін
бағалау парақшасы беріледі.
Оқушылар дескриптор бойынша өзара бағалау жүргізеді.

Дескриптор +/-
Топ атауы
_____________________

Кілем тоқуға арналған құрал-
жабдықтарды анықтай алады

Қондырғының (станок)
түрлерін біледі

Қажетті шикізаттарды біледі
Флипчартқа сызба ретінде
зерттеу жұмысын орындай
алады

Сауатты таныстырылым жасай
алады


Оқушылар таныстырылым жасап, бағалау жүргізіп болған
соң сұхбат арқылы кері байланыс алынады. Бір оқушының
қолына микрофон ретінде маркер беріледі. Бүгінгі тақырып
бойынша бір-бірлеріне сұхбат жүргізу арқылы кері байланыс
алынады.
Сабақты бекіту.
1.Гобелен өнерінің шығу тарихы қай ғасырдан басталады?
2.Гобелен дегеніміз не?
3. Гобелен атауы қай елден шыққан?
4. Гобеленнің кілемнен айырмашылығы неде?
5. Құрасбек Тыныбековтың өмір сүрген жылдары?
7.Ең алғашқы гобеленші қазақ қыз?

Рефлексия
«Аяқталмаған сөйлемдер» әдісі
Мен бүгін білдім....
Мен бүгін сезіндім..
Мен келесі сабақта білгім келеді..............
Саралап оқыту Бағалау – оқушылардың
материалды меңгеру
деңгейін қалай тексеруді
жоспарлайсыз?
Денсаулық және
қауіпсіздік техникасының
сақталуы
Зерттеу жұмысыкезінде
дифферениациялық тапсырманы
оқушылар өздері таңдап алады.
Таныстырылым түріне қарай яғни
электронды презентация жасайды
немесе флипчартқа сызба ретінде
сызып таныстырады.
Өзара бағалау
«Басбармақ» әдісі




Практикалық жұмыс
барысына құрал -
саймандарды қолданғанда
сақ болу, пышақты жоғары
көтермеу, сызғыштарды,
циркуль т.б. заттарды
лақтырмай ұқыпты ұстау,
қолөнер бұйымдарымен
ноутбуктарды қолданғанда
қауіпсіз пайдалану және
сақтау.
Сабақбойыншарефлексия


Бұл бөлімді сабақ туралы өз пікіріңізді білдіру үшін
пайдаланыңыз. Өз сабағыңыз туралы сол жақ бағанда
берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

Пәні: көркем еңбек
Бөлім:
Мектеп:.
Күні: Абаева
Сынып: 9 сынып Қатысқан
оқушылар
саны:
Қатыспағандар:
Сабақтың тақырыбы Кілем тоқу материалдары мен құрал жабдықтары
Осы сабақ арқылы жүзеге
асатын оқу мақсаттары
9.1.6.4 шығармашылық жұмыстар жасау үшін әртүрлі технологиялар мен
өнер материалдарын қолдану бойынша өзіндік(оригиналды) шешімдерді
ұсыну.

Сабақтың мақсаттары 1. Оқушыларға кілем тоқу үшін керекті материалдар мен құралдары
туралы толық мағлұмат беру;
2. Кілемші-шеберлердің жұмыстарын таныстыру;
3. Шығармашылық талғамдарын қалыптастыру, іскерлікке, шеберлікке
икемділігін дамыту.
4. Қолөнердің эстетикалық мазмұнының қажеттілігі туралы білім
қалыптастыру;
5. Ұлттық қолөнерге деген танымын дамыту.

Бағалау критерилері 1. Оқушылар кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтар туралы мағлұмат
алады:
2. Құралдарды кілем тоқуға дайындаудың жолдарын біледі;
3. Кілемнің тұрмыста қолдану маңыздылығын жетік түсінеді.

Тілдік мақсаттар Оқытудағы тілді дамыту мақсаттары
Оқушылар:
Өзінің шығармашылық шешімдеріне сипаттама жасап, сыни көзқарасты
талдап, өз нәтижесін түсіндіре отырып, өзгенің және өзінің жұмысын
жеттілдіруге конструктивті өзгерту үшін ұсыныстар жасайды
Пән лексикасы, терминология және диалог/жазу үшін қажетті сөз
тіркестері
• Қолөнер туындылары, сәндік қолданбалы өнер, кілем тоқу өнері, түкті
кілем, тықыр кілем, ою-өрнек, станоктар, тоқпақ, шаршы, жіптер...
• Сіздің ойыңызша кілем тоқу қандай қажеттіліктерден пайда болды…?
• Сізкілемнің түрлерін орындалу техникасына қарай топтастыра аласыз
ба?
• Қай техника сізге не үшін ұнады?
• Кілем тоқу өнері сізді несімен қызықтырды?
• Өз жұмысыңызды қалай жақсартар едіңіз?
Осыған дейін меңгерілген
білім
Еске түсіру, қайталау.
Оқушылар өткен сабақта «Қазақ кілемдері, алаша,кілем тоқу, гобелен, қазіргі
кілемдер үлгісі» тақырыбымен танысты және қолөнердегі олардың
әдістерімен, жіктелуімен, қандай мақсаттарға жасалғаны туралы білімдерін
қалыптастырды.
Құндылықтарды дарыту • Басқалардың ойымен пікірін құрметтеу.
• Оқушылар арасында жақсы қарым-қатынас орнату.
• Оқушылар бір- бірін тыңдай біліп,басқалардың жұмыстарына
құрметпен қарап,ойын жеткізе білу.
• Оқушыларға мәдени және эстетикалық тәрбиені қалыптастыру.
Пәнаралық байланыстар Зерттеу барысында теориялық білімдерін әдебиет, геометрия, тарих,биология
пәндерін өнермен байланыстыру.
АКТ қолдану дағдылары Оқушылардың жеке ізденіс жұмыстар жүргізу дағдысын дамыту.
Дәлелдемелер мен дәйектемелер келтіруде нақты мәліметтерді салыстыра
білу .Оқушылар жеке ізденіс жұмыстарын орындау барысында алынған
негізгі АКТ дағдыларын жетілдіреді, бұл: презентация, жобаларды жасау
және зерттеулерді жүргізу үшін іздеу жұмысындағы интернет ресурстар;
Жоспар
Жоспарланатын
уақыт
Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер Дереккөздер
Сабақтың басы

















Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылардың зейіндерін сабаққа аударту.
Оқушылармен сергіту сәті жүргізіледі.Осы орайда «сандармен
бөлу» ойыны арқылы топқа бөлінеді

Өткен материалды қайталау
Өткен тақырыпты қайталай отырып, оқушыларға тақырып
бойынша сұрақтар қою.
- Қазақ кілемдерінің қандай түрлері бар?
- Қандай материалдар қолданылған?
- Алаша, кілем тоқу, гобелен өнерінің бір-бірінен
айырмашылығы.
- Қазіргі кілем үлгісі қандай, қолданылыуы, түрлері?

Ой шақыру.
https://ust.kz/word/s
abaq_josparykilem_t
oqy_tehnologiyasy-
3099.html

https://www.google.
kz/search?q=кілем+
тоқу+құралдары&t
bm=isch&tbs=rimg:
CbR5ClSSKvBcIjg8
XggBVN5-
6Q7BatRhBtnwm0
M3sOjVTlQ6rd1w5
ceQV9oAyGY0nSG
Ua5JFs9

Сабақтың ортасы

Мұғалім оқушыларменбірқатар суреттерді қарастырады, келесі
сұрақтар қойылады:


• Суреттерде нелер көрсетілген?
• Кілем тоқу құрал-жабдықтарының бөлшектеріне
тоқталайық (суреттерде көрсетілген құралдар
бөлшектерінің атауларына тоқталу)
• Кілемді тоқу үшін құрал-жабдықтарды дайындау жолдары
қалай жүргізіледі екен?
• Сіздер қалай ойлайсыздар, қазіргі таңда осындай
құралдармен кілем тоқылады ма?
Оқушылардың жекежауабы....
- Кілем тоқу құрал-жабдықтары...
- Жіпті керу, суретті станокқа бекіту, түрлі-түсті жіптерді
байлау...
- Шығармашылық жұмыстарда қолданылады.

Сонымен бүгінгі сабағымыздың тақырыбы және мақсаттары
қалай болмақ...?
Мұғалім оқушылармен бірге сабақтың тақырыбы мен
мақсаттарын тұжырымдап алады.

Жаңа сабақтың түсіндірілуі
Кілем әзірлеуге арналған құрал-жабдықтар туралы ақпараттар
беріледі.( сабақ барысында көрсетілетін презентациядағы кілем
тоқуға арналған құрал-жабдықтармен танысады)
Мұғалім түсіндірме береді...
Арнайы жасалған кілем тоқитын заманымыздың соңғы
жаңалықтары мен толықтырылып жасалған станоктар ауылдық
жерде ерте заманнан бері пайдаланып, бірақ соңғы кезде азайып
жатқан қарапайым станоктың кейбір атауларына тоқталып кетеді.
Төсек, кейде оны желі деп те атайды. Төсектің немесе желінің
ұзындығы бес метр, не екі жарым метр шамасында болады.
Кері ағаш – кілем тоқылатын, желінің басынан және аяғынан
кілем тоқылатын орында жүгірілген жіпті керіп тұратын
ағаш.Оның тек ағаш болуы шарт емес, үй егесінің тапқан
материалына қарай оның кейде құбыр тәріздес затқа немесе
қазыққа мықтап керілген жуан арқан болуы да мүмкін. Керілген
төсек- желінің жалпы саны орта есеппен -600 (үстіңгі) жіп, 600(
астыңғы) жіптей болуы керек.
Белағаш- кілем тоқу үшін керілген жіп желісін күзу арқылы
байланыстырып тұратын көлденең ағаш.
Адарғы- керілген жіп желісінің шатысын немесе күзусізін бетіне
шығарып, былайшы айтқанда астыңғы мен үстіңгі жіптерді ерсілі-
қарсылы, жоғары-төменді алмастырып тұратын белағашпен қатар
жатқан ағаш.

Аяқ- белағашты көтеріп тұратын, аша басты тіреу ағаш.
Бұл станоктардағы ағаштарға байланысты анықтамалар, енді
сіздер топтар арасында осы станоктарда ары қарай жіптердің
қызметімен «кілем тоқу» процесінің жүргізілуін анықтайтын
боласыздар.













































Анықта...
Тапсырма бойынша оқушылартопқа бөлініп,топтарға зерттеуге
мынадай сұрақтар беріледі:
➢ кілем тоқуға арналған станоктардың уақыт өте өзгеруі;
➢ кілем тоқу процесіндегі станоктардағы маңызды жіптердің
ролін анықтау;
➢ тұрмыста қолдану маңыздылығын жетік түсіндіру.
таратпа материалдарда тапсырмалар көрсетіліп, топтарғаберіледі.
Оқушылар анықтау барысында кілем тоқудың қажеттілігін,
үдерісін, жіптердің қызметтерінталдайтын болады.
Олар мысалы:
➢ Күзу
➢ Тарту жіп
➢ Шатыс
➢ Арқау
➢ Жіп қашу
➢ Жіп жалғау
➢ Сирексіту
Оқушылар сонымен қатар тоқпақтың, қайшының ролін атап,
топта қарастырып альбомдарға жазады.
- Сендердің ойларыңша қай жіптің ролі маңыздылау екен?
- Неге?
- Қазіргі таңда кілемдердің маңыздылығы неде?



