Қазақтың ұлттық тағамдары ғылыми жоба

1-БЛОК: Қазақ тілі мен әдебиеті
Бір дұрыс жауабы бар тапсырмалар
1. Мәтелді табыңыз
A) Болат пышақ қын түбінде жатпайды.
B) Кӛп қорқытады, терең батырады.
C) Білек сүріндіре алмағанды білім сүріндіреді.
D) Ерлік білекте емес, жүректе.
E) Күлме досыңа – келер басыңа.
2. Кӛп әрі жылдам сӛйлейтін адамға қарата айтылатын тұрақты сӛз тіркесі
A) ауыз тию
B) ауыз жаласу
C) аузын ашпау
D) аузы-аузына жұқпау
E) ауызға ілінбеу
3. Ой-пікірді бейнелеп, тұспалдап тұратын сӛздер
A) мақалдар
B) диалект сӛздер
C) мәтелдер
D) тұрақты тіркестер
E) кӛнерген сӛздер
4. Б, в, г, д дыбыстарына аяқталған сӛздерге қосымша қалай жалғанады
A) қатаңнан басталып жалғанады
B) ұяңнан басталып жалғанады
C) үндіден басталып жалғанады
D) «ы», «і» дәнекері арқылы жалғанады
E) дауыстыдан басталып жалғанады
5. Қазақ халқы қай жылдары латын әліпбиін қолданған
A) 1947-1949 ж.
B) 1929-1940 ж.
C) 1930-1942 ж.
D) 1926-1940 ж.
E) 1930-1935 ж.
6. «Қайықта» сӛзінің буыны
A) аралас буын, жуан буын, тұйық буын
B) ашық буын, бітеу буын, ашық буын
C) жіңішке буын, тұйық буын, ашық буын
D) бітеу буын, ашық буын, тұйық буын
E) ашық буын, тұйық буын, бітеу буын

7. Туынды түбір
A) қоңыр, қолда
B) киіт, келген
C) жалғамалы, ойпат
D) асау, білім
E) қалың, егін
8. Техника маркаларын кӛрсету үшін алынған шартты белгілер қай сӛздердің
қатарына енеді
A) кіріккен сӛздер
B) біріккен сӛздер
C) қос сӛздер
D) қысқарған сӛздер
E) түбір сӛздер
9. Сӛз тудырушы жұрнақ қатысқан сӛздер қатары
A) күй, күйген
B) ӛнім, ӛндіріс
C) түбір, түбірлес
D) кӛлшік, жолдастық
E) сау, сауын
10. Қатты жерге қақ тұрар, қайратты ерге мал тұрар.
Сӛйлемдегі сын есімнің қызметі
A) баяндауыш
B) пысықтауыш
C) бастауыш
D) анықтауыш
E) толықтауыш
11. Күрделі зат есімдер қатары
A) бейбітшілікті, ӛнерін
B) Ақтӛбе, сауыт-сайман
C) Кӛкшетау, кӛрме
D) Ақсу, данышпандық
E) Сырдария, ажарлылық
12. Күрделі сын есім
A) адал жар
B) әке-шешесі
C) қара кӛйлек
D) балалы-шағалы
E) әдемілеу

13. Жіктеу есімдігі
A) біреу
B) бүкіл
C) саған
D) мынау
E) неше
14. Емле ережесіне сай жазылған сан есім
A) 5-мектеп, 23-ауыл
B) 10 даған жылқы, 100 деген сиыр
C) 21-ақпан, 3-наурыз
D) 1974-жыл, 1 тоқсан
E) V-сынып, IV-курс
15. Кӛмекші етістікті сӛйлем
A) Оспан қырықтар шамасында болған еді.
B) Ӛнер білсең, ӛлмейсің.
C) Отаныңды қасық қаның қалғанша қорғайсың.
D) Жау зеңбіректен үдете атты.
E) Қазақ баласы айтпағанды сен айтарсың.
16. Салт етістік
A) бұлқын, қуан
B) тер, тап
C) жаз, жай
D) аш, айт
E) сапыр, жасыр
17. Мақсатты келер шақта тұрған етістік
A) Олардан бұрын кірмек.
B) Қуандық қайын жұртына жаман атты болады.
C) Кешке алтыбақан құрамыз.
D) Қу аяқ балалар құтқарар емес.
E) Қазір біздерді де айтатын шығар.
18. Зат есімнен болған күрделі бастауыш
A) Сырым Датұлы – қазақ тарихындағы елеулі қайраткерлердің бірі.
B) Кӛргеннен, білгеннен аспау, барды қанағат қылу – ой мешеулігі.
C) Асылбек, Жиренше, Ерболдар да Базаралыға қадала қарап хабар күтті.
D) Бес күндей бұның қасында болған - Шұбар, Әзімбай тәрізді Абайдың ӛз
жақындары.
E) Бұл – Марқакӛл ауданының орталығы.

19. Жанама толықтауыш
A) Алтын алма, білім ал.
B) Мен бақытты кӛрсем деуші едім.
C) Қатені келешекте қайталамайтындай түсіну керек.
D) Құлақ естігенді кӛз кӛрер.
E) Таста тамыр жоқ, тауда белдеу жоқ.
20. Аралас құрмалас сӛйлемнің тыныс белгісін кӛрсетіңіз.
Біразда бұларды билердің бөлмесіне қайта шақырды алдарынан есік ашып,
Атамбай саудагер үйге енгізді.
A) үтір
B) сызықша
C) қос нүкте
D) үтір, сызықша
E) леп белгісі
21. “Краткая грамматика казах-киргизского языка” атты құнды еңбекте
сабақтас құрмалас сӛйлемнің 8 түрі кӛрсетілген: 1) шартты бағыныңқы; 2)
мезгіл пысықтауыш бағыныңқы; 3) қимыл-сын пысықтауыш бағыныңқы; 4)
мақсат пысықтауыш бағыныңқы; 5) себеп пысықтауыш бағыныңқы; 6)
анықтауыш бағыныңқы; 7) толықтауыш бағыныңқы; 8) қатыстық
бағыныңқы.
Еңбектің авторы
A) А.Лекеров
B) Н.Сауранбаев
C) М.Гаджиев
D) П.М.Мелиоранский
E) Қ.Жұбанов
22. Сӛйлем ортасында келген қаратпа сӛз
A) Қарақұм, сен ӛлшеусіз молсың.
B) Мен сені бүгін танымай тұрмын, Жанар.
C) Әбішім, жаңа заман елшісіндей болдың-ау!
D) Аға, ертегі айтыңызшы.
E) Сӛз түзелді, тыңдаушы, сен де түзел.
23. Тӛл сӛзді сӛйлемді табыңыз
A) «Ит маржанды не қылсын» деген сӛз бар.
B) Ұзақты сары күнін балапан қуу, асық ойнаумен ӛткізген балалардың түнгі
ермегі - «Ақсүйек», «Соқыртеке», «Бурақотан» сияқты ойындар.
C) Кӛпшілік бас шұлғып, құптап жүрген жайды «шындық» дейміз бе?
D) «Салыстырудың қай-қайсысы да кемшіліксіз болмайды» дейді неміс
нақылы.
E) «Мұны мен қайдан кӛрдім?» - деп ойлады Ұлжан.

24. Қыстырма сӛзді сӛйлем
A) Пау, шіркін, осындай бір тәтті ұйқы-ай!
B) Қайырлы сапар тілеймін, қарағым, қош бол!
C) Шынымды айтайын, таудың басына шығу қиын-ақ екен.
D) Қалқаш, хатыңды алған күні таң атқанша кӛз ілмедім.
E) Ей, адамзат, ӛзен-кӛлдің тағдыры сенің қолыңда!
25. Шешендік туралы жазған Аристотельдің еңбегі
A) Риториканың мазмұны мен міндеттері
B) Жалпы риторика
C) Қысқаша риторика
D) Риторика
E) Жеке риторика
26. «Музыканың үлкен кітабы» еңбегінің авторы
A) Ж.Баласағұн
B) М.Қашқари
C) Әл-Фараби
D) А.Йассауи
E) Ибн Сина
27. Зәуре, Сүлеймен, Мұқандар кездесетін С.Мұқановтың шығармасы
A) «Ӛмір мектебі»
B) «Сұлушаш»
C) «Мӛлдір махаббат»
D) «Саятшы Ораз»
E) «Ботагӛз»
28. “Қыз Жібек” жырындағы Сырлыбай ханның ақын-уәзірінің есімі
A) Бекежан
B) Шеге
C) Сансызбай
D) Базарбай
E) Қаршыға
29. Қынама бешпент қынадым,
Әзілмен сізді сынадым.
Сынамаққа біз сөзді,
Әзіл қылып айтып ем.
Үзінді қай жырдан алынған
A) «Сұлушаш»
B) «Айман-Шолпан»
C) «Күлше қыз»
D) «Қозы Кӛрпеш-Баян сұлу»
E) «Қыз Жібек»