Практикалық кезең:
Топқа бөлініп берілген тапсырмалар қарастырылып, постер
ретінде қорғайтын болады.
Күтілетін нәтиже:
Оқушылар тапсырманы орындауда мына критерилермен жұмыс
жасайды:

➢ Постерде тапсырмалар бойынша суреті қарастырылады;
➢ Жазба түсіндірмелердің болуы;
➢ Зерттелген тапсырмалар жүйеленіп, түсінікті орындалуы
тиіс;
➢ Уақыттың тиімді пайдаланылуы.

Мұғалімнің жетекшілігімен жасалатын практикалық

жұмыстар
Топтық жұмыста оқушылардың тапсырманы орындауда түгелдей
тартылуын мұғалім тарапынан қадағалап, қажет жағдайда
кеңестер мен ұсыныстар беріледі.
Дер кезінде оқушыларға нұсқау жасай отырып,кері байланысты
жасау;

Өзін-өзі бағалау және бірін-бірі бағалау:
- Сабақ барысында топтар бір-бірінің жұмыстарын талқылайды.
-Оқушылар берілген тапсырманы орындап болған соң жасалған
жұмыстарын жария түрде қорғап, ұсынады.

Кері байланыс:
Өзінің және басқалардың жұмысын орындалуға сәйкес талаптарға
байланысты бағалайды:еріктілер нақты кемшіліктерді анықтап,
талдай алады.
Бағалау парақшалары арқылы өзіңнің нәтижелеріңді бағала:
1 Көрсетілген ақпараттар
тапсырмаларға
қаншалықты сәйкес
келеді.

2 Кілем тоқуға арналған
құралдар туралы қандай
анықтамалар берілді?

3 Тапсымаларды орындауға
уақыттың тиімді
қолданылуы


Сабақтың соңы

Оқушыны бағалау қосымша сұрақтар қоюмен болады. Оқушы
қаншалықты ақпаратты түсінгенін ойын білдіруі қажет.

Сабақтың соңында оқушылардан кері байланыс аламыз
Жалпы сабақ бойынша нені білдім?
Нені білгім келеді?
Нені жақсартуға болады?

Қосымша ақпарат
Дифференциация – Сіз оқушыларға
көбірек қолдау көрсету үшін не
істейсіз? Қабілеті жоғары оқушыларға
қандай тапсырма беруді көздеп
отырсыз?
Бағалау –
Оқушыларды
ң ақпаратты
қаншалықты
меңгергенін
қалай
тексересіз?
Пәнаралық байланыс
Қауіпсіздік ережелері
АКТ-мен байланыс
Құндылықтармен байланыс (тәрбиелік
элемент)

.

Ойлану
Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары
жүзеге асырымды болды ма?
Төменде берілген бөлімді осы сабақ туралы ойларыңызды жазу
үшін пайдаланыңыз. Сол жақ бағанда берілген сабағыңызға
қатысты ең маңызды сұрақтарға жауап беріңіз.

Бүгін оқушылар нені үйренді?
Сыныптағы оқу атмосферасы қандай
болды? Дифференциацияны жүзеге
асыру қолымнан келді ме? Мен
жоспарланғануақытымды ұстандым
ба? Мен жоспарыма қандай
өзгерістер енгіздім және неліктен?

Жалпы баға


Сәтті өткен екі нәрсені атап көрсетіңіз (сабақ беру және оқытуға қатысты)?
1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (сабақ беру және оқытуға
қатысты)?
1:

2:

Осы сабақ барысында сынып немесе жеке оқушылар туралы менің келесі сабағыма дайындалу үшін
қажет болуы мүмкін қандай ақпарат алдым?

















Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:1 бөлім Сәндік қолданбалы өнер
Күні:
Сынып: 9
Сабақ 2
Уақыт: 40 минут
Мұғалімнің аты-жөні:
Сабақ тақырыбы Кілем тоқу материалдары мен құрал-жабдықтары
Осы сабақта қол жеткізілетін
оқу мақсаттары (оқу
бағдарламасына сілтеме)
9.1.6.4 шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі
технологиялар мен өнер материалдарын қолдану бойынша өзіндік
(оригиналды) шешімдерді ұсыну
Сабақмақсаттары ➢ Кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтармен танысады;
➢ Кілем тоқуға арналған материалдармен, шикізаттармен
танысады;
➢ Кілем тоқу технологиясын зерттейді;

Бағалау критерийлері Оқушылар топтық жұмыс жасайды.
❖ Кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтарды біледі;
❖ Кілем тоқуға арналған материалдарды, шикізаттарды біледі;
❖ Кілем тоқу технологиясын түсінеді;
Тілдікмақсаттар

Кілем тоқу материалдары мен құрал-жабдықтары
Глоссари:
Кілем — әсемдік үшін, сондай-ақ үйдің жылылығын сақтау,
дыбысты бәсеңдету үшін пайдаланылатын түрлі-түсті ою-өрнек
салып тоқылған бұйым. Кілем бір немесе бірнеше қабатты, түкті
немесе тықыр болып келеді. Түкті кілем бірнеше қабаттан тұрады.
Мұндай кілемнің негізі және арқауы жекеленген жіптерден, бірақ
бір-біріне тығыз орналасқан түйіндерден тұрады. Жіптердің ұшы
біркелкі қырқылғаннан кейін пайда болатын қалың түк мұндай
түйіндерді көрсетпей жауып тұрады.
Терминдер: тоқу, теру, кілем, дәстүрлі, тоқыма жіптері, қондырғы
(станок).
Құндылықтарды
дарыту
Зерттеу, практикалықжұмысжасаубарысындаоқушыларбір -
біріменынтымақтастыққарым-қатынастажұмысжасайды, өздерін
және өз жұмыстарын алға жылжыту мақсатында еңбектенеді,
ізденеді, өзара бағалау кезінде шыншылдық құндылығы артады.
Жаһандық
Азаматтық
Кілем тоқу өнерін зерттеу барысында, материалдармен, құрал-
жабдықтарды анықтау кезінде әлемдік кілем тоқу технологиясымен
танысады, ұқсастықтарын табады.
Пәнаралықбайланыстар Тарих, физика, геометрия.
Мысалы, Кілем тарихымен, түрлерімен танысқанда тарих пәніне,
қажетті құрал-жабдықтары яғни тоқыма жіптерін бояу үшін
қолданылатын бояғыш заттарды анықтау үшін физика пәніне, кілем,
алашаға салынатын ою-өрнектер, нақыштар тепе-тең түсу үшін
геометрия піндерімен байланыстыруға болады.

АКТ қолданудағдылары Кілем, алаша, гобелен өнерін зерттеу, мәлімет жинақтау үшін
интернет желісін пайдалану (бейнежазбалар, презентациялар,
слайдтар көрсету т.б), фотосуреттер көру.
Бастапқы білім

Кілем тоқу өнерін, тарихын, түрлерін біледі.


Сабақбарысы
Сабақтыңжос
парланғанкезе
ңдері
Сабақтағыжоспарланғаніс-әрекет
Ресурстар

Сабақтың
басы
«Мозаика»
белсенді әдісі
5 минут


















Презентация
5 минут


Зерттеу
жұмысы
Тапсырма
15 минут





Дескриптор

















Оқушылар сыныпқа кіріп, жайғасқан соң үстел үстінде
тұрған кеспе қағаздарды алып құрастырады. Кеспе
қағаздарда кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтардың,
қажетті материалдардың суреттері қиылып берілген.
Оқушылар суретті құрастырады, мұндағы мақсат
оқушыларды мозаика әдісі арқылы 3 топқа біріктіру болып
табылады.

Топқа біріктірген соң оқушыларға жетелеуші сұрақтар
қойылады.
4. Суреттен не байқадыңыздар?
5. Бұл заттар не үшін қажет деп ойлайсыздар?
6. Бүгінгі сабаққа қандай қатысы бар?
Оқушылардан жауаптар ала отырып бүгінгі сабақтың
тақырыбын анықтаймыз.

Тақырып анықталған соң оқушыларға сабақтың оқу
мақсаттары таныстырылады.

Оқушылар құрастырылған суреттер бойынша топта жұмыс
жасайды.
Кілем тоқуға арналған материалдар мен құрал-
жабдықтар

- Қондырғы немесе белағаш (станок);
- Өріс жібі (арқау);
- Тоқыма жіптері;
- Тоқпақ және қайшы.


Қондырғы немесе белағаш (станок)–кілем
тоқуға арналған ағаштан жасалған құрылғы.
Белағашқа өріс яғни арқау жібі керіліп кілемнің
негізін құрайды. Белағаштың көлденең, тігінен
жасалған түрлері бар, олар қолмен тоқуға
арналған. Сондай-ақ электронды кілем тоқитын
машинасы бар, оған арнайы к омпьютерлік
бағдарламасы арқылы кілемнің нобайы жасалып,
тоқылуға жіберіледі.

Өріс жібі (арқау жібі) – кілем тоқылар алдында
қондырғыға паралель орналасып бекітілетін қатты
жіп яғни негіз. Кілемнің мықтылығы, беріктігі
арқау жіпке байланысты болады.








Слайд 1,2,3































1 – өріс жібі (арқау);
2 – тоқыма жібі

Таныстырыл
ым жасау
Бейнебаян
10 минут









Өзара бағалау
















Кері байланыс
5 минут
«сұхбат» әдісі





Сабақты
қорытындыла
у


Үйге
тапсырма


Тоқыма жіптері - қысқа талшықтардан
ширатылған, мата және
трикотаж тоқуға, киім, кесте, кілем т.б. тігуге
пайдаланылатын жеңіл өнеркәсіп өнімі. Тоқыма
жіптері арнайы бояғыштармен түрлі түстерге
боялып, кептіріледі. Тоқыма жіптері
синтетикалық және қой немесе түйе жүнінен
(шерсть) иірілген жіп болып екіге бөлінеді.
(кестежіптеріненбасқа).






Тоқпақ және қайшы.





















Тапсырма:
Сурет бойынша кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтар
мен материалдарды анықтаңыздар, қондырғының яғни
белағаштың (станок) түрлерін зерттеңіздер.
Дескриптор:
- Кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтарды анықтай
алады;
- Қондырғының (станок) түрлерін біледі;
- Қажетті шикізаттарды біледі;
- Флипчартқа сызба ретінде зерттеу жұмысын
орындай алады;
- Таныстырылым жасай алады.
Оқушылар зерттеу жұмыстарын бастайды. Топта өзара
роль бөлісіп алады, мысалы мәлімет іздейтін адам,
флипчартқа сызба, суретті салатын адам, спикер яғни





3-7 слайдтар
Бейнебаян
https://www.youtube.c
om/results?search_que
ry=%D0%BA%D1%9
6%D0%BB%D0%B5
%D0%BC+%D1%82
%D0%BE%D2%9B%
D1%83+%D2%9B%D
2%B1%D1%80%D0
%B0%D0%BB%D0%
B4%D0%B0%D1%80
%D1%8B

таныстырылым жасайтын адам. Роль бөлісу оқушылардың
жұмыстарын жеңілдететінін, нәтижелі жұмыс шығатынын
мұғалім айтып өтеді. Мәлімет іздеген адам топ ішінде
міндетті түрде ақпарат бөлісуі қажет.
Зерттеуді аяқтаған топ қол шапалақтап белгі береді және
таныстырылым жасайды.