30. Еспенбеттің аты Ақбӛрте кімнің асында оза шауып, бас бәйгені алды
A) Жанғұлының асы
B) Сәтімқұл бидің асы
C) Құлмамбеттің асы.
D) Байжігіттің асы.
E) Сағынайдың асы
31. «Егер менің тілім ертең ӛлер болса,
Мен бүгін ӛлуге даярмын» жолдарының авторы
A) М.Жәлел
B) М.Мақатаев
C) Р.Ғамзатов
D) Ш.Айтматов
E) М.Фраги
32. Жыр алыбы Жамбыл ӛмір сүрген жылдар
A) 1845-1945
B) 1846-1945
C) 1843-1946
D) 1847-1945
E) 1842-1845
33. Мұса Жәлелдің туған жылы
A) 1921 жыл
B) 1911 жыл
C) 1906 жыл
D) 1920 жыл
E) 1910 жыл
34. Ә.Найманбаевтың автобиографиясы деуге боларлық ән
A) «Қарагӛз»
B) «Сырмақ үйкер»
C) «Майда қоңыр»
D) «Қысмет»
E) «Інжу-Маржан»
35. «Менің таулықтарым! Ӛздеріңнің жалаң жабайы жартастарыңды
сүйіңдер!» деген жолдардың авторы
A) М.Фраги
B) Ш.Айтматов
C) Р.Ғамзатов
D) І.Есенберлин
E) М.Мақатаев

36. Т.Молдағалиевтің «Студент дәптері» атты тұңғыш ӛлеңдер жинағы
жарияланған жыл
A) 1970 жыл
B) 1960 жыл
C) 1957 жыл
D) 1990 жыл
E) 1951 жыл
37. Шоқан Уәлиханов алғаш рет қазақ ауыз әдебиетінің қай жырын қағазға
түсірді
A) “Манас” жыры
B) “Қозы Кӛрпеш – Баян сұлу” жыры
C) “Семетей” жыры
D) “Ер Тарғын” жыры
E) “Айман – Шолпан” жыры
38. «Жауынгердің тұлғасы» кітабының авторы
A) Б.Бұлқышев
B) Т.Ахтанов
C) Б.Момышұлы
D) Қ.Қайсенов
E) Қ.Аманжолов
39. Сәбит Мұқановтың Шоқан Уәлиханов ӛміріне арналған тарихи романы
A) “Балуан Шолақ”
B) “Ӛмір мектебі”
C) “Аққан жұлдыз”
D) “Шоқан Уәлиханов”
E) “Жарқын жұлдыздар”
40. С.Мұқановтың мемуарлық шығармасы
A) «Балуан шолақ»
B) «Сұлушаш»
C) «Ӛмір мектебі»
D) «Ботагӛз»
E) «Аққан жұлдыз»
41. Ӛлең-жырларда тармақтың соңындағы бірнеше буынның келесі
тармақтағы сәйкес буындармен үйлесуі
A) ұйқас
B) шумақ
C) буын
D) тармақ
E) бунақ

42. «Сырттандар» ертегісіндегі баланың мінген тұлпары
A) Тайбурыл
B) Шұбар ат
C) Байшұбар
D) Кербесті
E) Шалқұйрық
43. Қасым Аманжоловтың “Ақын ӛлімі туралы аңыз” атты поэмасының
басты кейіпкері
A) Бауыржан Момышұлы
B) Баубек Бұлқышев
C) Қасым Қайсенов
D) Абдолла Жұмағалиев
E) Рахымжан Қошқарбаев
44. Шортанбайдың әкесі
A) Арон
B) Қанай
C) Жарылғас
D) Бабатай
E) Мӛңке
45. Ӛз шығармаларын орыс тілінде жазған қазақ ақыны
A) Ф.Оңғарсынова
B) Т.Молдағалиев
C) О.Сүлейменов
D) М.Мақатаев
E) Қ.Мырза Әли
46. Махамбеттің Исатайға арнаған ӛлеңі
A) «Тарланым»
B) «Мұңайма»
C) «Күн қайда?»
D) «О, Нарын!»
E) «Махамбеттің Жәңгірге айтқаны»
47. Тұлпарына «айналайын» деп тіл қатқан батыр
A) Ер Тӛстік
B) Қобыланды
C) Толағай
D) Қамбар
E) Ер Тарғын