Таныстырылым жасап болған соң мұғалім кілем тоқуға
арналған құрал-жабдықтар туралы слайдтарды және
бейнебаян көрсетеді. Мұндағы мақсат оқушылар
тапсырманы толық орындағандығын, зерттеуді толық
жасағандығын анықтау, оқушылар бір-бірлерін шынайы,
әділ бағалау болып табылады.
Тыңдап отырған оқушыларға өзара бағалау жүргізу үшін
бағалау парақшасы беріледі.
Оқушылар дескриптор бойынша өзара бағалау жүргізеді.

Дескриптор +/-
Топ атауы
_____________________

Кілем тоқуға арналған құрал-
жабдықтарды анықтай алады

Қондырғының (станок)
түрлерін біледі

Қажетті шикізаттарды біледі
Флипчартқа сызба ретінде
зерттеу жұмысын орындай
алады

Сауатты таныстырылым жасай
алады


Оқушылар таныстырылым жасап, бағалау жүргізіп болған
соң сұхбат арқылы кері байланыс алынады. Бір оқушының
қолына микрофон ретінде маркер беріледі. Бүгінгі
тақырып бойынша бір-бірлеріне сұхбат жүргізу арқылы
кері байланыс алынады.

Мұғалім бүгінгі сабаққа белсенді қатысқан, қажетті
ақпаратты толық жинақтап, сыныптастарымен бөліскен
топ оқушыларын атап өтіп, қолдау көрсетуді ұсынады.
Sketchbook (сурет дәптері), түрлі-түсті қаламдар, өшіргіш
алып келу.
Саралап оқыту Бағалау – оқушылардың
материалды меңгеру
деңгейін қалай тексеруді
жоспарлайсыз?
Денсаулық және
қауіпсіздік техникасының
сақталуы
Зерттеу жұмысыкезінде
дифферениациялық тапсырманы
оқушылар өздері таңдап алады.
Таныстырылым түріне қарай яғни
электронды презентация жасайды
немесе флипчартқа сызба ретінде
сызып таныстырады.
Өзара бағалау
«Басбармақ» әдісі




Практикалық жұмыс
барысына құрал -
саймандарды қолданғанда
сақ болу, пышақты жоғары
көтермеу, сызғыштарды,
циркуль т.б. заттарды
лақтырмай ұқыпты ұстау,
қолөнер бұйымдарымен

ноутбуктарды қолданғанда
қауіпсіз пайдалану және
сақтау.
Сабақбойыншарефлексия








Бұл бөлімді сабақ туралы өз пікіріңізді білдіру үшін
пайдаланыңыз. Өз сабағыңыз туралы сол жақ бағанда
берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:1 бөлім Сәндік қолданбалы өнер
Күні:
Сынып: 9
Сабақ 2
Уақыт: 40 минут
Мұғалімнің аты-жөні:
Сабақ тақырыбы Бұйым нобайын жасау. Материалдар мен құрал-жабдықтарды дайындау
Осы сабақта қол
жеткізілетін оқу
мақсаттары (оқу
бағдарламасына
сілтеме)
9.1.5.1 күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау
үшін білімді қорытындылау
9.1.4.1 жұмысты орындаудың тиімді
әдістері мен реттілігін анықтай отырып, шығармашы-лық қызметін
жоспарлау
Сабақ мақсаттары ➢ Кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтармен танысады;
➢ Кілем тоқуға арналған материалдармен, шикізаттармен танысады;
➢ Кілем бұйымы үшін нобай жасай алады;
➢ Нобайда ұлттық құндылықты ұстана алады,
➢ Түстік шешіммен нақты жұмыс істей алады;
Бағалау критерийлері Оқушылар топтық жұмыс жасайды.
❖ Бұйымға нобай жасау үшін қажетті материалдары біледі;
❖ Нобай А4 форматта орындай алады;
❖ Нобайды креативті етіп орындай алады;.
❖ Кілем тоқуға арналған құрал-жабдықтарды біледі;
❖ Кілем тоқуға арналған материалдарды, шикізаттарды біледі;
❖ Кілем тоқу технологиясын кезеңдермен құрылымын көрсете алады;
Тілдік мақсаттар

Кілем тоқу материалдары мен құрал-жабдықтары
Глоссари:
Нбай (фр. esquisse) — ізденіс жұмысы,белгілі-бір шығарманың бастапқы
идеясы, негізгі ой және қосымша бөлігі ретінде қарауға болады. Сызба
құжаттарындағы негізі элементтер – нобай – сызба болуы мүмкін. Негізгі
ерекшелі сол – ол қолмен салынып, көзбен шамамен өлшенеді.
Нобай — суретшінің қолымен жылдам орындалатын сурет. Көбінесе сурет
ерекше және бірнеше қайталанатын сызықтардан турады. Кейде әр түрлі
техникада орындалуы мүмкін.
Кілем — әсемдік үшін, сондай-ақ үйдің жылылығын сақтау, дыбысты
бәсеңдету үшін пайдаланылатын түрлі-түсті ою-өрнек салып тоқылған бұйым.
ы.
Терминдер: тоқу, теру, кілем, дәстүрлі, тоқыма жіптері, қондырғы (станок).
Құндылықтарды
дарыту
Сабақ барысында топта және жеке, жұпта жұмыс жасаған кезде бір -
бірінеқұрметкөрсете жұмыс жасайды. Зерттеу барысында, іздене жаңа
білімдіигереді, солсебептіөмірбойыбілім алу құндылығы көріністабады.
Жаһандық
Азаматтық
Нобай жасау өнерін зерттеп, суретшілердің жұмысымен танысып, сол зерттеу
барысында, материалдармен, құрал-жабдықтарды анықтау кезінде әлемдік
кілем тоқу технологиясымен танысады, ұқсастықтарын табады.
Пәнаралық
байланыстар
Тарих, физика, геометрия.
Мысалы, нобай жасауда түзу сызықтарды жүргізу , масштабта өлшене түсіру,
осының барлығы геометриямен байланыса тансады. Кілем тарихымен,
түрлерімен танысқанда тарих пәніне, қажетті құрал-жабдықтары яғни тоқыма
жіптерін бояу үшін қолданылатын бояғыш заттарды анықтау үшін физика
пәніне, кілем, алашаға салынатын ою-өрнектер, нақыштар да зерттеу
барысында анықталады.

АКТ қолдану
дағдылары
Кілем, алаша, гобелен өнерін зерттеу, мәлімет жинақтау үшін интернет желісін
пайдалану (бейнежазбалар, презентациялар, слайдтар көрсету т.б),
фотосуреттер көру.

Бастапқы білім

Кілем тоқу өнерін, тарихын, түрлерін біледі.


Сабақ барысы
Сабақтың
жоспарланған
кезеңдері
Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар
Сабақтың басы
«Жедел хат»
белсенді әдісі
5 минут


















Презентация
5 минут


Зерттеу жұмысы
Тапсырма
15 минут





Дескриптор












Кіріспе. Ұйымдастыру кезеңі:
сынып оқушыларымен амандасып, сыныпта жағымды орта
құрамын, күндеріне сәттілік тілеймін.
«Жедел хат» әдісі арқылы сыныпты екі топқа бөлемін. Бұл
жедел хаттарда техникалық суретті және нобайды орындау
кезеңдері жазылады.
І-топ: «Техникалық сурет» тобы.
ІІ-топ: «Нобайлар» тобы.
Топтар ережесі:
• Тыныштық сақтау
• Асықпай нақты дұрыс жауап беру
Топқа біріктірген соң оқушыларға жетелеуші сұрақтар
қойылады.
Нобай, эскиз (фр. esquіsse – алғашқы долбар сурет) –
көркем сурет туындыларының, құрылыстардың,
механизмдердің тұтас немесе жеке бөліктерінің алдын-ала
жасалған жоба суреті; қолмен, масштабы көз мөлшерімен
есептеленіп жасалынатын сызба.
Нобай салынатын нысанның жалпы тұрпаты мен негізгі
белгілерін қамтиды. Нобай еркін әрі жылдам салынады. Ежелгі
суретшілер, сәулетшілер әр алуан қимыл -қозғалыстағы
денелердіңқайталанбассәтіндәлбейнелеп, долбар суреттерді,
сызбалардыкөптепсалған (Леонардо да Винчи, Рафаэль Санти).
Кескіндеме мен мүсінөнерінде де Нобай қолданылады. Нобай
суреттер қас -
қағымсәттеқайталанбаскөріністіберудетаптырмастәсіл.
ОсындайсуреттердіШ.Уәлихановкөпсалған
(“Ұйғырдыңбейнесі” 1856, “Қоғадай менТоғалдай” 1856,
“Мырзалар” 1863, т.б.). М.Кенбаев, Қ.Телжанов, т.б.
Қазақстансуретшілерінің Нобай суреттері бар.[2][3]





Слайд 1,2,3

Таныстырылым
жасау
10 минут









Өзара бағалау
















Кері байланыс
5 минут
«сұхбат» әдісі





Сабақты
қорытындылау


Үйге тапсырма


Қазақтың ұлттық ою-өрнегі — қазақ жерін мекендеген
көшпелі тайпалар өнері әсерімен ғасырлар бойы қалыптасып,
белгілі бір жүйеге келген ою-өрнек түрлері.
Қазақтың алғашқы ою-өрнек үлгілері Андронов мәдениеті мен
байырғы сақ, гұн, ұйсін өнері мұраларынан геометриялық,
зооморфтық (жан-жануарлардың табиғи және фантастикалық
бейнерлері), көгеріс өрнек пен қиял-ғажайып ою-өрнектер
(аспанның, жердің символы) ретінде кездеседі.
Олар негізінен малгершілік, саятшылық, әдет-ғүрып, үй іші
жабдықтары мен сән-салтанат бұйымдарын, батырлық қару-
құралдарын әсемдеуге қолданылған. Тартымды жасалып, биязы
көркемделген өнердің көне мұралары (алтын тәтілер, ағаштан
қыштан, өнделген теріден жасалған ыдыстар, түкті кілемдер мен
кестелі заттар т.б.)