48. Тапқырлықты, аңғарымпаздықты қажет ететін ауыз әдебиетінің түрі
A) жұмбақ
B) мақал
C) мәтел
D) нақыл сӛздер
E) жаңылтпаш
49. Қатша, Сәлмен, Жарасбайлар арқау болған М.Әуезовтің шығармасы
A) «Қараш-Қараш оқиғасы»
B) «Ӛскен ӛркен»
C) «Шекарада»
D) «Түнгі сарын»
E) «Қорғансыздың күні»
50. “Диуани хикмет” кітабының авторы
A) Жүсіп Баласағұн
B) Махмұт Қашқари
C) Қожа Ахмет Йассауи
D) Ахмет Йүгінеки
E) Арыстан баб

Бір немесе бірнеше дұрыс жауабы бар тапсырмалар
51. Туынды үстеу
A) шикілей, ақшалай
B) айтпайынша, осыншалық
C) жоғары, тӛмен
D) нағыз, мүлдем
E) жорта, ерте
F) ақырын, қазір
G) шынымен, ретімен
H) жылдам, тез
52. Бұйрықты сӛйлем
A) Атамыз қазақ аққуды атпайды.
B) Самал жел, салқын бақ.
C) Ойпырмай, сені де кӛретін күн бар екен-ау.
D) Сабаққа кешікпей келіңдер.
E) Қазақта «бақыт» деген ұғым бар.
F) Айғанша апа, пана бола кӛріңіз.
53. Жайылма сӛйлемнің жақсыз түрі
A) Кӛре бергің келеді.
B) Оның мектепке барғысы келеді.
C) Саусақтары ырқына кӛнбейді.
D) Сонда менің ауданға баруым керек пе.
E) Айтуға болады ма.
F) Ит арқасы қияда.
54. Ыңғайлас салалас
A) Күн сайын бір жаңалық болады, бірақ оған ешкім таңданбайды.
B) Мейрам шахтадан шығып еді, денесі сергіп сала берді
C) Мен үндемедім, бірақ ӛз пікірімде қалдым.
D) Бас болмақ оңай, бастамақ қиын.
E) Еңбек адамды кӛрікті етеді және ойды тазартады.
F) Мен ол күні келмедім, себебі кӛлік жоқ болды.
55. Берілген үзіндіге қажетті тыныс белгіні қойыңыз.
Ілініп тұр тауларға,
Дамылдап тірлік қалған ба.
A) леп белгісі, үтір
B) сұрақ белгісі, леп белгісі
C) кӛп нүкте, сұрау белгісі
D) үтір , қос нүкте
E) леп белгісі, сұрақ белгісі
F) нүкте

56. Абайдың Лермонтовтан аударған шығармасы
A) «Е.Онегин»
B) «Шегіртке мен құмырсқа»
C) « Есек пен бұлбұл»
D) «Піл мен қанден»
E) «Теректің сыйы»
F) « Қарға мен түлкі»
57. Абайдың білім алған жері
A) Омбыдағы Кадет корпусы
B) Ахмет Риза медресесі
C) Орынбордағы орыс-қазақ мектебі
D) Семейдегі “Приходская школа”
E) Троицк қаласындағы Ахун Рахманқұм медресесі
F) Семейдегі мұғалімдер семинариясы
58. А.Байтұрсыновтың «Аққу, шортан, һәм шаян» мысал-ӛлеңінен шығатын
қорытынды
A) кішіпейілділік
B) тәкаппарлық
C) ағартушылық
D) надандық
E) мақтаншақтық
F) бірлік, ынтымақ
59. Абайдың 1886 жылы жазылған ӛлеңдері
A) «Мен жазбаймын ӛлеңді ермек үшін»
B) «Ғылым таппай мақтанба»
C) «Жасымда ғылым бар деп ескермедім»
D) «Болыс болдым, мінеки»
E) «Интернатта оқып жүр»
F) «Қыс»
60. «Абай жолы» эпопеясындағы кедей халық ӛкілі
A) Қарабатыр
B) Сүйіндік
C) Ызғұтты
D) Базаралы
E) Майбасар
F) Дәркембай

Мәнмәтіндік тапсырмалар
1-мәнмәтін
Бір дұрыс жауабы бар 5 тапсырма
Асыл шӛп
Злиха мен Бәтима деген біреудің қызметінде тұрған екі қыз бала
тӛбесіне бір-бір жәшік жеміс кӛтеріп, қалаға келе жатыпты-мыс. Злиха аһлапуһлеп, шаршадым деп, ал Бәтима күліп, әзілдесіп келе жатты. Сонда Злиха
айтты:
– Сен неге мәз болып қуанып келесің? Тӛбеңдегі жәшіктің ауырлығы
менің басымдағыдан кем емес, ӛзің де менен күшті емессің.
– Мен жәшігімнің ішіне ауырды жеңілдететін бір шӛп салдым, – деді
Бәтима.
– Ай, ондай болса шӛбіңнің атын айтшы, мен де ауырымды
жеңілдетейін, – деді Злиха.
– Ол шӛп сенің қолыңа түспей ме деп қорқамын, аты «сабыр» деген, –
деді.
61. Сӛйлемдегі есімдіктің саны
Сонда Злиха айтты:
– Сен неге мәз болып қуанып келесің? Төбеңдегі жәшіктің ауырлығы менің
басымдағыдан кем емес, өзің де менен күшті емессің.
A) Алтау
B) Тӛртеу
C) Бесеу
D) Үшеу
E) Жетеу
62. Мәтіндегі орыс тілінен енген кірме сӛз
A) сабыр
B) Бәтима
C) Злиха
D) жеміс
E) жәшік
63. Туынды етістік
A) болып
B) емессің
C) қорқамын
D) аһлап- уһлеп
E) қуанып

64. Сӛйлемдегі шылаудың түрі
Злиха, Бәтима деген біреудің қызметінде тұрған екі қыз бала төбесіне бірбір жәшік жеміс көтеріп, қалаға келе жатыпты-мыс.
A) себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулық шылау
B) демеулік шылау
C) қарсылық қатынасты білдіретін жалғаулық шылау
D) ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулық шылау
E) септеулік шылау
65. Құрмалас сӛйлемнің түрі
Злиха аһлап-уһлеп, шаршадым деп, Бәтима күліп, әзілдесіп келе жатты.
A) кӛп бағыныңқылы сабақтас
B) салалас құрмалас
C) аралас құрмалас
D) кӛп басыңқы салалас
E) сабақтас құрмалас

Мәнмәтіндік тапсырмалар
2-мәнмәтін
Бір дұрыс жауабы бар 5 тапсырма
Екі қолдың қайсысы кем?
Жаңа жайлауға қоныстанған бір бай екі кедей жігітке құдық қаздырады.
Құдық қазылып біткен соң жігіттер байдан ақысын сұрайды. Бай олардың
біреуіне саулық, екіншісіне қозы береді. Екінші жігіт оған наразы болады.
Тӛреге келіп, шағым айтады. Тӛре байға құдық қазған екі адамның еңбегі
бірдей екенін айтады, бірақ құдық иесі ӛз дегенінен қайтпайды.
Сонда Тӛре:
- Адамның екі кӛзінің, екі қолының қайсысы кем? - дейді байға.
- Ешқайсысының кемдігі жоқ. Екеуі бірдей. Сӛзіңізге жығылдым, биеке!
Ӛкпелі жігітке қой берейін» - депті амалы құрыған бай.
66. Саулық - __________
A) жылқының аналығы
B) сиырдың аналығы
C) қойдың аналығы
D) ешкінің аналығы
E) түйенің аналығы
67. Екі жігіттің еңбекақысы
A) екеуіне де саулық қой береді
B) екеуіне де екі қозы береді
C) біреуіне қозы береді
D) біреуіне саулық береді
E) біреуіне саулық, екіншісіне қозы
68. «Адамның екі кӛзінің, екі қолының қайсысы кем?» деген сӛзі арқылы
Тӛре шешімінің мәні
A) Екі жігіттің жұмыс істегенін айтуы
B) Ӛкпелеген жігітті риза қылғысы келгені
C) Екі жігіттің еңбекақысын беруін ескертуі
D) Байдың әділетсіздігін осы сӛзбен дәлелдетуі
E) Наразылықтың болу себебін түсіндіруі
69. Амалы құрып, сӛзден жығылған кісі
A) бай
B) екі жігіт
C) тӛре
D) екі кедей
E) бала

70. Мәтінде айтылатын кәсіп түрі
A) мал бағу
B) құдық қазу
C) қой бағу
D) саулық бағу
E) жер қазу
1-БЛОК бойынша тест аяқталды.