Өсімдіксипаттыою-өрнектер
Қазақоюы, қазақтыңою-өрнегі — үй-жиһаздарын, сәндік,
тұрмыстықбұйымдар мен
киімдердінақыштапбезендіругеқолданылатынөрнектер.
Жаппайдамығанкезеңінде (19 ғасырданкейін)
қазақтардыңүйжиһаздарынәшекейлеугекеңкөлемдеқолданғано
ю-өрнектерді, негізінен: зооморфтық, өсімдіксипатты,
геометриялық, космогониялықтүрлергежіктеуге болады.
Олардыңішіндежануарлардыңсыртқыпішініне, мүйізіне,
тырнағына, мойнына, табанына, т.б. мүшесінеұқсасою -
өрнектерхалықарасына (зооморфтықтүр) кеңтараған.
Зооморфтықою-өрнеккебеже, жүкаяқ, әбдіре,
асадалсияқтытұрмыстықбұйымдарәшекейіндежиікездеседі.
Аталғаною-өрнектеркебежебүйірінде, көбінесе,
тігіненбедерленіп, бос жерлерінтолықтырған, ал
төсектіңжанағашыбелгілі бір ырғақпентүгелдерлікөрнектелген.
Кейде оларды өсімдіксипаттыөрнектерменсабақтастырып,
жарасымды тұтас композиция құраған.
Ұсақ аңдардың табандарының іздері жүкаяқ, кебеже,
асадалдың көрнекті жерлеріне салынған.
Соныменқатарбұлөрнектүрінүйжиһаздарыныңжиектерінен,
бұрыштарынанкездестіруге болады.
Зооморфтықөрнектетөрттүлікмалдыңабстракциялықпішініерек
шеорын алады. Оғанмысалретіндеқошқармүйіз, төртқұлақ,
түйетабан, ботамойын, түлкібас, құсқанат және тағы басқа
оюларын атауға болады.
Қошқармүйізоюықазақхалқыныңбүкілтыныс-
тіршілігінтанытады. Кей қолданыста ол қырықмүйіз,
сыңармүйіз, арқармүйізболыптүрленіпотырады.











3-7 слайдтар

Қошқармүйізтөрттармақтанқұралып, ортасы
айқыштәріздіболыпкеледі. Төртқұлақөрнегікебеже,
жүкаяқтардыбезендірудекеңіненқолданылады. Ол
ағашбұйымдарбетініңкейдедәлортасына,
кейдебұрышынабедерленген. Ағашбұйымдардатүлкібас,
иттабақ, итемшек, қарақұс, құстұмсық, көбелек, ботамойын,
түйетабан, шыбынныңқанаты деп
аталатынзооморфтықөрнектерұшырасады. Олар, әс іресе,
жүкаяқтарды, төсектердіөрнектеугекеңіненқолданылады.
ҮйжиһаздарындакеңпайдаланылатынҚазақоюының келесі
біртүрі – өсімдіксипаттыою-өрнектер. Олар
тұрмыстағыағашбұйымдардажиікездеседі. Жалпы
өсімдікөрнегініңжапырақ, гүл, сабақша, өткізбе, шиыршық,
тамыртүрінде және
жаңаданашылыпкележатқанжауқазынбейнесіндеұшырасады.
Өсімдіксипаттыою-өрнек, көбінесе, кебеже мен жүкаяқтардың,
әбдірелердіңбеттеріндетігінен де, көлденеңінен де бедерленеді.
Ал асадалдардабұлою-өрнектер бір-біріменсабақтасып,
тұтасқантүріндеберіліпотырады.
Өсімдіктерағашбұйымдардашебердіңталғамына қарай әр
қилыкөріністабады. Шебероны өз талғамынаорай жеке де,
топтастырып та пайдаланған. Сондай -ақ,
ағашбұйымдардаөсімдікбелгілерісабақтастырылған,
шиыршықталғанкүйінде немесе шеңбертүріндебедерленген.
Бұл ою -
өрнектіңарасындағыбүгіндекеңтаралғаныағашсұлбасыныңабст
ракциялықтүрдегібейнесі. Аталғаною-өрнектіңарасындағы
келесі кеңтаралғаны – жапырақтектестүрі. Жапырақтың, әсіресе,
дара және топтасқанбейнелерікөпқолданыстапқан.

Геометриялықою-өрнектер
Үйжиһаздарындагеометриялықою-өрнектүріжиікездеседі. Ол
барлықдерлікбұйымдардаорын алады, көбінесе, жалпы
композицияқұру барысында негізгі күрделіою -
өрнектердіжалғастырушы, толықтырушырөлінатқарады. Кейде
әрқилыорындалғансызықшалар 40 – 50көлбеуорналасса, бір
тұстардақосарласатартылады. Ол үйжиһазыныңжиектеріне,
бүйірлеріне, қапталдарынанақышталады. Көбінесе, кебеже,
әбдіренің орта тұсындашеңбер, сызықтүріндебедерленеді.
Сондай-ақ, үйбұйымдарындагеометриялықою-
өрнектердіңүшбұрыш, төртбұрыш, сүйірбұрыш, айқышты,

сопақшатүрлері де кездеседі.
Қазақжиhаздарындакосмогониялықою-өрнек те кеңтаралған. Ол
кебеже мен әбдіребетініңдәлортасында, көбінесе,
күнбейнесіндебейнеленіп, айналасынаұсақжұлдызшалар, бұлт,
толқын салынады. 20 ғ -дың 60 – 80-жылдары
Маңғыстаушеберлерініңқолынаншыққанкейбірүйжиһаздарынд
ажұлдыз, балға мен орақкөпкездеседі.
Ағашбұйымдардакосмогониялықою-өрнектердің“жұлдыз”,
“шұғыла”, “төртқұлақ”, “бітпес”, “шимай” деп
аталатынтүрлерікеңіненқолданған. Аталғаною-өрнектер,
негізінен, ағашбұйымдар ындабірнешеретқайталанып,
ырғақзаңдылығыменорындалады. Космогониялықою -
өрнектерүйжиһаздарының орта тұсында және
жиектеріндебедерленген. Мәселен, күнбейнесі,
оныңшұғыласыағашбұйымдарыныңортасындашеңбертүріндебе
дерленсе, ай бейнесікөбінесеқызжасауларында жаңа ай
күйіндеөрнектеледі. Ал,
толқынтәріздесшумақталғанбұлтбейнесініңсыртқыпішінібұйым
дардыңжиектеріндеберіледі.
Ағашбұйымдарындакөріністапқаною-өрнектүрлері мен
олардыңмазмұнықазақтарарасындаағашоймыштаудыңбіршама
жақсыдамығандығынаңғартады.
[1]


Ою-өрнек. Ою-өрнектердіңтүрлері. Өрнектердіңтүстері мен
бояулары. Ою -өрнекісітымертезаманнанбастап-ақ
қолөнерініңбарлықтүрінебірдейортақәсемдепәшекейлеудіңнегіз
іболыпкелді. Оюдеген сөзбен өрнекдегенсөздіңмағынасы бір.
Бұл сөздіңұғымында бір нәрсеніойып, кесіпалып жасау немесе
екізаттыоякесіпқиюластырып жасау, бір нәрсенің бетіне ойып
бедер түсірудегенмағынажатады. Ал өрнек дегеніміз әр түрлі
ою, бедер, бейненің, күйдіріп, жалатып, бояп, батырып,
қалыптапістегенкөркемдіктүрлердің,
әшекейлердіңортаңатауыіспеттес. Сондықтанкөбінесеою-өрнек
деп қосарланыпайтылабереді. Ертедегіқазақоюларынмазмұны
жағынан іріктесек, негізінен3 түрлі ұғымдыбейнелейді. Олар:
біріншіден, мал өсіру мен аңшылықты, екіншіден, жер-су,
көшіп-қонукөріністерін, үшіншіден, күнделіктіөмірдекездесетін
әр түрлі заттардыңсыртқы бейнесін береді. Шеберлер іске
беріліп, жұмыс әдісінетөселекелеөздерініңкөргеною -
үлгілерінжатқажасап, оюға өз бетімен жаңа
түрлеренгізудәрежесінежетті. Халықмұндайадамдарды «оюшы»
деп атады. Әрбірелде, әрбір руда
атағышыққантаңдаулыоюшыларболды. Ондайлар өз
өнерініңтамашаүлгісін өзінің руы на,
маңайындағыелдергетаратыпотырды. Осыданкеліп әр түрлі ою-
өрнектерде, киімдер мен кілемдерде, сырмақтар мен кестелерде
және т. с. с. «арғынүлгісі», «керейүлгісі» немесе
«ұлыжүздіңүлгісі», «орта жүздіңүлгісі», «кішіжүздіңүлгісі»
дегенмәнерлер пайда болды . Осы ою -
өрнектердіңкөпқолданылатындарына, сондықтан да
халықшеберлерініңкөпшілігінебелгіліатауларыныңкейбіртүрле

рінеәдейітоқтапөтейік.
Ою-өрнектердіңтүрлері
1. «Мүйіз» - қазақоюыныңеңкөнемәнері. Ою -
өрнектіңбұлэлементімүйіздімегзеуденшыққан. «Мұйіз» ою-
өрнеккейдеұсақ, кейдеіріболыпкеледі. Ұсақтүрлеріағаш, сүйек,
мүйізсияқтынәзікқолөнерсаласындақолданады.
Ірітүрлерісырмақ, текемет, алаша, кілем, сәулетөнерінде сан
түрлі мәнердеқолданылады. Мүйізэлементтері «аймүйіз»,
«қосмүйіз», «сыңармүйіз», «сынықмүйіз», «қырықмүйіз»,
«маралмүйіз», «еркешмүйіз», «қошқармүйіз» т.б.
түрлергебөлінеді. «Мүйіз» өрнегіүйжиһаздарында (кілем,
сырмақ, текемет, алаша, көрпе, түскиіз, шым ши),
тұрмыстықзаттарда (саба, шанаш, күбі, оқшантай, торсық,
сандық т.б.), сондай-ақ қару-жарақтарда (қынап,
оқшантай,торсық, садақ), киім-кешек, атәбзелдерінде (ертоқым,
айыл) қолданылады, жалпы
бұлэлементтіңқолданбайтынжеріжоқдесе де болады.

2. «Қосмүйіз» ою-өрнегіқойдың, ешкінің, сиырдыңекімүйізін
ғана бейнелейді және кейде «ырғақ», кейде «ілмек» деп
аталатыноюларды «қосмүйіз» дейді. Үйжиһаздары мен
тұрмыстықзаттарды,киім-кешек, қару-жарақтардыбезендіру
үшін пайдаланатынқой, ешкі, сиыр, бұғы, марал
сияқтыжануарлардыңқосмүйізінбейнелейтіною-өрнек. Қазіргі
кезде «қосмүйіз» ою-өрнегінсәукелеге, айырқалпақтыңтөбесіне,
шетіне, қамзолдыңалдыңғыжағына, етіктіңқонышына салады.

3. «Арқармүйіх» деп аталатыною -
өрнекқойдыңмүйізінбейнелейтіноюдыңтүрі. Бұл элемент
«қошқармүйізге» өтеұқсас, бірақ,
оғанқарағандашиыршықтанып,
тармағыоданкөбірекболыпкеледі (кілем, тұскиіз, сыр- мақ,
кесте, киім-кешек пен үйжиһаздарындакездеседі).
7. уреттен не байқадыңыздар?
8. Бұл заттар не үшін қажет деп ойлайсыздар?
9. Бүгінгі сабаққа қандай қатысы бар?
Оқушылардан жауаптар ала отырып бүгінгі сабақтың тақырыбы
мен
оқу мақсаттары таныстырылады.
Оқушылар құрастырылған суреттер бойынша топта жұмыс
жасайды.

Тапсырма: